De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
dezelfde lading dekt 12 . Daarmee moet zeker in internationale vergelijkingen rekening worden
gehouden. Zoals de definitie aangeeft, wordt vrijwilligerswerk hier bekeken binnen of vanuit
een organisatie. Mantelzorg waarbij huisgenoten, buren of vrienden elkaar ondersteunen en
helpen, komt daardoor niet in beeld.
Ten slotte kunnen lidmaatschap en vrijwilligerswerk elkaar ook deels overlappen. Vrijwilligerswerk
kan namelijk gezien worden als een intense vorm van lidmaatschap waarbij het niet
zozeer om het deelnemen gaat maar vooral om het nemen van initiatief en het opnemen van verantwoordelijkheid.
Dit vertaalt zich in het uitvoeren van onbezoldigde taken zowel binnen als
vanuit de organisatie. Het kan dus zowel gaan om het opnemen van een (bestuurs)functie in de
organisatie, als om het bieden van hulp aan derden vanuit de organisatie. Vermits niet alle
vormen van vrijwilligerswerk te herleiden zijn tot het opnemen van functies binnen een vereniging,
worden beide vormen van maatschappelijke participatie afzonderlijk bekeken.
Lidmaatschap en vrijwilligerswerk kunnen op verschillende manieren in beeld gebracht worden:
via registraties door de organisaties of via bevraging van de bevolking over het opgenomen
engagement in verenigingen. Ledenregistraties zijn in Vlaanderen zeker niet voor alle verenigingen
beschikbaar. Voor sportverenigingen en jeugdbewegingen is het mogelijk een tijdreeks
op te bouwen, voor andere verenigingen is slechts een beperkt aantal data beschikbaar waardoor
het niet eenvoudig is de evolutie over een langere periode te schetsen. Daarbij komt dat
vergelijkingen met andere Europese landen niet mogelijk zijn op basis van registraties. Daarvoor
ontbreken de nodige vergelijkbare datasets. In wat volgt, wordt dan ook vooral gebruik
gemaakt van resultaten van bevolkingssurveys.
Voor Vlaanderen is over dit onderwerp heel wat surveymateriaal beschikbaar. Dat kwam al uitvoerig
aan bod in de analyse van Smits & Elchardus (2009) in de Sociale Staat van Vlaanderen
2009. Zowel de SCV-surveys als de participatiesurveys van het Steunpunt Re-Creatief (Lievens
& Waege, 2005) en het Steunpunt Cultuur, Jeugd en Sport (Lievens & Waege, 2010) laten toe
de lidmaatschappen van verenigingen vrij uitvoerig te analyseren. Ondertussen zijn ook de
resultaten van de survey ‘Sociale Cohesie in Vlaanderen’ (SCIF) beschikbaar (Hooghe &
Quintelier, 2011). In al deze surveys krijgen de respondenten een lijst van mogelijke verenigingen
voorgelegd. Telkens kunnen ze aangeven of ze lid zijn (geweest) en of het daarbij om een
passief, actief of bestuurslidmaatschap gaat.
De jongste jaren is het beschikbare vergelijkende Europese surveymateriaal over het engagement
in verenigingen toegenomen. Internationale vergelijkingen van lidmaatschappen en vrijwilligerswerk
liggen echter niet voor de hand (Dekker & de Hart, 2009). De vraagstellingen zijn
niet steeds identiek, de bevraagde frequenties niet steeds gelijk en ook bij een vrijwel identieke
vraagstelling en methode doen zich in afzonderlijke landen soms opmerkelijke verschillen in de
tijd voor. Hierna wordt gebruik gemaakt van de gegevens van de European Values Study (EVS)
die niet alleen toelaat de Europese landen over een langere periode te analyseren maar het ook
mogelijk maakt binnen landen verschillen tussen groepen in beeld te brengen. Van de EVS zijn
vier edities beschikbaar: 1981, 1990, 1999, 2008. Omwille van het beperkte aantal bevraagde
landen en organisaties in de editie van 1981 wordt deze golf hier niet mee opgenomen. De
andere drie golven laten toe trends op langere termijn te bekijken en ook Europees te vergelijken.
Waar mogelijk worden de vastgestelde evoluties of verschillen vergeleken met de
beschikbare data van de European Social Survey (ESS).
Een beperking is wel dat in de EVS enkel gevraagd wordt of men lid is van een beperkte lijst
van organisaties. Een onderscheid tussen actief of passief lidmaatschap wordt niet gemaakt. Wel
272