De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
2. Maatschappelijke participatie
Onder maatschappelijke participatie wordt hier de betrokkenheid van burgers bij verenigingen
en instellingen verstaan (Van der Meer, 2009). Deze betrokkenheid kan verschillende vormen
aannemen, maar essentieel is dat het gaat om vrijwillige participatie in organisaties die geen
economische winst beogen.
Maatschappelijke participatie speelt zich af in wat doorgaans de civiele samenleving (‘civil
society’) of het maatschappelijke middenveld wordt genoemd (Buys, 2009). Het is de sfeer
tussen de markt, de private en de publieke sfeer. Het is de omgeving waarin burgers vrijwillige
en onbaatzuchtige relaties kunnen aangaan en zich bekommeren om gemeenschappelijke belangen.
Er worden van maatschappelijke participatie heel wat positieve effecten verwacht en dit zowel
voor het individu als voor de samenleving. Zo wordt ervan uitgegaan dat een individu door deel
te nemen aan het verenigingsleven zijn sociaal kapitaal kan verhogen en zo ook zijn persoonlijke
positie op verschillende domeinen van de samenleving (job, status, inkomen,...) kan versterken
(Ruiter, 2008). Op maatschappelijk niveau zorgt de deelname aan het verenigingsleven
voor meer vertrouwen en sociale verbondenheid tussen mensen, voor een versterking van de
democratische werking van een land of regio en zelfs voor economische voordelen (Almond &
Verba, 1963; Putnam, 1993). Al deze effecten heeft maatschappelijke participatie in zekere
mate gemeen met andere vormen van participatie. Er worden aan maatschappelijke participatie
echter ook belangrijke specifieke effecten toegeschreven. Zo ziet Putnam (2000) verenigingen
als ‘schools of democracy’ waar burgers gesocialiseerd en gestimuleerd worden om politiek te
participeren.
Niet iedereen is echter overtuigd van de duidelijke meerwaarde van maatschappelijke participatie.
Het beschikbare onderzoek is op dit vlak trouwens niet eenduidig (Hooghe, 2010). Een
in dit verband belangrijk element is het al aangehaalde onderscheid dat Putnam (2000) maakt
tussen sociaal kapitaal gebaseerd op contacten tussen mensen met een gelijkaardige achtergrond
(‘bonding’) en sociaal kapitaal gebaseerd op contacten tussen mensen met een verschillende
achtergrond (‘bridging’). In een gesloten groep kan het aanwezige sociaal kapitaal net
gebruikt worden om zich negatief af te zetten tegenover de buitenwereld (Coffé & Geys, 2007).
De eensgezindheid over de positieve effecten van het verenigingsleven die vandaag onder meer
blijkt uit het Pact 2020, volgt op een meer kritische houding tegenover het verenigingsleven
tijdens de laatste decennia van de vorige eeuw. Dat hing samen met de toen vaak geuite kritiek
op de verzuiling, de structurele segregatie van de samenleving op basis van levensbeschouwing
of ideologie. Vermits het merendeel van de verenigingen ‘zuilgebonden’ waren, werden zij
beschouwd als instanties die deze maatschappelijke opdeling mee in stand hielden. Deze kritische
houding ten opzichte van het verenigingsleven veranderde vanaf de tweede helft van de
jaren 1990 toen wereldwijd meer en meer werd gewezen op een verstoring van het samenleven
door een toenemend wantrouwen en onbehagen in instellingen, gekoppeld aan een toenemend
gevoel van onveiligheid (Fukuyama, 1995; Elchardus e.a., 2001). Sindsdien wordt aan het
verenigingsleven door zijn vermeende socialisatie- en integratiefuncties een belangrijke rol
toegedicht in het opwerpen van een dam tegen dat opkomende maatschappelijke wantrouwen.
Het is dan ook logisch dat overheden de ontwikkelingen aangaande maatschappelijke participatie
op de voet volgen en deze vorm van participatie stimuleren. In Vlaanderen vertaalt zich
dat in een actief subsidiebeleid voor het verenigingsleven en het vrijwilligerswerk op zowel het
270