De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
Eigenaar-bewoners bouwen vermogen op in de woning en dit vermogen kan dienst doen als
financieel vangnet. Als huishoudens in financiële problemen verkeren, kunnen zij vermogen uit
de woning vrijmaken door hun huis te verkopen of door een (tweede) lening af te sluiten. Ook
dient de eigen woning als pensioen. Immers, oudere eigenaar-bewoners hebben doorgaans hun
hypotheek afgelost en daardoor hebben zij lage woonuitgaven. Bovendien kunnen zij vermogen
vrijmaken door naar een goedkoper huis of een huurhuis te verhuizen. In dit verband kan ook
verwezen worden naar de zogenaamde ‘omgekeerde hypotheek’ of ‘opeethypotheek’. Zo’n
hypotheek is een financieel product dat inhoudt dat een eigenaar die zijn woning heeft afgelost,
een hypotheek afsluit bij een hypotheekverstrekker. De hypotheekverstrekker wordt eigenaar
van de woning indien de eigenaar-bewoner overlijdt en keert tot het overlijden een bepaald
bedrag per maand uit. Dit bedrag hangt af van de levensverwachting van de eigenaar-bewoner
in kwestie, van de waarde van de woning en het door de hypotheekverstrekker ingeschatte
risico.
Uit recent Europees onderzoek onder eigenaar-bewoners blijkt dat de eigen woning ook door
huishoudens wordt gezien als belangrijk voor de oude dag (Elsinga e.a., 210). Echter, niet de
omgekeerde hypotheek is wat men in gedachten heeft, maar vooral het vooruitzicht op lage
woonuitgaven wanneer de hypotheek is afbetaald. Een omgekeerde hypotheek is overigens niet
in alle landen, en ook niet in België, beschikbaar, terwijl het product in het Verenigd Koninkrijk
op redelijke schaal wordt aangeboden en ook gekocht. In bijvoorbeeld Duitsland en België
vinden huishoudens dit over het algemeen geen goed idee. Zij houden niet van schulden en zien
de woning vooral als pensioen in steen. In Hongarije en Slovenië, waar van oudsher de familie
een belangrijke rol speelt, is het vaak zo dat het kind dat de ouders verzorgt op de oude dag,
ook de woning erft. Echter, hier is het vrijmaken van vermogen uit de woning niet ongebruikelijk
en bestaan er non-profit of overheidsgerelateerde organisaties die leningen verstrekken met
de woning als onderpand. De resultaten van het vermelde onderzoek wijzen verder uit dat de
jongere generatie veel minder vertrouwen heeft in collectieve pensioenstrategieën dan de
oudere generatie. Jongeren zien meer in private strategieën en een eigen huis. Ook een tweede
huis wordt vaak genoemd als onderdeel van een mogelijke pensioenstrategie (Elsinga e.a.,
2010).
Ten slotte is wie geen eigen woning bezit, aangewezen op andere pensioenstrategieën. De
woningmarkt is dus onderscheidend voor financiële strategieën van huishoudens. In de
Angelsaksische literatuur wordt het een nieuwe trend genoemd dat de woning een hoeksteen is
van de welvaartsstaat, daarbij wordt vooral gewezen op opeethypotheken. In Vlaanderen is de
eigen woning natuurlijk al veel langer een hoeksteen van de welvaartsstaat en wordt ook zo
benoemd in het Vlaamse woonbeleid, alleen maakt de opeethypotheek daar geen deel van uit
(Winters & De Decker, 2009).
3. Erg verschillende woningmarkten binnen Europa
3.1 De structuur van woningmarkten
Zoals figuur 1 weergeeft, is er in Europa een grote verscheidenheid in de eigendomsstructuur
op de woningmarkt. In deze figuur zijn de landen gerangschikt op basis van de verhouding
tussen personen wonend in een huur- en eigendomswoning. Zoals al aangegeven in de inleiding
zijn de percentage gebaseerd op persoonsgegevens en niet op huishoudgegevens zoals gebruikelijk
is in de huisvestingsliteratuur. Omdat huishoudens die een eigen woning bezitten doorgaans
220