Brochure WERKZAME STIKSTOF - Vlaamse Landmaatschappij

WERKZAME STIKSTOF
Brochure

Inhoud
Wat vindt u terug in deze brochure ................................................................................................. 2
Wat is werkzame stikstof ................................................................................................................. 2
Wat is de werkingscoëfficiënt van een meststof ............................................................................. 4
Waarom rekenen met werkzame stikstof ........................................................................................ 4
Twee systemen van bemestingsnormen in de nieuwe mestwetgeving ............................................ 6
Tip om sneller te rekenen .................................................................................................................. 8
Hoe kan u de efficiëntie van de mest verhogen op uw akker .......................................................... 8
1
Wat zijn de voordelen van het systeem werkzame stikstof ............................................................. 8
Rekenvoorbeelden ............................................................................................................................. 9
Voorbeeld 1 Een rundveehouder wil zijn silomaïsperceel in de Zandleemstreek bemesten met
runderstalmest en kunstmest. ......................................................................................................... 10
Voorbeeld 2 Een rundveehouder wil zijn korrelmaïsakkers in de Kempen bemesten met
rundermengmest en kunstmest. ...................................................................................................... 13
Voorbeeld 3 Een akkerbouwer wil zijn perceel met wintertarwe zonder vanggewas in de
Leemstreek bemesten met varkensmengmest en kunstmest. ........................................................ 15
Voorbeeld 4 Een rundveehouder wil zijn graslandperceel in de Vlaamse Zandstreek bemesten
via een combinatie van beweiding en bemesting met rundermengmest ....................................... 17
Voorbeeld 5 Een tuinbouwer wil zijn perceel met spinazie gevolgd door bonen in de
Zandleemstreek bemesten door een combinatie van runderstalmest, gecertificeerd GFT compost
en kunstmest. .................................................................................................................................. 20
Zelf een voorbeeld berekenen met het systeem werkzame stikstof ............................................... 23
De BASsistent helpt u bij de berekening en invulling van de bemesting ......................................... 24
ADRESSEN ......................................................................................................................................... 25

Brochure Werkzame Stikstof (N)
Wat vindt u terug in deze brochure
2
Met het nieuwe mestactieplan (MAP) is een nieuw systeem van bemestingsnormen ingevoerd.
Hierbij wordt gewerkt met een bemestingsnorm voor ‘werkzame stikstof’. Dit laat toe om de
gewasbehoeften gerichter in te vullen met bemesting uit: dierlijke mest, andere organische
meststoffen of kunstmest. Dit is een andere wijze van denken en werken. Deze brochure maakt u
wegwijs in het nieuwe systeem van bemestingsnormen voor werkzame stikstof en helpt u op weg om
uw bemesting zelf uit te rekenen.
Wat is werkzame stikstof
Om het principe achter werkzame stikstof te begrijpen, is een basiskennis over de stikstofcyclus
nodig (zie Figuur 1). In de bodem is stikstof (N) aanwezig als organische N, gebonden in organische
stof, o.a. humus, of als minerale N, als ammonium of nitraat .
De organische N - afkomstig van plantaardig materiaal en dierlijke mest - wordt door microorganismen
afgebroken tot minerale N. Deze omzettingen door micro-organismen worden
omschreven als mineralisatie en nitrificatie.
Een plant neemt enkel minerale stikstof op onder opgeloste vorm, dus onder de vorm van nitraat
of ammonium , met een voorkeur voor nitraat. Indien het opgeloste nitraat niet door
de plant opgenomen wordt, kan het uitspoelen en zo in het oppervlakte- en grondwater terecht
komen.

Opname N
Organische N
3
Omzetting
mineralisatie
Omzetting
nitrificatie
Uitspoeling
Figuur 1 - Stikstofcyclus in de bodem.
Niet alle stikstof in de meststof is direct bruikbaar voor het gewas in het eerste jaar van toediening:
Een deel van de stikstof verdwijnt in de lucht bij beweiding en toediening van dierlijke mest.
Deze ammoniakvervluchtiging hangt af van de aanwendingswijze. Bij emissiearme aanwending
zal dit minder zijn dan bij breedwerpige spreiding.
De stabiele organische stikstof die langzaam mineraliseert, zal pas de volgende jaren bruikbaar
zijn voor het gewas.
Werkzame stikstof is de hoeveelheid stikstof in de meststof die het eerste jaar bruikbaar en
benutbaar is voor de plant. Het is de som van de minerale stikstof en de snel afbreekbare organische
stikstof aanwezig in de meststof:
Werkzame stikstof (N)
= minerale stikstof (N) + snel afbreekbare organische stikstof (N)
Dierlijke mest bevat zowel minerale stikstof, snel afbreekbare organische stikstof als langzaam
afbreekbare organische stikstof.

Wat is de werkingscoëfficiënt van een meststof
De werkingscoëfficiënt van een meststof is de verhouding van de werkzame stikstof ten opzichte
van de totale stikstof aanwezig in de meststof. De totale stikstof is de volledige stikstofinhoud van de
meststof. De werkingscoëfficiënt geeft weer hoeveel procent van de totale hoeveelheid stikstof
bruikbaar is voor de plant in het jaar van toediening:
Werkingscoëfficiënt meststof (%) =
4
Verschillende factoren hebben een invloed op die werkingscoëfficiënt.
De mestsoort heeft de grootste invloed op de werkingscoëfficiënt. Zo zal kunstmest voor de volle
100 % werkzaam zijn, terwijl dit voor compost maar 15 % is.
Daarnaast zullen een aantal andere factoren eveneens een invloed hebben op het werkzame deel
van de mest dat effectief benutbaar zal zijn voor de planten:
Het tijdstip van toediening;
De wijze van toediening (emissiearm);
De bodemstructuur en -gezondheid (zuurstof, zuurtegraad, vocht);
Het tijdstip van zaaien of planten.
Werkzame stikstof (N)
= totale stikstofinhoud meststof x werkingscoëfficiënt meststof
Waarom rekenen met werkzame stikstof
Om te komen tot een optimale stikstofbemesting moet die aangepast zijn aan de behoeften van de
teelt. Met het systeem van werkzame stikstof is het mogelijk om nauwkeuriger aan te sluiten bij de
behoefte van de teelt. Die betere afstemming zal als effect hebben dat het verlies van nitraten daalt.
Er moet dus gestreefd worden naar een evenwicht tussen de aan- en afvoer van stikstof.
1. De afvoer van de stikstof bestaat uit de opname door het gewas.
2. De aanvoer bestaat uit de aanwezige minerale stikstof in de bodem, de verwachte
mineralisatie in de bodem, en de bemesting uit: dierlijke mest, andere organische
meststoffen en/of kunstmest.

Beschikbare Werkzame Stikstof (Nwz)
Voor de Plant
Plantbehoefte aan
Werkzame Stikstof
Nwz
Dierlijke Mest
Werkzame N (Nwz)
Uit de Bemesting
Nwz
Andere Meststoffen
De plantbehoefte aan
Werkzame N
5
Nwz
Kunstmest
Nwz
Oogstresten
Groenbedekker
Nwz
Leguminosen
(fixatie)
Nwz
Mineralisatie
Organische N
Werkzame N (Nwz)
Uit de Bodem
Nwz
Minerale N
In de Bodem
Figuur 2 - Afstemming stikstofbemesting aan de stikstof gewasbehoefte.
Het is belangrijk de bemesting af te stemmen op de plantbehoefte. De twee kolommen in Figuur 2
hierboven moeten in evenwicht zijn. Als de plantbeschikbare werkzame N lager is dan de specifieke
plantbehoefte zal de plant niet optimaal groeien. Is daarentegen de plantbeschikbare werkzame N
hoger dan de specifieke plantbehoefte, kan en zal de plant dat overschot aan werkzame stikstof
(Nwz) niet opnemen. Dat overschot aan werkzame stikstof Nwz kan uitspoelen.
Een beredeneerd gebruik van dierlijke of andere organische meststoffen en kunstmest is een
essentiële voorwaarde om tot een optimale stikstofbemesting te komen. Kennis van het
stikstofgehalte (N-gehalte), maar vooral ook van de hoeveelheid werkzame stikstof die de dierlijke of
andere organische meststoffen bevatten, zijn onmisbaar om tot een beredeneerde stikstofbemesting
te komen.

Als de N-behoefte van een gewas gekend is, kan die gewasbehoefte exact ingevuld worden indien
gerekend wordt met werkzame stikstof. Op die manier kunnen de verliezen naar oppervlakte- en
grondwater zoveel mogelijk beperkt worden.
Een bemestingsadvies gaat uit van de plantspecifieke behoefte aan werkzame stikstof. De
bodemanalyse bepaalt hoeveel werkzame stikstof uit de bodem beschikbaar komt voor de plant.
Hieruit volgt dan het bemestingsadvies dat weergeeft hoeveel werkzame stikstof uit bemesting er
nog toegediend moet worden. Het bemestingsadvies is dus een ideaal middel om de twee
kolommen uit Figuur 2 op pagina 5 hierboven in evenwicht te brengen.
6
Twee systemen van bemestingsnormen in de nieuwe
mestwetgeving
De bemestingsnormen in het nieuwe mestactieplan (MAP) zijn gewijzigd tegenover de vroegere
normen. Bij de bepaling van de bemestingsnormen voor de verschillende gewassen is rekening
gehouden met de nutriëntenbehoeften van de betreffende gewassen.
Voor stikstof krijgen de landbouwers de keuze om ofwel verder te werken op basis van het systeem
(1) ‘totale stikstof’ ofwel over te schakelen op het systeem met (2) ‘werkzame stikstof’.
Opgelet: de toepassing van één van beide systemen geldt voor het hele
bedrijf. De keuze voor één van beide systemen is een overgangsmaatregel.
Eens omgeschakeld naar het systeem werkzame stikstof ligt die keuze vast
voor de volgende jaren tot 2014.
(1) Bemestingsnormen van het systeem totale stikstof
Bij het systeem van totale stikstof moeten vier stikstof bemestingsnormen gerespecteerd worden:
Totale stikstofnorm (= som van N uit: dierlijke mest, kunstmest en andere meststoffen);
Stikstofnorm voor dierlijke mest;
Stikstofnorm voor kunstmest;
Stikstofnorm voor andere meststoffen.
De volledige tabel met de normen vindt u in de brochure ‘Normen en richtwaarden 2012’.
(2) Bemestingsnormen van het systeem werkzame stikstof
Bij het systeem van werkzame stikstof moeten slechts twee stikstof bemestingsnormen
gerespecteerd worden:
Stikstofnorm voor dierlijke mest (is een norm uitgedrukt in totale N, dus de totale N-inhoud van
de dierlijke mest moet in rekening gebracht worden t.o.v. deze norm);
Stikstofnorm voor werkzame stikstof (de som van werkzame N afkomstig van: dierlijke mest,
andere meststoffen en kunstmest dient in rekening gebracht te worden t.o.v. deze norm).
De volledige tabel met de normen vindt u in de brochure ‘Normen en richtwaarden 2012’.

Bij de norm ‘werkzame stikstof’ worden de werkingscoëfficiënten van de verschillende meststoffen
in rekening gebracht. Die variëren immers naargelang de mestsoort:
Mengmest bevat bijvoorbeeld meer werkzame stikstof dan stalmest waardoor de
werkingscoëfficiënt van mengmest (60 %) dus ook groter is dan die van stalmest (30 %).
Voor kunstmest wordt een werkingscoëfficiënt van 100 % gehanteerd omdat alle stikstof in
kunstmest aanwezig is onder de vorm van minerale stikstof. Alle stikstof in kunstmest is dus
werkzame stikstof en komt gedurende het eerste jaar na toediening ter beschikking van het
gewas.
In Tabel 1 vindt u een overzicht van gemiddelde werkingscoëfficiënten van de verschillende
mestsoorten. Die gemiddelde werkingscoëfficiënten zal de Mestbank hanteren om de invulling van
uw bemesting op te volgen.
7
Tabel 1 - Gemiddelde werkingscoëfficiënten
Mestsoort
Werkingscoëfficiënt
Effluent van biologisch behandelde mest 100 %
Minerale meststoffen (kunstmest) 100 %
Vloeibare dierlijke mest (mengmest, vloeibare fractie van gescheiden mest,
dunne fractie na scheiding, …)
Andere meststoffen, behalve gecertificeerde groen- en GFT-compost
(slib, schuimaarde)
Vaste dierlijke mest (stalmest), (samengestelde) vaste mest, (samengestelde)
vaste kippenmest, vaste fractie van gescheiden mest, champost, …
Andere meststoffen die stikstof in dusdanige vorm bevatten waarbij slechts
een beperkt gedeelte van de totale stikstof vrijkomt in het jaar van
opbrenging (Andere meststoffen met trage N-vrijstelling (attest))
60 %
60 %
30 %
30 %
Stikstof van rechtstreekse uitscheiding door begrazing 20 %
Gecertificeerde groen- en GFT-compost 15 %

Tip om sneller te rekenen
Als de norm van stikstof uit dierlijke mest volledig ingevuld is met 170 kg N uit dierlijke mest, dan is
er afgerond bij mengmest 100 kg werkzame stikstof, bij stalmest 50 kg werkzame stikstof en bij
begrazing 35 kg werkzame stikstof ingevuld.
Tabel 2 - Snel reken tip om de hoeveelheid werkzame stikstof te weten bij volledige invulling van de dierlijke
N-norm - op basis van de forfaitaire mestinhoud -.
Dierlijke mest
kg N
Werkingscoëfficiënt
Berekening
Werkzaam
kg N
8
Mengmest runderen en
varkens, dunne fractie
Stalmest, champost,
vaste dierlijke mest
170 60 % 170 x 0,6 102
170 30 % 170 x 0,3 51
Begrazing 170 20 % 170 x 0,2 34
Hoe kan u de efficiëntie van de mest verhogen op uw akker
U kan de efficiëntie/werking van de mest verhogen door in te spelen op verschillende factoren.
Door een goede keuze van het tijdstip van bemesting kan u er voor zorgen dat er meer stikstof
beschikbaar komt voor het gewas op het moment dat het gewas dit vereist.
Mestaanwending met minimale verliezen door egale spreiding en onderwerking binnen dezelfde
werkgang.
Kennis van de mestsamenstelling.
Wat zijn de voordelen van het systeem werkzame stikstof
Beter rekening houden met de effectieve werkzame stikstofinhoud van de dierlijke en andere
organische meststoffen en optimale mogelijkheden voor het gebruik van kunstmest.
Bemestingsadviezen worden eveneens opgemaakt met werkzame stikstof.
Mogelijkheid om de gewasbehoeften volledig of gedeeltelijk in te vullen met compost. (bv. voor
biologische landbouw of bij een laag koolstofgehalte).
Meer flexibiliteit inzake keuze van meststoffen.

Rekenvoorbeelden
Door middel van een aantal praktijkvoorbeelden wordt u wegwijs gemaakt in de berekening van de
bemesting via het systeem van werkzame stikstof. Ter vergelijking worden de berekeningen ook
volgens het systeem met totale stikstofnormen uitgevoerd.
Volgende voorbeelden vindt u terug op het overeenstemmende paginanummer.
Voorbeeld 1 Een rundveehouder wil zijn silomaïsperceel in de Zandleemstreek bemesten met
runderstalmest en kunstmest. .............................................................................................................. 10
Voorbeeld 2 Een rundveehouder wil zijn korrelmaïsakkers in de Kempen bemesten met
rundermengmest en kunstmest. ........................................................................................................... 13
Voorbeeld 3 Een akkerbouwer wil zijn perceel met wintertarwe zonder vanggewas in de
Leemstreek bemesten met varkensmengmest en kunstmest. ............................................................. 15
Voorbeeld 4 Een rundveehouder wil zijn graslandperceel in de Vlaamse Zandstreek bemesten via
een combinatie van beweiding en bemesting met rundermengmest .................................................. 17
Voorbeeld 5 Een tuinbouwer wil zijn perceel met spinazie gevolgd door bonen in de
Zandleemstreek bemesten door een combinatie van runderstalmest, gecertificeerd GFT compost en
kunstmest. ....................................................................................................................................... 20
9

10
Voorbeeld 1 Een rundveehouder wil zijn silomaïsperceel in de Zandleemstreek bemesten met
runderstalmest en kunstmest.
Gewas
Bodemtype
Mestsoort
Bemestingsadvies
Silomaïs (geen gras als voorteelt)
Niet-zandgrond
Runderstalmest:
Werkingscoëfficiënt: 30 %
Samenstelling: 7,1 kg N/ton en 2,9 kg
P 2 O 5 /ton
140 kg werkzame N
Het is steeds aangeraden rekening te houden met het bemestingsadvies.
Praktisch dient er dus gerekend te worden met de laagste werkzame stikstof
(N) waarde van: a) de Nwz uit het bemestingsadvies en b) de Nwz van de
norm werkzame stikstof.
Met andere woorden, de norm is steeds bindend.
SYSTEEM TOTALE STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep
N
totaal
N uit dierlijke
mest
N uit andere
meststoffen
N uit
kunstmest
Maïs 220 170 170 50
Als men de norm voor dierlijke mest volledig invult, mag men 170 kg
N uit dierlijke mest opbrengen. Hierin wordt de totale N inhoud van
de dierlijke mest meegeteld.
Als men de norm voor totale stikstof volledig invult, mag men 220
kg N opbrengen uit dierlijke mest, andere meststoffen en
kunstmest. Hierin wordt de totale N inhoud van alle meststoffen
meegeteld.
SYSTEEM WERKZAME STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep N werkzaam N uit dierlijke mest
Maïs 150 170
Als men de norm voor dierlijke mest volledig invult, mag men 170 kg
N uit dierlijke mest opbrengen. Hierin wordt de totale N inhoud van
de dierlijke mest meegeteld.
Als men de norm voor werkzame stikstof volledig invult, mag men
150 kg werkzame N opbrengen uit dierlijke mest, andere
meststoffen en kunstmest. Hierin wordt de werkzame N inhoud van
de dierlijke mest meegeteld.
Norm kg P 2 O 5 /ha
80
Norm kg P 2 O 5 /ha
80

Berekening:
De landbouwer wil de norm voor dierlijke mest volledig invullen met
runderstalmest. Hoeveel ton runderstalmest mag hij opbrengen
Berekening:
De landbouwer wil de norm voor dierlijke mest volledig invullen met
runderstalmest. Hoeveel ton runderstalmest mag hij opbrengen
= 23,9 ton/ha
Hij mag 23,9 ton runderstalmest per ha op maïs brengen
De landbouwer wil de norm voor totale stikstof volledig invullen. Hij heeft al
170 kg N/ha uit runderstalmest opgebracht. Hoeveel kunstmest mag hij nog
opbrengen
220 kg N/ha - 170 kg N/ha = 50 kg N/ha
Hij mag nog 50 kg N/ha uit kunstmest opbrengen.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer opgebracht
De landbouwer heeft 170 kg N/ha uit runderstalmest opgebracht met een
werkingscoëfficiënt van 30%:
170 kg N/ha x 0,3 = 51 kg N/ha
De landbouwer heeft 51 kg werkzame N/ha opgebracht uit dierlijke
mest.
De landbouwer heeft 50 kg N/ha uit kunstmest opgebracht met een
werkingscoëfficiënt van 100%
De landbouwer heeft 50 kg werkzame N/ha opgebracht uit
kunstmest.
= 23,9 ton/ha
Hij mag 23,9 ton runderstalmest per ha op maïs brengen
Hoeveel werkzame stikstof heeft hij dan reeds opgebracht uit
runderstalmest
170 kg N/ha x 0,3 (werkingscoëfficiënt runderstalmest) = 51 kg N/ha
De landbouwer heeft reeds 51 kg werkzame N/ha opgebracht uit
dierlijke mest.
Hoeveel werkzame N moet de landbouwer nog opbrengen om aan de
plantbehoefte te voldoen
140 kg werkzame N/ha (plantbehoefte werkzame N) - 51 kg werkzame N/ha
(werkzame N opgebracht uit dierlijke mest) = 89 kg werkzame N/ha
Hij moet nog 89 kg werkzame N/ha uit een andere meststof (bv.
kunstmest) opbrengen.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer dan opgebracht
In totaal heeft de landbouwer 51 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest + 89
kg werkzame N/ha uit kunstmest = 140 kg werkzame N/ha opgebracht.
In totaal heeft de landbouwer 51 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest + 50
kg werkzame N/ha uit kunstmest = 101 kg werkzame N/ha opgebracht.
11

12
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
2,9 kg P 2 O 5 /ton x 23,9 ton/ha = 69,3 kg P 2 O 5 /ha uit stalmest
Als de andere meststof ook P 2 O 5 bevat mag er niet meer dan 10,7 kg
P 2 O 5 /ha (80 - 60,31) opgebracht worden.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
2,9 kg P 2 O 5 /ton x 23,9 ton/ha = 69,3 kg P 2 O 5 /ha uit stalmest
Als de andere meststof ook P 2 O 5 bevat mag er niet meer dan 10,7 kg
P 2 O 5 /ha (80 - 60,31) opgebracht worden.
Vergelijking beide systemen:
In dit voorbeeld kan men bij het systeem werkzame stikstof de volledige gewasbehoefte invullen via bemesting met dierlijke mest. Bij het systeem totale
stikstof heeft men daarentegen minder werkzame stikstof opgebracht dan het gewas nodig heeft. Bij volledige invulling van de dierlijke norm met stalmest
is het dus efficiënter om het systeem werkzame stikstof te gebruiken.

Voorbeeld 2 Een rundveehouder wil zijn korrelmaïsakkers in de Kempen bemesten met rundermengmest
en kunstmest.
Gewas
Bodemtype
Mestsoort
Bemestingsadvies
Korrelmaïs (geen gras als voorteelt)
Zandgrond
Rundermengmest:
Werkingscoëfficiënt: 60 %
Samenstelling: 4,8 kg N/ton en 1,4 kg P 2 O 5 /ton
130 kg werkzame N
Het is steeds aangeraden rekening te houden met het bemestingsadvies.
Praktisch dient er dus gerekend te worden met de laagste werkzame
stikstof (N) waarde van: a) de Nwz uit het bemestingsadvies en b) de Nwz
van de norm werkzame stikstof.
Met andere woorden, de norm is steeds bindend.
SYSTEEM TOTALE STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep
N
totaal
N uit dierlijke
mest
N uit andere
meststoffen
N uit
kunstmest
Maïs 205 170 170 35
Norm kg P 2 O 5 /ha
80
Berekening:
De landbouwer wil de norm voor dierlijke mest volledig invullen met
rundermengmest. Hoeveel ton rundermengmest mag hij opbrengen
170 kg N/ha / 4,8 kg N/ton = 35,4 ton/ha
Hij mag 35,4 ton rundermengmest per ha op maïs brengen.
SYSTEEM WERKZAME STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep N werkzaam N uit dierlijke mest
Maïs 135 170
Norm kg P 2 O 5 /ha
80
Berekening:
De landbouwer wil de norm voor dierlijke mest volledig invullen met
rundermengmest. Hoeveel ton rundermengmest mag hij opbrengen
170 kg N/ha / 4,8 kg N/ton = 35,4 ton/ha
Hij mag 35,4 ton rundermengmest per ha op maïs brengen.
De landbouwer wil de norm voor totale stikstof volledig invullen. Hij heeft al
170 kg N/ha uit rundermengmest opgebracht. Hoeveel kunstmest mag hij
nog opbrengen
205 kg N/ha – 170 kg N/ha = 35 kg N/ha
Hoeveel werkzame stikstof heeft hij dan reeds opgebracht uit
rundermengmest
170 kg N/ha x 0,6 (werkingscoëfficiënt rundermengmest) = 102 kg N/ha
De landbouwer heeft reeds 102 kg werkzame N/ha opgebracht uit
13

14
Hij mag nog 35 kg N/ha uit kunstmest opbrengen.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer opgebracht
De landbouwer heeft 170 kg N/ha uit rundermengmest opgebracht met een
werkingscoëfficiënt van 60%.
170 kg N/ha x 0,6 = 102 kg N/ha
De landbouwer heeft 102 kg werkzame N/ha opgebracht uit dierlijke
mest.
De landbouwer heeft 35 kg N/ha uit kunstmest opgebracht met een
werkingscoëfficiënt van 100%.
De landbouwer heeft 35 kg werkzame N/ha opgebracht uit
kunstmest.
dierlijke mest.
Hoeveel werkzame N moet de landbouwer nog opbrengen om aan de
plantbehoefte te voldoen
130 kg N/ha - 102 kg N/ha = 28 kg N/ha
Hij moet nog 28 kg werkzame N/ha uit een andere meststof (bv.
kunstmest) opbrengen.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer dan opgebracht
In totaal heeft de landbouwer 102 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest + 28
kg werkzame N/ha uit kunstmest = 130 kg werkzame N/ha opgebracht.
In totaal heeft de landbouwer 102 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest +
35 kg werkzame N/ha uit kunstmest = 137 kg werkzame N/ha opgebracht.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
1,4 kg P 2 O 5 /ton x 35,4 ton/ha = 49,6 kg P 2 O 5 /ha uit rundermengmest
Als de andere meststof ook P 2 O 5 bevat mag er niet meer dan 30,4 kg
P 2 O 5 /ha (80 - 49,6) opgebracht worden.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
1,4 kg P 2 O 5 /ton x 35,4 ton/ha = 49,6 kg P 2 O 5 /ha uit rundermengmest
Als de andere meststof ook P 2 O 5 bevat mag er niet meer dan 30,4 kg
P 2 O 5 /ha (80 - 49,6) opgebracht worden.
Vergelijking beide systemen:
Voor bedrijven met mengmest is er geen verschil of men het systeem met totale stikstof of het systeem met werkzame stikstof gebruikt. Met beide
systemen kan men de totale gewasbehoefte invullen.

Voorbeeld 3 Een akkerbouwer wil zijn perceel met wintertarwe zonder vanggewas in de Leemstreek
bemesten met varkensmengmest en kunstmest.
Gewas
Bodemtype
Mestsoort
Bemestingsadvies
Wintertarwe, geen nateelt
Niet-zandgrond
Mestvarkensmengmest:
Werkingscoëfficiënt: 60 %
Samenstelling: 8,1 kg N/ton en 5 kg P 2 O 5 /ton
190 kg werkzame N
Het is steeds aangeraden rekening te houden met het bemestingsadvies.
Praktisch dient er dus gerekend te worden met de laagste werkzame stikstof
(N) waarde van: a) de Nwz uit het bemestingsadvies en b) de Nwz van de
norm werkzame stikstof. Met andere woorden, de norm is steeds bindend.
SYSTEEM TOTALE STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep
Wintertarwe
zonder
vanggewas
N
totaal
N uit dierlijke
mest
N uit andere
meststoffen
N uit
kunstmest
215 100 100 115
Als men de norm voor dierlijke mest volledig invult, mag men 100 kg
N uit dierlijke mest opbrengen. Omdat de wintertarwe niet gevolgd
wordt door een vanggewas, mag de bemesting niet op de stoppel
gebracht worden en mag ze enkel in het voorjaar opgebracht
worden.
Norm kg P 2 O 5 /ha
75
Berekening:
De landbouwer wil de norm voor kunstmest volledig invullen. Hoeveel
kunstmest mag in het voorjaar opgebracht worden
Hij mag 115 kg N kunstmest per ha op wintertarwe brengen.
SYSTEEM WERKZAME STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep N werkzaam N uit dierlijke mest
Wintertarwe
zonder
vanggewas
175 100
Als men de norm voor dierlijke mest volledig invult, mag men 100 kg
N uit dierlijke mest opbrengen. Omdat de wintertarwe niet gevolgd
wordt door een vanggewas, mag de bemesting niet op de stoppel
gebracht worden en mag ze enkel in het voorjaar opgebracht
worden.
Norm kg P 2 O 5 /ha
75
Berekening:
De landbouwer wil in het voorjaar met kunstmest bemesten. Hoeveel
kunstmest mag opgebracht worden
Er mag 175 kg N kunstmest per ha op wintertarwe gebracht worden.
15

16
De landbouwer wil de norm voor totale stikstof volledig invullen. Hoeveel
dierlijke mest mag nog opgebracht worden
Er mag 100 kg N (215 -115) uit dierlijke mest opgebracht worden in
het voorjaar op de wintertarwe
Omdat er geen vanggewas wordt geteeld na de wintertarwe mag
geen dierlijke mest gevoerd worden op de stoppel.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer opgebracht
De landbouwer heeft 175 kg werkzame stikstof/ha opgebracht.
De landbouwer heeft 100 kg N/ha uit mestvarkensmengmest opgebracht
met een werkingscoëfficiënt van 60%.
100 kg N/ha x 0,6 = 60 kg N/ha
De landbouwer heeft 60 kg werkzame N/ha opgebracht uit dierlijke
mest (± 15 ton/ha).
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer opgebracht
De landbouwer heeft 115 kg werkzame N/ha opgebracht uit
kunstmest en 60 kg werkzame N/ha opgebracht uit dierlijke mest. In
totaal geeft dit 175 kg werkzame N/ha.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
5 kg P 2 O 5 /ton x 12 ton/ha = 60 kg P 2 O 5 /ha uit mestvarkensmengmest
Vergelijking beide systemen:
Bij het systeem totale stikstof kan maximaal 115 kg werkzame stikstof per ha opgebracht worden uit kunstmest, terwijl de gewasbehoefte 175 kg N is. In
het systeem van totale N kan men dus niet genoeg kunstmest geven om de gewasbehoefte van wintertarwe te dekken. Met het systeem werkzame stikstof
kan de landbouwer de gewasbehoefte van de wintertarwe volledig invullen met kunstmest. Om de gewasbehoefte volledig te kunnen invullen in het
systeem totale stikstof dient de dierlijke mest op de wintertarwe toe gediend te worden in het voorjaar.

Voorbeeld 4 Een rundveehouder wil zijn graslandperceel in de Vlaamse Zandstreek bemesten via een
combinatie van beweiding en bemesting met rundermengmest
Gewas
Bodemtype
Mestsoort
Bemestingsadvies
Grasland, begraasd en gemaaid
Zandgrond (het perceel ligt niet in Vlaams-Brabant)
70 % bemesting door beweiding (runderen, staltype:
stalmest):
Werkingscoëfficiënt 20 % (beweiding)
Kg/dier/jaar: 77 N en 29,5 P 2 O 5
30 % rundermengmest:
Werkingscoëfficiënt 60 %
Samenstelling: 4,8 kg N/ton en 1,4 kg P 2 O 5 /ton
235 kg werkzame N
Het is steeds aangeraden rekening te houden met het bemestingsadvies.
Praktisch dient er dus gerekend te worden met de laagste werkzame stikstof
(N) waarde van: a) de Nwz uit het bemestingsadvies en b) de Nwz van de
norm werkzame stikstof.
Met andere woorden, de norm is steeds bindend.
SYSTEEM TOTALE STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep
Gras maaien
+ grazen
N
totaal
N uit dierlijke
mest
N uit andere
meststoffen
N uit
kunstmest
350 170 170 180
SYSTEEM WERKZAME STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep N werkzaam N uit dierlijke mest
Gras maaien
+ grazen
235 170
Als men de norm voor totale stikstof volledig invult, mag men 350
kg N opbrengen uit dierlijke mest, andere meststoffen en
kunstmest.
Als men de norm voor werkzame stikstof volledig invult, mag men
235 kg werkzame N opbrengen uit dierlijke mest, andere
meststoffen en kunstmest.
Norm kg P 2 O 5 /ha
90
Norm kg P 2 O 5 /ha
90
17

18
Berekening:
De landbouwer wil de volledig invullen via beweiding en met
rundermengmest:
Hoeveel percentage van de norm voor dierlijke mest vertegenwoordigt de
beweiding
5 andere runderen/ha x 113 dagen : 5 x77kg N/365x113 =
119 kg N dierlijk/ha
Vervluchtiging 20 %: 119 kg N dierlijk/ha x 80 % =
95,2 kg N dierlijk/ha
Werkzame stikstof: 95,2 kg N dierlijk/ha x 20 % =
19 kg Nwz/ha
Berekening:
De landbouwer wil de volledig invullen via beweiding en met
rundermengmest:
Hoeveel percentage van de norm voor dierlijke mest vertegenwoordigt de
beweiding
5 andere runderen/ha x 113 dagen : 5 x77kg N/365x113 =
119 kg N dierlijk/ha
Vervluchtiging 20 %: 119 kg N dierlijk/ha x 80 % =
95,2 kg N dierlijk/ha
Werkzame stikstof: 95,2 kg N dierlijk/ha x 20 % =
19 kg Nwz/ha
= 70 %
= 70 %
De landbouwer kan nog 30 % van de norm voor dierlijke mest invullen met
rundermengmest.
70 % door beweiding: 70 x 170 kg N/ha = 119 kg N/ha
30 % door spreiding van rundermengmest: 30 x 170 kg N/ha = 51 kg
N/ha
Hoeveel ton rundermengmest mag de landbouwer opbrengen
51 kg N/ha / 4,8 kg N/ton = 10,6 ton/ha
De landbouwer mag nog 10,6 ton rundermengmest per ha
opbrengen.
De landbouwer kan nog 30 % van de norm voor dierlijke mest invullen met
rundermengmest.
70 % door beweiding: 70 x 170 kg N/ha = 119 kg N/ha
30 % door spreiding van rundermengmest: 30 x 170 kg N/ha = 51 kg
N/ha
Hoeveel ton rundermengmest mag de landbouwer opbrengen
51 kg N/ha / 4,8 kg N/ton = 10,6 ton/ha
De landbouwer mag nog 10,6 ton rundermengmest per ha
opbrengen.

De landbouwer wil de norm voor totale stikstof volledig invullen. Hij heeft al
170 kg N/ha uit dierlijke mest opgebracht. Hoeveel kunstmest mag hij nog
opbrengen
350 kg N/ha - 170 kg N/ha = 180 kg N/ha
Hij mag nog 180 kg N/ha uit kunstmest opbrengen.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer opgebracht
Beweiding: 95,2 kg N/ha x 0,2 = 19 kg N/ha
Er is 19 kg werkzame N/ha opgebracht tijdens de beweiding.
Rundermengmest: 51 kg N/ha x 0,6 = 31 kg N/ha
De landbouwer heeft 31 kg werkzame N/ha opgebracht uit de
bemesting met rundermengmest.
In totaal heeft de landbouwer 19 + 31 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest +
180 kg werkzame N/ha uit kunstmest = 230 kg werkzame N/ha opgebracht.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
1,4 kg P 2 O 5 /ton x 10,6 ton/ha = 14,8 kg P 2 O 5 /ha uit rundermengmest
45,6 kg P 2 O 5 /ha door beweiding
In totaal 60,4 kg P 2 O 5 /ha
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer reeds opgebracht
Beweiding: 95,2 kg N/ha x 0,2 = 19 kg N/ha
Er is 19 kg werkzame N/ha opgebracht tijdens de beweiding.
Rundermengmest: 51 kg N/ha x 0,6 = 31 kg N/ha
De landbouwer heeft 31 kg werkzame N/ha opgebracht uit de
bemesting met rundermengmest.
19 + 31 = 50 kg N/ha
Er is reeds 50 kg werkzame N/ha opgebracht uit dierlijke mest.
Hoeveel werkzame N moet de landbouwer nog opbrengen om aan de
plantbehoefte te voldoen
235 kg N/ha - 50 kg N/ha = 185 kg N/ha
Er moet nog 185 kg N/ha uit kunstmest opgebracht worden.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer opgebracht
In totaal heeft de landbouwer 50 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest + 185
kg werkzame N/ha uit kunstmest = 235 kg werkzame N/ha opgebracht.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
1,4 kg P 2 O 5 /ton x 10,6 ton/ha = 14,8 kg P 2 O 5 /ha uit rundermengmest
45,6 kg P 2 O 5 /ha door beweiding
In totaal 60,4 kg P 2 O 5 /ha
Vergelijking beide systemen:
Voor bedrijven met mengmest en begrazing is er slechts een klein verschil tussen het systeem met totale stikstof en het systeem met werkzame stikstof.
Met het systeem werkzame stikstof kan men de totale gewasbehoefte opbrengen.
19

20
Voorbeeld 5 Een tuinbouwer wil zijn perceel met spinazie gevolgd door bonen in de Zandleemstreek
bemesten door een combinatie van runderstalmest, gecertificeerd GFT compost en
kunstmest.
Gewas
Bodemtype
Mestsoort
Bemestingsadvies
Spinazie gevolgd door bonen
groep II en III
Niet-zandgrond
Runderstalmest:
Werkingscoëfficiënt 30 %
Samenstelling 7,1 kg N/ton en 2,9 P 2 O 5 /ton
GFT compost, gecertificeerd:
Werkingscoëfficiënt 15 %
Samenstelling 10 kg N/ton en 6 kg P 2 O 5 /ton
Kunstmest
215 kg werkzame N
Het is steeds aangeraden rekening te houden met het bemestingsadvies.
Praktisch dient er dus gerekend te worden met de laagste werkzame stikstof
(N) waarde van: a) de Nwz uit het bemestingsadvies en b) de Nwz van de
norm werkzame stikstof. Met andere woorden, de norm is steeds bindend.
SYSTEEM TOTALE STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep
Groenten
groep II en III
N
totaal
N uit dierlijke
mest
N uit andere
meststoffen
N uit
kunstmest
295 170 170 125
Als men de norm voor totale stikstof volledig invult, mag men 295 kg
N opbrengen uit dierlijke mest, andere meststoffen en kunstmest.
Norm kg P 2 O 5 /ha
75
SYSTEEM WERKZAME STIKSTOF
Normen (in kg N/ha):
Gewasgroep N werkzaam N uit dierlijke mest
Groenten
groep II en III
225 170
Als men de norm voor werkzame stikstof volledig invult, mag men
225 kg werkzame N opbrengen uit dierlijke mest, andere
meststoffen en kunstmest.
Norm kg P 2 O 5 /ha
75

Berekening:
De tuinbouwer wil de totale norm voor N van 295 kg N/ha volledig invullen
en verdeelt de bemesting als volgt:
Hoeveel ton runderstalmest mag de landbouwer opbrengen
170 kg N dierlijk/ha / 7,1 kg N/ton = 23,9 ton/ha
Er wordt 15 ton runderstalmest per ha opgebracht.
15 ton/ha x 7,1 kg N/ton = 106,5 kg N dierlijk/ha
Hoeveel ton compost mag de landbouwer opbrengen
Totaal mag 295 kg N totaal - 106,5 kg N uit dierlijk > nog 170 kg N uit
compost
170 kg N/ha / 10 kg N/ton = 17 ton/ha
!Opgepast met P 2 O 5
Er wordt 10 ton compost per ha opgebracht.
10 ton/ha x 10 kg N/ton = 100 kg N/ha
Hoeveel kunstmest mag nog opgebracht worden
Totaal mag 295 kg N totaal - 106,5 kg N uit dierlijk - 100 N ander = 88,5 kg
N kunstmest/ha
Er mag 88,5 kg N/ha uit kunstmest opgebracht worden.
(327,5 kg Ammoniumnitraat 27 %)
Hoeveel werkzame stikstof is opgebracht
De landbouwer heeft 106,5 kg N/ha uit runderstalmest opgebracht met een
werkingscoëfficiënt van 30 %:
106,5 kg N dierlijk/ha x wc 0,3 = 31,95 kg werkzame N/ha
De landbouwer heeft 31,95 kg werkzame N/ha opgebracht uit
Berekening:
Hoeveel ton runderstalmest mag de landbouwer opbrengen
170 kg N dierlijk/ha / 7,1 kg N/ton = 23,9 ton/ha
Er wordt 15 ton runderstalmest per ha opgebracht.
15 ton/ha x 7,1 kg N/ton = 106,5 kg N dierlijk/ha
106,5 kg N dierlijk/ha x wc 30 % = 31,95 kg werkzame N/ha
Hoeveel ton compost brengt de landbouwer op
Er wordt 10 ton compost per ha opgebracht.
10 ton/ha x 10 kg N/ton = 100 kg N/ha
100 kg N/ha x wc 15 % = 15 kg Nwz/ha
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer dan opgebracht uit
runderstalmest
106,5 kg N dierlijk/ha x wc 0,3 = 31,95 kg werkzame N/ha
Hij heeft reeds 31,95 kg werkzame N/ha opgebracht uit dierlijke
mest.
Hoeveel werkzame stikstof heeft de landbouwer dan opgebracht uit
compost
100 kg N/ha x wc 0,15 = 15 kg Nwz/ha
Hij heeft reeds 15 kg werkzame N/ha opgebracht uit compost.
Hoeveel werkzame N moet de landbouwer nog opbrengen om aan de
plantbehoefte te voldoen
215 - 31,95 - 15 = 168 kg Nwz/ha
De landbouwer moet nog 168 kg werkzame N/ha opbrengen. Dit
kan onder ander met kunstmest. (622 kg Ammoniumnitraat 27 %)
21

22
dierlijke mest.
De landbouwer heeft 100 kg N/ha uit compost opgebracht met een
werkingscoëfficiënt van 15 %:
100 kg N/ha x 0,15 = 15 kg N/ha
De landbouwer heeft 15 kg werkzame N/ha opgebracht uit
compost.
Hoeveel werkzame stikstof is opgebracht
In totaal heeft de landbouwer 31,95 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest +
15 kg werkzame N/ha uit compost + 168 kg werkzame N/ha uit kunstmest =
215 kg werkzame N/ha opgebracht.
In totaal heeft de landbouwer 31,95 kg werkzame N/ha uit dierlijke mest +
15 kg werkzame N/ha uit compost + 88,5 kg N/ha uit kunstmest = 135,45 kg
werkzame N/ha opgebracht.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
2,9 kg P 2 O 5 /ton x 15 ton/ha = 43,5 kg P 2 O 5 /ha uit stalmest
(6 kg P 2 O 5 /ton x ½*) x 10 ton/ha = 30 kg P 2 O 5 /ha uit stalmest
In totaal 73,5 kg P 2 O 5 /ha
* bij gecertificeerd gft- en groencompost moet slechts de helft van de kg P 2 O 5 /ton
ingevuld worden.
Hoeveel fosfaat heeft de landbouwer dan opgebracht
2,9 kg P 2 O 5 /ton x 15 ton/ha = 43,5 kg P 2 O 5 /ha uit stalmest
(6 kg P 2 O 5 /ton x ½*) x 10 ton/ha = 30 kg P 2 O 5 /ha uit stalmest
In totaal 73,5 kg P 2 O 5 /ha
* bij gecertificeerd gft- en groencompost moet slechts de helft van de kg P 2 O 5 /ton
ingevuld worden.
Vergelijking beide systemen:
Als er stalmest gebruikt wordt, kan men best met het systeem van werkzame stikstof werken. In het systeem werkzame stikstof kan men de volledige
gewasbehoefte dekken en is er meer flexibiliteit in de keuze van meststoffen.

Zelf een voorbeeld berekenen met het systeem werkzame stikstof
Bereken zelf de bemesting met het nieuwe systeem van werkzame stikstof in het onderstaande
oefenvoorbeeld.
Stel een landbouwer wil voederbieten op niet-zandgrond bemesten door eerst de norm van dierlijke
mest volledig in te vullen met mestvarkens mengmest. Hoeveel kunstmest mag hij dan nog
opbrengen
Gegevens:
Eerst zoekt u op wat de stikstofsamenstelling en de werkingscoëfficiënt (WC) is van mestvarkens
mengmest.
Dan zoekt u op wat de bemestingsnorm voor werkzame en dierlijke stikstof voor voederbieten op
niet-zandgrond is. Die vindt u in de brochure ‘Normen en richtwaarden 2012’.
23
Berekening:
Hoeveel ton mestvarkens mengmest mag opgebracht worden
Norm dierlijke N
Samenstelling
kg N/ha = ton/ha
kg N/ton
A
A
=> Er mag ton per ha mestvarkens mengmest opgebracht worden.
Hoeveel werkzame stikstof is dan opgebracht
Norm dierlijke N
kg N/ha x Werkingscoëfficiënt = kg N/ha
B
B
=> Er is reeds kg werkzame stikstof per ha opgebracht uit dierlijke mest.
Hoeveel kunstmest mag nog opgebracht worden
Norm werkzame N
B
kg N/ha - kg N/ha = kg N/ha
C
C
=> Er mag kg N/ha uit kunstmest opgebracht worden.
Antwoord:
Norm dierlijke N voederbieten = 170 kg N/ha
Samenstelling mestvarkens mengmest = 8,1 kg N/ton en 5 kg P 2 O 5 /ton
A = 21 ton/ha
Werkingscoëfficiënt mestvarkens mengmest = 60%
B = 102 kg N/ha
Norm werkzame N voederbieten = 260 kg N/ha
C = 158 kg N/ha
Opgepast het bovenstaande antwoord is niet correct!

Er dient immers ook rekening gehouden te worden met de fosfaatnorm.
De fosfaatnorm is in dit voorbeeld 75 kg P 2 O 5 /ha.
75 kg P 2 O 5 /ha / 5 kg P 2 O 5 /ton mestvarkens mengmest = 15 ton mestvarkens mengmest/ha
15 ton/ha x 8,1 kg N/ton = 121,5 kg dierlijke N/ha
121,5 kg dierlijke N/ha x wc 0,60 = 72,9 kg werkzame N/ha
260 kg N/ha - 72,9 kg N/ha = 187 kg N/ha.
Er mag nog 187 kg N/ha uit kunstmest opgebracht worden. Dat komt overeen met ongeveer 692 kg
Ammoniumnitraat 27 %/ha.
24
Tabel 3 – Deze tabel geeft een overzicht weer van de werkzame N per eenheid van enkele courante
meststoffen. Deze waarden kunnen gebruikt worden om de hoeveelheid werkzame N te berekenen die in de
meststof aanwezig is. Bv. 23 ton stalmest bevat (23 x 2,13) 48,99 kg werkzame N.
Meststof Eenheid kg Werkzame N/eenheid kg P2O5/eenheid
Stalmest 1 ton 2,13 2,9
Rundermengmest 1 ton 2,88 1,4
mestkalverenmengmest 1 ton 1,80 1,3
Mestvarkensmengmest 1 ton 4,86 5
Mestvarkensmengmest
(brijbakken)
1 ton 4,50 9
Compost 1 ton 0,30 4,5
Compost gecertificeerd 1 ton 0,30 2,25
schuimaarde 1 ton 2,70 8
ammoniumnitraat 27 % N 100 kg 27,00 0
De BASsistent helpt u bij de berekening en invulling van de
bemesting
Om uit te rekenen hoeveel dierlijke mest, andere mest of kunstmest u mag opbrengen, kan u ook
werken met de BASsistent Balanssimulator. Dit programma kunt u downloaden van de website:
www.vlm.be. Als u hierover meer uitleg wenst, kunt u contact opnemen met de contactpersonen die
achteraan in de brochure staan.

ADRESSEN
Vlaamse Landmaatschappij (VLM), Afdeling Mestbank
Oost-Vlaanderen
Ganzendries 149
9000 Gent
Tel.: 09 244 86 12
luc.gallopyn@vlm.be
Vlaams-Brabant
Dirk Boutsgebouw
Diestsepoort 6 bus 74
3000 Leuven
Tel.: 016 66 52 65
peter.schildermans@vlm.be
West-Vlaanderen
Velodroomstraat 28
8200 Brugge
Tel.: 050 45 81 67
els.goethals@vlm.be
Limburg
Koningin Astridlaan 10
3500 Hasselt
Tel.: 011 29 87 37
vital.vandewaerde@vlm.be
25
Antwerpen
Cardijnlaan 1
2200 Herenthals
Tel.: 014 25 83 04
els.daemen@vlm.be