Bijencahier 2010

men is dus van groot belang voor de honingbij.
Toch is het aantal genen dat codeert voor de afweer
in de honingbij juist erg gering. Het genoom van
de honingbij bevat slechts eenderde van het aantal
genen dat codeert voor afweer vergeleken met
fruitvliegen en muggen.
Ook voor deze paradox biedt een blik op de
sociale levenswijze van de honingbij uitkomst.
Een belangrijk voordeel van het leven in een groep
is de mogelijkheid tot ‘sociale verdediging’ tegen
ziekten. Bijen vertonen verschillende vormen van
hygiënisch gedrag die de verspreiding van ziekten
kunnen verhinderen. Zo poetsen werksterbijen
elkaar schoon, worden de bijenlarven gescheiden
van elkaar in aparte cellen opgevoed, en heeft elk
bijenvolk een speciale groep werksterbijen die het
bijenvolk verdedigen tegen verschillende dragers
van ziekten. Door deze sociale ziektebestrijding,
wordt de individuele ziektebescherming minder
belangrijk. Deze beschermde sociale omgeving
zou kunnen verklaren waarom er in het genoom
van honingbijen minder genen voor ziekteresistentie
worden gevonden dan bij fruitvliegen en
muggen. In tegenstelling tot het relatief schone
bijenvolk, groeien fruitvliegen en muggen op in
een omgeving van rottend voedsel of stilstaand
water, wat een groter beroep doet op de individuele
bescherming tegen ziekten. Dat dit toch niet
de enige verklaring kan zijn voor het lagere aantal
genen voor ziekteresistentie in de honingbij blijkt
uit het recent opgehelderde genoom van de sluipwesp
(zie kader op pagina 60).
Slecht bewapend tegen gif
Behalve de continue verdediging tegen ziekten,
moeten bijen zich ook wapenen tegen lichaamsvreemde
gifstoffen. Omdat bijen vaak worden
gehouden voor de bestuiving in landbouwgebieden
zijn bijvoorbeeld insecticiden erg riskant.
Zelfs wanneer bijen niet direct doodgaan door
contact met landbouwgif, kunnen deze stoffen
een negatief effect hebben op het leervermogen
en het voedselzoekgedrag. Deze gevoeligheid van
bijen is ook terug te vinden in het genoom. De
belangrijkste groep van genen die te maken hebben
met ontgifting is beduidend kleiner dan bij
andere insecten. In vergelijking met fruitvliegen
en muggen heeft de honingbij 30 tot 50% minder
van deze genen. In de vrije natuur werd dit gebrek
aan individuele bescherming opgevangen door de
beschermde omgeving van het bijenvolk. Bovendien
is nectar van oorsprong een relatief veilige
voedselbron. Wanneer een plant giftige nectar zou
produceren laten de bijen deze plant al snel links
liggen bij de bestuiving. Zo’n plant wordt dus niet
bestoven en plant zich niet voort. Er is dus een
gebrek aan natuurlijke selectie op efficiënte ontgiftingsprocessen.
Dat maakt honingbijen extra
gevoelig voor verontreinigingen die door de mens
worden veroorzaakt.
Dit is slechts een van de vele voorbeelden die
het belang van de genetica laten zien voor de
bijenteelt. Een betere kennis van de genetica van
honingbijen kan in de toekomst voordelig zijn
voor de bijenteelt. We krijgen steeds betere inzichten
in de genetica die de werking van belangrijke
kenmerken bepaalt, zoals de aanmaak van koninginnengelei.
De kennis over de genetica achter
verzamelgedrag zou ingezet kunnen worden om
de verhouding tussen nectar en pollen in een bijenkast
te optimaliseren. Ook bij de bestrijding van
bijensterfte kan de genetica hulp bieden, bijvoorbeeld
door de selectie van bijen die resistent zijn
tegen ziektekiemen of die efficiënter schoonmaakgedrag
vertonen. Beter inzicht in de genetica kan
dus theoretisch bijdragen aan een meer gezonde
en duurzame bijenhouderij.
vraag 3
Bij veel dieren bepalen
geslachtschromosomen
of nakomelingen mannetjes
of vrouwtjes worden.
Bij de meeste vliesvleugelige
insecten wordt
dit bepaald door het wel
of niet bevruchten van
de eieren. Welke andere
‘afwijkende’ systemen
van geslachtsbepaling
bestaan in het dierenrijk
kwartaal 4 december 2010 bijen 61