Bijencahier 2010

geografische gebieden, West- en Noord-Europa,
Afrika, Oost-Europa en het Midden-Oosten. Deze
informatie geeft een beeld van het verloop van de
evolutie van de ondersoorten en de migratie naar
de verschillende geografische gebieden. De ondersoorten
die in West- en Noord-Europa voorkomen
zijn bijvoorbeeld veel meer verwant aan de Afrikaanse
ondersoorten dan aan de Oost-Europese
ondersoorten. Het lijkt er dan ook sterk op dat A.
mellifera is ontstaan in (sub)tropisch Afrika en dat
er twee onafhankelijke migraties zijn geweest
naar Eurazië: één via het Iberische schiereiland
naar West- en Noord-Europa en één ten zuiden van
de Alpen richting het Midden-Oosten en Oost-
Europa.
Genetica van verzamelgedrag
Het verzamelen van voedsel – foerageren in biologenjargon
– is bij honingbijen een van de belangrijkste
taken van de werksters. Werksters beginnen
hun leven met het uitvoeren van specifieke
taken in het bijenvolk. Na een paar weken schakelen
ze over op het verzamelen van nectar en pollen
buiten het volk. De tijd die de werksters in het
bijenvolk doorbrengen wordt voor een belangrijk
deel bepaald door de omstandigheden in dat volk.
Als er relatief weinig foerageerbijen zijn, zullen
werksters eerder beginnen met foerageren. Zijn
er genoeg foerageerbijen dan blijven ze langer de
taken binnenshuis uitvoeren. Wat de verhouding
is tussen honingbijen die binnen en buiten het
bijenvolk werken, wordt bepaald met behulp van
feromonen.
Vrouwtjes van de meeste bloembezoekende
insecten maken tijdens het foerageren de keuze
tussen het verzamelen van nectar of pollen (stuifmeel).
Buiten de voortplantingsperiode verzamelen
ze vooral het energierijke nectar, dat voor een
groot deel bestaat uit koolhydraten. Tijdens de
voortplantingsperiode hebben ze meer eiwit nodig
en schakelen ze over op pollen. Ook werksters van
honingbijen maken tijdens het foerageren de keus
tussen nectar en pollen. Voor bijenhouders is de
verhouding tussen nectar en pollen belangrijk.
Door middel van onderzoek is aangetoond dat je
genetische lijnen kunt selecteren die gemiddeld
meer nectar verzamelen (een nectarlijn) of juist
meer stuifmeel (een pollenlijn). Dat dit mogelijk
is, bewijst dat het foerageergedrag in ieder geval
voor een deel genetisch wordt bepaald.
De werksters van pollenlijnen verzamelen niet
alleen meer pollen, de
nectar die ze verzamelen
bevat ook minder
koolhydraten. Bovendien
zijn de werksters
korter bezig met andere
taken in het bijenvolk
en dus beginnen ze eerder met foerageren. De
werksters van pollenlijnen hebben ook grotere
eierstokken dan werksters van nectarlijnen. Dit
is een bijzonder gegeven als je weet dat werksters
zich niet zelf voortplanten, maar dit overlaten aan
de koningin.
Je kunt nectarbijen of
stuifmeelbijen selecteren
Het verzamelgen ‘for’
Er is veel onderzoek gedaan naar de genetica van
foerageergedrag, niet alleen bij honingbijen, maar
ook bijvoorbeeld bij fruitvliegen en de nematode
Caenorhabditis elegans. Bij fruitvliegen is een gen
gevonden dat een belangrijke rol speelt in het foe-
Caenorhabditis elegans is
een favoriet proefdier.
kwartaal 4 december 2010 bijen 57