JAArVErSlAG 2009 - Gemeentemuseum Den Haag

Jaarverslag 2009 

1 

terug naar INHOUDSOPGAVE

Inhoudsopgave 

Fondsen en schenkers 3 

Voorwoord 4 

Missie 5 

Inleiding 6 

1. Collectie: verwervingen 10 

2. Tentoonstellingen 13 

Overzicht tentoonstellingen 

3. Educatie 24 

4. Publieksbereik 27 

Overzicht publicaties 

5. Vrienden 29 

6. Financiële verslaglegging 30 

2

Fondsen en schenkers 

Zonder de steun van partners, subsidiënten, sponsors, 

schenkers en onze Vriendenvereniging zou het 

Gemeentemuseum zijn doelen niet kunnen realiseren. 

• Gemeente Den Haag 

• BankGiro Loterij 

• Mondriaan Stichting 

• Shell Nederland 

• Vereniging Rembrandt 

• Vrienden van het Gemeentemuseum Den Haag 

• Hizkia van Kralingen 

• Fonds 1818 

• Prins Bernhard Cultuurfonds 

• Geheugen van Nederland 

• Alstom Tranport 

• ING bank 

• Waanders Uitgevers 

• Hivos ndco Cultuurfonds 

• SNS Reaal Fonds 

• Rabo Bank Den Haag e.o. 

3 


Voorwoord 

Raad van Toezicht 

In 2009 trad een nieuwe directeur aan in het Gemeentemuseum 

Den Haag. Met de komst van Benno Tempel kwam 

het directoraat van Wim van Krimpen (sinds 2000) ten einde. 

Onder Van Krimpen heeft het museum een spectaculaire 

groei doorgemaakt. Niet alleen wist hij grote stromen bezoekers 

naar het museum te trekken, zijn inventieve geest heeft 

er ook toe geleid dat het Gemeentemuseum Den Haag werd 

uitgebreid met de dependances Fotomuseum Den Haag, GEM, 

museum voor actuele kunst, Gemak en Escher in Het Paleis. 

De Raad van Toezicht is hem dan ook zeer erkentelijk voor de 

dynamiek en de visie die hij heeft gebracht. 

Onder de nieuwe directeur zal de ingeslagen weg worden 

vervolgd en waar mogelijk verder worden uitgebouwd. 

Publieksbereik, zichtbaarheid en midden in de samenleving 

staan zijn kerntaken van het Gemeentemuseum Den Haag. 

Hoogtepunt in 2009 was ongetwijfeld de tentoonstelling 

Cézanne – Picasso – Mondriaan. De tentoonstelling, waarbij 

een interessant kunsthistorisch concept werd gekoppeld 

aan een thema dat voor een breed publiek interessant is, 

kan gezien worden als een schoolvoorbeeld van de rol die 

het Gemeentemuseum Den Haag graag wil vervullen in het 

Nederlandse museale bestel. Internationale tentoonstellingen 

klassiek moderne kunst zijn in ons land maar zelden 

te zien. Al te vaak moeten de vaderlandse bezoekers nog 

afreizen naar Londen, Parijs of Berlijn om de belangrijke 

kunstenaars uit de kunstgeschiedenis te zien. Zo ook in dit 

geval. Voor het eerst sinds meer dan 50 jaar werd er weer een 

tentoonstelling gewijd aan Cézanne. Destijds werd de tentoonstelling, 

eveneens in het Gemeentemuseum Den Haag, 

geopend door Prins Bernhard. We waren dan ook vereerd dat 

Cézanne – Picasso – Mondriaan open ging in aanwezigheid 

van Koningin Beatrix. 

De Raad van Toezicht kwam in officiële setting vier keer 

bij elkaar. Officieus vonden meerdere billaterale overleggen 

plaats. Daarbij volgt de Raad van Toezicht de richtlijnen 

Cultural Governance zoals opgesteld in 2006. De Raad van 

Toezicht kende in 2009 een mutatie. Annabelle Birnie trad 

aan (Hoofd ING Art Management). Zij volgde Annelies van 

der Vorm op. 

De Raad van Toezicht prijst zich gelukkig met een brede 

bezetting met een diverse representatie uit de samenleving. 

Juist omdat het maatschappelijk verantwoord ondernemen 

als leidraad wordt genomen, zien we dat als essentieel 

belang. Want een openbare instelling als een museum kan 

enkel worden gedragen door politieke, maatschappelijke, 

economische en culturele wil. 

J.N.A. van Caldenborgh (voorzitter) 

mr. H. Bosma 

drs. S.J. van Driel 

mr. L.J. Griffith 

mr. W.H.M. Pot 

C.M. Ritzema 

Drs. A. Birnie 

4 


Missie 

Het Gemeentemuseum Den Haag is als openbare instelling 

altijd op zoek naar nieuwe manieren om in contact te komen 

met grote en diverse bezoekersgroepen. We zien het als 

voornaamste opdracht onze vooraanstaande positie, zowel 

nationaal als internationaal, als hoogwaardig museum voor 

moderne en eigentijdse kunst te handhaven en, voor zover 

nodig, verder uit te bouwen. Het Gemeentemuseum Den 

Haag wil een open, creatief en dynamisch museum zijn, met 

een sterke verankering in de samenleving. Dit wordt gerealiseerd 

door een zorgvuldig beheer en ontsluiting van de 

collectie, een actief en gedurfd tentoonstellingsbeleid en een 

verwervingsbeleid dat zich richt op uitzonderlijke en wezenlijke 

toevoegingen aan het openbaar kunstbezit. 

5 


Inleiding 

Benno Tempel, directeur 

2009 was in veel opzichten een bijzonder jaar voor het 

Gemeente museum Den Haag. Op 1 januari trad ik aan 

als nieuwe directeur, als opvolger van Wim van Krimpen 

(directeur sinds 2000). Onder zijn bezielende leiding is het 

Gemeentemuseum spraakmakend gegroeid. Niet alleen in 

bezoekersaantallen, maar ook in omvang. Onder het directoraat 

van Van Krimpen werden Fotomuseum Den Haag, GEM, 

Museum voor actuele kunst en Gemak gesticht. De collectie 

groeide en de aandacht in de pers was enorm. Het voelt als 

een voorrecht de leiding van dit mooie museum te mogen 

voortzetten. 

Mijn wens is om het Gemeentemuseum Den Haag zijn vooraanstaande 

positie als hoogwaardig museum voor moderne 

en eigentijdse kunst in ere te houden en, voor zover nodig, 

verder uit te bouwen. De toonaangevende collectie is daarvoor 

een fantastisch startpunt. Maar zonder publiek geen 

bestaansrecht. Het Gemeentemuseum is van en voor het 

publiek en wij willen dat iedereen zich welkom voelt. 

Het Gemeentemuseum heeft zich in de afgelopen jaren een 

voorhoedepositie weten te verwerven op tal van museale 

terreinen. Het Gemeentemuseum is onorthodox en dynamisch 

in het zoeken naar nieuwe wegen om grote en diverse 

publieksgroepen aan zich te binden. Om een betere gastheer 

te kunnen zijn voor het publiek hebben we in 2009 een 

belangrijke stap genomen door een Educator volwassenen 

te benoemen. Hierdoor hopen we de komende jaren een op 

maat gesneden programma te kunnen presenteren. 

Onder de nieuwe directie werd het succesvolle programma 

van het museum voortgezet. 449.000 bezoekers mochten 

we verwelkomen in onze musea het Gemeentemuseum, 

Fotomuseum Den Haag, GEM, Escher in Het Paleis en Gemak. 

Grootste publiekstrekker was de tentoonstelling Cézanne – 

Picasso – Mondriaan in het Gemeentemuseum. De publieke 

aandacht die de aanloop naar deze spectaculaire tentoonstelling 

genereerde maakte dat het museum in contact kwam 

met een tot dan toe onbekende privéverzameling. Dit contact 

leidde tot een langdurig bruikleen van een kubistische 

Mondriaan en een Cézanne schilderij. Opvallend was verder 

het grote aantal bezoekers voor het GEM/Fotomuseum; 

85.000, een ongekend hoog aantal. De tentoonstellingen 

van Man Ray, Michael Raedecker en Sally Man zorgden voor 

uitzonderlijk veel aandacht van publiek en pers. 

Ook Escher in Het Paleis kijkt terug op een op een zeer succesvol 

jaar. Het belang van het museum voor Den Haag is 

groot. Als zogenaamd opstap museum trekt het veel mensen 

die voor het eerst een museum bezoeken. Hiermee is de 

emanciperende rol van de instelling moeilijk te overschatten. 

Daarnaast heeft Den Haag met Escher in Het Paleis een ware 

toeristische trekpleister. 

Publiek ‘iedereen mag niemand hoeft’ 

Onze belangrijkste doelstelling is de optimale toegankelijkheid 

voor mensen van alle leeftijden uit alle geledingen van 

de samenleving. In 2009 is naast het organiseren van het 

succesvolle tentoonstellingsprogramma een aantal nieuwe 

beleidslijnen uitgezet. Een mooi nieuw voorbeeld hiervan is 

het meerjarige stadsdelenproject Stad naar het Museum, dat 

in 2009 is gestart. Dit project plaatst steeds een Haags stadsdeel 

een half jaar in de aandacht. De bewoners kunnen in die 

periode gratis het museum bezoeken, zo vaak als ze willen. 

Het motto is ”iedereen mag niemand hoeft”. Voor veel mensen 

betekent dit een eerste bezoek aan een van onze musea. 

Het project heeft al veel positieve reacties opgeleverd. 

Lees meer over Stad naar het Museum in 

hoofdstuk 3: Educatie 

hoofdstuk 4: Publieksbereik 

Piet Mondriaan (1872-1944), Bloeiende bomen, 1912, olieverf 

op doek, langdurig bruikleen Flowering Trees Collection 

Paul Cézanne (1839-1906), La Maison de Bellevue sur la 

Colline (Het huis Bellevue op de heuvel), 1878-1879, olieverf 

op doek, langdurig bruikleen Flowering Trees Collection 

6 


inleiding 

Verantwoord verzamelen 

Het Gemeentemuseum behoort, wat de omvang, veelzijdigheid 

en kwaliteit van de collecties betreft, samen met 

het Rijksmuseum in Amsterdam en Museum Boijmans Van 

Beuningen in Rotterdam tot de drie grootste kunstmusea 

van Nederland. Ook op het gebied van de moderne kunst 

behoort het museum tot de Nederlandse top drie, samen 

met het Museum Boijmans Van Beuningen en het Stedelijk 

Museum Amsterdam. 

De nieuwe directie heeft in 2009 veel aandacht geschonken 

aan het intensief onderhouden van contacten met particuliere 

verzamelaars in Nederland en daarbuiten. Dit heeft 

geleid tot diverse schenkingen, waarvan twee schilderijen 

van Morandi het meest in het oog springen. Binnen de organisatie 

van het museum is deze beleidswijziging ondersteund 

met het aantrekken van een aparte medewerker die zich 

bezighoudt met fiscale en juridische vraagstukken rondom 

schenkingen, legaten en erfenissen. Wij willen ons de 

komende jaren richten op het verwerven van stukken waarmee 

we ons kunnen onderscheiden. Liever een topstuk dat 

de al aanwezige collectie in perspectief plaatst dan veel dat 

dubbelt met elders. Deze aanpak vraagt naast afstemming 

met collega instellingen tevens geduld. Zo is op het gebied 

van de mode onderling overleg: potentiële aankopen worden 

besproken met de collega’s. 

Dat deze werkwijze vruchten afwerpt, blijkt bijvoorbeeld uit 

de verwerving van een schilderij van Stijl kunstenaar Vilmos 

Huszár. Dit werk heeft het Gemeentemuseum mede dankzij 

het actief meedenken van Museum Boijmans Van Beuningen 

en kunsthistoricus Carel Blotkamp kunnen verwerven. 

Het huidige standpunt van het museum is dat verzamelen 

niet langer gericht moet zijn op het binnenhalen van zo veel 

mogelijk werken. De beheers- en behoudsverantwoordelijkheid 

die musea hebben t.o.v. de verzameling maken het niet 

langer realistisch de collectie steeds maar te laten uitdijen. 

Het beleid dat bij de kunstnijverheid al langer gold – tentoonstellingen 

moeten leiden tot verwervingen, of verwervingen 

moeten leiden tot tentoonstellingen – zal in de toekomst ook 

worden toegepast voor de moderne en hedendaagse kunst. 

De tentoonstellingen van Michael Raedecker en Léopold 

Rabus in 2009 waren daar voorbeelden van. 

De aankopen in 2009 waren ondenkbaar geweest zonder de 

genereuze steun die het Gemeentemuseum Den Haag ontving 

van de BankGiro Loterij, de Vereniging Rembrandt en de 

Mondriaan Stichting. Daarnaast waren incidenteel ook tal van 

andere fondsen en particuliere schenkers het museum goedgezind. 

Hun namen zijn uit dankbaarheid vermeld. 

Fondsen en schenkers 

Lees meer over onze verwervingen in hoofdstuk 1: 

Collectie: verwervingen 

Tentoonstellingen naar een hoger plan 

De afgelopen jaren heeft het Gemeentemuseum tentoonstellingen 

georganiseerd die het museum hebben doen groeien. 

Meer bezoekers wisten het museum te vinden en er werden 

vaker verbindingen aangegaan met internationale musea. 

Onze wens is structureel samen te werken met internationale 

partners. Inhoudelijk moeten de tentoonstellingen naar een 

hoger plan. Hierdoor zal het organiseren van tentoonstellingen 

significant duurder worden. Financiële bijdragen van 

derden zijn dan ook noodzakelijk. Zonder de steun van Shell 

hadden we bijvoorbeeld de tentoonstelling Cézanne – 

Picasso – Mondriaan niet kunnen organiseren. 

Doordat wij ons flexibel opstellen kan het Gemeentemuseum 

Den Haag in het tentoonstellingsprogramma actueel blijven. 

Hierdoor is het ons de afgelopen jaren herhaaldelijk gelukt 

bijzondere projecten naar Nederland te halen. Een goed 

Giorgio Morandi (1890-1964), Natura Morte, 1948, olieverf 

op doek, Gemeentemuseum Den Haag, schenking 2009 

Vilmós Húszar (1884-1960), Compositie in grijs (Compositie 

No. 10), 1918, olieverf op doek in beschilderde lijst, 

aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt 2010 

7 


inleiding 

voorbeeld hiervan in 2009 was de tentoonstelling De Schone 

Slaapster. Victoriaanse schilderkunst uit het Museo de Arte de 

Ponce. 

Door het opvoeren van de hoeveelheid en het programmeren 

van aantrekkelijke tentoonstellingen voor een breder 

publiek heeft het Gemeentemuseum zich al jaren lang kunnen 

bewijzen. Met meer dan 50 tentoonstellingen in 2008 

was echter een toppunt bereikt waarbij de vraag opkwam 

of een dergelijk tempo op den duur niet tot vervlakking zou 

leiden of tot het verdringen van kwaliteit door kwantiteit. 

Dergelijke overwegingen en het feit dat in 2009 de helft van 

de tentoonstellingsoppervlakte van het Berlagegebouw in 

beslag werd genomen door de langdurige collectiepresentatie 

XXde Eeuw heeft tot een vermindering van de hoeveelheid 

tentoonstellingen geleid. Niettemin organiseerde het 

Gemeentemuseum in het Berlagegebouw, in het GEM, het 

Fotomuseum en in Gemak samen toch nog 40 tentoonstellingen 

– een hoeveelheid die nog steeds ver uitsteekt boven 

wat bij vergelijkbare instellingen in Nederland en in het 

buitenland gebruikelijk is. Er waren 10 thematische collectiepresentaties, 

28 kleine tot middelgrote tentoonstellingen 

in de verzamelinggebieden moderne en eigentijdse kunst, 

fotografie en kunstnijverheid, en vijf voor een breder publiek 

aantrekkelijke tentoonstellingen. 

Lees meer over onze tentoonstellingen in hoofdstuk 2: 

Tentoonstellingen: bijzondere ontwikkelingen 

Publicaties conservatoren 

Hoewel onderzoek door de conservatoren door de grote 

tentoonstellingsdruk onder een voortdurende spanning 

staat, hecht het Gemeentemuseum er sterk aan de eigen 

collectie door middel van publicaties toegankelijk te maken. 

Een voorbeeld hiervan is de publicatie Glinsterend glas. 

1500 Jaar Europese glaskunst, waarin onze unieke verzameling 

Europees glas centraal staat. De publicatie ging vergezeld 

van een tentoonstelling in twee delen, zodat bezoekers de 

nagenoeg complete collectie kon bewonderen. 

In de publicatie Het zal je vriend maar wezen. De geschiedenis 

van de Vereniging van Vrienden van het Gemeentemuseum 

wordt de geschiedenis van het Gemeentemuseum vanuit 

het perspectief van zijn founding fathers geschreven. Het 

boek biedt een fascinerend beeld van de wijze waarop het 

Gemeentemuseum zich in de loop van de jaren heeft losgemaakt 

van zijn geestelijke vaders. 

Hoewel het niet altijd mogelijk is om bij iedere tentoonstelling 

een publicatie van eigen hand te verzorgen, is het streven 

dat de expertise van de conservatoren ook hier zoveel 

mogelijk wordt ingezet. Zo leverde het museum belangrijke 

bijdragen aan de publicatie Cézanne Picasso Mondriaan: 

in nieuw perspectief die ter gelegenheid van de gelijk namige 

tentoonstelling verscheen. Ook voor de publicatie bij de 

tentoonstelling over de Belgische kunstenaar Georges 

Vantongerloo (opening januari 2010), die gedurende enige 

tijd nauw betrokken was bij De Stijl, heeft het museum een 

essentiële bijdrage geleverd. 

Voor een overzicht van onze publicaties zie hoofdstuk 4: 

Publieksbereik 

Educatie 

Op het gebied van educatie vervult het Gemeentemuseum 

Den Haag al jaren een voortrekkersrol. Om die positie ook in 

de toekomst te kunnen waarborgen is de afdeling uitgebreid 

met een Educator volwassenen. 

Met het oog op de noodzaak om de Wonderkamers een 

tweede editie te bezorgen heeft het museum een start 

gemaakt met het ontwerpen van een geactualiseerde inrichting. 

Het Gemeentemuseum vervult met de Wonderkamers 

nog steeds een voortrekkersrol, zowel nationaal als internationaal. 

Maar zoals ook wel verwacht moet er toch geregeld 

8 


inleiding 

worden vernieuwd om de aantrekkingskracht te behouden. 

De totale kosten voor de tweede editie zijn begroot op 

€ 950.000,-. Hiervan is in februari 2010 door de BankGiro 

Loterij een bedrag van € 300.000,- als steun toegezegd. 

Lees meer over Educatie in hoofdstuk 3: Educatie 

Beheer Mondriaan Restauratie Project 

Zoals ieder museum, is een kerntaak van het 

Gemeentemuseum het conserveren van de collecties 

moderne kunst, kunstnijverheid, mode en muziek zodat 

ook toekomstige generaties ervan kunnen blijven genieten. 

Eventuele restauraties maar ook alle handelingen met 

betrekking tot de kunstwerken, zoals het opstellen, intern 

verplaatsen en het bruikleenverkeer, worden uitgevoerd 

door vakmensen. Na het diepgaande onderzoek naar de 

Victory Boogie Woogie is in 2009 een meerjarig restauratietraject 

gestart rond de schilderijen van Piet Mondriaan: het 

Mondriaan Restauratie Project. Dit project kan mede dankzij 

steun van de BankGiro Loterij worden uitgevoerd. Naast de 

medewerkers van het restauratieatelier heeft het museum 

twee externe restauratoren voor dit project aangetrokken. 

Risicomanagement Verzuimbeleid 

In 2009 is gestart met het ontwikkelen van een nieuwe verzuimaanpak 

waarbij meer aandacht is voor het voorkomen 

van verzuim. Bovendien is het accent meer komen te liggen 

op de mogelijkheden dan op de beperkingen van de (deels) 

arbeidsongeschikte medewerker. Leidinggevenden en OR 

zijn door middel van workshops en voorlichtingsbijeenkomsten 

betrokken bij de vormgeving van het beleid. Een quick 

scan heeft ons inzicht gegeven in alle verzuimgerelateerde 

aspecten. Opvallend was dat het verzuimcijfer van 2009 (4%) 

al sterk was verbeterd tegenover dat van 2008 (6,5%). 

In het kader van preventie werd de mogelijkheid geboden 

om op de werkplek kosteloos gevaccineerd te worden 

tegen griep. Om goed voorbereid te zijn op de dreigende 

Mexicaanse griep werd een crisisteam opgericht dat de ontwikkelingen 

nauw volgde. Gelukkig was verdere actie niet 

nodig. 

Maatschappelijk verantwoord ondernemen 

Als openbare instelling vinden we het van groot belang 

dat medewerkers zich bewust zijn van de betekenis die 

een museum in de samenleving heeft. Een verantwoorde 

bedrijfsvoering maakt daar dan ook onderdeel van uit. Het 

Gemeentemuseum Den Haag onderzoekt hoe energiebesparing 

kan worden gerealiseerd. De zorg voor het milieu gaat 

ons allen aan. Hergebruik van materiaal is een ander punt 

van aandacht dat met name in de tentoonstellingsopbouw 

speelt. Door voorzichtiger om te gaan met materialen is hergebruik 

vaker mogelijk. 

9 


1 

Collectie: verwervingen 

Aankopen 

Moderne kunst: 16 objecten 

Kunstnijverheid: 11 objecten 

Mode: 1 object 

Schenkingen 

Moderne kunst: 4 objecten 

Kunstnijverheid: 7 objecten 

Mode: 364 objecten 

Foto’s: 13 objecten 

Muziek: 12 objecten 

Het Gemeentemuseum Den Haag bezit een internationale 

topcollectie met vele hoogtepunten. De verzameling is opgebouwd 

uit deelcollecties: Beeldende Kunst, inclusief fotografie; 

Kunstnijverheid; Mode en muziekinstrumenten. Ons streven 

is deze collecties te versterken. Het aankoopbeleid van 

het museum richtte zich in 2009 niet zozeer op de kwantiteit 

als wel op de kwaliteit. Het Gemeentemuseum Den Haag is 

niet in het bezit van een encyclopedische verzameling. In het 

verleden zijn belangrijke kunstenaars ‘gemist’. Maar in plaats 

van verwarde pogingen te ondernemen deze lacunes op te 

vullen, koesteren we onze status en zien dat juist als een sterk 

punt. Overdaad schaadt. Het Gemeentemuseum Den Haag 

heeft de luxe zich te concentreren op topstukken. De aanwinsten 

moeten zich immers kunnen voegen in onze hoogstaande 

collectie. Wel moet hier worden aangemerkt dat het 

Gemeentemuseum Den Haag een aantal deelverzamelingen 

bezit die onuitputtelijk zijn. Uiteraard is dat de collectie 

Mondriaan, maar ook de grote verzameling Haagse School 

kan hiertoe gerekend worden. Voor de collectie Escher wist 

het museum een bijzondere blauwe versie van de beroemde 

prent Dag en Nacht te verwerven, met genereuze steun van 

de Paleiswinkel van Escher in het Paleis. 

Op het gebied van de moderne kunst werd een twintigtal 

werken verworven. Een vroeg werk is het schilderij Falaises 

sur la côte Normande van de Franse schilder Eugène Isabey 

(1803-1886). Het is voor het eerst in twintig jaar dat weer 

een negentiende-eeuws schilderij werd aangekocht. Met dit 

werk heeft het museum een sleutelstuk toegevoegd aan zijn 

collectie negentiende-eeuwse kunst die tot de belangrijkste 

van Nederland behoort. Isabey was één van de meest talentvolle 

Franse romantische schilders die ook in Nederland werd 

bewonderd. Zo had hij een grote invloed op Nederlandse 

kunstenaars als Johan Barthold Jongkind (1819-1881) en 

Wijnand Nuyen (1813-1839) van wie het Gemeentemuseum 

verschillende werken bezit. 

Een indrukwekkende aankoop/deels schenking is het klassiek 

moderne schilderij Compositie in grijs van de van oorsprong 

Hongaarse kunstenaar Vilmos Huszár (1884-1960). Dit 

abstracte werk uit 1918 dateert uit de beginperiode van De 

Stijl. Van deze groep kunstenaars, Nederlands belangrijkste 

bijdrage aan de ontwikkeling van de moderne kunst, bezit 

het museum een topverzameling, niet in de laatste plaats 

dankzij de Mondriaancollectie. Het olieverf op doek van 

Huszár vormt een prachtig spel van grijzen in verschillende 

toonaarden, dat wordt bijeengehouden in een originele houten 

lijst die in de kleuren zwart en wit is geschilderd. 

Naar aanleiding van de tentoonstelling Line-up van de schilder 

Michael Raedecker (1963) kocht het museum een recent 

werk aan, het doek Reflex uit 2003. Raedecker, die in Londen 

woont en werkt, is een van de meest succesvolle kunstenaars 

van deze tijd. In zijn monumentale doeken combineert hij op 

gedurfde wijze schilder- en borduurkunst. 

Van de eveneens hedendaagse kunstenaar Daniel Richter 

(1962) werd het schilderij Flash verworven. In 2007 had het 

museum al twee stukken gekocht, naar aanleiding van de 

spraakmakende tentoonstelling van zijn werk in het GEM. 

M.C. Escher (1898-1972), Dag en nacht, 1938, houtsnede in 

zwart en grijs, gedrukt van twee blokken, aankoop 1980 

Eugène Isabey (1803-1886), Falaises sur la côte Normande 

(Rotspartijen bij de Normandische kust), niet gedateerd, 

olieverf op papier op doek, aangekocht met steun van de 

Vrienden 2009 

Michael Raedecker (1963), the reflex, 2003, olieverf en draad 

en garen en wol op doek, aangekocht in 2008 

10 


1 

collectie: verwervingen 

Met de verwerving van Flash beschikt het museum nu over 

een representatieve selectie van zijn werk. Deze aankopen 

tonen de ambitie van het Gemeentemuseum Den Haag om 

een internationale selectie hedendaagse schilderkunst op te 

bouwen. 

Op het gebied van de fotografie werd werk verworven uit 

de nalatenschap van de in 2009 overleden Haagse fotograaf 

Gerard Fieret (1924-2009) en een foto van de internationaal 

vermaarde Amsterdamse fotograaf Erwin Olaf (1959) aan wie 

in 2008/2009 in het Fotomuseum een tentoonstelling werd 

gewijd. 

In 2009 werd de collectie Fotografie bovendien wederom uitgebreid 

met enkele schenkingen van Willem van Zoetendaal, 

waarmee de Collectie Zoetendaal een steeds belangrijker rol 

gaat spelen in het collectiebeleid van het museum. 

Voor de verzameling oude kunstnijverheid kon de hand 

worden gelegd op een unieke beker van 18 karaats goud 

van de Haagse zilversmid Philip de Meyer. Dit werk uit 1849 

was een geschenk van de ingezetenen van Celebes aan hun 

oud-gouverneur Pierre Jean Baptiste de Perez (1803-1859). 

De bokaal, een van de weinige stukken Haags goud die ons 

bekend is, vormt een mooie schakel tussen twee unieke collecties 

van het Gemeentemuseum: de verzameling koloniaal 

zilver en de collectie Haagse edelsmeedkunst. 

Naar aanleiding van de tentoonstelling Glas(s). Gerrit Rietveld 

Academie Amsterdam 1969 - 2009 werd een glasinstallatie aangekocht 

van Mieke Groot (1949) en een aantal glazen objecten 

van Caroline Prisse (1969). Groot was in de periode 1980- 

2000 samen met Richard Meitner hoofd van de glasafdeling 

aan de Rietveld, waar Prisse sinds 2000 de scepter zwaait. 

Hun werk vertegenwoordigt twee belangrijke richtingen in de 

internationale glaskunst en vormt om die reden een belangrijke 

aanvulling op de glascollectie die het museum rijk is. 

Overige aankopen 2009 

Thorsen Brinkmann 

• Donna Delle, 2008, c-print 

• Die Busenwunder, 2009, c-print 

• Morandi-O’Rose, 2009, c-print 

• Strumpfi la vie, c-print 

• Mirobora, c-print 

Sander van Deurzen 

• Vitrinegeluk, 2008, Acrylverf op doek 

Louis Gabriel Eugène Isabey 

• Falaises sur la côte normande, Olieverf op papier op doek 

Emilie Mediz-Pelikan 

• Trees in a landscape near Berchtesgaden, 1903, 

Potlood en gekleurd krijt op papier 

Philips de Meijer 

• Beker in foudraal, 1849, Goud 

Holger Niehaus 

• Untitled, 2008, foto 

Carla van de Puttelaar 

• 5 foto’s (Zonder titel), 1996, cibachrome 

Frans Zwollo jr. 

• Bakje met emaildecoratie, 1925 

• Vloeiroller en schotel, 1926 

Mieke Groot (1949) 

Installatie/Instalation, 2008-2009, verworven met steun van 

het/acquired with the support of the Jaap en Joanna van 

der Lee-Boersfonds 

Caroline Prisse (1969) 

v.l.n.r.: Zonder Titus/without Titus, 2009, verworven met 

steun van het Jaap en Joanna van der Lee-Boersfonds; 

Tweetal wortelvazen/Two rootvases, 2009, verworven met 

steun van het/acquired with the support of Jaap en Joanna 

van der Lee-Boersfonds; Tulpenvaas uit meedere delen/ 

Multi parted flowervase, 2009, verworven met steun van 

het/acquired with the support of Jaap en Joanna van der 

Lee-Boersfonds 

11 


1 

collectie: verwervingen 

Keuze uit schenkingen 2009 

ING schenking 

• Alessi Rosenschale, zilver 

• Cornelis de Haan, Louis XV kandelaars (vier van de zes), 

zilver 

• Cornelis de Haan, Louis XV broodmand, zilver 

• Reinier de Haan, Louis XV strooibussen, zilver 

• Cornelis de Haan, Louis XV pijpenkomforen, zilver 

• Isacq Samuel Busard, Paar zilveren sausboten, zilver 

• François van Stapele, Zilveren visvergiet met ronde 

schotel Zilver 

• François van Stapele, Zilveren ronde schaal, zilver 

• onbekend, Zilveren rond cabaret, zilver 

• Marinus van Stapele, Zilveren rechthoekig dienblad, zilver 

• Cornelis ‘t Hart, Zilveren ovaal dienblad, zilver 

• J. Vos & Co, Zilveren ovaal dienblaadje, zilver 

• Cornelis ‘t Hart, Zilveren rond suikerbakje, zilver 

• Cornelis ‘t Hart, Zilveren ovoide melkkannetje, zilver 

• François Simons, Zilveren tafelcouvert en dessertcouvert 

broodmand, zilver 

• Vaclav Cigler, Twee organische vormen, glaskunst 

• Milos Balgavy, Cylinder, glaskunst 

• Vaclav Cigler, Dubbel pyramide, glaskunst 

• Juraj Oprsal, Vermoeden, glaskunst 

• Juraj Oprsal, Reisbrief, glaskunst 

• Zora Palova, Geheim, glaskunst 

• Marian Mudroch, Beweging, glaskunst 

• Askold Zacko, Gevallen koning, glaskunst 

• Pavel Hloska, Zwarte toren, glaskunst 

• Eva Fiserova, Vitaliteit, glaskunst 

• Eva Fiserova, Bewaker Wachter, glaskunst 

• Jozef Tomecko, Kubus, glaskunst 

• Lino Tagliapietra, Schaal, Lino Tagliapietra TO, glaskunst 

• Lino Tagliapietra, Effetre International Murano, glaskunst 

• Lino Tagliapietra, Pezzo Unico, glaskunst 

• Lino Tagliapietra, Vaas, Lino Tagliapietra, glaskunst 

• Lino Tagliapietra, Murano 1988 Test Piece, glaskunst 

• Vaclav Cigler, Paarse naalden, glaskunst 

12 


2 

Tentoonstellingen 

Het Gemeentemuseum Den Haag organiseert tussen de 

30 tot 50 tentoonstellingen per jaar. Verdeeld over het 

Gemeentemuseum, Fotomuseum Den Haag, GEM, museum 

voor actuele kunst en Gemak. Het programma kenmerkt 

zich door een grote diversiteit: ‘voor elk wat wils’. Met betrekking 

tot de beeldende kunst ziet het Gemeentemuseum Den 

Haag zich als taak gesteld internationale tentoonstellingen 

te organiseren over klassiek-moderne kunst. De collectie van 

het Gemeentemuseum Den Haag, met de grote nadruk op 

de internationale kunstwereld, biedt hiervoor veel aanknopingspunten. 

De komende jaren wil het museum projecten 

opzetten die aandacht besteden aan de meesters van de 

20ste-eeuwse kunst die in Nederland te weinig te zien zijn. 

Zo hopen we het Nederlandse publiek te bedienen, zodat het 

niet telkens naar Europese steden hoeft af te reizen om de 

grote meesters te zien. In najaar 2009 was Cézanne – Picasso – 

Mondriaan de eerste tentoonstelling sinds ruim vijftig jaar die 

aandacht aan Cézanne besteedde. 

Het Gemeentemuseum Den Haag is van mening dat het de 

taak is van een vooraanstaand museum om tentoonstellingen 

te organiseren voor een breed publiek. 

Het tentoonstellingsbeleid richt zich op een afwisseling van 

grootschalige publiekstrekkers met intieme museale presentaties 

en gedegen collectiepresentaties. Of het nu om tentoonstellingen 

of collectiepresentaties gaat, de eigen verzameling 

dient hierbij steeds als uitgangs- c.q. vertrekpunt. 

Op het gebied van de Kunstnijverheid vinden er jaarlijks 

meerdere tentoonstellingen plaats. In 2009 speelde de glascollectie 

van het museum een belangrijke rol in de programmering 

met de dubbeltentoonstelling: Glinsterend Glas – 

1500 jaar Europese glaskunst en Glas(s) – Gerrit Rietveld 

Academie Amsterdam 1969-2009. Zoals de laatste jaren gebruikelijk 

diende het onderzoek naar de eigen collectie als leidraad 

voor de tentoonstelling en de schitterende publicaties. 

Bijzondere ontwikkelingen 

Zoals alle cultuurinstellingen moeten musea hun openbare 

financiering legitimeren door de publieke belangstelling 

voor hun activiteiten aan te tonen. Het tentoonstellingsprogramma 

is het belangrijkste middel om dit te bereiken. 

Tentoonstellingen trekken extra bezoekers, extra geldstromen 

en genereren aandacht van de media. Dit zijn meetbare 

gegevens. 

Door het opvoeren van de hoeveelheid en het programmeren 

van voor een breder publiek aantrekkelijke tentoonstellingen 

heeft het Gemeentemuseum Den Haag zich al 

jaren lang kunnen bewijzen. Met meer dan 50 tentoonstellingen 

in 2008 was echter een toppunt bereikt waarbij de 

vraag opkwam of een dergelijk tempo op den duur niet tot 

vervlakking zou leiden of tot het verdringen van kwaliteit 

door kwantiteit. Dergelijke overwegingen en het feit dat in 

2009 de helft van de tentoonstellingsoppervlakte van het 

Berlagegebouw in beslag werd genomen door de langdurige 

collectiepresentatie XXde Eeuw heeft tot een vermindering 

van de hoeveelheid tentoonstellingen geleid. Niettemin 

heeft het Gemeentemuseum in het Berlagegebouw, in 

het GEM, het Fotomuseum en in Gemak samen toch nog 

40 tentoonstellingen georganiseerd – een hoeveelheid die 

nog steeds ver uitsteekt boven wat bij vergelijkbare instellingen 

in Nederland en in het buitenland gebruikelijk is – , 

waarvan 10 thematische collectiepresentaties, 28 kleine tot 

middelgrote tentoonstellingen in de verzamelinggebieden 

moderne en eigentijdse kunst, fotografie en kunstnijverheid, 

en vijf voor een breder publiek aantrekkelijke tentoonstellingen: 

Christian Schad – Retrospectief, Liefde, kunst en passie – 

Kunstenaarsechtparen, De Schone Slaapster, Vlaho Bukovac – 

Kosmopoliet uit Kroatië en Cézanne – Picasso – Mondriaan. 

En in het Fotomuseum werd bij wijze van experiment 

Man Ray - Zorgeloos, maar niet onverschillig getoond – een 

klassiek moderne tentoonstelling, die normaal in het Berlage 

13 


2 

tentoonstellingen 

gebouw geprogrammeerd zou worden – om te zien of met 

dergelijke tentoonstellingen de bezoekersgetallen van het 

Fotomuseum noemenswaardig verhoogd kunnen worden. 

Vooral door de bijzonder hoge kosten van Cézanne – Picasso – 

Mondriaan werd de jaarlijkse modetentoonstelling naar het 

voorjaar 2010 uitgesteld. 

Publiekstrekkers Berlage gebouw 

Christian Schad Retrospectief 

(31 januari t/m 10 mei) 

Het programma van 2009 begon met de eerste 

Nederlandse overzichtstentoonstelling van één 

van de belangrijkste vertegenwoordigers van 

de Nieuwe Zakelijkheid, Christian Schad (1894- 

1982). Schad werd in de jaren twintig bekend met zijn portretten 

van hoogwaardigheidsbekleders, artiesten en aristocraten. 

De koele uitstraling, het gladde oppervlak, de erotische 

lading en opvallend grote ogen als ‘spiegels van de ziel’ 

hebben zijn portretten tot iconen van de jaren ’20 gemaakt. 

Zowel de decadentie als het unheimliche van de roaring 

twenties heeft de Duitse kunstenaar als geen ander weten te 

vangen. Zijn werken zijn over de hele wereld in toonaangevende 

collecties vertegenwoordigd. 

De tentoonstelling was georganiseerd in samenwerking met 

het Leopold Museum Wenen. De oorspronkelijke samenstelling 

voor Wenen, door Rudolf Leopold en Michael Fuhr 

in nauwe samenwerking met de Christian-Schad-Stiftung 

Aschaffenburg verzorgd, trachtte de kunstenaar binnen zijn 

artistieke context voor te stellen door andere kunstenaars 

van het interbellum, maar ook van na WO II erbij te betrekken. 

Doordat in het Gemeentemuseum de beschikbare 

ruimte beperkter was, maar ook omdat het om het eerste 

Schad retrospectief in Nederland ging, werd ervoor gekozen 

om de tentoonstelling in Den Haag uitsluitend op het oeuvre 

van Christian Schad te concentreren. Bij de tentoonstelling 

verscheen bij de Duitse Wienand Verlag een in deze zin aangepaste 

Nederlandstalige versie van de catalogus – de eerste 

Nederlandstalige publicatie over deze kunstenaar. 

Liefde! Kunst! Passie! – Kunstenaarsechtparen 

(21 februari t/m 1 juni) 

De kunstgeschiedenis wordt meestal gezien als 

een geschiedenis van sterke, mannelijke individuen. 

Vrouwen komen daarin maar mondjesmaat 

voor en als partner van een kunstenaar 

– enkele uitzonderingen daargelaten – al helemaal niet. In de 

20ste eeuw is hier langzamerhand verandering in gekomen. 

De tentoonstelling richtte zich op de periode waarin de 

acceptatie van de vrouw als kunstenaar nog pril was en het 

samenzijn hooguit als een bijkomstigheid werd gezien: van 

het einde van de 19de eeuw tot de jaren ‘60 – ruwweg de 

periode van het Modernisme. 

Ze begon met het tragische liefdesverhaal van Camille 

Claudel en Auguste Rodin, ging verder via het Expressionisme 

van Der Blaue Reiter (Kandinsky en Münter, Jawlensky 

en Von Werefkin), de Russische Avant-garde, waar vrouwen 

al een heel eigen en onafhankelijke identiteit als kunstenaar 

hadden (Gontsjarova en Larionov), het Dadaisme, het 

Orphisme (Höch en Hausmann, de Arps en de Delaunays) tot 

aan de abstract expressionistische schilderkunst van de jaren 

‘50 en het Nouveau Réalisme van Niki de Saint Phalle en Jean 

Tinguely. Uiteraard was er ook een zaal met Frida Kahlo en 

Diego Rivera. 

De tentoonstelling werd met 13 paren door het Wallraf- 

Richartz Museum in Keulen geïnitieerd (samenstelling: 

Barbara Schaefer). Als belangrijkste bruikleengever leverde 

14 


2 


het Gemeentemuseum Den Haag met een groot aantal 

topwerken uit zijn collectie hier al een cruciale bijdrage. Aan 

de presentatie in Den Haag zijn nog vier paren toegevoegd: 

drie Nederlandse paren uit de context van het Nederlandse 

expressionisme en, als Europese tegenhanger van het paar 

Krasner & Pollock, het paar Bergman & Hartung. 

In plaats van de zeer omvangrijke Duitse catalogus in het 

Nederlands uit te brengen werd ervoor gekozen in eigen 

beheer een Nederlands supplement bij de Duitse catalogus 

te produceren dat ook los te koop was – een zeer succesvolle 

keuze. 

De Schone Slaapster – Victoriaanse schilderkunst 

uit het Museo de Arte de Ponce 

(4 juli t/m 20 september) 

Flaming June van Frederic Leighton (1830-1896) 

en vijf sprookjesachtige schilderijen van Edward 

Burne-Jones (1833-1898) vormden de hoogtepunten 

van een bijzondere tentoonstelling van prerafaëlietische 

schilderkunst, die in de zomerperiode te zien was. De 

prerafaëlieten leverden de belangrijkste Engelse bijdrage 

aan de negentiende-eeuwse schilderkunst, en de getoonde 

representatieve topstukken uit het Victoriaanse tijdperk 

maken deel uit van de collectie van het Museo de Arte de 

Ponce in Puerto Rico. De schilderijen waren voor het eerst in 

Nederland te zien. 

De mogelijkheid om deze tentoonstelling naar Nederland te 

halen deed zich op zeer korte termijn voor. Eerst was ze in 

Madrid in het Prado te zien en later zou ze naar Duitsland en 

de Verenigde Staten doorreizen. Ertussen lag een hiaat, waarvan 

het Gemeentemuseum maar drie maanden van tevoren 

kennis kreeg. In recordtijd werden de onderhandelingen 

afgerond en werd de Nederlandse bewerking van de catalogus 

geproduceerd. Dit geluksgeval betekende een unieke 

verrijking van het jaarprogramma op het gebied van de kunst 

van de 19de eeuw in de zomerperiode, wanneer in Den Haag 

normaal relatief weinig bezoekers op het Gemeentemuseum 

af komen. 

Vlaho Bukovac - Kosmopoliet uit Kroatië 

(26 september 2009 t/m 10 januari 2010) 

Net als de Victoriaanse kunst was ook de 

Kroatische schildersvorst Vlaho Bukovac 

(1855-1922) geliefd op de Europese salons van 

de late 19 e eeuw. In die zin vormde deze najaarstentoonstelling 

een passend vervolg op De Schone Slaapster. 

Bukovac werd geboren in de Kroatische provincie, maar 

woonde later in Amerika, Parijs, Zagreb en Praag en verbleef 

lange periodes in Engeland en Wenen. Zijn bijzondere 

schilderstalent had het mogelijk gemaakt dat hij, als een 

van de weinige Kroatische kunstenaars, op 22-jarige leeftijd 

op de Parijse École des Beaux Arts les mocht krijgen van de 

beroemde Alexandre Cabanel. De Salon van 1882 was voor 

hem een eerste triomf, maar Bukovac’ succes beperkte zich 

niet alleen tot Frankrijk. Ook in Engeland brak hij door met 

behulp van de Vicars Brothers in Londen. Hoewel Bukovac 

dankzij zijn perfecte beheersing van de academische schilderkunst 

een zeer gewaardeerd lid was van het officiële 

kunstcircuit, liet hij zich ook inspireren door de moderne, 

impressionistische kunstenaars die in de kleine galeries te 

zien waren. Die invloed blijkt in zijn lossere verfstreek en 

de techniek van het pointillisme die hij zichzelf gaandeweg 

eigen maakte. Gedurende al zijn omzwervingen en zijn lange 

tijd in Parijs bleef zijn geboortegrond lonken. Zijn droom om 

het culturele leven in Kroatië nieuw leven in te blazen, bracht 

hem in 1893 naar Zagreb. Hij overtuigde ook andere succesvolle 

kunstenaars zich weer in hun vaderland te vestigen en 

zo ontstond een actief, bloeiend cultureel centrum waar ook 

Bukovac de vruchten van plukte. De groep die hij om zich 

15 


2 


heen verzamelde stond door hun zonnige, mediterrane werken 

in het buitenland al snel bekend als ‘The Colorful School 

of Zagreb’. 

Het besluit om deze tentoonstelling in Den Haag te tonen 

had ook een politieke achtergrond: Kroatië wilde zich graag 

in de stad van het Joegoslavië tribunaal van zijn culturele en 

Europese kant laten zien. Het was het idee van de vroegere 

directeur van de Moderna Galeria te Zagreb, Igor Zidic, die 

tevens als commissaris optrad. De bruiklenen kwamen van 

musea en privéverzamelingen in Servië en Kroatië en de 

tentoonstelling werd ruimhartig door de Kroatische overheid 

en door privé-instellingen gesponsord. 

Cézanne – Picasso – Mondriaan. 

In nieuw perspectief 

(17 oktober 2009 t/m 24 januari 2010) 

In 1911 werd door de Amsterdamse Moderne 

Kunstkring een invloedrijke tentoonstelling 

georganiseerd. Medeorganisator Piet 

Mondriaan (1872-1944), die o.a. met zijn werken Duin V en 

Evolutie aan die tentoonstelling deelnam, werd op deze tentoonstelling 

met werk van Paul Cézanne (1839-1906) en van 

Pablo Picasso (1881-1973) geconfronteerd. Toen Mondriaan 

zag hoe de jongere Picasso vanuit Cézanne’s gestructureerde 

verfopdracht zijn kubisme had ontwikkeld ging bij hem blijkbaar 

een knop om: Mondriaan verhuisde naar Parijs en begon 

daar zijn kubistische fase. 

Zo leidde deze confrontatie uit 1911 tot wellicht een van de 

meest spectaculaire gevallen in de kunstgeschiedenis van 

beïnvloeding van kunstenaars onderling, op bovendien het 

meest cruciale moment van het ontstaan van de moderne 

kunst. 

Wie anders dan het museum met de grootste 

Mondriaancollectie ter wereld moest over dit onderwerp 

een tentoonstelling maken, temeer omdat de herkenning 

van Cézannes sleutelpositie aan Nederland blijkbaar voorbijgegaan 

was: Er zijn maar weinig schilderijen van zijn hand 

in Nederlandse collecties bewaard gebleven en de laatste 

omvangrijkere expositie van zijn werk was in de jaren ’50 – 

eveneens in het Gemeentemuseum Den Haag. 

Een tentoonstelling met veel werken van Cézanne en Picasso 

kost al gauw het drievoudige van wat het museum normaal 

gesproken voor dit soort tentoonstellingen beschikbaar 

heeft. Temeer omdat in Nederland de mogelijkheden om 

aanvullende financiering te vinden beperkt zijn. Dat de derde 

kunstenaar, Mondriaan, ruim in de eigen collectie vertegenwoordigd 

is, hielp uiteraard. Hier kwam de buitenkans bij dat 

de Franse Réunion des Musées Nationaux i.s.m. het Musée 

Granet te Aix-en-Provence voor de zomer van het jaar een 

tentoonstelling over de relatie tussen Picasso en Cézanne aan 

het voorbereiden was. Een groot gedeelte van deze tentoonstelling 

kon worden overgenomen. Naast de toevoeging van 

Mondriaan aan de tentoonstelling maakte het museum er 

veel werk van om de selectie van werken van vooral Cézanne 

voor Den Haag uit te breiden. De publieke aandacht die de 

aanloop naar deze spectaculaire tentoonstelling genereerde 

maakte dat het museum in contact kwam met een tot dan 

toe onbekende privéverzameling, die bereid gevonden kon 

worden om een kubistische Mondriaan en een Cézanne schilderij 

in langdurig bruikleen aan het museum te geven. 

16 


2 


Kunstnijverheid 

Glinsterend Glas – 1500 jaar Europese 

glaskunst (14 maart t/m 1 november) 

Glas(s) – Gerrit Rietveld Academie Amsterdam 

1969-2009 (14 maart 2009 t/m 1 november) 

Met de twee langdurige tentoonstellingen 

Glinsterend Glas en Glas(s) – Gerrit Rietveld Academie stond het 

jaar 2009 voor wat de kunstnijverheid betreft helemaal in het 

teken van het glas. 

In de tentoonstelling Glinsterend Glas stond Europees glas 

uit de periode 400-1900 centraal. Aan de hand van glasvoorwerpen 

van uitsluitend de eigen collectie kon een 

volledig overzicht van de productie van glas door de vijftien 

eeuwen heen worden gegeven. De glascollectie van 

het Gemeentemuseum Den Haag behoort dan ook tot de 

belangrijkste museale glasverzamelingen van Nederland. 

Deze unieke collectie is het resultaat van een gericht verzamelbeleid, 

systematisch toegepast door verschillende directeuren 

van het museum sinds de beginperiode van diens 

bestaan. 

Om haar volledigheid te kunnen laten zien, werd ervoor 

gekozen de presentatie op twee opeenvolgende tentoonstellingperiodes 

te verdelen: Glinsterend Glas I liep van 14 maart 

tot en met 28 juni en Glinsterend Glas II van 4 juli tot en met 

1 november. 

In het jaar 2009 bestond de glasafdeling van de Gerrit 

Rietveld Academie veertig jaar en met de tentoonstelling 

Glas(s) – Gerrit Rietveld Academie Amsterdam 1969-2009 in 

het Gemeentemuseum Den Haag werd dit lustrum gevierd. 

De glasopleiding van de Rietveld Academie neemt nationaal 

en internationaal een unieke positie in en kan tot de 

belangrijkste ter wereld worden gerekend. Glas(s) toonde 

haar rijke geschiedenis en liet aan de hand van hedendaagse 

ontwerpen zien hoe toonaangevend de opleiding nog steeds 

is. Het accent lag bij de hedendaagse glaskunst met werken 

van (oud)docenten en (oud)studenten als Bert Frijns, Mieke 

Groot, Dafna Kaffeman, Katrin Maurer, Richard Meitner, 

Richard Price, Sybren Valkema, Gareth Noel Williams en vele 

anderen. De tentoonstelling is tot stand gekomen in nauwe 

samenwerking met de Gerrit Rietveld Academie. 

GEM / Fotomuseum 

Met bijna 85.000 bezoekers bereikte het GEM / Fotomuseum 

bijna een verdubbeling van het gemiddelde van de voorafgaande 

jaren. Dit was vooral te danken aan de volgende 

tentoonstellingen: 

Man Ray – Zorgeloos, maar niet onverschillig 

(24 januari t/m 19 april, Fotomuseum Den Haag) 

Man Ray (1890-1976) was een van de vooraanstaande 

kunstenaars van de klassieke avantgarde 

die ervoor zorgde dat fotografie kunst 

werd, hoewel dat eigenlijk niet zijn bedoeling 

was. Hij begon als schilder maar kwam door zijn vriendschap 

met Marcel Duchamp in contact met de Europese avantgarde, 

zoals het surrealisme en Dada. 

Zorgeloos, maar niet onverschillig gaf een groots en veelomvattend 

overzicht van Man Ray’s kunst en leven. De meer dan 

driehonderd tentoongestelde objecten waren afkomstig uit 

zijn nalatenschap, die wordt beheerd door de Man Ray Trust. 

Sommige stukken in de expositie werden voor de allereerste 

keer tentoongesteld, zoals bijzondere polaroids uit de jaren 

’50. De samenhang tussen kunst en inspiratie verleende een 

nieuwe blik op zijn werk. 

De vier verschillende creatieve fases in Man Ray’s leven 

werden in de expositie nader belicht. Fases die nauw 

17 


2 


samenhangen met de plek waar hij op dat moment woonde 

- New York, Los Angeles of Parijs -, de vrienden die hij had 

en de zaken om hem heen die hem inspireerden. Niet alleen 

aan de hand van de topstukken die hij naliet, maar misschien 

juist door middel van de alledaagse dingen die voor hem zo 

belangrijk waren, toonde Zorgeloos, maar niet onverschillig de 

wereld zoals Man Ray hem door de lens van zijn camera zag. 

De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met 

de Man Ray Trust in Long Island, New York en La Fábrica in 

Madrid. 

Michael Raedecker - line-up 

(11 juli t/m 1 november, GEM, museum 

voor actuele kunst) 

Michael Raedecker (Amsterdam, 1963) 

maakte het afgelopen decennium een 

komeetachtige, internationale carrière. Hij wordt beschouwd 

als een van de meest succesvolle kunstenaars van zijn generatie, 

die echter in Nederland, zijn vaderland, nog weinig te 

zien was geweest. De solotentoonstelling in GEM, museum 

voor actuele kunst met werk van de voorafgaande vijf jaar 

– monumentale doeken waarin hij op gedurfde wijze schilder- 

en borduurkunst combineert – was de eerste in een 

Nederlands museum. 

Raedecker begon zijn artistieke scholing aan de modeopleiding 

van de Rietveld Academie. Hij kwam er al snel achter 

dat hij liever schilder werd dan modeontwerper en besloot 

na zijn afstuderen het roer om te gooien. In 1993 kwam hij 

op de Rijksakademie en halverwege de jaren negentig verhuisde 

hij naar Londen, waar hij een Masteropleiding aan het 

prestigieuze Goldsmiths College volgde. Sinds die tijd woont 

en werkt hij in Londen. Met zijn bloemstillevens, portretten 

en landschappen gemaakt in een combinatie van verf en 

borduurgaren, veroverde hij al snel de Londense kunstwereld. 

Zijn grote, internationale doorbraak beleefde Raedecker 

toen de bekende verzamelaar Charles Saatchi zijn werk aankocht, 

hij in 1999 de John Moores Prize won, de belangrijkste 

Engelse prijs voor de schilderkunst, en in 2000 werd genomineerd 

voor de Turner Prize. 

De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met het 

Camden Arts Centre te Londen en Carré d’Art, Musée d’art 

contemporain te Nîmes maar werd in Den Haag met enkele 

stukken uitgebreid. 

The Family and The Land – Sally Mann 

(26 september 2009 t/m 10 januari 2010, 

Fotomuseum Den Haag) 

Sally Mann (Lexington, VA, VS 1951) geldt 

als een van de belangrijkste fotografen 

van de Verenigde Staten. Na haar studie te hebben voltooid, 

keerde ze terug naar haar geboortestad Lexington in Virginia, 

waar ze zich toelegde op de fotografie. De serie Immediate 

Family (1984-1994) maakte haar in één klap wereldberoemd. 

Tien jaar lang legde ze haar eigen kinderen vast op haar farm 

in Virginia, volgde hun ontwikkeling van kind naar puber, 

hoe ze zwommen en speelden en hoe hun lichaam veranderde. 

Na tien jaar haar kinderen te hebben gefotografeerd, 

verplaatste ze haar lens naar de natuur en het landschap 

van haar geboortestaat Virginia in de gelijknamige serie uit 

1993 - 1994. Voor de serie Deep South (1996-1998) ging ze 

naar de zuidelijke staten, waar ze de geschiedenis van de 

Burgeroorlog zichtbaar maakte. 

Een derde in de tentoonstelling vertegenwoordigde serie 

was What Remains (2000-2004) waarmee Sally Mann haar 

focus naar dood en vergankelijkheid verlegde. Gefascineerd 

door het ontbindingsproces van overleden lichamen en de 

teruggave aan de natuur fotografeerde ze in de tuin van een 

forensisch instituut de lijken die tussen de bomen, planten 

en struiken lagen te wachten tot ze in de juiste staat van 

18 


2 


ontbinding waren voor de onderzoeken van het instituut. Het 

controversiële aspect van vooral deze serie werd in de media 

breed uitgelicht (de NPS zond op 7 augustus de documentaire 

What Remains – De omstreden foto’s van Sally Mann uit). 

Dit heeft haar bekendheid nog uitgebreid buiten de grenzen 

van de kunstfotografie. Dankzij de bijzondere sfeer die de 

kunstenares haar werk meegeeft, door gebruik van antieke 

camera’s en 19 e -eeuwse fotografische processen, werd ook 

deze tentoonstelling een publiekssucces. 

Escher in Het Paleis 

Het jaar 2009 stond in het teken van de herinrichting van het 

museum. Was de tentoonstelling voorheen vooral chronologisch, 

tegenwoordig is zij thematisch ingericht. Het thema 

Escher tot in de eeuwigheid, leven en werk van M.C. Escher 

vanuit een ander perspectief vormde het startpunt van de herinrichting. 

Naast Escher tot in de Eeuwigheid is op de tweede 

etage doorlopend de tentoonstelling Optische Illusie, wat is 

dat te zien. 

Om de herinrichting te realiseren heeft het paleis in de 

zomervakantie drie weken zijn deuren gesloten. Ondanks 

deze sluiting heeft dit niet tot een daling in bezoekersaantallen 

geleid. Bij de renovatie is het parket hersteld dat Donald 

Judd in 1991-1992 ontwierp voor de voormalige Koninklijke 

vertrekken van de begane grond en de eerste verdieping. 

Ook zijn de verschillende vertrekken opnieuw gedecoreerd, 

waardoor de voormalige paleisfunctie beter voelbaar 

is. Sommige kroonluchters die Hans van Bentem in 2003 

en 2007 voor dezelfde vertrekken liet maken, hebben een 

nieuwe plaats gekregen. 

Koninklijke vertrekken 

Naast het werk van M.C. Escher heeft ook het interieur van 

het voormalige winterpaleis van Koningin-Moeder Emma de 

verdiende aandacht gekregen. Op eigentijdse wijze wordt 

getoond hoe de koninklijke vertrekken eruit zagen in de tijd 

dat zij hier woonde. Emma was de eerste van vier vorstinnen 

die dit Paleis gebruikte. Zij woonde en werkte er in de winter. 

Ze ontving aan het Lange Voorhout zowel officiële bezoekers 

als familie. 

Door deze presentatie is Escher in Het Paleis het enige openbare 

gebouw in de Hofstad waar de voormalige koninklijke 

functie te beleven is. 

Escher tot in de eeuwigheid, leven en werk van M.C. Escher 

vanuit een ander perspectief (permanente tentoonstelling) 

Wie naar het werk van Escher kijkt, ziet zijn twee grote interessegebieden: 

de natuur en de wiskunde, ofwel het landschap 

en de vlakvulling, of eeuwigheid en oneindigheid. 

Over het algemeen worden deze twee onderwerpen gescheiden 

besproken en gepresenteerd. Maar het latere werk heeft 

een hele speciale Escher verbinding tussen eeuwigheid en 

oneindigheid in de kringlopen, cirkellimieten, metamorfosen, 

het perpetuum mobilé (de doorgaande beweging) en de 

geschakelde ruimte. Hoe dit verloop tot stand is gekomen, 

wordt thematisch in de nieuwe presentatie uitgelegd. 

Staatshoeden (van 18 september t/m 4 oktober) 

Van woensdag 16 september, de dag na Prinsjesdag, tot en 

met zondag 4 oktober waren er voor de tweede maal hoeden 

van de vrouwelijke ministers, staatssecretarissen en 

leden van de eerste en tweede kamer te zien. In totaal 43 

bewindslieden stemden erin toe de gedragen hoed tijdens 

Prinsjesdag gedurende 2 weken tentoon te stellen. 

19 


2 


Escher in Het Paleis sluit met deze extra expositie aan bij de 

traditie van Koningin Juliana waarbij het voormalige Paleis 

Lange Voorhout in het middelpunt van de belangstelling 

stond na de toespraak in de Ridderzaal. Waar vroeger staatshoofden 

dineerden, waren nu staatshoeden te bewonderen. 

De symbolische overdracht van de eerste hoeden vond 

plaats op Prinsjesdag in de Staten Passage van de Tweede 

Kamer. De extra tentoonstelling leverde veel publiciteit op in 

zowel de landelijke als de lokale media. 

Gemak 

Beloofde Land, aan het begin van het jaar, was de laatste 

van een cyclus van vier tentoonstellingen over het Midden 

Oosten, die met de publicatie Borders – Contemporary 

Middle Eastern Art and Discourse werd afgesloten. Hiermee 

werd tevens het contract van Gemakconservator van het 

eerste uur, Robert Kluijver, afgerond. Het overige Gemakprogramma 

van 2009 – afgezien van twee kleine presentaties 

die door de Vrije Academie werden verzorgd – werd ingevuld 

door andere conservatoren van het Gemeentemuseum: 

Kibri a Kulturu – Marcel Pinas door Doede Hardeman; 

Joël van Houdt – Entering Europe door Wim van Sinderen; 

DDR: Ostalgie & Paranoia: Dora García en Maix Mayer door 

Laura Stamps 

Het doel van deze beleidswijziging was om het inhoudelijke 

zwaartepunt van Gemak, dat tussen kunst en politiek moest 

liggen maar te ver naar de politiekkant leek doorgeschoten, 

weer meer richting kunst te verplaatsen. 

20 


2 


Overzicht alle Tentoonstellingen 

Gemeentemuseum Den Haag 

• Atelier Ossip 

31 januari – 13 april 2009 

• Christian Schad Retrospectief 

31 januari – 10 mei 2009 

• Liefde! Kunst! Passie! – Kunstenaarsechtparen 

21 februari – 1 juni 2009 

• Glinsterend Glas – 1500 jaar Europese glaskunst 

14 maart – 1 november 2009 

• Glas(s) – Gerrit Rietveld Academie Amsterdam 

1969 - 2009 

14 maart – 1 november 2009 

• Meer dan kleur – fauvisme en expressionisme 

in de collectie van de Triton Foundation 

11 april – 6 september 2009 

• Frank Gerritz: Coded Language 

18 april – 5 juli 2009 

• Günter Brus. Middernachtelijk rood 

16 mei – 20 september 2009 

• Nieuw Licht – de Haagse School onthuld 

13 juni – 27 september 2009 

• De Schone Slaapster. Victoriaanse schilderkunst 


4 juli – 20 september 2009 

• Oopsie Daisy: Gé-Karel van der Sterren 

11 juli – 25 oktober 2009 

• Voorbij de horizon – Landschappen in de moderne kunst 

5 september 2009 – 7 februari 2010 

• Jan Schoonhoven: reliëfs en tekeningen 

12 september 2009 – 28 februari 2010 

• Birne Helene: Holger Niehaus 

19 september 2009 – 3 januari 2010 

• Vlaho Bukovac: Kosmopoliet uit Kroatië 


• Cézanne – Picasso – Mondriaan. In nieuw perspectief 

17 oktober 2009 – 24 januari 2010 

• De Ouborg Prijs – Justin Bennett 

31 oktober 2009 – 28 februari 2010 

• De menselijke figuur - Beeldhouwkunst uit de collectie 

van het Gemeentemuseum 

31 oktober 2009 – 24 jan 2010 

21 


2 


• Eten en drinken in de Stijlkamers 

14 november 2009 – 11 april 2010 

• Zilver aan tafel – Zilver en bestek uit de collecties 

Frederiks 

14 november 2009 – 28 maart 2010 

• Delftsaardewerk.nl 

14 november 2009 – 30 mei 2010 

• De wondere wereld van de Tsjechisch-Slowaakse 

glaskunst 

14 november 2009 – 30 mei 2010 

Tentoonstellingen Fotomuseum 

• De Zilveren Camera 2008 

17 januari 2009 – 15 maart 2009 

• Man Ray – Zorgeloos, maar niet onverschillig 

24 januari 2009 – 19 april 2009 

• Fabulous Fictions: Paolo Ventura & Jasper de Beijer 

25 april – 30 augustus 2009 

• Photo Academy Award 

5 – 20 september 2009 

• Sally Mann: the family and the land 


Tentoonstellingen GEM 

• India Contemporary 

28 maart – 21 juni 2009 

• Michael Raedecker – line-up 

11 juli – 1 november 2009 

• Emo Verkerk – De honderd mooiste tekeningen 

11 juli – 1 november 2009 

• Rob Birza – Pinballmandalamachine 

11 juli – 23 augustus 2009 

• Document Nederland 

7 november 2009 – 17 januari 2010 

• Léopold Rabus 

14 november 2009 – 14 februari 2010 

Tentoonstellingen Escher in het Paleis 

• Staatshoeden 

18 september - 4 oktober 2009 

• Escher tot in de eeuwigheid 

Permanent 

• Optische Illusie, wat is dat 

Permanent 

22 


2 


Tentoonstellingen Gemak 

• Beloofde Land – Yael Bartana en Pavel Wolberg 

10 januari – 22 maart 2009 

• Tekens van leven en dood 

28 maart – 19 april 2009 

• Kibri a Kulturu – Marcel Pinas 

24 april - 21 juni 2009 

• Joël van Houdt: Entering Europe 

27 juni – 27 september 2009 

• DDR: Ostalgie & Paranoia. Dora García en Maix Mayer 

17 oktober 2009 – 3 januari 2010 

23 


3 Educatie 

Het educatieve beleid van het Gemeentemuseum is er van 

oudsher in eerste instantie op gericht het onderwijs van 

dienst te zijn. Het museum wil kinderen vanaf 5 jaar oud 

een inspirerende ervaring in het museum bieden en docenten 

van scholen van lessen en lesmaterialen voorzien die zij 

direct kunnen gebruiken binnen het curriculum. 

Daarnaast biedt het museum rondleidingen voor volwassenen 

en in toenemende mate ook workshops, lezingen, 

cursussen en andere activiteiten. Het museum besteedt 

extra aandacht aan groepen mensen die van huis uit niet 

of weinig in aanraking komen met kunst. Hiervan is het 

Stadsdelenproject dat in 2009 startte het duidelijkste voorbeeld. 

Het museum verbindt zich gedurende een half jaar 

aan een specifiek stadsdeel in Den Haag en biedt zowel individuele 

bewoners als personen in bijzonder groepsverband 

gratis museumbezoek aan en activiteiten die aansluiten op 

hun vraag. Om de innovatie binnen de afdeling Educatie een 

impuls te geven is in 2009 een Educator volwassenen aangesteld. 

Al te vaak wordt in ons land onder Educatie vooral een 

programma voor jongeren verstaan. Het Gemeentemuseum 

Den Haag is van mening dat ook volwassenen – immers de 

grootste groep bezoekers – graag deelnemen aan speciaal 

georganiseerde evenementen. 

Activiteiten voor primair onderwijs 

In 2009 volgden 20.801 leerlingen in totaal 899 museumlessen 

in het Gemeentemuseum, GEM en Fotomuseum. Er was 

keuze uit 19 soorten lesprogramma’s voor kinderen vanaf 

groep 2. Met dit educatieve programma heeft het museum 

ook dit jaar een doorsnede van de scholen uit Den Haag en 

omgeving weten te bereiken. Dit blijkt zowel uit de diversiteit 

in schooltypen als uit de diversiteit aan culturele achtergronden 

van de leerlingen. 

Uit evaluaties komt naar voren dat de vakoverstijgende aanpak 

met veel aandacht voor de persoonlijke inbreng van 

kinderen en ruimte voor hun eigen creativiteit goed werkt. 

Naast Kunstzinnige Oriëntatie worden in lessen ook leergebieden 

als Nederlands en ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ 

betrokken. De lees- en vertelteksten waarmee leerkrachten 

lessen kunnen voorbereiden en/of verdiepen wordt niet 

alleen gestuurd naar school maar ook beschikbaar gesteld 

via de website. 

Het Cultuurmenu - een project van Stichting Gezamenlijke 

Projecten Haagse Musea neemt een vaste plaats in binnen 

het programma. In 2009 ontwikkelde het museum naar aanleiding 

van de nieuwe verdeling van klassen over de Haagse 

erfgoedinstellingen voor groep 4 het nieuwe lesprogramma 

Dimitri het draakje. 

Aan het einde van het jaar onderging het interieur van het 

museumatelier een totale vernieuwing naar een ontwerp 

van Kossmann.DeJong dat in nauw overleg met de afdeling 

Educatie tot stand kwam. 

Activiteiten voor kinderen in hun vrije tijd 

Het museumatelier wordt tijdens de schoolvakanties gebruikt 

voor workshops. Iedere schoolvakantie vinden er activiteiten 

plaats. Kinderen in de basisschoolleeftijd doen onder leiding 

van museumdocenten, allen beeldend kunstenaar, eerst inspiratie 

op in het museum om vervolgens met verf, klei, papier, 

textiel of tekenmaterialen zelf aan het werk te gaan. In 2009 

konden kinderen aan de volgende workshops deelnemen: 

Ik ben op jou!; Doornroosje en koning Arthur; Met kwast en 

draad, Kunsttoppers! en Jimmie jammie. Daarnaast zijn er doorlopend 

gratis kindertours te krijgen bij de informatiebalie. 

Aan de hand van deze kleurige kinderboekjes vol creatieve 

opdrachten kunnen kinderen samen met hun (groot)ouders 

een doe-tocht maken door het museum. In 2009 waren 

beschikbaar: Mijn museum; Ik ben op jou!; Kunsttoppers en 

Kunstdieren. 

Ook bood het museum traditiegetrouw speciale activiteiten 

aan in het kader van het jaarlijkse Haagse 

24 


3 

Educatie 

kindercultuurfestival De Betovering en nam het deel aan de 

acties van De Vakantiepas voor Haagse schoolkinderen. Voor 

de (klein) kinderen van de Museumvrienden werd een speciaal 

programma van maandelijkse zondagmiddagworkshops 

in het leven geroepen onder de titel Museumvriendjes! 

Activiteiten voor het secundair onderwijs 

Ook was er voor voortgezet onderwijs een uitgebreid en 

gevarieerd educatief programma dat bestond uit: interactieve 

rondleidingen, kijkwijzers, eindexamentours, projecten 

en workshops. In 2009 maakten 16.094 jongeren hier gebruik 

van. Scholen uit het hele land bezochten het museum. 

Bijzondere belangstelling constateerde het museum voor 

haar examentours in 3 thema’s, die aansloten bij het Centraal 

Schriftelijk Examen kunstvakken 2 van het vmbo en tehatex 

(tekenen, handvaardigheid, textiele werkvormen) van havo/ 

vwo. Alle kijkwijzers en examentours waren gratis te downloaden 

vanaf de website, daarnaast werden nog eens 1.169 

exemplaren (waarvan 812 examenkijkwijzers) in de museumwinkel 

verkocht. Met de regionale (en landelijke) debatwedstrijd 

Artwijs en de juniorpersbijeenkomst in samenwerking 

met NRC Handelsblad bood het Gemeentemuseum twee 

vakoverstijgende activiteiten aan. Naast de kunstvakken werd 

ook aan maatschappijleer en Nederlands een bijzondere 

invulling geven. Voor docenten waren er 3 goed bezochte 

docentenmiddagen vol onderlinge uitwisseling. Een ander 

hoogtepunt vormde een unieke activiteit in het kader van 

Expert op afstand, een project van Kennisnet/Surfnet, waarbij 

leerlingen vanuit hun schoolbanken aan een webconference 

deelnamen. Directeur Benno Tempel was live op zaal bij de 

tentoonstelling Cézanne – Picasso – Mondriaan en beantwoordde 

al hun vragen. De multidisciplinaire en interactieve 

tentoonstellingsvleugel Wonderkamers neemt sinds 2005 

een niet meer weg te denken plaats in binnen het educatieve 

programma voor het voortgezet onderwijs. Vooral de onderbouw 

en het vmbo maakt hiervan veelvuldig gebruik, zelfstandig 

of onder leiding van museumdocenten. 

Activiteiten voor volwassenen 

In 2009 zijn er 445 rondleidingen geboekt, waar 6.598 mensen 

aan deelnamen. In totaal waren er 10 soorten rondleidingen 

waaruit men een keuze kon maken: Hoogtepunten 

collecties Gemeentemuseum; Museumgebouw van Berlage; 

Delfts aardewerk, Cézanne – Picasso – Mondriaan, Voorbij de 

horizon, Nieuw licht, Glinsterend glas, Liefde! Kunst! Passie!. In 

het Fotomuseum Den Haag werd rondgeleid over de tentoonstelling 

Man Ray. Zorgeloos maar niet onverschillig. Op 

diverse zondagen konden bezoekers gratis of tegen een 

geringe vergoeding mee met een zondagsrondleiding. Voor 

de Museumvrienden was voorzien in een exclusief maandelijks 

programma van zondagsrondleidingen. 

Door het aantrekken van een Educator volwassenen is in 

2009 begonnen met het ontwikkelen van een meer intensief 

programma. Tijdens de zomervakantie vonden de eerste 

Zomerse Zondagen plaats met activiteiten voor het hele 

gezin. Volwassenen konden op de Erezaal tekenen naar 

model in een Victoriaanse setting, geïnspireerd door de 

zomertentoonstelling De schone slaapster. Anderen leerden 

de beginselen van het aquarelleren van een landschap naar 

aanleiding van de tentoonstelling over de Haagse School. 

Kinderen konden meedoen aan de workshop Van koning 

Arthur en Doornroosje. Aan het einde kwamen ouders en 

kinderen samen in de tuin van het museum voor een picknick. 

Tijdens de Kerstvakantie kreeg dit programma voor de 

hele familie een vervolg in de vorm van Winterse Zondagen. 

Naar aanleiding van de tentoonstellingen Eten & Drinken en 

Delfts aardewerk stond het thema eetcultuur centraal. Ouders 

konden een workshop Tafeletiquette volgen van barones 

van Voorst tot Voorst terwijl de kinderen meededen aan de 

‘stoute’ workshop Jimmie jammie. 

25 


3 

Educatie 

Stadsdelenproject 

Het stadsdelenproject Stad naar het Museum, dat in 2009 

startte, brengt het museum in alle delen van de stad. De 

wijken van stadsdeel Segbroek waren het eerst aan de beurt. 

Het hoofdprogramma bestond uit een aantal avondopenstellingen 

en een exclusief activiteitenprogramma in de weekeinden. 

Hiernaast bestond de mogelijkheid voor mensen 

om zelf een groep samen te stellen en zo een workshop of 

rondleiding te boeken of een speciaal programma op maat te 

laten organiseren. Ook zijn er op maat programma’s gemaakt 

voor bijzondere groepen, bijvoorbeeld voor groepen van 

Jongerenwerk de workshop Minimal tags over graffiti en 

Minimal Art wandschilderingen en de i-podtour False or True. 

Ook voor jonge kinderen en ouderen uit de verzorgingshuizen 

in Segbroek is een speciaal programma georganiseerd. 

Daarbij kon iedere bewoner uit Segbroek op eigen gelegenheid 

gratis naar het museum gedurende een half jaar. Een 

speciaal Segbroekmagazine met een pas voor gratis toegang 

werd huis aan huis verspreid. Elektriciteitshuisjes werden in 

het hele stadsdeel beschilderd door graffitikunstenaars, met 

verwijzingen naar het museum. Het activiteitenprogramma 

voor Loosduiners was een succes. Er viel van alles te kiezen 

voor jong en oud, variërend van ‘met de conservator op zaal’ 

tot workshops ‘keramiek beschilderen’. 

Gratis busvervoer bij avondopenstellingen maakte mogelijk 

dat iedereen gemakkelijk van en naar het museum kon 

komen. Een ander hoogtepunt uit het programma was het 

speciale Valentijnsprogramma Daten in het museum waarbij 

single Segbroekers startten met een rondleiding over de 

tentoonstelling Kunst! Liefde! Passie! en daarna in restaurant 

Gember elkaar konden leren kennen. 

Lees meer over Stad naar het Museum in hoofdstuk 4: 

Publieksbereik 

26 


4 Publieksbereik 

Digitale ontsluiting 

Naast publieksbereik spelen ook verantwoord verzamelen 

en digitale collectie ontsluiting een hoofdrol in ons beleid. 

Digitale ontsluiting zien wij niet als een bedreiging voor 

potentieel museumbezoek, maar juist als stimulans. In 2009 

is daarom in het museum WIFI aangelegd, waardoor we in de 

toekomst flexibel digitale media kunnen inzetten. 

Stad naar het Museum 

In 2009 heeft het Gemeentemuseum in stadsdeel Segbroek 

een succesvolle start gemaakt met het project Stad naar het 

Museum. In dit project is elk half jaar één van de acht stadsdelen 

van Den Haag te gast bij het Gemeentemuseum. Het 

motto is; ”iedereen mag niemand hoeft”. 

Geïnspireerd door het succes van Segbroek heeft het 

Gemeentemuseum in september een speciale avondopenstelling 

georganiseerd voor inwoners van oud Scheveningen 

en Duindorp. Deze avondopenstelling was georganiseerd 

rondom een tentoonstelling van de Haagse School, waarin 

veel natuurlijke relaties verborgen liggen met bewoners 

van het oude Scheveningen. De enorme opkomst op de 

speciale Scheveningen Avond (ruim 1400 mensen) was een 

grote verrassing. De avond werd gevuld met verschillende 

optredens van kinderkoor De Zeesterren, het Schevenings 

Vissersvrouwenkoor, een Klederdrachtshow en de 

Duindorpse Fanfare. De optredens uit eigen kring droegen 

ertoe bij dat de mensen uit de wijk naar het museum kwamen. 

De bezoekers waren van alle leeftijden. 

Publicaties 2009 

• Ossip 

Tentoonstellingscatalogus 

Publicatie bij gelijknamige tentoonstelling in het 

Gemeentemuseum Den Haag van 31 januari – 13 april 2009 

• Christian Schad 1894-1982: retrospectief 



Gemeentemuseum Den Haag van 31 januari - 10 mei 2009 

• Zilveren Camera 2008 / Zilveren Camera 1949-2009: 

vijfenvijftig winnaars in zestig jaar 


Publicatie bij tentoonstelling Zilveren Camera 2008 in het fotomuseum 

Den Haag van 17 januari – 15 maart 2009 

• Liefde! Kunst! Passie! Kunstenaarsechtparen 



Gemeentemuseum Den Haag van 21 februari – 1 juni 2009 

• India Contemporary: Jitish Kallat, Sudarshan Shetty, 

Riyas Komu 


Publicatie bij gelijknamige tentoonstelling in het GEM 

van 28 maart – 21 juni 2009 

• Meer dan kleur: Fauvisme en expressionisme 

uit de collectie van de Triton Foundation 



Gemeentemuseum Den Haag van 11 april – 6 september 2009 

27 


4 

publieksbereik 

• Gé-Karel van der Sterren: Oopsie Daisy 

Tentoonstellingsfolder 


Gemeentemuseum Den Haag van 11 juli – 25 oktober 2009 

• De schone slaapster: Victoriaanse schilderkunst 



Publicatie bij tentoonstelling De Schone Slaapster in het 

Gemeentemuseum Den Haag van 4 juli – 20 september 2009 

• Michael Raedecker – line-up 



van 11 juli – 1 november 2009 

• Glinsterend Glas: 1500 jaar Europese Glaskunst: 

De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag 


Publicatie bij tentoonstelling Glinsterend Glas I - 1500 jaar Europese 

glaskunst van 14 maart – 1 november 2009 

• Cézanne – Picasso – Mondriaan. In nieuw perspectief 



Gemeentemuseum van 17 oktober 2009 – 24 januari 2010 

• Léopold Rabus 



van 14 november 2009 – 14 februari 2010 

• Frank Gerritz – Coded Language 

Tentoonstellingsfolder 


Gemeentemuseum Den Haag van 18 april – 5 juli 2009 

• Günter Brus. Middernachtelijk rood / Mitternachtsröte 


Gemeentemuseum van 16 mei – 20 september 2009 

• Glas/s: Gerrit Rietveld Academie Amsterdam 1969-2009 



Gemeentemuseum van 14 maart – 1 november 2009 

• De glazen eeuw - de glasheid in de Nederlandse 

architectuur: van glasruitje tot intelligente glashuid 

Publicatie ter gelegenheid van het 5 e lustrum van de Vereniging 

van Vrienden van Modern Glas met medewerking van o.a. Titus 

Eliëns 

28 


5 Vrienden 

In het jaar 2009 hebben de Vrienden van het Gemeentemuseum 

een financiële bijdrage geleverd van € 30.000,00 

aan de aankoop van Falaises sur la côte Normande van Louis 

Gabriel Eugène Isabey. Dit schilderij was te zien in de tentoonstelling 

Voorbij de horizon. Ook hebben de Vrienden 

€ 15.000,00 bijgedragen aan de aanschaf van een 18 karaats 

gouden beker uit 1849 met het wapen van Makassar en de 

familie De Perez. 

Leden 

Per 31 december 2009 telde de vereniging 2682 leden. Ten 

opzichte van 2008 was dat een stijging van 80 leden. 

Bestuur 

Per 1 januari 2009 was het bestuur als volgt samengesteld: 

• Marcel Tielemans, voorzitter 

• Manus van Dijk 

• Mariette Josephus Jitta 

• Paul Kraaijenhagen 

• Ruud Landman, penningmeester 

• Lies Verveld, secretaris 

Het boek is geschreven door Mariëtte Josephus Jitta 

(bestuurslid en oud-conservator GM) en Hans Janssen (conservator 

GM). De eindredactie was in handen van Titus M. 

Eliëns. 

Activiteiten 

De vrienden zijn uitgenodigd voor openingen van tentoonstellingen 

in het Gemeentemuseum, Fotomuseum, GEM, 

Gemak en Escher in het Paleis. Verschillende dag reizen 

werden georganiseerd door een commissie o.l.v. Ineke Bons. 

De rondleidingen voor de vrienden en de kinderworkshops 

zijn georganiseerd door de afdeling Educatie van het 

Gemeentemuseum. 

Medio 2009 heeft Ruud Landman zich teruggetrokken uit het 

bestuur. Marcel Tielemans heeft de portefeuille van de penningmeester 

waargenomen. 

Publicatie geschiedenis vriendenvereniging 

Eind 2009 verscheen Het zal je vriend maar wezen - 

De geschiedenis van de Vereniging van Vrienden van het 

Gemeentemuseum Den Haag en haar museum. Het boek gaat 

over de ruim 140-jarige geschiedenis, sinds haar ontstaan 

in 1866 als de Vereniging tot het oprichten van een Museum 

van Moderne Kunst, haar leden, de verschillende gebouwen 

van het museum en natuurlijk over de vele schen kingen aan 

het museum. 

29 


6 

Financiële verslaggeving 

Bron: jaarrekening 2009 

Financiële positie en interne beheersing 

Balans per 31 december 

Staat van baten en lasten 

EUR x 1000 2009 2008 

Directe en indirecte opbrengsten 2.779 2.851 

Subsidie gemeente Den Haag 9.768 9.663 

Overige bijdragen 1.061 845 

Totale opbrengsten 13.608 13.359 

Beheerlasten personeel 2.015 2.134 

Beheerlasten materieel 2.985 2.946 

Totaal beheerlasten 5.000 5.080 

Activiteitslasten personeel 4.624 4.492 

Activiteitslasten materieel 3.657 3.641 

Totaal activiteitslasten 8.281 8.133 

EUR x 1000 2009 2008 

Werkkapitaal 

Voorraden 132 170 

Vorderingen 1.090 818 

Liquide middelen 5.896 4.736 

Vlottende activa 7.118 5.724 

Kortlopende schulden (2.780) (1.834) 

Netto werkkapitaal 4.338 3.890 

Vaste activa 

Materiele en financiële vaste activa 534 571 

Totale vaste activa 535 571 

Rente 104 -210 

Benodigd bedrijfskapitaal 4.872 4.461 

Totaal lasten 13.177 13.177 

Saldo 431 356 

Als volgt bestemd 

• Algemene reserve 36 

• Bestemmingsreserve 62 500 

• Bestemmingsfondsen 405 -144 

Gefinancierd door 

Langlopende schulden 15 20 

Voorzieningen 2.009 2.013 

Netto financieringsschuld 2.024 2.024 

• Algemene reserve 701 738 

• Bestemmingsreserve 812 750 

• Bestemmingsfondsen 1.335 930 

Eigen vermogen 2.848 2.418 

Totaal financiering 4.872 4.461 

30

JAArVErSlAG 2009 - Gemeentemuseum Den Haag

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?