De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
beleidsbeïnvloeding. Toch is dat vaak niet hun enige opdracht en kunnen burgers actief zijn binnen
dergelijke organisaties zonder expliciete politieke bedoelingen. Daarom komt het activisme
en lidmaatschap binnen dergelijke organisaties niet hier aan bod maar werd het al behandeld in
deel 2 van deze bijdrage over maatschappelijke participatie.
Het is bovendien belangrijk te benadrukken dat het gaat om een vorm van participatie: er wordt
(on)rechtstreeks deelgenomen aan de beleidsvoering. Daarmee wordt een onderscheid gemaakt
met politiek gedrag. Het volgen van de politieke actualiteit zonder zelf deel te nemen aan de
beleidsvoering of de beleidsvoering te willen beïnvloeden, kan gezien worden als een vorm van
politiek gedrag, maar is geen vorm van politieke participatie. In de hier gehanteerde benadering
wordt het dat pas als daaruit preferenties of eisen naar voren komen die op een of andere manier
worden overgemaakt aan de beleidsvoerders.
Uit bovenstaande afbakening blijkt al dat politieke participatie uiteenlopende vormen kan aannemen.
Het kan gaan om persoonlijke beleidsdeelname, om beïnvloeding van de beleidsvoerders,
om individueel of collectief georganiseerd gedrag, om rechtstreekse interactie met de
beleidsvoerders, om interactie van derden. Veelal worden de verschillende vormen van politieke
participatie in de literatuur in twee grote groepen ingedeeld. Het gaat hierbij om (een variant
op) de tweedeling tussen conventionele of geïnstitutionaliseerde vormen van politieke participatie
en niet-conventionele of niet-geïnstitutionaliseerde vormen van politieke participatie
(Verba e.a., 1978; Milbrath & Goel, 1977; Deschouwer & Hooghe, 2005). Conventionele of
geïnstitutionaliseerde vormen van politieke participatie (of formele, traditionele of ‘oude’
vormen van politieke participatie) worden door de overheid of door de elite zelf georganiseerd
en verlopen via de formele electorale en klassieke politieke inspraakkanalen. Het gaat dan
onder meer over de deelname aan verkiezingen, lidmaatschap van politieke partijen, deelname
aan meetings of vergaderingen van politieke organisaties of het rechtstreeks contacteren van
politici. Bij niet-conventionele of niet-geïnstitutionaliseerde politieke participatie wordt de
vorm ervan door de participant zelf bepaald. Het gaat om deelname aan de beleidsvoering via
kanalen die individuen – al dan niet samen met anderen en in georganiseerd verband – zelf
opzetten los van de formeel electorale of geïnstitutionaliseerde politieke inspraakkanalen.
Hieronder vallen activiteiten als deelname aan demonstraties, tekenen van petities, deelname
aan internetfora of –discussiegroepen of het contacteren van de media om een politieke mening
te uiten. Op basis hiervan lijkt de tegenstelling tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ vormen van politieke
participatie ietwat misleidend (Mariën e.a., 2010). Het gaat niet zozeer over chronologie.
Petities bestonden vroeger ook al. Waar het om gaat, is de mate waarin er al dan niet gebruik
wordt gemaakt van de bestaande formele inspraakkanalen zoals verkiezingen of politieke partijen.
Het is uiteraard niet zo dat burgers exclusief kiezen voor één van deze twee vormen van politieke
participatie. Wie participeert, doet dat veelal op verschillende manieren. In die zin lijkt de
tweedeling tussen conventionele vormen van politieke participatie en de niet-conventionele vormen
enigszins artificieel. Deze opdeling sluit echter aan bij een aantal belangrijke bevindingen
die in de literatuur veelvuldig worden beschreven. Het gaat daarbij om het feit dat in nagenoeg
alle moderne westerse democratieën de conventionele of geïnstitutionaliseerde vormen van
politieke participatie erop achteruit lijken te gaan en vervangen – of minstens aangevuld –
worden door niet-geïnstitutionaliseerde vormen van participatie (Norris, 2002a; Stolle &
Hooghe, 2005). Dit brengt men veelal in verband met het feit dat de niet-geïnstitutionaliseerde
vormen van politieke participatie beter samen gaan met de eisen en verlangens van een meer
kritische en postmateriële burger (Inglehart, 1997; Schudson, 1998; Norris, 1999).
285