De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
context (Hooghe, 1994). Net als in deel 2 over maatschappelijke participatie geldt ook hier de
opmerking dat men daardoor zou kunnen verwachten dat de politieke participatie in de Oost-
Europese landen de laatste decennia sterk is toegenomen. Betrouwbare cijfers over de politieke
participatie vóór de val van het communisme zijn echter niet beschikbaar, waardoor deze
hypothese moeilijk getoetst kan worden. Uit de huidige cijfers blijkt wel dat de kloof tussen de
Oost-Europese en de andere landen nog steeds behoorlijk groot is. Mogelijk houdt dit verband
met het feit dat de oudere generaties in de Oost-Europese landen opgroeiden onder een nietdemocratisch
regime en hun oude participatiepatronen nog grotendeels behouden hebben. In
tegenstelling tot maatschappelijke participatie wordt deze hypothese hier niet bevestigd. In de
Oost-Europese landen is er namelijk geen opvallend grotere participatiekloof te zien tussen jongeren
en ouderen dan in de rest van Europa. Meer algemeen leidt dit tot de hypothese dat de
duur van de democratische aard van het regime er wel degelijk toe doet. Voor de opkomst bij
verkiezingen blijkt dit alvast inderdaad het geval te zijn (Rose, 2004).
Ook van het kiesstelsel wordt verwacht dat het een invloed heeft op de mate van politieke
participatie. Zeker voor de opkomst bij verkiezingen tonen de meeste analyses een positief
effect van proportionele vertegenwoordiging (Blais & Arts, 2006). Bij de andere vormen van
politieke participatie is er minder duidelijkheid. Een aantal auteurs vindt meer participatie in
proportionele systemen (Karp & Banducci, 2008), andere auteurs meer participatie in meerderheidsstelsels
(Van der Meer, 2009). Dat laatste lijkt onlogisch gezien het feit dat de impact van
participatie in proportionele systemen groter is: de stem van de minderheid gaat niet verloren.
Mogelijk wordt de inzet (wat er op het spel staat) in een meerderheidsstelsel echter door de
burgers als hoger gezien. In een meerderheidssysteem ligt de politieke macht veel sterker
geconcentreerd en kunnen dus ook door een beperkt aantal actoren verregaande beslissingen
worden genomen. Dat kan de burgers aanzetten om relatief gezien vaker te participeren.
Uiteraard is niet alleen het kiesstelsel bepalend voor de verdeling van de politieke macht. Ook
andere institutionele elementen spelen hierin een rol zoals de verhoudingen tussen de wetgevende,
uitvoerende en rechterlijke macht, de territoriale centralisatie/decentralisatie, de
invloed en positie van belangengroepen... Rekening houdend met deze verschillende elementen
komt Lijphart (1999) tot een tweedeling tussen politieke stelsels waar de beslissingen worden
genomen door een meerderheid van de leden van de gemeenschap (meerderheidsdemocratieën)
en stelsels waar er gestreefd wordt naar de steun van zoveel mogelijk leden van de gemeenschap
(consensusdemocratieën). Hij beschouwt het Verenigd Koninkrijk als een typevoorbeeld van
een meerderheidsdemocratie en België, Nederland en Oostenrijk als voorbeelden van consensusdemocratieën.
Het probleem echter is dat het niet eenvoudig is om alle EU-landen te positioneren
op deze tweedeling waardoor het effect op de politieke participatie moeilijk kan worden
nagegaan.
Een voor België en Vlaanderen belangrijk aspect van het kiesstelsel is de bestaande opkomstplicht.
Zoals te verwachten was, ligt de opkomst bij verkiezingen hoger in landen met opkomstplicht
(Rose, 2004). Het effect blijkt ook doordat de opkomst toeneemt als de opkomstplicht
wordt ingevoerd en afneemt als de opkomstplicht wordt afgeschaft (Engelen, 2007). Wel is het
zo dat waar de opkomstplicht wordt afgeschaft, de opkomst eerder geleidelijk daalt en het eerst
bij de jongste leeftijdsgroepen die dergelijke plicht nooit hebben gekend (Franklin e.a., 2004).
De opkomstplicht mag er dan al voor zorgen dat de opkomst bij verkiezingen toeneemt, zoals
reeds gezegd blijkt er geen sprake van een positief ‘spillover’-effect op andere vormen van politieke
participatie (Van der Meer & Van Deth, 2010).
296