De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
Oost-Europese landen maar niet bij dat van Nederland en de Noord-Europese landen. Daar participeren
de middengroep en de ouderen meer in het verenigingsleven dan de jongeren. De
opkomst bij verkiezingen neemt in verschillende EU-landen toe met de leeftijd. In Vlaanderen
blijken net de ouderen iets minder te gaan stemmen al blijven de verschillen omwille van de
opkomstplicht beperkt. Het lidmaatschap van politieke partijen lijkt in verschillende West-
Europese landen – waaronder Vlaanderen – vooral een zaak van de middengroep en de ouderen.
De leeftijdskloven uiten zich – net zoals bij de genderkloof – heel anders bij de niet-institutionele
vormen van politieke participatie. Daar zijn het in de meeste landen net de jongeren die
het meest participeren, niet de ouderen.
De opleidingskloof ten slotte laat zich voor de verschillende participatievormen veel gemakkelijker
samenvatten. Het effect van opleiding is enkel bij sociale participatie niet eenduidig. Bij
maatschappelijke en politieke participatie des te meer. In nagenoeg alle Europese landen zijn
het bij deze participatievormen telkens opnieuw de hoogopgeleiden die meer participeren dan
de laagopgeleiden. Het effect van opleiding is telkens ook sterker dan dat van geslacht en leeftijd.
Vlaanderen sluit zich bij dit patroon aan, met als enige uitzondering dat er als gevolg van
de opkomstplicht geen verschil naar opleiding bestaat bij de deelname aan verkiezingen.
Dergelijke kloven geven zicht op de participatieverschillen tussen bevolkingsgroepen voor elke
participatievorm afzonderlijk. De verschillende participatievormen kunnen echter ook samen
bekeken worden. Daaruit blijkt een cumulatie van participatie. Iemand die vaak contact heeft
met vrienden, familie of collega’s, participeert ook vaker op maatschappelijk en politiek vlak.
Maar het omgekeerde geldt evenzeer. Er zijn groepen die niet-participatie cumuleren en dus
noch sociaal, noch maatschappelijk, noch politiek actief zijn. Globaal genomen is dit het geval
voor een kwart van de inwoners van de onderzochte EU-landen. Deze groep heeft minder dan
wekelijks contact met vrienden, familie of collega’s, is geen lid van of doet vrijwilligerswerk
voor een vereniging, is geen lid van een politieke partij en participeert evenmin aan niet-institutionele
vormen van politiek. In lijn met de voorgaande bevindingen, is Vlaanderen ook hier
een goede middenmoter (18%). Het percentage van niet-participanten ligt in Vlaanderen hoger
dan in de Noord-Europese landen en Nederland (telkens rond 10%), maar een pak lager dan in
Oost-Europese landen zoals Roemenië, Hongarije en Litouwen (telkens rond 50%). Eveneens
in lijn met de voorgaande bevindingen ligt het aandeel niet-participanten globaal genomen
hoger bij laagopgeleiden (28%) dan bij hoogopgeleiden (15%) en bij ouderen (32%) hoger dan
bij de middengroep (25%) en de jongeren (17%). Er blijkt ook een verschil tussen mannen
(25%) en vrouwen (22%), al is dat duidelijk minder groot dan de verschillen volgens opleidingsniveau
en leeftijd. Vlaanderen volgt op dit vlak de algemene trend. Tussen mannen en
vrouwen is er geen significant verschil, naar opleiding en leeftijd is dat er wel en loopt het in
dezelfde richting als in de andere Europese landen.
Het verklaren van de participatieverschillen tussen de EU-landen en de specifieke positie daarin
van Vlaanderen, is niet zo eenvoudig. Dat de participatie van individuen verschilt volgens
achtergrondkenmerken (zoals geslacht, opleiding, leeftijd of sociaaleconomische status) is al uit
talloze onderzoeken gebleken en werd ook grotendeels bevestigd door de verschillende analyses
in deze bijdrage. Het zijn ook deze individuele verschillen die voor een groot stuk de participatieverschillen
tussen landen verklaren. Maar ook bovenop deze verschillen als gevolg van
een verschillende bevolkingssamenstelling, blijven er toch nog participatieverschillen tussen
landen bestaan. Over de verklaringen voor deze verschillen op landenniveau is er in de literatuur
minder eensgezindheid. Verschillende theorieën en hypothesen werden geformuleerd en
getest, vaak met uiteenlopende resultaten. Deze theorieën hebben onder meer betrekking op de
301