De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
3.3. Op zoek naar verklaringen voor landenverschillen
Uit het voorgaande blijkt dat de mate en aard van politieke participatie behoorlijk varieert van
land tot land en binnen elk land van groep tot groep. De politieke participatie haalt in
Vlaanderen in vergelijking met de andere Europese landen over het algemeen een gemiddeld
niveau. Er zijn landen waar de burgers duidelijk minder politiek participeren, maar het omgekeerde
geldt evenzeer. Tegelijk is net als in heel wat EU-landen ook binnen Vlaanderen de
participatie verre van gelijk gespreid. Voor een mogelijke evolutie naar meer niet-institutionele
participatie zijn wegens het ontbreken van relevante historische data minder duidelijke aanwijzingen
te vinden. De beperkte beschikbare gegevens lijken toch te wijzen in de richting van een
evolutie waarbij de meer traditionele en geïnstitutionaliseerde vormen van politieke participatie
minstens aangevuld worden met participatievormen die individuen zelf opzetten los van de formeel
electorale of klassiek politieke inspraakkanalen.
Over de oorzaken van deze participatieverschillen bestaat in de literatuur geen consensus. Heel
wat modellen en hypothesen werden geformuleerd en uitgetest zonder dat er sprake is van één
algemeen verklarende theorie rond politieke participatie. Ook hier gaat het weerom om
theorieën die voornamelijk betrekking hebben op het welvaartsniveau en de democratische
inrichting van landen.
Net als bij sociale en maatschappelijke participatie (zie delen 1 en 2) wordt bij de literatuur over
de verschillen inzake politieke participatie vaak teruggegrepen naar de ‘resources’-theorie
(Verba e.a., 1978). Er wordt vanuit gegaan dat politieke participatie bepaalde vaardigheden
veronderstelt (politieke kennis, sociale en communicatieve vaardigheden…). Een verschillend
niveau van levensstandaard en opleiding tussen landen zorgt zo voor verschillen in de intensiteit
van de politieke participatie. De meeste studies wijzen inderdaad op een toename van de participatie
naarmate de economische welvaart en het gemiddelde opleidingsniveau stijgt (Teorell
e.a., 2007). Een toegenomen levensstandaard en opleiding heeft echter niet alleen gevolg voor
de frequentie van de politieke participatie maar ook voor de aard van de participatie. Een hogere
levensstandaard en opleiding zorgen voor meer zelfbewuste en kritische burgers, met als gevolg
dat traditionele maatschappelijke verbanden en gedragspatronen hun vanzelfsprekend karakter
en invloed op individuele opvattingen en gedragingen verliezen (Hooghe & Houtman, 2003).
Inzake politieke participatie zorgt dit voor een verzwakking van de band tussen burgers en
klassieke hiërarchische organisaties als partijen en vakbonden. Politieke participatie verloopt
daardoor meer langs kanalen die burgers – al dan niet samen met anderen – zelf kiezen en
opzetten (Schudson, 1998; Norris, 1999; Dalton, 2004).
Meer dan bij de andere vormen van participatie wordt voor de verklaring van verschillen bij
politieke participatie gekeken naar de specifieke politiek-institutionele setting van elk land.
Daarbij gaat het onder meer om de bestaande rechten en vrijheden, de duur van de democratische
traditie, de bestaande democratische inspraakkanalen, de mate waarin de macht geconcentreerd
dan wel verspreid ligt of de regels inzake partijwerking en -financiering. Het zijn
factoren die beïnvloeden of personen en groepen in mindere of meerdere mate de kans krijgen
om politieke invloed te genereren en hen zo al dan niet aanzetten om politiek te participeren.
Het is vooreerst weinig verwonderlijk dat de politieke participatie hoger ligt in landen met veel
politieke rechten en vrijheden (López Pintor e.a., 2002). Politieke participatie is gemakkelijker
in een open politieke context met veel mogelijkheden tot interactie dan in een gesloten politieke
295