schutbladen + eerste blad.indd - Vlaanderen.be

Dit onderdeel belicht het succes van zelfhulpgroepen als parallel circuit voor het professionele
zorgapparaat en het groeiende bewustzijn van de Vlaming op het gebied van zijn
rechten als patiënt.
5.1. Zelfhulp en zelfhulpgroepen
Een zelfhulpgroep verenigt mensen met een gemeenschappelijk probleem of mensen in
een gelijkaardige situatie, met de bedoeling samen ‘beter’ te worden. Die problemen of
situaties kunnen variëren van fysieke aandoeningen (zoals ziekte van Ménière, epilepsie),
bijzondere sociale situaties (zoals echtscheiding, stalking), verslaving (zoals alcohol,
drugs), handicap (zoals een auditieve of mentale handicap) tot geïnduceerde problemen 12
(zoals genderdysforie). Samen met initiatieven van zelfzorg en mantelzorg, behoren zelfhulpgroepen
tot de zogenaamde nulde lijn. Op dat niveau nemen individuen en groepen,
in solidariteit, zelf verantwoordelijkheid op voor hun gezondheid en welzijn. De nulde lijn
is geen alternatief voor, maar wel een belangrijke aanvulling van het professionele zorgsysteem.
Zelfhulpgroepen zijn dus een eerste illustratie van een mondigere Vlaming.
5.1.1. Zelfhulpgroepen
Het aantal zelfhulpgroepen groeide fors sinds het eind van de jaren ’60. Op dit moment
lijkt de grote explosie voorbij. Trefpunt Zelfhulp vzw, dat sinds 1988 aan systematische
registratie doet, telde 184 groepen in 1988, 340 in 1998 en 382 in 2008. Voegt men ook
de onderafdelingen, de provinciale, regionale en plaatselijke groepen toe, dan zijn er in
Vlaanderen momenteel ongeveer 1.400 zelfhulpinitiatieven (Trefpunt Zelfhulp, 2008).
Voor de opkomst en de toename van zelfhulpgroepen bestaan diverse verklaringen. Een
1 ste factor is de ontevredenheid over het bestaande zorg- en hulpverleningsaanbod. Patiënten
en cliënten worden steeds mondiger en stellen het technocratische karakter van de
zorg en het ontbreken van een holistische aanpak aan de kaak. Ook de afbrokkeling van
‘natuurlijke’ steunsystemen, zoals de buurt, de grootfamilie en de kerk, kan een belangrijke
rol spelen. Een 3 de verklarende factor is de democratiseringsgolf en de bewustere
opstelling van leken als deelnemers in hun eigen behandeling die daaruit voortvloeide
(Trefpunt Zelfhulp, 2002).
Het zelfhulplandschap is zeer heterogeen. Er bestaan grote, gestructureerde organisaties
met een aanzienlijk ledenbestand en afdelingen over heel Vlaanderen. Maar er zijn ook
kleine, vrij informele groepen die zeer lokaal en soms ook tijdelijk actief zijn. De problemen
waarrond zelfhulpgroepen werken, zijn eveneens gevarieerd: van alcoholverslaving,
over het syndroom van Guillain Barré en manische depressie, tot transseksualiteit en
zelfdoding.
In de perceptie over de werking van zelfhulpgroepen is de focus vaak het lotgenotencontact;
daardoor worden de groepen soms als ‘praatbarakken’ beschouwd. De voorbije decennia
hebben zelfhulpgroepen echter een grotere flexibiliteit en een waaier aan functies
ontwikkeld (Trefpunt Zelfhulp, 2007). Hoewel de meeste zelfhulpgroepen lotgenotencontact
als prioriteit stellen, hechten ze ook veel belang aan het geven van informatie en
het doorbreken van isolement. Ze verdedigen daarnaast de belangen van hun achterban
en bieden praktische hulp. Zelfhulpgroepen blijven een essentiële plaats innemen en rol
spelen in een samenleving waarin hulpverlening een toenemend professioneel, technisch,
specialistisch en segmentair karakter vertoont (Trefpunt Zelfhulp, 2007).
5.1.2. Gebruikers
In 2001 rapporteerde 0,4% van de Vlaamse bevolking (N=4.070) het voorafgaande jaar
So c i a l e St a a t v a n Vl a a n d e re n 2009 186