Bijencahier 2010

4 Mag ik deze dans
van u
Het leven in sociale verbanden heeft
veel voordelen. Het levert ook problemen
op die solitair levende dieren niet
hebben. Voedsel verzamelen voor de
hele bijenkolonie is bijvoorbeeld niet eenvoudig.
In een kolonie van honderd bijen, zoals een hommelkolonie,
kan elk individu nog op goed geluk
voedsel zoeken rondom het nest zonder nestgenoten
voor de voeten te lopen. Voor een honingbijenkolonie
met meer dan 20.000 bijen is dat echter
onmogelijk. Er is een goede organisatie nodig om
een groot gebied rond de kolonie te verkennen
en nestgenoten de beste voedselbronnen te laten
exploiteren.
Honingbijen hebben een opmerkelijk gedrag
ontwikkeld om dit probleem op te lossen: de
bijentaal of bijendans. We weten precies hoe dit
gedrag werkt door het baanbrekende onderzoek
van de Duitse onderzoeker Karl von Frisch. In 1923
schreef hij het boek Die Sprache der Bienen (De taal
van de bijen). Daarin omschrijft hij zeer nauwkeurig
zijn vele experimenten met honingbijen.
Om het gedrag te bekijken plaatste hij een honingbijenkolonie
in een observatiekast met glazen
wanden. Vervolgens leidde hij enkele bijen naar
een voedselbron met suikerwater die een eindje
van de kolonie af in het veld stond. Hij merkte deze
bijen met verfstippen en keek wat ze deden als ze
volgetankt met suikerwater in de kolonie terugkwamen.
Tot zijn grote verbazing zag hij dat ze
een soort rondedans deden en dat nestgenoten erg
geïnteresseerd waren in dit gedrag. Zó geïnteresseerd
zelfs dat er een paar direct uitvlogen en even
later de suikerwaterbron vonden. Ook zij deden
een rondedans na terugkomst in het nest.
Tegelijkertijd zag Karl von Frisch bijen terugkomen
met pollenkorfjes vol met stuifmeel. Deze
bijen deden geen rondedans, maar iets dat hij de
kwispeldans noemde: kort heen-en-weer schudden
met het achterlijf in één bepaalde richting
gevolgd door een snelle ommekeer rechts- of
linksom. Hij dacht dan ook dat nectarverzamelende
bijen een rondedans doen, en stuifmeelverzamelaars
een kwispeldans om nestgenoten te
laten weten wat ze gevonden hebben. Deze conclusie
was net zo logisch als fout. Gelukkig heeft hij
later zelf de correcte ontcijfering voor dit gedrag
gevonden. De rondedans is voor communicatie
over voedsel dichtbij het nest, de kwispeldans is
voor communicatie over voedselbronnen verder
weg.
In 1946 publiceerde Von Frisch zijn nieuwste
bevindingen die als een schok aankwamen in de
rest van de wereld. De honingbij bleek een zeer
kwartaal 4 december 2010 bijen 33