Bijencahier 2010

2 Eén voor allen,
allen voor één
Hoe lang je ook met honingbijen werkt,
de bewondering blijft. Duizenden bijen
krioelen door elkaar en lijken precies
te weten wat ze moeten doen. Het volk
reageert als een eenheid, als een goed geoliede
machine. Je zou haast vergeten dat een bijenvolk
een verzameling individuele bijen is. Het lijkt of
het volk zelf allerlei beslissingen neemt, bijvoorbeeld
bij het zwermen, bij de temperatuurregeling
in het nest of bij het exploiteren van voedselbronnen;
alsof het volk een eigen intelligentie heeft.
De ‘beslissingen’ in een bijenvolk berusten niet
op een georganiseerde monarchie. De koningin in
een bijenvolk heet dan wel koningin, maar blijkt
niet de baas die bepaalt wat er moet gebeuren. Alle
individuen in het volk nemen zelf beslissingen.
De manier waarop ze die beslissingen nemen leidt
tot efficiënt gedrag van het hele volk. Het sociale
gedrag heeft van de honingbij de meest succesvolle
bij ter wereld gemaakt.
Superorganisme
Omdat een bijenvolk zo’n duidelijke eenheid is,
in plaats van een verzameling individuele bijen,
wordt een bijenvolk wel een ‘superorganisme’
genoemd. De nestplaats, bijvoorbeeld een holle
boom, de bijenkast van een imker, of een ongebruikte
schoorsteen, dient als vaste basis waar
voedsel wordt opgeslagen en waar jonge bijen
worden gekweekt om dit organisme in stand
te houden. Binnen deze nestplaats worden de
omstandigheden zo constant mogelijk gehouden
om het broed gecontroleerd te laten groeien. De
bijen proberen de voedselvoorraden op peil te
houden en binnen het broednest is het altijd 34
tot 35 °C. Je kunt bijna spreken over de constante
‘lichaamstemperatuur’ van het volk.
Een nest vol voedselvoorraden en opgroeiende
jonge bijen is een delicatesse voor veel andere
levensvormen. Het bijenvolk moet zich daarom
goed kunnen verdedigen: imkers merken dat als ze
gestoken worden. Maar het is minstens zo belangrijk
dat bijen een goed ontwikkeld hygiënisch
gedrag hebben. Schimmels en bacteriën mogen
geen kans krijgen in het bijenvolk. Een superorganisme
heeft een groot aantal medewerkers nodig
om dit allemaal mogelijk te maken.
Bijenvolken bestaan uit zo’n 10.000 tot 20.000
werksters die in dienst van het volk staan. Het bijenvolk
als superorganisme is dus op veel punten
vergelijkbaar met een gewoon organisme zoals wij
zelf. Zoals de cellen in ons lichaam zich specialiseren
en allerlei verschillende taken uitvoeren, zo
specialiseren bijen zich in een volk.
kwartaal 4 december 2010 bijen 13