Bijencahier 2010

pakketjes stuifmeel van de bloem mee. De orchideeën
bootsen de sekslokstoffen zó goed na dat de
bijen er meer dan eens instinken. Bij een volgend
bloembezoek levert de bij dan het stuifmeel af bij
de nieuwe bloem. Zo lijkt deze bij meer voor de
voortplanting van de orchidee te zorgen dan voor
zijn eigen seksleven. Als dat echt het geval was,
dan zou dit verschijnsel natuurlijk geen lang leven
beschoren zijn. Een bij die alleen met bloemen
paart maakt geen nageslacht. Waarschijnlijker is
het dat de kosten die het orchideebezoek met zich
meebrengen prima opwegen tegen de baten van
het gebruik van het feromoon om zelf een seksuele
partner te vinden.
Er zit wel een nadeel aan het openlijk adverteren
van de aanwezigheid van je bloemen. Je kunt er
bijvoorbeeld ongenode gasten mee aantrekken,
zoals nectardieven, stuifmeelrovers of insecten die
het op je bladeren gemunt hebben. Om dit risico te
verminderen kunnen planten afwerende stoffen
in hun nectar stoppen, zoals de nicotine in de nectar
van de tabaksplant. Dit zorgt niet alleen voor
korter en gevarieerder bloemenbezoek, het leidt
ook tot een afname van nectardieven. Zo blijft de
nectar als beloning beschikbaar voor bestuivers.
Planten moeten zich de planteneters van het lijf
houden en kunnen dat doen door zo min mogelijk
herkenbaar te zijn, bijvoorbeeld door zo min
mogelijk geuren te verspreiden. Tijdens de reproductie
moet dat principe overboord. Dan moet de
plant die nadelen zien te minimaliseren. Dat kan
door de bloemgeuren zo kort mogelijk te verspreiden.
Zo verspreiden bloemen die door nachtactieve
motten worden bestoven hun geuren alleen ’s
nachts. Zodra de bestuiving heeft plaatsgevonden,
neemt de productie van bloemgeuren af. Dat kan
al binnen enkele minuten gebeuren zoals bij de
orchidee Cataseum maculatum. Bij andere planten
kan het een kwestie van uren of dagen zijn. Ook de
bloemkleur verandert nadat succesvolle bestuiving
heeft plaatsgevonden.
Bijen onthouden bloemkenmerken
Voor bijen is het van groot belang om zo efficiënt
mogelijk te foerageren. Vliegen kost veel energie
en de bij wil dus zoveel mogelijk voedsel per vlucht
halen. Succes bij het foerageren leidt tot gedragsveranderingen
in honingbijen. Ze leren van hun
successen. Tijdens een succesvol bezoek aan een
voedselrijke bloem kunnen de kleur, de vorm en
de geur van die bloem geleerd worden. Daarmee
creëren de bijen een zoekbeeld waardoor ze efficienter
zoeken naar de volgende bloem.
Honingbijen leren, net zoals de honden van
Pavlov, door associatie. De geur, kleur of vorm
van een bloem die een beloning (nectar, stuifmeel)
oplevert, kan op deze manier geleerd
worden net zoals honden het geluid van een bel
na een paar keer associëren met het aanbieden
van voedsel. Beroemd is het onderzoek van
Konrad Lorenz aan het begin van de twintigste
eeuw. Hij onderzocht hoe honingbijen kleuren
De Oostenrijkse
gedragsbioloog Konrad
Lorenz (1903 - 1989).
vraag 2
Welke andere dieren
dan insecten bestuiven
planten
kwartaal 4 december 2010 bijen 27