De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
Specifiek voor die landen met opkomstplicht wordt vaak de vraag gesteld wie er niet meer zou
opdagen bij het wegvallen van de verplichting. Verlet e.a. (2010) stelden voor Vlaanderen vast
dat vrouwen en vooral laagopgeleiden sneller zouden afhaken. Dat sluit aan bij het profiel van
diegenen die niet gaan stemmen in landen zonder opkomstplicht. De afhakers worden verder
getypeerd door een hogere leeftijd, een meer utilitair individualistische houding, een minder
actieve inzet in het maatschappelijke leven, een hogere mate van politieke machteloosheid en
een lager vertrouwen in de politiek. Omgekeerd kan daaruit het positieve effect van de opkomstplicht
worden afgeleid: het zijn net de groepen die algemeen gesproken blijk geven van een lage
frequentie van traditionele vormen van politieke participatie, die door de opkomstplicht gedwongen
worden om toch te participeren. Maar daar stopt het positieve effect van de opkomstplicht
op politieke participatie. Van der Meer & Van Deth (2010) vonden bij hun analyse van de
politieke participatie in 20 westerse stabiele democratieën geen invloed van het al dan niet
bestaan van een opkomstplicht op andere, niet-verplichte vormen van politieke participatie.
De participatiekloof naar leeftijd en opleiding zet zich ook door bij het lidmaatschap van politieke
partijen. Maar ook naar geslacht blijkt er nu een duidelijk verschil. Dat blijkt uit de resultaten
van de SCV-survey 2010 en bevestigt wat al uit tal van andere studies is gebleken,
namelijk dat geslacht, leeftijd en opleiding belangrijke determinanten zijn van partijlidmaatschap
(Verba e.a., 1995; Mariën & Quintelier, 2008).
De Vlaamse situatie verschilt op dit vlak weinig van de situatie in de Europese landen. Om dat
in beeld te brengen werden opnieuw participatiekloven berekend (zie tabel 3). In alle EUlanden
samen ligt het lidmaatschap van partijen bij mannen gemiddeld driekwart hoger dan bij
vrouwen en bij hoogopgeleiden twee keer hoger dan bij laagopgeleiden. Inzake leeftijd ligt het
aandeel partijleden bij de middengroep (35 tot 64 jaar) bijna de helft hoger dan bij de jongeren
(18 tot 34 jaar). Maar de ouderen (65 jaar en ouder) scoren nog net iets hoger dan de middengroep.
Als er sprake is van een significante kloof naar geslacht of opleiding loopt ze in alle landen in
dezelfde richting: het aandeel partijleden bij de mannen ligt hoger dan bij de vrouwen, het aandeel
leden bij de hoogopgeleiden hoger dan bij de laagopgeleiden. In een aantal gevallen lopen
die kloven sterk op. In Polen bijvoorbeeld ligt het aandeel partijleden bij mannen twaalf keer
hoger dan bij vrouwen. In Tsjechië ligt het aandeel leden bij hoogopgeleiden liefst twintig keer
hoger dan bij laagopgeleiden.
Naar leeftijd is er in zeven landen sprake van een significant verschil tussen het aandeel jongeren
en personen uit de middelste leeftijdsgroep dat lid is van een partij. In de meeste landen zijn
jongeren minder vaak lid. Enkel in Zweden zijn jongeren vaker lid. In slechts een beperkt aantal
landen blijkt er een significant verschil tussen ouderen en de middelste leeftijdsgroep. In
Oostenrijk, Finland en Griekenland zijn ouderen vaker lid. In Spanje en Litouwen zijn ouderen
minder vaak lid.
Als gekeken wordt naar de personen die actief lid zijn van een partij of er vrijwilligerswerk voor
verrichten, worden de participatiekloven nog versterkt. Dat blijkt uit de resultaten van de SCVsurvey.
In Vlaanderen is in 2010 2% van de meerderjarige bevolking actief lid of bestuurslid
van een politieke partij. Meer dan 4 op de 5 van deze actieve leden zijn mannen. Minder dan
1 op de 5 is jonger dan 35 jaar en slechts 1 op de 5 is laagopgeleid. Het profiel van actieve
partijleden in Vlaanderen wordt bevestigd door de ISSP- en EVS-resultaten in de EU-landen 21 .
Het profiel van de deelnemers aan de niet-geïnstitutionaliseerde vormen van participatie wijkt
behoorlijk sterk af van het profiel van diegenen die (actief) lid zijn van een politieke partij. Uit
291