De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE, MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE PARTICIPATIE
bevolking wordt afgenomen. De Vlaamse situatie wordt op twee manieren vergeleken met de
situatie in de Franse Gemeenschap: aan de hand van de opdeling naar taalgroep van de ESS- en
EVS-data en via een vergelijking van de resultaten van de SCV-survey en de ‘Enquête identités
et capital social’ van het ‘Institut Wallon de l’Evaluation, de la Prospective et de la Statistique’
(IWEPS).
Deze surveygegevens zouden in het geval van lidmaatschappen van organisaties vergeleken
kunnen worden met cijfers uit ledenregistraties van de organisaties zelf. Maar dergelijke
vergelijkbare registratiecijfers zijn niet voor alle soorten organisaties en voor alle landen
beschikbaar. Enkel bij de ledenaantallen van politieke partijen is dit wel het geval. Daar worden
de surveygegevens afgezet tegenover de door de partijen zelf gerapporteerde ledencijfers.
Bij de andere participatievormen wordt vooral gewerkt met data afkomstig van bevolkingsbevragingen.
Voor een overzicht van de specificiteiten van de verschillende in deze bijdrage
gebruikte surveys, wordt verwezen naar de bijlage.
Zoals gezegd, wordt in deze bijdrage gefocust op het participatiegedrag van het individu.
Persoonlijke contacten, participatie aan het verenigingsleven en participatie aan politieke
activiteiten zijn elementen die deel uitmaken van de zogenaamde structurele (of objectieve)
component van het sociaal kapitaal waarover elk individu beschikt. In de meeste benaderingen
van het concept sociaal kapitaal wordt deze structurele component aangevuld door culturele elementen
als het vertrouwen van het individu in de medemens en de samenleving, de mate waarin
het individu het gevoel heeft ergens bij te horen, de door het individu met de bredere samenleving
gedeelde normen en waarden of een gevoel van burgerschap en burgerlijke verantwoordelijkheid
(Hooghe, 2003).
In navolging van Bourdieu (1986) gaan heel wat auteurs ervan uit dat het sociaal kapitaal
waarover een individu beschikt een positieve invloed heeft op diens persoonlijke leefsituatie.
Door te investeren in en gebruik te maken van het eigen sociaal kapitaal kan het individu
doelen bereiken die het anders niet zou bereiken: zowel materiële voordelen (zoals job, status,
inkomen, ...) als immateriële voordelen (zoals subjectief welzijn). Andere auteurs gaan verder
en zien sociaal kapitaal niet (alleen) als een eigenschap of hulpbron van het individu, maar
evenzeer of zelfs voornamelijk als een eigenschap van de samenleving (Berger-Schmitt, 2000).
Sociaal kapitaal veronderstelt een sociale relatie en kan enkel bestaan in zoverre het wordt
gedeeld door verschillende individuen. Het is daardoor eerder een publiek dan een privaat goed.
Het slaat op de instituties die de interacties tussen individuen bepalen en samenleven mogelijk
maken. Het omvat de waarden en regels voor sociale omgang die vorm geven aan interpersoonlijke
relaties, vertrouwen en een gemeenschappelijk gevoel van burgerlijke verantwoordelijkheid.
Het zorgt ervoor dat de samenleving meer wordt dan een verzameling individuen.
Sociaal kapitaal vormt zo de lijm die de samenleving verbindt (Social Capital Initiative, 1998).
Hoewel er in die tijd nog geen sprake was van de term ‘sociaal kapitaal’, steunen de vermeende
positieve effecten van sociale samenhang en verbondenheid grotendeels op het werk van De
Tocqueville, die in de 19de eeuw de evolutie beschreef van een aristocratische, gemeenschapsgerichte
samenleving naar een democratische, individualistische samenleving (Smits &
Elchardus, 2009). Die evolutie kon volgens hem twee kanten uit. Ofwel trekken mensen zich
terug in het eigen gezin en laten ze de bredere samenleving en de publieke zaak voor wat ze is.
Ofwel gaan ze net actief participeren, verenigen ze zich en raken ze zo volop betrokken bij de
samenleving en het beleid. Participatie komt zo het samenleven en de democratie als geheel ten
goede. Dergelijke redenering werd later overgenomen door tal van auteurs, onder meer door
259