Oostvaarders- plassen

1
De seizoenen
6
5
4
3
2
De herfst en de winter zijn interessante jaargetijden. In de
herfst vindt de bronst van de edelherten plaats. Omdat alleen
afschot van sterk verzwakte dieren plaatsvindt zijn de
dieren weinig schuw. Vanaf de parkeerplaats Praambult aan
de Praamweg zijn de dieren goed te zien.
In de winter komen duizenden brandganzen het terrein
bezoeken. Vanaf zowel de Grote als de Kleine Praambult
kunt u hiervan genieten. Let goed op, want ook vossen zijn
vanaf deze punten goed te zien, evenals de zeearend die, al
dan niet op een kadaver van een edelhert, zich hier regelmatig
ophoudt. Niet alleen vos en zeearend profiteren van
de aanwezigheid van kadavers, maar ook andere, vrijwel
verdwenen vogels als de raaf worden nu weer regelmatig in
de Oostvaardersplassen gezien.
Wat is er te doen
Er zijn twee bezoekerscentra: één in Almere (gereed juli
2009) en één in Lelystad. Vanaf hier kunt u diverse gemarkeerde
wandelroutes door een deel van het gebied volgen.
Bij het centrum van Staatsbosbeheer aan de Knardijk kan
men zich opgeven voor diverse excursies die Staatsbosbeheer
van april tot november organiseert. De excursiemogelijkheden
zijn divers, en variëren van wandelingen naar
de aalscholverkolonie tot excursies naar de burlende edelherten.
Voor meer informatie zie www.staatsbosbeheer.nl
Daarnaast zijn er rondom het gebied in totaal 17 vogelhutten
of uitzichtpunten die uitzicht geven over het gebied. De
afstand die men vanaf de parkeerplaats tot de uitzichtpunten
moet lopen varieert van een paar honderd meter tot één
kilometer. Voor rolstoelgangers zijn 2 observatiehutten toegankelijk.
Er wordt er gewerkt aan nog meer toegankelijkheid
voor rolstoelen.
In de nabije toekomst wordt het nabij gelegen Hollandse
Hout, een bos van 900 ha. verder ontwikkeld en bij de Oostvaardersplassen
getrokken. Hierdoor zal het ook voor de
recreant nog aantrekkelijker worden.
Voor meer informatie kan men terecht op de website van
Staatsbosbeheer of het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer
bellen: tel. 0320-254585.
Op de kaart zijn aangegeven:
1. Vogelhut Grauwe Gans
2. Bezoekerscentrum Oostvaardersplassen
3. Vogelhut zeearend
4. Uitzichtpunt Grote Praambult
5. Natuur- en Milieueducatie Centrum
6. Jan van den Bosch pad
In het voorjaar zijn de grote groepen ruiende grauwe ganzen,
al dan niet samen met hun jongen (‘pullen’) goed zichtbaar,
zoals vanaf het Jan van den Bosch pad nabij Almere.
Dit is tevens de plek waar de grote zilverreiger, de bruine
kiekendief, de zeearend en andere bijzondere vogels worden
gezien. Door de aanwezigheid van ondiepe poeltjes en
slootjes wemelt het hier in het voor- en najaar van steltlopers
als kluut, groenpootruiter, en pleviertjes. Ook lepelaars
zijn hier altijd te bewonderen.
Colofon
Voor meer informatie over dit gebied en Natura 2000 zie de
website www.knnv.nl/natura2000
Dit project wordt uitgevoerd in het kader van het Programma
Draagkracht Natuur van het Ministerie van Landbouw, Natuur
en Voedselkwaliteit.
Deze brochure is gemaakt in opdracht van de KNNV (www.knnv.
nl), het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg (www.nhgl)
en KNNV Uitgeverij (www.knnvuitgeverij.nl) door drukkerij
ESED (www.esed.nl). Met dank aan RAVON, SOVON, Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer. Kaart Topografische Dienst.
Foto’s: Peter Veen, Saxifraga-Mark Zekhuis, Saxifraga-Jan Cornelis
van der Straaten, Hans Kampf, Saxifraga-Piet Munsterman,
Saxifraga-Edwin Winkel.
De Europese Unie heeft een zeer gevarieerde en rijke natuur
die van grote biologische, esthetische en economische waarde
is. Om deze natuur te behouden heeft de Europese Unie het
initiatief genomen tot Natura 2000. Dit is een samenhangend
netwerk van beschermde natuurgebieden. In Nederland gaat
het om 162 gebieden.
Het doel van Natura 2000 is het behoud en het herstel van de
biodiversiteit (soortenrijkdom) in Europa. De Europese Unie
wil door middel van de Natura 2000 gebieden bedreigde en
waardevolle typen leefgebieden en soorten in stand houden en
zo mogelijk herstellen.
Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de KNNV gebruikt of
gereproduceerd worden.
Het netwerk Natura 2000
Oostvaardersplassen
De Oostvaardersplassen zijn ontstaan bij de drooglegging van
Zuidelijk-Flevoland in 1967. Er bleef een laag water staan in het toen
laagste deel van de polder nabij de Oostvaardersdijk. Dit vormde
het beginpunt van de ontwikkeling van een nieuw natuurgebied
in ons land. Om met bioloog Frans Vera te spreken (1988): “Samen
met de slikvlakte eromheen was dat de kiem van een onverwacht
spontane en ongemeen uitbundige uitbarsting van planten- en
dierenleven.”
De Oostvaardersplassen zijn in het verloop van ruim 40 jaren uitgegroeid
tot één van de meest fameuze natuurgebieden in ons
land mede dankzij de ervaringen die daar worden opgedaan met
de grote grazers (runderen, paarden, herten), die daar met elkaar
leven op een zo vrij mogelijke manier. Het gebied fungeerde als
brongebied voor baardmannetjes in de jaren zeventig en tachtig.
Zij kwamen in hoge dichtheden in het moeras tot broeden, en
uitzwermende vogels stichtten in heel Noordwest-Europa nieuwe
vestigingen. In de zomer werd het gebied belangrijk voor ruiende
grauwe ganzen uit Noord- en Oost-Europa. Er vestigden zich grote
aalscholver- en lepelaarkolonies. En als klap op de vuurpijl broedt
de zeearend er vanaf 2006: het gebied is groot en rustig, en er is
voldoende voedsel in de vorm van vis en kadavers. De Oostvaardersplassen
heeft de Natura 2000 status gekregen wegens de
unieke combinatie van vogels die er voorkomen.

Natuurwaarden
grote zilverreiger
grauwe gans
Het gebied van de Oostvaardersplassen heeft in die 40 jaren
een successie doorgemaakt van nat slikkengebied tot een
grootschalig moerasgebied. Een grote invloed op de ontwikkelingsprocessen
in de Oostvaardersplassen kregen de grauwe
ganzen. Al in 1970 werden de eerste broedende grauwe
ganzen in de Oostvaardersplassen aangetroffen, waarna de
populatie uitgroeide naar enkele honderden paren. Tegelijkertijd
ontwikkelde het gebied zich tot een internationaal belangrijke
ruiplaats van tienduizenden grauwe ganzen. Door
de ganzenvraat bleven de rietvegetaties zich verjongen. In
dit dynamische landschap van rietvelden en waterplassen
begon al snel een leefgebied voor tal van moerasvogels te
ontstaan. Tegenwoordig herbergt het gebied een groot deel
van de Nederlandse roerdompen en kleine zilverreigers, en
de enige kolonie grote zilverreigers (in sommige jaren ruim
140 paren!). Ook soorten als bruine kiekendief, porseleinhoen,
blauwborst en snor zijn er rela-tief goed vertegenwoordigd.
De kolonies aalscholvers en lepelaars zijn bekend.
Met de komst van de zeearend in 2006 is een toppredator
baardmannetje
in het gebied gekomen die bewijst dat het gebied en zijn
omgeving grote kwaliteiten heeft door de aanwezigheid van
kadavers.
In de trektijd en winter bivakkeren er veel eenden die voor
hun voedsel gebonden zijn aan het open water. Zij grondelen
in het water om voedsel op de bodem te zoeken. Wintertalingen
zijn in sommige jaren in tienduizenden aanwezig,
maar soorten als wilde eend, slobeend, pijlstaart, krakeend
en smient kunnen eveneens talrijk zijn. Duikeenden van het
IJsselmeer gaan in de Oostvaardersplassen vaak rusten. Het
gaat om soorten als nonnetje, kuifeend en tafeleend. Ook
steltlopers als kluut, kievit, grutto en kemphaan verblijven
tijdens de trek voor kortere of langere tijd in het gebied.
Het aantal broedende weidevogels zoals kievit is niet hoog,
maar het broedresultaat ligt op maar liefst 70 – 75 %.
In 1979 is het natte (bekade) deel (3.600 ha) van de Oostvaardersplassen
uitgebreid met een droger deel (2.400 ha). In dit
deel werden later edelherten, konikpaarden en heckrunderen
uitgezet met het doel om een grootschalig, jaarrond begrazingssysteem
te ontwikkelen. Ook de vos wordt regelmatig
waargenomen. De grootschalige begrazing heeft geresulteerd
in een open graslandschap. Enerzijds is hierdoor het
aantal aan struiken gebonden vogelsoorten afgenomen, terwijl
anderzijds het gebied uitermate geschikt is geworden
voor vogels als (overwinterende) ganzen, kieviten. Ook is
het een prima jaag- en leefgebied voor roofvogels als de
slechtvalk, de bruine kiekendief en de zeearend geworden.
Beheer en ontwikkeling
In de Ontwikkelingsvisie (2008) voor de Oostvaardersplassen
wordt ervoor gepleit om natuurlijke processen alle ruimte
te geven. Er worden problemen gesignaleerd zoals een
gebrek aan waterstanddynamiek, waardoor de vitaliteit van
het riet afneemt, wat ten nadele van sommige broedvogels
is. Ook worden sommige sleutelsoorten gemist in de Oostvaardersplassen.
Sleutelsoorten dragen bij aan meer variatie
in het gebied. Als voorbeeld wordt het wilde zwijn genoemd
dat door het wroetgedrag open plekken creëert waar
planten zich kunnen vestigen. Wisent en wolf worden ook
genoemd als sleutelsoorten maar daarbij wordt opgemerkt
dat introductie niet op korte termijn kan plaatsvinden.
Het plan OostvaardersWold voorziet in een ecologische
verbindingszone met het Horsterwold. De grondverwerving
is al van start gegaan. Hiermee worden de Oostvaardersplassen
een deel van een groot, robuust natuurgebied
van 14.000 hectare, met een mogelijke verbinding via ‘stapstenen’
over het Nuldernauw richting Veluwe en op termijn
zelfs naar Duitsland.
zeearend
De Ontwikkelingsvisie van Staatsbosbeheer geeft prioriteit
aan een natuurlijke ontwikkeling, ingegeven door natuurlijke
processen, zonder een directe beïnvloeding door de mens.
De doelsoorten die aanleiding gaven voor een aanwijzing als
Natura 2000 gebied zullen voor het toekomstige beheer een
leidraad zijn. Naar verwachting zal in het komende beheersplan
voor de Oostvaardersplassen een afstemming plaatsvinden
tussen enerzijds de uitgangspunten van de ontwikkelingsvisie
en anderzijds het behoud van de Europese
doelsoorten (‘goede staat van instandhouding’ nastreven).