De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
rieën worden verder aangevuld met theorieën over de invloed van religie en de uitbouw en de
rol van de civiele samenleving op het engagement van burgers in het verenigingsleven.
De ‘crowding out’-theorie gaat ervan uit dat mensen zich organiseren in verenigingen om tegemoet
te komen aan materiële, sociale en maatschappelijke noden. Wanneer de overheid via
de uitbouw van de welvaartsstaat de functies van deze verenigingen overneemt, valt voor de
burgers de directe aanleiding weg om zich te organiseren en maatschappelijk te participeren
(Zijderveld, 1988; De Swaan, 1988; Schuyt, 1991). Het verenigingsleven wordt door de overheid
uit de markt geprijsd of verdrongen (‘crowding out’). Op basis hiervan mag men verwachten
dat in staten met een sterk uitgebouwde sociale bescherming burgers minder geneigd zijn
om maatschappelijk te participeren.
Een hieraan tegengestelde redenering ligt aan de basis van de ‘resources’-theorie. Deze theorie
is sterk verwant aan de in het vorige deel vermelde ‘socio-economic security’-theorie. Bij de
‘resources’-theorie wordt gekeken naar de beschikbaarheid van middelen (‘resources’) die de
participatie van burgers kunnen verhogen (Verba e.a., 1995; Bekkers, 2005). Het gaat om
elementen als scholing, financiële middelen of beschikbare tijd. Deze theorie kan gebruikt
worden om participatieverschillen tussen groepen en over de tijd te verklaren. Maar de theorie
kan ook gebruikt worden voor de verklaring van verschillen op landenniveau. Hoe hoger het
welvaartsniveau van een land, hoe meer ‘resources’ de burgers ter beschikking hebben om te
participeren. En hoe meer de overheid ervoor zorgt dat ook minder geprivilegieerden door welvaartsspreiding
en sociale bescherming over meer hulpmiddelen kunnen beschikken, hoe hoger
de participatie van deze groepen. Op basis van de ‘resources’-theorie kan verwacht worden dat
in welvaartsstaten met een hoge mate van sociale bescherming, burgers meer geneigd zullen
zijn om te participeren.
De meeste onderzoekers vinden vooral steun voor de ‘resources’-theorie, veel minder voor de
‘crowding out’-theorie. Zowel Van der Meer (2009) als Ruiter & De Graaf (2006) vonden bij
hun internationaal vergelijkende analyse een positief effect van de uitbouw van de sociale
bescherming op de maatschappelijke participatie en de inzet van burgers in het verenigingsleven.
Volgens Van der Meer zorgen hogere sociale uitgaven niet alleen voor een algemene
hogere participatie, maar ook voor een reductie van de participatiekloven op basis van geslacht,
opleiding en inkomen.
Over het effect van economische welvaart op zich – dus los van de wijze waarop die welvaart
via sociale beschermingsmechanismen gespreid is over de bevolking – zijn de onderzoeksresultaten
minder eenduidig. De resultaten van Duncan (2008) en Ruiter & De Graaf (2006) bijvoorbeeld
spreken elkaar tegen. Duncan vindt wel een positief effect van economische welvaart,
Ruiter & De Graaf vinden geen effect. Van der Meer (2009) die een opdeling maakt naar het
soort vereniging, vindt een positief effect voor actiegerichte organisaties, niet voor belangenorganisaties
of recreatieve organisaties.
In zowel de ‘crowding out’-theorie als de ‘resources’-theorie wordt gekeken naar de impact van
de welvaartsstaat op de maatschappelijke participatie. Daarbij wordt er impliciet vanuit gegaan
dat de welvaartsstaat in alle samenlevingen op een gelijkaardige manier is opgebouwd en
dezelfde karakteristieken vertoont. Van Oorschoot e.a. (2005) voeren aan dat dit niet het geval
is. Volgens hen doen er zich op dit vlak zowel kwantitatieve als kwalitatieve verschillen tussen
landen voor. Zij verwachtten dan ook een verschillende impact op de maatschappelijke participatie
naar gelang het type welvaartsstaat. In navolging van Esping-Andersen (1990) gingen zij
uit van een opdeling tussen liberale, conservatieve en sociaaldemocratische welvaartsstaten en
279