2013-02 Dubbelloof.pdf - KNNV Vereniging voor Veldbiologie

Dubbelloof
Het verenigingsblad van de KNNV - afdeling Eindhoven
(Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Vereniging voor Veldbiologie)
Dubbelloof is tussen januari 2005 en december 2012 verschenen als gezamenlijke uitgave
van de bladen Kijk Uit (IVN afdeling Eindhoven) en Venkraai (KNNV afdeling Eindhoven).
De verschijningsdata zijn: 20 februari, 20 mei, 1 september en 20 december.
Kopij kan tot uiterlijk 1 maand voor verschijning ingeleverd worden bij de eindredacteur.
Eindredactie
Henny van Rijck
Redactieleden
Jan Schellekens
Jelle Schuurmans
Gerard Vos
De KNNV is een landelijke vereniging, opgericht in 1901. Het doel is natuurstudie en –bescherming
door middel van inventarisaties en activiteiten als excursies, lezingen en cursussen.
De afdeling Eindhoven - opgericht in 1945 - is op al deze terreinen actief, o.a. in een aantal
werkgroepen (zie hieronder). Het aantal leden bedraagt ongeveer 250.
Het lidmaatschapsgeld voor 2013 is € 30,50 voor een gewoon lid en € 12,75 voor een huisgenootlid
per jaar. Bij toetreden na 31 juli geldt de helft van deze bedragen. Over te maken op de rekening van
KNNV Afd. Ehv.
Gewone leden ontvangen naast het verenigingsblad het landelijke KNNV-tijdschrift ‘Natura’ 5x per jaar.
Een informatiepakket ligt voor toekomstige leden bij de ledenadministratie gereed. Aanmelden en
opzeggen kan bij de ledenadministrateur (zie hieronder).
Website: www5.knnv.nl/eindhoven
Kopij De volgende Dubbelloof komt uit op 1 september 2013. Kopij hiervoor aanleveren vóór 1 augustus 2013.
Per email: redactie@eindhoven.knnv.nl, of per post aan: Redactie Dubbelloof, Vaartbroek 17,
5632 XA Eindhoven. De redactie behoudt zich het recht voor, teksten aan te passen of in te korten.
Adressen
Bestuur
Voorzitter
Annemieke van Vucht-Houniet
Secretaris
Jan Lanters
Penningmeester
Gerard Vos
Bestuurslid
Margriet Bekking-van Dort
Bestuurslid
Han Monteiro
Insectenwerkgroep
P.T.H. Tutelaers
Mossenwerkgroep
Marleen Smulders
Paddenstoelenwerkgroep
Nel Bulthuis
Micro-hydrobiologische werkgroep
Joost van de Sande
Plantenwerkgroep
Petra van Leeuwen
Natuurhistorisch secretaris
Vacant
Neske Dupuis
Lezingen
Ledenadministratie
Henk van der Gaag
Harry Nouwen
Cursussen
Annemieke van Vucht-Houniet
Werkgroepen
Vogelwerkgroep
Johan Goossen
Vogelgroep
Willy Meijer
Floristische werkgroep
Wim v.d. Ven
Excursiecommissie
Gerard de Jong
Natuurbeschermingscommissie
Jacqueline van Heek
Commissies
Vertegenwoordiger in de Regionale Werkgroep Heempark
Wim Niemantsverdriet
Stichting Stadsnatuur Eindhoven
Voorzitter: Paul Timmermans
Natuurhistorisch archief
Dit bevat alle Wetenschappelijke Mededelingen, uitgaven
van de Stichting Uitgeverij KNNV, inventarisatierapporten,
Venkraaien, Dubbelloven, excursieverslagen en andere
literatuur. leder lid van de afdeling kan gebruik maken van
dit archief. Inlichtingen bij Jelle Schuurmans
Website
www5.knnv.nl/EINDHOVEN
Beheer: Jelle Schuurmans

20 mei - 1 september 2013 • nummer 2
Uitgave van de KNNV afdeling Eindhoven
Inhoud Toezending berichten van de afdeling 2
Naamgeving verenigingsblad 2
Wijzigingen ledenbestand 3
KNNV-Nieuwsbrief 3
Excursies
Zo 2 jun Strabrechtse Heide 4
Za 15 jun Mechelse Heide (Maasmechelen) 4
Do 27 jun Tongelreepdal bij de Drie Bruggen (Leenderbos) 5
Za 20 jul Dommeldal bij Borkel en Schaft 5
Zo 25 aug Plateaux 5
Vooraankondiging excursie
Zo 8 sep Wandelen in de Ardennen 5
Excursies Vogelwerkgroep
Di 21 mei Zouweboezem 6
Zo 26 mei Kaldenbroek, maasmeander in ontwikkeling 6
Wo 12 jun Avondexcursie Achelse Kluis 6
Activiteiten Hydrobiologische Werkgroep
Za 15 jun Excursie Valkenswaard 6
Wo 18 sep Hydro, eigen watermonsters 6
Wo 2 okt Hydro, eigen watermonsters 6
Wo 16 okt Paddenstoelen 6
Turnhouts vennengebied 6
Naar Tholen met Wil Busink 8
Op weg naar de goudgele maan 9
Vogels van heide en vennen 10
De grote gele kwikstaart als broedvogel in Noord-Brabant in 2012 14
Tekeningen: Annemarie Schrover-van Bokhoven
Foto voorblad: Carla van Moorsel (Gaffellibel - Ophiogomphus cecilia)
1

Toezending berichten van de afdeling
Henk
van der Gaag
Ledenadministrateur
Op de algemene ledenvergadering van
onze afdeling op 21 maart 2013 is door
de leden het voorstel gedaan om voortaan
via e-mail onze leden van aanvullende
informatie te voorzien. Zeker nu
Dubbelloof minder vaak verschijnt, kan
dat een goede mogelijkheid zijn om onze
leden snel op de hoogte te brengen van
ontwikkelingen of gebeurtenissen.
Daarbij is ook voorgesteld om meer
aandacht aan lezingen en excursies te
geven door telkens enkele dagen voorafgaand
aan een lezing of excursie de leden
hierover een herinnering te sturen.
Deze voorstellen zijn met algemene
instemming aangenomen.
Als ledenadministrateur ken ik al veel
e-mailadressen van de leden en ik heb op
me genomen om dit voorstel verder uit te
werken. Het plan is om de volgende drie
soorten berichten te gaan sturen:
Algemene berichten, bijvoorbeeld:
- ontwikkelingen rond het MEC
- nadere informatie over komende
cursussen
- waarschuwing dat een lezing niet
doorgaat.
Lezing-alert
Herinnering aan een komende lezing,
enkele dagen voorafgaand aan de lezing.
Eventueel met nadere informatie, in
aanvulling op die in Dubbelloof.
Excursie-alert
Herinnering aan een komende excursie.
De leden van onze afdeling waarvan we
het e-mailadres kennen zijn hierover al
geïnformeerd. Heeft dat u niet bereikt
en wilt u ook de afdelingsberichten
ontvangen, dan kunt u zich aanmelden
door een e-mail te sturen naar
ledenadministrateur@eindhoven.knnv.nl
onder vermelding van uw naam en welke
soorten berichten u wilt ontvangen:
Algemene, Lezingen en/of Excursies.
Opmerkingen
E-mailadressen worden door ons
uitsluitend binnen onze afdeling
gebruikt en niet doorgegeven aan
anderen, zelfs niet aan de landelijke
KNNV.
Bij verzending van berichten zullen
de geadresseerden een "blinde
kopie" ontvangen, zodat hun
privacy beschermd wordt.
Bij elk bericht zal vermeld worden
hoe men zich kan afmelden voor
toekomstige toezending.
Na afmelding is het altijd mogelijk
zich later opnieuw aan te melden
voor een of meer soorten berichten.
Naamgeving verenigingsblad
Annemieke
van Vucht
Op de algemene ledenvergadering op
donderdag 21 maart jl. is er met een zeer
ruime meerderheid voor gekozen om de
naam van ons verenigingsblad terug te
veranderen in De Venkraai.
Om praktische redenen heet deze editie
nog Dubbelloof en zal het eerstvolgende
nummer na de zomervakantie weer
De Venkraai gaan heten.
2

Wijzigingen ledenbestand 4-2-2013 t/m 7-5-2013
Henk
van der Gaag
Overleden
Mw. M.A. Rozendal-Verbist
Nieuw
Mw. H.W.L. van Ginkel
Mw. A. Kleijn
Mw. M.A. Lagcher
Mw. M.J. Terpstra
Geen lid meer per 01-05-2013
Mw. Th.A.J. Dölle
Mw. I. Dorgelo-Plaggenborg
Mw. G.P.M. Gevers-Habraken
Mw. C. Simons
Geen lid meer per 01-01-2014
Dhr. W.G. van Hoorn
Mw. W.M.H. Raaphorst
Stuur wijzigingen naar onze ledenadministrateur (ledenadministrateur@eindhoven.knnv.nl)
KNNV-Nieuwsbrief
Henk
van der Gaag
Sinds kort is er een landelijke digitale
KNNV-nieuwsbrief beschikbaar. Deze is
een snelle en actuele aanvulling op het
verenigingsnieuws in Natura, dus bestemd
voor alle leden van en belangstellenden in
de KNNV. De nieuwsbrief zal zes tot tien
keer per jaar verschijnen.
Het bureau KNNV heeft de 1 e nieuwsbrief
inmiddels verstuurd aan alle KNNV-leden
waarvan het e-mailadres in de landelijke
ledenadministratie is ingevoerd. Het is dus
mogelijk dat u deze nieuwsbrief al ontvangen
heeft. Maar veel van onze afdelingsleden
zullen hem nog niet ontvangen hebben
omdat het afdelingsbestuur de e-mailadressen
van onze leden alleen gebruikt voor
communicatie binnen de afdeling en deze
niet aan derden doorgeeft, ook niet aan de
landelijke KNNV.
Wel hebben we een bericht over deze
KNNV-Nieuwsbrief en hoe men zich aan
kan melden gestuurd naar de leden van onze
afdeling waarvan we het e-mailadres kennen.
Heeft u dat niet ontvangen, dan kan u zich
aanmelden via de KNNV-website:
http://www5.knnv.nl/knnv-portaal/
aanmelden-voor-de-digitale-nieuwsbrief.
Nog enkele opmerkingen
Onderaan elke nieuwsbrief wordt altijd de
mogelijkheid geboden om u af te melden.
Voor het beheren van de e-mailadressen
van de abonnees op de nieuwsbrief
gebruikt het bureau KNNV een externe
dienst. Als u zich aanmeldt komt uw
e-mailadres dus ook bij die dienst terecht.
Als u vreest dat deze dienst uw e-mailadres
weleens minder vertrouwelijk zou kunnen
behandelen dan van zo'n dienst verwacht
mag worden, dan kan u natuurlijk een voor
u minder belangrijk e-mailadres opgeven,
een adres dat u kan opheffen als er ooit
problemen mee ontstaan. Uw
internetprovider zal u waarschijnlijk wel
de mogelijkheid bieden om meerdere
e-mailadressen (en aliassen) aan te houden.
Bij gebruikers van Gmail kan het
voorkomen dat de nieuwsbrief in de
Spammap belandt. U kunt in dat geval
zelf aangeven dat het geen spam is.
3

Excursies KNNV
Voor alle excursies geldt:
Laat het de excursieleider weten als je mee wilt gaan. Een kleine wijziging is altijd
mogelijk en vervoer kan aangepast worden aan de deelnemers.
Zorg voor proviand – eten en drinken.
Neem regenkleding mee, evt. laarzen.
En natuurlijk…. een veldkijker, een loepje, je favoriete boek om iets in op te zoeken.
Bij colonne rijden let de chauffeur altijd op degenen die volgen, dit om elkaar niet
uit het oog te verliezen.
De chauffeur kan de route ontvangen van, of vragen aan de excursieleider.
Iedereen is ook van harte welkom.
Het mag duidelijk zijn dat het KNNV-principe is: We leren van en ontdekken met
elkaar, ieder brengt het hare of zijne in.
Zondag
2 juni
Zaterdag
15 juni
Excursie naar de Strabrechtse heide
Thema: Algemeen en insecten
Leiding: Karin Albers
Duur:
Start::
6 uur
9:30 uur Gerardusplein;
9:45 uur Carpoolplaats Heeze
(A67, Afrit 34).
De bekende Strabrechtse heide heeft met
de brand van enkele jaren geleden en met
stuifzandherstelmaatregelen die hier vorig
jaar op zijn gevolgd, voor een deel een
facelift ondergaan. Ik wil langs vennen
wandelen om libellen te kijken, maar ook
kijken hoe het landschap zich verder
ontwikkelt onder invloed van de brand
Excursie naar de Mechelse Heide
(Maasmechelen)
Thema: Vogels, landschap, e.v.
Leiding: Carla van Moorsel,
Duur:
Start:
Inclusief reistijd ¾ dag
9:00 uur, Gerardusplein,
Eindhoven
De Mechelse Heide is het wandelgebied bij
uitstek in het Nationaal Park Hoge
Kempen. De wandelingen brengen de
bezoeker naar de hoogste punten van de
Hoge Kempen met vergezichten tot ver in
Duitsland. Af en toe moet er flink geklommen
worden en bezoek je de mooiste
heidegebieden van de Hoge Kempen
(Mechelse Heide en Kikbeekbron). Alle
wandelingen liggen volledig binnen het
en alle maatregelen. We gaan dus een flinke
boog lopen en zullen een groot deel van
het gebied doorkruisen.
Meld je aan bij Karin als je mee gaat op
(spreek ook gerust het antwoordapparaat in):
Voor laatkomers of kwijtrakers, bel haar
GSM om ons terug te vinden. Mensen uit
omgeving Eindhoven kunnen op het
Gerardusplein verzamelen, mensen uit
andere richtingen om 9:45 uur op de
Carpoolplaats bij afslag Geldrop/Heeze
(A67), daar zal Karin ook staan.
Nationaal Park. De heide is de leefomgeving
van typische heidevogels zoals wulp,
boomleeuwerik en nachtzwaluw.
Struikheide, dopheide en rode dopheide
kleuren in augustus en september honderden
hectares van de Hoge Kempen paars.
De zuidelijk georiënteerde hellingen en de
grote afwisseling in biotopen maken de
Hoge Kempen dan weer tot een belangrijk
leefgebied van warmteminnende insecten
zoals blauwvleugelsprinkhaan en
koninginnenpage.
Op de meest zonnige plaatsen voelt de
totaal ongevaarlijke gladde slang zich thuis.
Samen met de heikikker, rugstreeppad en de
levendbarende hagedis, maakt dit de Hoge
Kempen een voor Vlaanderen belangrijk
gebied voor amfibieën en reptielen.
4

Donderdag
27 juni
Zaterdag
20 juli
Zondag
25 aug
Excursie naar het Tongelreepdal bij
de Drie Bruggen in het Leenderbos
Thema: Vlinders en libellen
Leiding: Trudy Vos
Duur:
Start:
Driekwart dag
9:00 uur, Gerardusplein,
Eindhoven.
We gaan naar het Tongelreepdal bij
de Drie Bruggen in het Leenderbos.
Misschien is de Phegeavlinder weer
massaal aanwezig. Dat zou fijn zijn.
Het is een dagactieve nachtvlinder, die
bloemen bezoekt. Als het weer een
beetje meezit, zullen we ze zeker kunnen
bewonderen. Ook kijken we naar andere
vlinders, libellen, insecten, planten en naar
alles wat onze belangstelling heeft.
Excursie in het Dommeldal bij
Borkel en Schaft
Leiding: Leden van de insectenwerkgroep
Thema: Bijzondere wantsen en andere
insecten
Leiding: Peter van Rooij
Start: 10:00 uur, voor café De Zwaan,
naast de kerk van Borkel en Schaft
Excursie naar de Plateaux
Thema: Al wat we tegenkomen
Leiding: Peter Zomer
Duur:
Start:
Tot ca. 15:30 uur
9:00 uur, Gerardusplein,
Eindhoven
De Plateaux tussen Valkenswaard en
Lommel, precies op de grens van
Nederland en België, is het hele jaar
door een mooie bestemming voor een
wandeling of excursie. Eind augustus zijn
de omstandigheden ideaal voor het
waarnemen van libellen.
De Tongelreep vormt de westgrens van het
Leenderbos. Bij de Achelse Kluis komt ze
ons land binnen en nog voor Valkenswaard
komt ze aan bij de Drie Bruggen, waar onze
Tongelreepdal wandeling start.
De bruggen gaan over de Tongelreep, een
zijarm ervan, en een irrigatiesloot van
Valkenhorst (‘den Baron zunne sloot’,
verbasterd tot Bronzen sloot).
Het Tongelreepdal bestaat vooral uit wilgenen
populierenbos. Maar de wandeling gaat
ook naar de visvijvers en langs het veengebied
Laagveld. Het is een erg aantrekkelijke
en zeer gevarieerde wandeling.
Deze, voor ‘gewone’ leden wel bijzondere
excursie van de insectenwerkgroep, is toch
echt wel een aanrader!
Zo kunnen we de zeldzame Kempense
heidelibel waarnemen, de Venglazenmaker,
de beekoeverlibel, de tengere grasjuffer en
de bandheidelibel. Maar ook vlinders en
trekvogels: Heideblauwtje, Bruine
Metaalvlinder, Beervlinders; en qua vogels
Witgat, Bosruiter, en trekkende roofvogels.
Succes voor wat betreft al deze soorten is
natuurlijk niet gegarandeerd; maar wel
gegarandeerd een mooie excursie
Voorbericht!
Zondag
8 sept
Wandelen in de Ardennen, o.l.v. José Walthuis en Sjef Ernes.
De wandeling zal iets minder zwaar zijn dan die van verleden jaar: Ninglingspo,
de bergbeek. Toen toch bleken enkele deelnemers er genoeg aan te hebben!
5

Excursies Vogelwerkgroep
Datum Gebied Plaats en tijd vertrek Contactpersoon
Di 21 mei Zouweboezem Venbergsemolen 9:00 uur Carla
Zo 26 mei Kaldenbroek, Gerardusplein 8:30 uur Wil
Maasmeander
in ontwikkeling
Avondexcursie
Wo 12 juni Achelse Kluis Gerardusplein 20:00 uur Carla
(Nachtzwaluw)
Contactpersoon
Carla
Martien
Riki
Wil
Uitnodiging Hydrobiologische Werkgroep
Wie eens een activiteit wil meemaken met de Hydrobiologische Werkgroep is van harte
welkom op de volgende data:
Za 15 juni
Wo 18 sept
Wo 2 okt
Wo 16 okt
Excursie Valkenswaard o.l.v. Joost van de Sande
Eigen watermonsters
Eigen watermonsters
Paddenstoelen - Harrie Steeghs
Inlichtingen: Joost van de Sande
Turnhouts Vennengebied
Excursie op zaterdag 13 april 2013
Jolanda Paree
6
Met zijn negenen reden we naar Turnhout,
waar we werden verwelkomd door Achilles
Cools en zijn vrouw Brénine. Achilles
begon de excursie met te vertellen over de
ligging van het gebied. Een hoger gelegen
(zand)rug met leem die de twee rivieren
Schelde en Maas doet splitsen. Het gebied
werd vroeger in Turnhout Het Noorden
genoemd. Het woord De Zwette (= de
grens), zwet water komt terug in de
verbastering Zwart water.
Het is een mooi en open gebied, een
mengeling van landbouwgronden en natuur
beheergebieden, met veel verspreid liggende
vennen, dus ideaal voor de weidevogels.
Het was de eerste echte lentedag van het
jaar na een winter die maar duurde en
duurde.
Bij het eerste ven zagen we kleine plevieren
baltsen. De paartjes voerden lange, lage,
sierlijke vluchten uit. Kleine plevieren
hebben een mooie gele ring rond het oog.
Ze zitten langs de waterkant en komen voor
bij zoet water.
Vogels dragen in deze tijd van het jaar hun
schoonste, bontste verenkleed en ze zijn
goed zichtbaar vanwege het nog ontbrekende
groen.
Toen kwamen we bij de grutto’s. De grutto
is een heel levendige, aanwezige vogel. Hij
roept in zijn vlucht zijn eigen naam, zoals
ook de kieviten en de wulpen doen. We
zagen veel baltsvluchten van grutto’s, een
‘verwaaide’ vlucht waarbij de vleugels alle
kanten op lijken te waaien.
Zo kan de vogel zijn mooie zwart-witte
tekening van de vleugel goed laten zien.

Achilles noemde de grutto onze nationale
vogel vanwege zijn oranje gekleurde borst
en snavel. We zagen een knaloranje grutto
zitten naast een exemplaar nog steeds in
zijn grijzige winterkleed.
tussen het kale struikgewas. Hommels
zoemden en we hoorden allerlei trekvogels
weer voor de eerste keer dit jaar: De
boompieper, boomleeuwerik, tapuit en
roodborsttapuit.
De wulpen zijn een wat bescheidener type.
Lang hebben we een paartje bestudeerd
waarvan we meenden dat het de
regenwulpen waren die steeds te horen
waren. De regenwulp heeft een duidelijk
kortere snavel dan de kenmerkende kromme
snavel van de wulp. De tekening van de kop
bleef wat onduidelijk.
Naast de baltsende kieviten waren ook de
scholeksters aanwezig. De volksnaam van
de scholekster is Bonte Piet, vanwege het
roepen van de eigen naam ..de piet-de pietnog
niet… en zijn (ook al oranje) gekleurde
snavel en oog.
Omdat de wind nogal koud was hebben we
onze meegebrachte lunch opgegeten in een
cafeetje onderweg, dat kan nog in België.
De cafébaas stond er zelfs op om ons op
de foto te zetten.
Verder lopend kwamen we klein hoefblad
tegen en het zachte geel van de rijkbloeiende
wilgenkatjes viel op. Ook zagen we het
eerste citroentje vliegen en dotterbloemen
Toen de zon wat meer doorbrak liet de fitis
zich goed horen van alle kanten, ook de
tjiftjaf. De eerste boerenzwaluwen, ja meer
dan één, vlogen over de akkers. In de
grasvelden zagen we wolken graspiepers
opvliegen en erboven een torenvalk hangen.
Op de landbouwpercelen ganzen: brandgans,
Canadese gans, Grauwe gans en
bergeenden. Er zijn enkele uitkijktorens in
het gebied waar je de eenden goed kon zien.
De smienten en de wintertaling, een
wintergast en tevens broedvogel
in het gebied. Ook de pijlstaart in zijn
elegante kleed. Beneden de toren in het ven
dreven twee parende padden.
Er zaten blauwborsten op de paaltjes bij
braamstruiken langs het ven. Het vogeltje
zat liever in de braamstruik dan op het
paaltje, maar we hebben hem goed kunnen
zien.
Verder wil ik de zwartkop nog noemen.
Een paartje had elkaar gevonden in een
wilgenstruik. We zagen goed het verschil
tussen het mannetje met zwarte pet en het
bruinoranje petje van het vrouwtje.
Teruglopend waren de grutto’s niet op hun
vaste stek waar zij terugkeren na een
middagdutje te doen op Zwartwater om
13:30 uur. Wel zagen we klein hoefblad
werkelijk de grond uitgroeien en aan de
bosrand stonden drie reeën. Zichtbaar moe
na de lange winter met magere gestalte en
mottige vacht maar ze hadden het overleefd
en de lente was echt begonnen.
Dankjewel, Achilles, voor deze mooie,
gezellige dag.
7

Naar Tholen met Wil Busink
Excursie op zondag 28 april
Jolanda Paree
Ergens na afslag 30 - Bergen op Zoom
rijden wij de eerste dijk op. We zitten bij
de Hogerwaardpolder.
Het Noord Brabants Landschap heeft hier
de inlagen uitgegraven. Een vlak landschap.
Er zijn graspiepers en veldleeuweriken
zingen en hangen in de lucht. Een veldleeuwerik
zit niet op paaltjes, hij zit op de
grond. Dus zit daar de graspieper op dat
paaltje. We zullen het vogeltje de gehele dag
tegenkomen. Ze hebben leuke streepjes en
maken vrolijke buitelingen niet erg hoog
boven het gras. Bij de waterplassen zien
we groenpootruiters, kluten en tureluurs.
De tureluur heeft een oranje snavel met een
zwarte punt. Ze hebben erg lange oranje
stelten met knieën die naar binnen knikken.
Boven het landschap hebben we de
boomvalk in een lange vlucht in de kijker.
Zijn roestrode broek is goed zichtbaar in
het heldere licht van deze zonnige dag.
Op houten paaltjes zitten tapuiten en her
en der komen we gele kwikstaarten tegen,
foeragerend in de drassige grond met soms
een felgeel exemplaar.
We lopen naar een grote rietkraag. Twee
rietgorsmannetjes zijn bezig om de beste
plek te veroveren. Ze hebben het te druk
met elkaar om zich om ons te bekommeren.
We horen de rietzanger, kleine karekiet,
sprinkhaanzanger èn de koekoek in de verte.
We rijden verder langs de Oesterdam en
merken meteen de zilte lucht op als we
uitstappen. Het is eb en voor ons ligt een
grote moddervlakte. Mensen graven naar
zagers en pieren. We horen de
zilvermeeuwen met hun karakteristieke
geluid. We zijn aan zee en zien een feest aan
strandvogels. Wulpen, tureluurs, kluten,
scholeksters, meeuwen en groenpootruiters
met een iets opwippende snavel. De
lepelaars zijn wat ons betreft te opvallend
geringd. Verder rijden we, Tholen op, maar
stappen eerst uit bij de Bergse Diepsluis.
Daar wordt water in het gebied gepompt.
Er zijn veel kluten.
Een visdiefje biedt zijn vrouwtje een visje
aan, rondcirkelend in de hemel.
Een paartje grauwe gans heeft als eerste een
kuiken. Grutto’s, tureluurs en zwarte ruiters.
Een grote vlucht rotganzen komt
binnenvliegen. De rotgans heeft een wit
halskoordje en een witte broek. Hun geluid
is heel diep roet-roet-roet of rot-rot-rot,
vandaar zijn naam.
Er is een kokmeeuwenkolonie op deze
zandplaten met slordige nesten van dikke
takken. Hun luide kreten vullen hier de
lucht en ze zijn druk bezig met het maken
van nieuwe kokmeeuwtjes. Rijdend over de
kronkelige dijkjes van Tholen langs de
Oosterschelde komen we in de Scherpenissepolder.
Alleen van 1 juli tot 1 oktober
kun je het gebied in. Het valt op dat het
windstil is in Zeeland en de windmolens
zwijgen. We eindigen onze tocht bij
Gorishoek met hoogtepunten van de dag.
Op het water van de inlaag zit een rijtje
bonte strandlopers, zij hebben een zwarte
buikband die je gemakkelijk voor een
schaduw zou kunnen houden.
Ook zilverplevieren op een rijtje, met alleen
de voorste van de rij al in het baltskleed met
het zwarte masker en een zwarte buik. We
staan op de waterkering en kunnen over de
Oosterschelde helemaal naar de overkant
kijken, zo helder is de dag. Daar ligt Yerseke
waar je met een pontje naar toe kunt. In een
bremstruik onder aan de dijk zingt een
grasmus. We krijgen hem heel goed in de
‘toeter’, dat is het KNNV-jargon voor de
kijker. De grasmus zit voor ons te zingen
terwijl wij hem bestuderen. Hoe kan zoveel
eenvoud van gras en mus, zó mooi en apart
zijn met zijn hoge voorhoofd.
Tot slot een niet-geringde lepelaar in
prachtkleed waar alle toeters op gericht
worden. Het witte kleed met de zachtgele
kuif en borstvlek en de zwarte ribbelige
snavel met een grote oranje stip en zwarte
poten. Wat is het hier toch mooi.
8

Op weg naar de goudgele maan
Gerard
Compiet
Half april met de hele dag lang een gure
noordwestenwind. ‘k Loop inmiddels tussen
de allerlaatste, verspreid staande bomen door
en dan ligt het bosgebied achter me. Recht
voor me nu ‘n grasland met een poel
boordevol water. Wat verderop een maisstoppelveld.
Ik besluit hier, met het bos in
mijn rug en met uitzicht over het vlakke
land, het vallen van de avond af te wachten.
Na enige tijd de eerste bezoeker. Een haas
laveiend op het grasland. De zwarte
bovenranden van zijn oren beweeglijk boven
de grassprieten uitstekend. Dan een hele tijd
niets. Het is moeilijk na zo’n lange dag de
aandacht niet te laten verslappen. Maar
uiteindelijk opeens twee schimmen. Racend
over de maisstoppels mekaar herriënd
achterna zittend. Reebokken, door hun
schutkleur bijna onzichtbaar. Vanuit het bos
achter me nog de late zang van een aantal
vogels als fitis, tjiftjaf, koolmees, vink en
roodborst. Nu de avond valt, is de wind wat
gaan liggen. Het lijkt minder koud. De poel
is inmiddels een lichte vlek in de invallende
duisternis. Onder luid gespetter landen er
een paar eendjes. Aan hun ‘kriek, kriek’ te
oordelen, wintertalingen. Even later zie ik ze
ronddobberen. Twee kleine, donkere
beeldjes, als op een spiegel.
Als ik na een tijdje mijn ogen van de poel
afwend, ontwaar ik verderop naar links
opnieuw twee reeën. Uit het halfduister van
de naderende nacht onmerkbaar dichterbij
gekomen. Grazend, verlopend en opnieuw
grazend. Rustig en ingetogen als de
naderende nacht zelf. Het is nu praktisch
helemaal donker. Achter me zingen alleen
nog fitis en roodborst. Maar na een tijdje
houdt ook de fitis het voor gezien. Slechts
de zang van de roodborst parelt nu nog
door het overigens stille bos. En net als hij
als laatste stopt en ik hem wil uitroepen tot
zanger van de dag (of van de avond, liever
gezegd), moet hij de eer aan de zanglijster
laten. Deze begint namelijk nu pas, zo
maar vanuit het niets, aldoor zijn motief
herhalend. En als hij tenslotte stopt is het
stil, volkomen stil. Echter niet voor lang,
want nu schijnen opeens allerlei muizen tot
leven te komen. Overal om me heen
ritselen ze over eikenbladeren, vliegen
soms zelfs als bezetenen in het rond.
Intussen links van me, de volle maan.
Te voorschijn gekomen vanachter wat
wolkenflarden. Schijnend tussen enkele
bomen door die in het gedempte licht
somber, donker, ja welhaast droefgeestig
oprijzen. Daaronder de overjarige en
verdorde smelenvegetatie. Licht
beschenen, bleekgeel oplichtend en in
schril contrast met de donkere, zwaarmoedige
stammen erboven. Nieuwe
wolkenflarden drijven voor, maar de maan
laat zich niet toestoppen.
Dit wordt een schitterende nacht. Ik ga
niet naar huis. Althans voorlopig niet.
Voor me een pad langs het bos, zwak
oplichtend in de maneschijn. De weg naar
de maan! Ik ga op weg naar de goudgele
maan! Samen met een egel die voort
schuifelt langs mijn pad. Met een eend die
plotseling uit het niets opvliegt en de nacht
vult met haar luide gekwaak. En niet te
vergeten met overal, overal om me heen
muizen, ritselend over en tussen dorre
bladeren. Intussen vegen onzichtbare
takken door mijn gezicht en dringen
vanuit het bos allerlei geuren door,
niet te definiëren voorjaarsgeuren.
Ik loop verder, als in trance. Totdat ik
hardhandig tot de werkelijkheid terugkeer:
Een fazant die onder hels kabaal in deze
zo stille nacht uit zijn slaapboom opvliegt
en zich vervolgens na veel onhandig
gefladder neerzet in een nieuwe boom.
Dan na enige tijd, zo maar midden in het
bosgebied, enkele akkers. De grond losjes
9

omgewoeld en geurend naar voorjaar. Het is
nu immers de tijd van bemesten en land
bewerken. Boerenwerktuigen op weg van en
naar de akkerlandjes hebben diepe sporen
achtergelaten op het pad waarover ik loop.
Het is daarom uitkijken geblazen. Vanaf een
akker weerklinkt het onderdrukt en gedempt
roepen van enkele kieviten, totdat er een
zelfs helemaal uit zijn bol gaat. Luid baltsend
met zwoegende vleugels buitelt hij in het
heldere maantje boven zijn donkere akker.
Het pad voert me nu weer het bos in.
De hinderlijke wagensporen liggen achter
me. Ik loop over een tapijt van gras en mos.
De bomen links en rechts van me reiken
elkaar boven mijn hoofd de hand.
Ik loop en blijf lopen. Over flauw
beschenen paden. Soms breed dan weer
smal. Sla nu eens links- en dan weer
rechtsaf. Dwaal opnieuw het hele
bosgebied door. Mijn ogen knipperen
tegen het verrassend heldere maantje, dat
nu weer recht voor me staat. En dan
opeens, links van me het beverige ‘hoehoe-oe-oe-
oe-oe-oe-oe-oe’ van een bosuil.
Ik probeer hem nog in het vizier te krijgen,
maar dat lukt jammerlijk niet. Even later,
nu van wat verder weg, opnieuw het
langgerekte ‘hoe-hoe-oe-oe- oe-oe-oe-oeoe’.
‘Ik heb het nakijken’, denk ik nog.
Maar dan hoor ik hem weer verrassend
dichtbij. De bosuil en ik, dolend door deze
maanovergoten wereld.
Uiteindelijk kom ik aan de rand van het
bos. Ver weg priemen enkele lampen door
de duisternis. Daar zitten de mensen
kneuterig in hun huizen. Ik ga op een
picknickbank zitten, die ik op dit nachtelijk
uur met niemand hoef te delen. De bank,
het bos, de dieren, alles helemaal voor mij.
In deze nacht met het zacht getemperde
licht van een goudgele maan. Dit is mijn
koninkrijk. Ik word een nachtdier. . . . .
Vogels van heide en vennen
10
Jan
Schellekens
De omgeving van Eindhoven is, met
name aan de zuidkant van de stad, rijk
gezegend met heidegebieden die met bos
omzoomd zijn en waarin vaak ook vennen
liggen. Denk daarbij aan de Strabrechtse
Heide met onder meer het Beuven, de
Grote Heide, de Leenderheide met het
Soerendonks Goor, en de Malpie. Ook
wat verder uit de buurt liggen mooie
heidegebieden, zoals de Plateaux en de
Kampina.
Het is boeiend om het vogelleven in
deze gebieden onder de loep te nemen.
De heidegebieden in ons land zijn niet
echt natuurlijk. Ze hebben hun bestaan
te danken aan begrazing door schapen.
Daarmee werd begonnen aan het einde
van de middeleeuwen toen de
toenemende welvaart in de steden een
grote vraag naar wol creëerde. De intensieve
begrazing door de schapenkuddes schiep
een open landschap waarin grassen en
boompjes geen kans kregen. Maar toen de
schapenkuddes verdwenen, ontstond er een
probleem. De heide werd al snel verdrongen
door grassen en opschietende zaailingen van
bomen bijvoorbeeld berken en dennen.
Daarom wordt ze nu opnieuw begraasd
door Schotse Hooglanders, wilde paarden
en kuddes schapen. Soms wordt oude heide
gecontroleerd afgebrand, waarna er jonge
heide voor in de plaats komt.
In heidegebieden zijn relatief veel vogels te
zien. Een deel van deze vogels broedt op de
heide, en er zijn ook zomergasten,
doortrekkers en wintergasten. De heide was
vroeger het domein van de wulp, maar
tegenwoordig broeden wulpen vooral in

graslanden. Toch zijn er op de heide nog
wel wulpen te zien en te horen. Met zijn
lange omlaag gebogen snavel en zijn
opvallende zang is de wulp een vogel die
niet gauw met een andere soort verward
kan worden. Opmerkelijk is bij deze soort
het verschil in snavellengte tussen de
seksen: het vrouwtje heeft een langere
snavel dan het mannetje.
Typische heidevogels zijn de roodborsttapuit
en de boomleeuwerik. Beide vogels
broeden hier, maar zijn in de
wintermaanden afwezig. De
roodborsttapuit heeft een opvallend
uiterlijk met zwart, wit en rood. Hij zit
vaak op een paaltje of een gageltakje uit te
kijken over de hei en maakt korte vluchten
waarna hij weer op zijn uitkijkpost
terugkeert. De boomleeuwerik kan al in
februari gehoord worden. Hij valt niet op
door zijn verenkleed, maar door zijn zang:
een melodieus lu-lu-lu….
Een andere vogel van de hei (en het
agrarisch gebied) is de veldleeuwerik.
Luidruchtig en onvermoeibaar zingend
hangen de mannetjes op grote hoogte in
de lucht, waarna ze zich, nog steeds
zingend, omlaag laten zakken om bij het
vrouwtje in de buurt te landen.
In maart arriveert ook de boompieper. Zijn
verenkleed is onopvallend bruin gestreept,
maar de vogel is niet schuw en zit vaak
goed zichtbaar boven in een boomtop. De
zangvlucht van een boompieper is erg
karakteristiek. Hij vliegt, al zingend, vanuit
een boom steil omhoog om vervolgens als
een parachute met stijve vleugels en
hangende poten te dalen en in een boom
te landen. Midden op de dag, als alle
andere vogels stil zijn, kan de zang van
boompiepers nog gehoord worden. De
zang bestaat uit een luide triller en eindigt
met een langgerekt tsia, tsia, tsia……
Een algemene broedvogel van de heide is
de graspieper. Hij lijkt in veel opzichten op
de boompieper, maar zit veel meer op de
grond. Ook hij heeft een opvallende
zangvlucht waarbij hij eerst met snelle
vleugelslagen stijgt, om vervolgens met
stijf gehouden vleugels weer te dalen. Zijn
zang is anders dan die van de boompieper.
Op de heide maken we ook kans op de
geelgors. Hij komt vooral voor in het oosten
van het land, in halfopen landschappen,
zoals licht beboste heide, bosranden en
agrarisch gebied met heggen en houtwallen.
Het mannetje van de geelgors heeft een
heldergele kop en borst. De zang is niet
melodieus, maar heel karakteristiek: tsi-tsi-tsitsi-tsèèèè.
Met wat geluk kunnen we op de hei in het
voorjaar ook doortrekkende vogels
aantreffen, zoals de tapuit. Vroeger broedde
de vogel nog in redelijk grote aantallen in
Nederland, maar nu zijn er minder dan 200
broedparen, de meeste in de duingebieden
en een enkel broedpaar op de hei. Tapuiten
zoeken al lopend hun voedsel op de grond.
Ze zijn slachtoffer van toegenomen
recreatie en, meer nog, van een verandering
in het landschap. Lage, open en kruidenrijke
vegetaties in de duinen en in heidegebieden
hebben plaatsgemaakt voor hoge gesloten
grasvegetaties of struwelen. Dit is een
gevolg van 'vermesting' en afgenomen
konijnenvraat. Daar komt nog bij dat
tapuiten voor hun broedplaats gebruik
maken van konijnenholen. Toen het slechter
ging met het konijn, ging het ook meteen
slechter met de tapuit.
Een vogel die hier zeker vermeld moet
worden is de nachtzwaluw . De naam zegt het
al: het is een vogel die alleen ’s nachts actief
is. Overdag houdt de nachtzwaluw zich
schuil. Zijn verenkleed is zo mooi gestreept
en gevlekt dat hij vrijwel onzichtbaar is.
Vanwege zijn mysterieus nachtelijk leven en
perfecte schutkleur ontbreekt er nog veel
kennis over deze vogel. In de volksmond
werd de nachtzwaluw vroeger geitenmelker
genoemd, omdat men dacht dat de vogel ’s
nachts melk dronk bij schapen en geiten.
Wanneer de schemering begint, komt de
nachtzwaluw tot leven. Hij laat zich kennen
aan zijn roep: errrrrurrrrrurrrrrerr..., een
snorrend geluid dat vanaf grote afstand
hoorbaar is en heel lang aangehouden
wordt. Nachtzwaluwen zijn moeilijk te zien,
omdat ze in het duister samenvallen met de
donkere achtergrond. Soms heb je geluk en
dan zie je hoe de sierlijke vogel met trage
vleugelslagen laag over de hei vliegt, jagend
op nachtvlinders en andere insecten – een
onvergetelijke
11

ervaring. Begin 90'er jaren broedden 450
tot 600 paar nachtzwaluwen in ons land,
voornamelijk op de Veluwe en in Noord-
Brabant en Limburg. Sinds het midden
van de jaren '90 is er sprake van een licht
herstel van de populatie: zowel op de
Veluwe als in Brabant namen de aantallen
weer toe, tot 950-1100 paren.
De nachtzwaluw is een zomergast. Hij
overwintert in Afrika en komt in mei naar
Europa om te broeden, maar in september
vertrekt hij alweer.
Dat doet ook de boomvalk, een sierlijke
vogel die in de zomermaanden boven de
hei en de vennen op kleine vogels en
insecten jaagt. In de achtervolging van zijn
prooi maakt hij spectaculaire
duikvluchten. Zonder vaart te minderen
plukt hij zijn prooi uit de lucht. De
boomvalk heeft lange, spitse vleugels en
een vrij lange staart. Anders dan de
torenvalk, die ook op de hei voorkomt,
heeft hij een donkergrijze kop (met een
duidelijke baardstreep), donkergrijze rug
en staart, en donkergrijze vleugels.
In sommige jaren kunnen we op de hei in
de zomer ook de roodpootvalk aantreffen.
Deze valk broedt hier echter niet. Een
andere zomergast is de zwarte ooievaar. Hij
wordt hier uitsluitend op doortrek gezien,
vooral in mei en augustus. De zwarte
ooievaar heeft een zwart verenkleed, op
zijn witte buik na.
In de herfst en in het voorjaar is er een
kans om doortrekkende kraanvogels waar te
nemen. Soms strijken ze neer op de
Strabrechtse Heide (het daar gelegen ven
met de naam Kranenmeer geeft aan dat
dat al heel lang zo was), maar meestal
blijven ze dan maar korte tijd aan de grond.
Het zijn schuwe en waakzame vogels die bij
de geringste verstoring al op de wieken
gaan.
In de winter is er op de hei minder te
beleven, maar dan maken we kans op de
klapekster, een voormalige broedvogel en nu
in ons land doortrekker en wintervogel in
zeer klein aantal. De klapekster zit vaak
vanaf een open uitkijkpost te loeren naar
prooien. Hij heeft een lichtgrijze kop en rug
en zwarte vleugels en een zwarte staart.
Het meesopvallend is een zwart masker.
De klapekster heeft heel goede ogen.
Daarom werd hij vroeger door valkeniers
gebruikt bij het vangen van valken. Het
nerveuze gedrag van de klapekster kondigde
de komst van een valk (of andere roofvogel)
aan, lang voordat de valkeniers hem konden
waarnemen!
In en rond de heidevennen komen weer
heel andere soorten vogels voor. In rietkragen
kunnen we de rietgors zien (die ‘s winters
trouwens een voorkeur heeft voor droge
heide).
Als er veel riet staat, maken we kans op de
bruine kiekendief. Deze roofvogel zoekt, laag
boven het riet, met rustige vleugelslagen,
soms schommelend en draaiend en ook wel
in glijvlucht, zijn jachtgebied af.
Riet is ook het domein van de roerdomp.
Bekend is de ‘paalhouding’ van de
roerdomp, waarmee hij zich met zijn
schutkleur onzichtbaar maakt tussen het
riet. We zullen hem dus niet gauw zien,
maar hij laat zich in het voorjaar vaak horen.
Zijn roep is kenmerkend: een diepe lage
bastoon die tot kilometers in de omtrek te
horen is. In een recent uitgegeven boek,
De zintuigen van vogels, beschrijft Tim
Birkhead hoe de roerdomp dit geluid maakt.
Hij gebruikt daarvoor zijn slokdarm. Die
hapt hij vol met lucht en daarna stoot hij die
lucht er in een reeks schallende boeren weer
uit: whoemp-whoemp-whoemp….
Aan de rand van de vennen maken we
buiten het broedseizoen ook kans op
steltlopers, zoals watersnip, oeverloper, witgat,
bosruiter en groenpootruiter.
12

Daar vind je natuurlijk ook de blauwe reiger,
en ook steeds vaker de grote zilverreiger.
Deze sneeuwwitte reiger is van oorsprong
een vogel uit het mediterrane gebied.
Rond 1990 verschenen de eerste
exemplaren in ons land. Inmiddels is de
Grote Zilverreiger zeker in de winter een
vertrouwde verschijning geworden. De
soort is ook tot broeden gekomen: in
2008 waren er 155 broedparen.
Veel zeldzamer is de visarend, een
doortrekker die op zijn tocht van
Scandinavië naar Afrika een tussenstop
maakt in Nederland. Het Beuven op de
Strabrechtse Heide is een vaste
pleisterplaats.
Op het water van de heidevennen zijn
altijd wel eenden te zien. Veel
voorkomende eenden zijn wilde eend,
krakeend, en kuifeend. Ook de slobeend, de
tafeleend en de w intertaling zijn tamelijk
algemeen. Dat geldt niet voor de
zomertaling. Als je deze prachtige vogel in
je kijker krijgt, mag je echt van
gelukspreken.
Andere bewoners van de heidevennen zijn
de fuut en de dodaars, de kleinste Europese
fuut. Die heeft een gedrongen uiterlijk, en
lijkt geen staart te hebben. Dodaars en
fuut duiken veel en blijven lange tijd
onder water.
Op de vennen in de Malpie broedt de
geoorde fuut, te midden van een kolonie
kokmeeuwen. Dit mooie, kleine fuutje dat
heel vaak onderduikt, heeft voordeel van
zijn luid krijsende buren omdat die erg
alert zijn en bescherming bieden tegen
predatoren. Maar voor deze strategie
betaalt hij ook een prijs: een deel van zijn
nakomelingschap verdwijnt in de maag van
zijn beschermheren. Dat verlies neemt hij
blijkbaar voor lief, want in 65% van de
vennen waar kokmeeuwen broeden,
broeden ook geoorde futen.
De laatste jaren neemt het aantal
broedparen in Nederland toe, van 250 tot
450 paren in recente jaren. Waarschijnlijk
ligt hieraan een minder verheugende
oorzaak ten grondslag, namelijk een afname
van de kwaliteit van de broedgebieden in
Oost-Europa en in het Aziatische deel van
het verspreidingsgebied van de geoorde
fuut.
In moerassige gebieden op de hei komt de
blauwborst voor. Het mannetje heeft een
diepblauwe keel en borst. Die wordt op de
buik omzoomd door een smalle zwarte
band met daaronder een brede roestbruine
strook. Je moet de blauwborst wel van
voren zien, want zijn rug, kop en staart zijn
grauwbruin. Het is een genoegen om de
blauwborst te zien en te horen: zijn zang is
melodieus en gevarieerd. De blauwborst
doet het goed: hij is de laatste jaren in aantal
toegenomen.
Op de hei en in de vennen komen nog heel
wat meer vogels voor dan hierboven
beschreven zijn. Er leven veel vogels. Voor
een deel zijn dat soorten die er altijd al
‘gewoond’ hebben, maar de heidegebieden
zijn ook steeds meer een toevluchtsoord
geworden voor soorten die uit het
agrarische buitengebied verdrongen zijn.
Zoals altijd bij vogels weet je nooit wat je
precies zult tegenkomen. Wie met open
ogen en oren over de hei loopt, zal telkens
weer verrast worden.
Zeker is wel dat een wandeling of fietstocht
in onze Brabantse heidegebieden veel
waarnemingen zal opleveren.
Bronnen
L. Tinbergen, Vogels in hun domein.
Lars Svensson, ANWB Vogelgids van
Europa.
De Vos en Meersman, Vogelzang van
Nederland.
Tim Birkhead, De zintuigen van vogels.
SOVON, Atlas van de Nederlandse vogels.
Websites van Vogelbescherming Nederland,
SOVON en andere natuurorganisaties.
13

De grote gele kwikstaart als broedvogel in
Noord-Brabant in 2012
Janmartin Rahder
Inleiding
Tot aan de eeuwwisseling broedde de grote
gele kwikstaart zeer sporadisch in Noord-
Brabant. Vanaf 2000 nam het aantal
plotseling toe. Sinds 2006 volgt de stichting
Vogels in Brabant de soort op de voet. Een
groot aantal mensen gaat in het voorjaar op
pad om territoria van de grote gele kwik op
te sporen. Dit artikel beschrijft de resultaten
van 2012.
De winter van 2012
De winter verliep gemiddeld zacht, maar
eind januari viel de winter abrupt in en
begon een koudegolf van bijna twee weken.
Het kwam zelfs tot zeer strenge vorst en op
3 februari viel er een pak sneeuw dat 10
dagen bleef liggen. Dit betekent dat
overwinterende grote gelen voor het vierde
achtereenvolgende jaar een felle koude- en
sneeuwperiode hebben moeten doormaken.
Grote gele op het ijs, febr. 2012, Wijboschbroek
(foto birdphoto.nl)
Resultaten
In 2012 zijn 27 territoria gevonden. Dat zijn
er 6 minder dan in 2011 (-18%). Dit is de
vierde afname op rij. Sinds het hoogtepunt
in 2008 (50 territoria) is in vier jaar tijd de
broedpopulatie in Brabant bijna gehalveerd.
De vorst- en sneeuwrijke winters lijken een
aannemelijke verklaring voor deze terugval.
De kaartjes tonen de gevonden territoria
van grote gele kwikstaarten in 2012 en 2011.
Weet dat het hier niet om met zekerheid
vastgestelde broedgevallen gaat; een eenmalige
waarneming tussen 20 april en 20 juni
van een volwassen vogel in geschikt biotoop
leidt tot een territoriumstip.
Waarnemingen na 10 april tellen onder
voorwaarden ook mee. De criteria zijn
gebaseerd op die van Sovon.
Er lijkt dit jaar wel met meer succes te zijn
gebroed dan in 2011. Op acht locaties zijn
jonge vogels gezien, waarbij op twee plaatsen
zelfs twee broedsels zijn grootgebracht.
Populatieontwikkeling
De grafiek toont het aantal gevonden
territoria in Noord-Brabant. De jaren met
voorafgaand een winter met een felle langere
vorstperiode zijn met een * gemarkeerd.
Opvallend is de stormachtige toename in
Noord-Brabant sinds 1999 en de afname,
vanaf het Brabantse topjaar 2008. De sprong
in de grafiek in 2006 is het gevolg van de
vergrote onderzoeksinspanning vanaf dat
jaar.
14

Verspreiding naar regio
De verspreiding van de grote gele kwik in
Noord-Brabant laat zien dat in 2012 de
Kempen zich goed heeft staande weten te
houden als kerngebied, met 59% van alle
Brabantse territoria. De afname is vooral toe
te schrijven aan de regio’s Peel en Midden-
Brabant. In deze twee regio’s tezamen nam
het aantal af van 15 naar 8.
GGK-territoria naar regio:
2009 2010 2011 2012
west 2 2 1 1
Midden 10 4 6 4
Noordoost 1 1 2 2
Peel 7 9 9 4
Kempen 27 24 15 16
totaal 47 40 33 27
Beek-, kanaal- erf- en rioolkwikken
De Dommelse beekkwikken zijn afgenomen
van 13 naar 10 paar. Dit jaar waren er 4
watermolens bezet, gelijk aan 2011. Een
flink aantal molen-territoria is dus nog steeds
vacant. Langs de Zuid-Willemsvaart is het
aantal teruggevallen van 9 naar 4.
Rioolkwikken op waterzuiveringen zijn weer
terug op 8, na een dip het jaar daarvoor. Het
fenomeen ‘erfkwikken’ is in één klap
teruggebracht van zes naar nul. Daarbij is
ook de gehele populatie in het Groene
Woud, ten zuiden van Boxtel, teloor gegaan.
Ontwikkelingen in landelijk perspectief
Ook landelijk is er de laatste jaren sprake van
een afname van het aantal grote gelen. De
daling tussen 2008 en 2011 leidde ook
landelijk gezien tot een halvering. In 2012
deed zich het opvallende verschijnsel voor
dat de populatie in Twente stabiel bleef en
die in de Achterhoek, voor het tweede jaar
op rij, zelfs een lichte stijging liet zien. Dit
terwijl in 2012 in Limburg en Noord-Brabant
sprake was van een verdere afname (med.
Arjan Boele, Sovon). Het gaat hier om
voorlopige cijfers.
De vraag is hoe het kan dat de oostelijke
vogels stabiel blijven en de zuidelijke vogels
achteruitgaan. Hebben de twee populaties
een verschillende overwinterings-strategie
Of worden de winterverliezen in oost-
Nederland aangevuld vanuit de Duitse
populatie We weten het (nog) niet.
Nestkasten
Sinds 2008 zijn op veel plaatsen nestkasten
geplaatst, speciaal ontwikkeld voor de grote
gele kwikstaart. Dit loopt via het
Coördinatiepunt Landschapsbeheer van
Brabants Landschap (zie: partners).
We willen graag over meer broedgegevens
beschikken, zodat we ook het broedsucces
kunnen volgen. Het is daarom belangrijk dat
alle vrijwilligers die broedkasten hebben
opgehangen de resultaten doorgeven aan het
Coördinatiepunt. Zie onze site voor het
adres.
Onderzoek in 2013
Ook in 2013 zal het onderzoek naar de
broedpopulatie van de grote gele kwikstaart
in Noord-Brabant worden voortgezet. Zal
ook dit jaar de vorstperiode zijn tol eisen
Of vinden de kwikstaarten de opwaartse lijn
terug Als je ook wilt meedoen aan dit
onderzoek dan kan je contact met ons
opnemen via onze site grotegelekwik.nl.
Blijf daarnaast losse waarnemingen
doorgeven via waarneming.nl of telmee.nl !
Dankzegging
Zonder de inspanningen van een flink
aantal deelnemers is een dergelijk (vervolg-)
onderzoek niet mogelijk. Onze dank gaat
daarom uit naar alle waarnemers, en in het
bijzonder de regiocoördinatoren Robert
Kastelijn (De Kempen) en Ger van Santvoort
(Peel).
Dank aan: Leo Ballering, Ineke Barten,
Joep Barten, Jappe Beekman, Wil Beeren, Jan
Benoist, Ron Berkhout, Arjen Boele, Harry
van der Borg, Ruud Bouwman, Arno Braam,
Raymond van Breemen, Mario Bullens,
15

Albert van Engeland, Frans van Erve,
Dirk Eykemans, Fiona Franken, Walter van
Gerwen, Gerard van Gool, Piet Gruyters,
Henk van Hak, Toon van Haren, Tom
Heijnen, Frans Hijnen, Cees Janssen, Toon
Kanters, Hans van Kapel, Gijs Kurstjens,
Loet de Lange, Martin van Leest, Jaap van
der Linden, Frans Maas, Riet Meijer,
Antonio Mendoza, Theo Muusse, Jurgen
Nous, Rutger van Ouwerkerk, Jan Peeters,
Wiel Poelmans, Marco Renes, Jeff Samuels,
Mark Scheepens, Jelle Schuurmans, Jankees
Schwiebbe, Henk Sierdsema, Koos Slenders,
Jochem Sloothaak, Jeanne Soetens, Ralph
Sommers, Simon Teerink, Arno Teunissen,
Frans van Tuijl, André Veen, Bart Veenstra,
Wilma Venmans, Marein Verbeek, Saskia
Verberne, Bart Vervoort, Rob Voermans,
Anne-Mark Wijkel; Hisko de Vries en Jan
Wouters.
Verder dank aan allen die hun gegevens
doorgeven via waarneming.nl en telmee.nl
en aan degenen die we helaas vergeten zijn
te noemen!
Vrouwtje met één poot brengt met succes
jongen groot. Sint-Oedenrode, juni 2012
(foto: Jeanne Soetens)
Oproep
Voor het verkrijgen van een zo volledig
mogelijk beeld van het voorkomen en het
broedsucces in 2013 is het van belang, dat
alle waarnemingen worden doorgegeven. Dat
kan via "telmee.nl" of via "waarneming.nl".
Vragen over het doorgeven van waarnemingen
kunnen ook worden gericht aan
"info@grotegelekwik.nl".
Bronnen
Akker, Peter van den (2013), Het
broedseizoen 2012 van IJsvogel en Grote
Gele Kwikstaart in Twente. Eigen rapport.
Boele et al. (2013), Broedvogels in
Nederland, 2011. Sovon-rapport 2013-01.
Nijmegen.
Braam, Arno en Janmartin Rahder (2009),
Geschiedenis van een nieuwkomer: de grote
gele kwikstaart als broedvogel in Brabant in
2006-2008. www.grotegelekwik.nl.
Kwak, R (2002), Grote Gele Kwikstaart, pp.
350-351 in: Sovon, Atlas van de Nederlandse
Broedvogels 1998-2000. Nederlandse Fauna
5, KNNV, Leiden.
Rahder, J en A. Braam (2010), De grote gele
kwikstaart als broedvogel in Noord-Brabant in
2009. www.grotegelekwik.nl.
Rahder, J en A. Braam (2011), De grote gele
kwikstaart als broedvogel in Noord-Brabant in
2010. www.grotegelekwik.nl.
Rahder, J en A. Braam (2012), De grote gele
kwikstaart als broedvogel in Noord-Brabant in
2011. www.grotegelekwik.nl.
Partners
www.brabantsevogels.nl
www.brabantslandschap.nl
www.dommel.nl
www.eco-on-site.nl
www.grotegelekwik.nl
KNNV-boeken
Boeken van de KNNV Uitgeverij kunnen met ledenkorting en zonder verzendkosten
worden besteld bij Jelle Schuurmans, Monnikenweg 2, 5682 PD Best, 0499 - 399 429,
jelle.schuurmans@antenna.nl
16

Dubbelloof
KNNV Afdeling Eindhoven
IVN Afdeling Eindhoven
Ansbalduslaan 10 B, 5581 CW Waalre