Bijencahier 2010

Feromonen (geur en smaakstoffen met een
signaalfunctie) spelen in de communicatie tussen
bijen een grote rol. De koninginnenstof is
het meest bekend. Dit feromoon zorgt er onder
andere voor dat de bijen ‘weten’ dat hun koningin
nog in het volk zit. Rond de koningin beweegt
ongeveer een dozijn bijen (de hofstaat) die haar
voeren, likken en met hun antennes betasten.
Ze komen daarmee onder de koninginnenstof te
zitten.
De hofstaat wisselt voortdurend en bijen die
eruit komen betasten andere bijen in het volk
extra vaak met hun antennes en wisselen voedsel
uit. Zo wordt de koninginnenstof snel over heel
het volk verspreid. Bijen wisselen hoe dan ook
voortdurend voedsel uit van de ene naar de andere
bij. Dit kan omdat ze een krop hebben waaruit
ze het voedsel weer terug naar de monddelen
kunnen brengen. Je kunt bijna spreken van een
‘gemeenschappelijke maag’, omdat voedsel dat aan
enkele bijen gegeven wordt later verdund in alle
bijen wordt teruggevonden. Ongetwijfeld speelt
deze voedseluitwisseling een belangrijke rol in
de communicatie, al weten we niet precies welke
informatie wordt doorgegeven.
Een ander voorbeeld van communicatie is de
danstaal die honingbijen gebruiken om elkaar op
goede foerageerbronnen te wijzen. Dit is een van
de meest spectaculaire vormen van gedrag in de
dierenwereld (zie hoofdstuk 4).
Wat denkt de bij
Hoewel bijen voortdurend met elkaar communiceren
is het niet zo dat elke individuele bij precies
weet welke zaken zich allemaal in het bijenvolk
afspelen. Dat is ook niet nodig. Als elke bij reageert
op prikkels uit haar eigen directe omgeving krijg
je vanzelf een ordening. De lokale reacties van de
bijen sluiten over het algemeen prima op elkaar
aan, zodat het net lijkt alsof het bijenvolk zelf
‘denkt’.
In sommige gevallen gaat het niet goed. Je ziet
dat bijvoorbeeld wel eens in een periode waarin
extreem veel nectar voor de bijen beschikbaar is.
Alle raten kunnen dan volledig worden volgestopt
met honing zodat er geen plaats meer over blijft
voor het broednest, waarna het volk snel instort.
Een bijenvolk met een echte eigen intelligentie
was op tijd gaan luieren.
De ‘hofstaat’ verzorgt de
koningin (midden).
kwartaal 4 december 2010 bijen 19