De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
voegden daaraan de Zuid-Europese welvaartsstaten als een vierde categorie toe. Uit hun resultaten
bleek echter geen effect van het soort welvaartsstaat, wel van het aandeel ingezette middelen
voor sociale programma’s. Hoe hoger die middelen hoe meer maatschappelijke betrokkenheid,
maar hoe lager ook de solidariteit met de zwakkere groepen. De ‘resources’-theorie wordt
hier dus gedeeltelijk bevestigd.
Dat de mate waarin de civiele samenleving al dan niet is uitgebouwd een belangrijke rol speelt
voor de maatschappelijke participatie van burgers, lijkt voor de hand te liggen. De maatschappelijke
participatie speelt zich namelijk af in deze civiele samenleving. Probleem is echter dat
over de uitbouw van de civiele samenleving niet voor alle Europese landen vergelijkbare data
beschikbaar zijn waardoor deze hypothese erg moeilijk te toetsen valt. De ‘Civil Society Index’
van het ‘Johns Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project’ die hierover voor 46 landen
(waaronder 13 EU-landen) data verzamelt, geeft alvast aan dat de civiele samenleving het
sterkst is uitgebouwd in de Scandinavische landen, Nederland en België (en dus ook
Vlaanderen) 16 . Dat houdt deels verband met de manier waarop de welvaartsstaat in deze landen
in de loop van de 20ste eeuw vorm kreeg. Gebaseerd op het subsidiariteitsbeginsel hielden deze
staten zich eerder afzijdig en beperkten zij hun rol tot het ondersteunen en versterken van de
bestaande sociale beschermingsinitiatieven die opgestart waren door organisaties uit de civiele
samenleving. Het gaat om het zogenaamde ‘Rijnlandmodel’ waarbij de markteconomie ingebed
werd in een collectieve concensusgerichte constellatie met een grote rol voor niet-marktgerichte
actoren in de uitbouw van sociale voorzieningen (onder meer zorg-, gezondheids-, opleidings-,
cultuur- en vrije tijdsvoorzieningen). Dit in tegenstelling tot het welvaartsmodel in bijvoorbeeld
de Angelsaksische landen dat meer gericht is op de ondersteuning van individuele verantwoordelijkheid
en sociale bescherming via de markt. Nog andere landen – zoals Frankrijk –
kenden een meer centralistisch natievormingsproces met een sterk wantrouwen tegenover structuren
en organisaties opgezet en opererend buiten de overheid. De Oost-Europese landen worden
gekenmerkt door een relatief zwak uitgebouwde civiele samenleving (Kutter & Trappmann,
2010). Het proces van toetreding tot de Europese Unie lijkt de inbreng van de civiele samenleving
in de publieke sfeer zelfs nog te hebben verminderd door de daarmee gepaard gaande
evolutie naar een meer technocratische en bureaucratische stijl van beleidsvoering.
Voorgaande theorieën koppelen de mate van maatschappelijke participatie op een of andere
manier aan de uitbouw van de welvaartsstaat. Andere theorieën baseren zich eerder op het
democratische gehalte van het bestaande politieke systeem.
Sinds de analyse van De Tocqueville wordt een performant democratisch systeem vaak gekoppeld
aan de aanwezigheid van een rijk verenigingsleven (Putnam, 1993; Inglehart, 1997;
Paxton, 2002). Het gaat dan vooral om de rol die een degelijk uitgewerkt verenigingsleven
speelt ter ondersteuning van de werking van het democratische systeem. Maar niet alle auteurs
zijn overtuigd van de eenzijdige positieve voordelen van verenigingen. Putnam (2000) zelf
maakte al een belangrijk onderscheid tussen ‘bonding’- en ‘bridging’-verbanden tussen mensen
en verenigingen. Opdat verenigingen zich niet zouden afsluiten van of afzetten tegenover
de bredere samenleving, dienen er volgens de auteur voldoende bruggen aanwezig te zijn
(‘bridging’-verbanden) tussen personen en groepen van verschillende afkomst en achtergrond.
Het is uiteraard ook zo dat niet alle verenigingen democratische idealen aanhangen, laat staan
dat ze zelf democratisch georganiseerd zijn. Een historisch voorbeeld van een negatieve relatie
tussen maatschappelijke participatie en democratie is de Weimarrepubliek waar in de jaren
1930 het verenigingsleven boomde maar onvoldoende politieke vertaling kreeg en uiteindelijk
door totalitaire krachten werd gebruikt om de democratie af te bouwen (Berman, 1997).
280