De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
Vlaamse, provinciale als gemeentelijke niveau. Van het verenigingsleven worden extra inspanningen
verwacht om alle lagen van de bevolking zo maximaal mogelijk te bereiken. Dit staat
met zoveel woorden in het participatiedecreet van 2008 en de beleidsnota Cultuur 2010-2014
(Schauvlieghe, 2010). In het Pact 2020 mikken de ondertekenende partners ook zeer hoog inzake
maatschappelijke betrokkenheid. In doelstelling 2 van het Pact wordt dit als volgt verwoord:
‘Alle inwoners van Vlaanderen kunnen in 2020 worden bereikt door een vereniging, een
buurtwerking, een vrijwilligersorganisatie of door samenlevingsopbouw.’
2.1. Afbakening
Maatschappelijke participatie wordt hier vanuit twee invalshoeken bekeken: het lidmaatschap
van verenigingen en het vrijwilligerswerk in verenigingsverband.
Het lidmaatschap van een vereniging lijkt vrij eenvoudig af te bakenen aangezien personen die
lid willen worden zich meestal via de vervulling van bepaalde formaliteiten (bijvoorbeeld via
de aanschaf van een lidkaart) officieel moeten aansluiten. In de literatuur is de jongste jaren
meer en meer sprake van zogenaamde ‘lichte gemeenschappen’ waarin mensen samen activiteiten
doen zonder een formeel organisatieverband. Lichte gemeenschappen worden doorgaans
gekenmerkt door vluchtigere, lossere en/of flexibelere banden dan de banden tussen individuen
en de vereniging waarvan ze formeel lid zijn (Coser, 1974; Duyvendak & Hurenkamp, 2004;
Scheerder e.a., 2008; Van den Berg e.a., 2011). Vermits deze vorm van maatschappelijke participatie
vooralsnog moeilijk in beeld te brengen is en er vrijwel geen vergelijkbare data
beschikbaar zijn, komt deze participatievorm in deze bijdrage verder niet aan bod.
Maar ook het formele lidmaatschap van organisaties kan variëren naar aard en intensiteit. Veelal
wordt een opdeling gemaakt tussen passieve en actieve leden/bestuursleden. Het onderscheid
tussen passief en actief lidmaatschap heeft te maken met het al dan niet deelnemen aan
activiteiten van een vereniging. Onderzoek heeft al meermaals aangetoond dat het positieve
effect van lidmaatschap vooral speelt voor actieve leden en veel minder voor passieve leden
(Putnam, 2000; Hooghe, 2003; Elchardus e.a., 2001). Bovendien speelt ook het soort vereniging
een rol (Van der Meer, 2009). Het effect van het soort vereniging op bijvoorbeeld het
sociaal kapitaal blijkt echter niet eenduidig (Elchardus e.a., 2001; Scheerder e.a., 2003).
Terwijl de afbakening van lidmaatschap vrij eenvoudig lijkt, is dat bij het begrip vrijwilligerswerk
minder evident. Deze activiteit kent vele vormen en maten van betrokkenheid.
Verschillen hebben te maken met de aard van de activiteit die verricht wordt, de maatschappelijke
context waarin dat gebeurt, de motieven en relationele kenmerken van de vrijwilliger
(Loose & Gijselinkcx, 2007). Men zou zelfs kunnen stellen dat het gaat om een sociaal construct
dat enkel bestaat ‘in the eyes of the beholder’ (Hustinx & Lammertyn, 2003). Hier wordt
gebruik gemaakt van de definitie opgenomen in de wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten
van de vrijwilliger (Belgisch Staatsblad, 29/08/2005): ‘Elke activiteit die onbezoldigd en onverplicht
wordt verricht, die wordt verricht ten behoeve van één of meer personen, andere dan
degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving in zijn
geheel, die wordt ingericht door een organisatie, anders dan het familie- of privéverband van
diegene die de activiteit verricht, die niet in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract
of een statutaire aanstelling door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie
wordt verricht.’ D’Hondt & Van Buggenhout (1998) voeren echter aan dat ook bij een dergelijke
uitvoerige definiëring nog onduidelijkheid blijft bestaan over minstens drie elementen: het
onverplichte karakter van de activiteit, de gerichtheid op derden of de samenleving en het onbezoldigde
karakter van de activiteit. Het geeft aan dat vrijwilligerswerk niet altijd en overal
271