Bijencahier 2010

vraag 1
Om je te kunnen oriënteren
op waar je je bevindt
heb je op zijn minst een
soort referentie nodig.
Wat kan een bij als
referentie gebruiken en
de meeste andere dieren
niet
precieze symbolische taal te hebben om de afstand
en richting van een voedselbron aan te geven.
Nestgenoten kunnen deze informatie oppikken
uit de dans en komen vaak precies op de aangegeven
plaats aan, soms wel tien kilometer van de
kolonie af. De bijendans wordt sindsdien gezien
als een van de meest geavanceerde communicatiesystemen
bij dieren.
De bijendans is een van
de meest geavanceerde
communicatiesystemen bij
Door te kwispelen
en rondjes te draaien
communiceert een werkster
met haar collega’s.
Robotbijen en dansdialecten
Sommige onderzoekers waren niet overtuigd dat
de informatie uit de bijendans echt gebruikt werd
door de dansvolgers.
Hun argument was dat
de danser evengoed
een geurspoor achtergelaten
kon hebben
tussen de voedselbron
en de nestkast. De dans
zou dan simpelweg
dieren nestgenoten aansporen
om het geurspoor te
volgen. In 1989 bewees
de Deense onderzoeker Axel Michelsen op elegante
wijze dat toch echt informatie uit de kwispeldans
wordt gebruikt door de ‘dansvolgers’ om
de locatie van de voedselbron te achterhalen. Hij
ontwikkelde een robotbij die exact de dansbewegingen
kon nabootsen. Als de robotbij in de dans
een voedselbron aangaf op bijvoorbeeld 200 meter
afstand in noordelijke richting, kwamen er op die
voedselbron inderdaad dansvolgers aan zonder dat
er ooit eerder een nestgenoot was geweest.
Het team van Von Frisch en zijn opvolger Martin
Lindauer hebben nog allerlei andere ontdekkingen
gedaan. Zo geven de dansen van de verschillende
rassen van onze honingbij de afstand anders weer.
Het zijn als het ware dialecten, waar soms vlotte
dansers, soms langdradige dansers hetzelfde proberen
duidelijk te maken.
Efficiënte bijentaal
Met behulp van de bijendanscommunicatie
kunnen honingbijenkolonies zeer efficiënt grote
voedselbronnen exploiteren binnen een straal van
enkele kilometers van hun nest. Hiervoor is taakverdeling
essentieel. Een kleine groep bijen vliegt
op eigen gelegenheid uit om voedselbronnen te
zoeken. Deze verkenners speuren systematisch de
omgeving af naar nectar- of stuifmeelleverende
planten. Het grootste deel van de bijen blijft in het
nest en wacht tot de verkenners terugkomen met
voedsel. Ze volgen de dans, gaan op zoek naar de
voedselbron en als ze die vinden en goedkeuren
gaan ze zelf ook dansen. Op die manier wordt er
voor grotere en betere bronnen meer gedanst in
de kolonie en dus ook meer gerekruteerd (dat wil
zeggen dansvolgers worden gemobiliseerd voor
het foerageren). Als de bron op begint te raken
stoppen de bijen met dansen en worden er geen
nestgenoten meer aangespoord tot foerageren.
De danscommunicatie is bepaald niet perfect. Er
zijn zowel ‘schrijffouten’ als ‘afleesfouten’. Ten eerste
is de uitvoering van de dans niet altijd exact.
Een dans voor een verre bron geeft, door onnauwkeurigheid
in zowel richting als afstand, meestal
34
kwartaal 4 december 2010 bijen