De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
Putnam, één van de meest toonaangevende hedendaagse stemmen in de literatuur over sociaal
kapitaal. Hij wees op een positief verband tussen sociaal kapitaal en ‘good governance’, de politieke
legitimiteit en de economische prestaties van een samenleving (Putnam, 1993). Andere
auteurs spreken van een positieve invloed van sociaal kapitaal op domeinen als opleiding,
fysieke en mentale gezondheid, veiligheid en algemene levenstevredenheid (Coleman, 1988;
Lin, 1999). Dat betekent echter niet dat er geen negatieve effecten verbonden kunnen zijn aan
sociaal kapitaal. Kwalitatieve sociale netwerken en gevoelens van samenhorigheid en
betrokkenheid zijn weliswaar positief voor diegenen die deel uitmaken van de samenleving,
maar dat is niet noodzakelijk het geval voor de niet-leden. In een gesloten groep of samenleving
kan het aanwezige sociaal kapitaal net gebruikt worden om zich negatief af te zetten
tegenover de externe buitenwereld (Putnam, 2000). Putnam maakt daarom de opdeling tussen
‘bonding’ en ‘bridging’ netwerken, waarbij de eerste slaan op de aanwezige verbanden tussen
individuen met dezelfde kenmerken en de tweede betrekking hebben op relaties tussen individuen
uit verschillende groepen of gemeenschappen. Vooral de aanwezigheid van deze laatste
verbanden zijn volgens de auteur van belang in de vorming van sociaal kapitaal. Gezien de vermeende
positieve effecten van sociaal kapitaal, is het weinig verwonderlijk dat overheden de
ontwikkelingen inzake sociaal kapitaal op de voet willen volgen. Ook de huidige Vlaamse
Regering doet dat onder meer in het Pact 2020 dat zij in 2009 afsloot met de sociale partners
en het middenveld.
Het concept ‘sociaal kapitaal’ is op zijn beurt sterk verwant met de begrippen ‘sociale cohesie’
en ‘sociale inclusie’. Over de precieze definiëring en afbakening van deze begrippen bestaat in
de literatuur weinig consensus. Niet zelden worden deze termen als onderling verwisselbaar
beschouwd en door elkaar gebruikt. Hier wordt echter uitgegaan van een bepaalde hiërarchie
tussen de concepten. Sociaal kapitaal en sociale inclusie kunnen gezien worden als twee
belangrijke dimensies van het bredere concept sociale cohesie (Berger-Schmitt, 2000). Sociaal
kapitaal slaat op de in een samenleving aanwezige sociale verbanden, vertrouwen, gemeenschapsgevoel
en mate van participatie. Sociale inclusie heeft betrekking op de mate van aan- of
afwezigheid van sociaaleconomische verschillen en ongelijkheden. Het begrip vervangt oudere
termen als ‘armoede’ en ‘deprivatie’ en is vooral populair geworden door de groeiende aandacht
van de Europese Unie voor de strijd tegen sociale uitsluiting sinds de start van de
Lissabonstrategie in 2000 (ondertussen ook overgenomen in de Europa 2020-strategie) 3 .
Sociale inclusie wordt gezien als meer geschikt om de complexiteit van aan elkaar gerelateerde
problemen zoals werkloosheid, lage opleiding, slechte gezondheid en huisvestingsproblemen in
een gezamenlijk kader te bestuderen. Terwijl armoede een toestand of een resultaat beschrijft,
heeft de dichotomie sociale inclusie/exclusie ook betrekking op de achterliggende processen en
oorzaken. Sociale cohesie is dan de koepel die beide dimensies (sociaal kapitaal en sociale
inclusie) omvat. Een samenleving met een hoge mate van sociale cohesie combineert de aanwezigheid
van kwaliteitsvolle sociale verbanden en netwerken (sociaal kapitaal) met de
afwezigheid van sociale uitsluiting en achterstelling (sociale inclusie).
1. Sociale participatie
In dit eerste deel komen de niet-geformaliseerde sociale contacten van burgers aan bod. Het
gaat daarbij voornamelijk om contacten met familie, buren, vrienden of kennissen. Eerst wordt
ingegaan op de frequentie van de contacten met familie, buren en vrienden of kennissen. Daarna
260