De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

WONEN
2.2. Wonen en de welvaartsstaat
Wonen wordt vaak de ‘wankele pilaar’ van de welvaartsstaat genoemd (Torgerson, 1987).
Wonen neemt een bijzondere plaats in naast andere onderdelen van de welvaartsstaat zoals
onderwijs en gezondheidszorg. Wonen is namelijk erg kapitaalsintensief en er is ook sprake van
een sterke marktoriëntatie. Het grootste deel van de woningen wordt via de markt aangeboden.
In het comparatief huisvestingsonderzoek hebben diverse auteurs getracht theorieën te ontwikkelen
die toelaten ‘huisvestingssystemen’ internationaal te positioneren. Tot de meest bekende
horen Harloe en Kemeny. Beide auteurs zijn het erover eens dat de sociale huursector deel uitmaakt
van de welvaartsstaat. Maar Harloe stelt dat wonen vooral een marktaangelegenheid is
en dus niet relevant is voor theorieën over welvaartsstaten (Harloe, 1995). Kemeny (1995) daarentegen
is van mening dat wonen een cruciaal onderdeel is van de welvaartsstaat en dat met
name de woningmarkt van grote invloed is op collectieve welvaartsvoorzieningen. Immers, in
landen met een hoog aandeel eigen woningen, zijn doorgaans de collectieve regelingen en de
uitgaven voor de welvaarstaat aanzienlijk lager dan in landen met een bescheidener aandeel
eigendomswoningen (Kemeny, 2001). De eigen woning is een manier om vermogen op te
bouwen en uitgaven voor diverse posten te spreiden over de levenscyclus. Het kopen van een
huis betekent bezuiniging op andere posten in de eerste jaren na aankoop, maar de opbrengst is
dat later in de levenscyclus de kosten voor het wonen laag zijn en dat de eigen woning als
pensioen kan fungeren (Kemeny, 1981).
In navolging van de visie van Kemeny wint in de Angelsaksische literatuur het idee meer en
meer veld dat wonen geen wankele pilaar is maar een hoeksteen van het welvaartssysteem, juist
door het kapitaalsintensieve karakter van de woning. De woning is een manier om vermogen op
te bouwen wat leidt tot lage woonlasten als de hypotheek is afbetaald. Bovendien kan indien
gewenst met financiële producten het vermogen uit de woning ook weer worden vrijgemaakt en
als inkomen dienen tijdens de oude dag. Het stimuleren van eigen woningbezit kan worden
opgevat als een vorm van beleid gericht op vermogensgebaseerde welvaart (‘asset based
welfare’) zoals omschreven door Sherraden (2001 en 2003). Een eigen woning is niet alleen een
vorm van vermogensopbouw, maar aan de eigen woning worden ook vele andere positieve
effecten toegedicht zoals verantwoordelijkheid en emancipatie. Onderzoeksresultaten laten
echter zien dat er veel kanttekeningen bij deze vermeende voordelen moeten worden geplaatst
(Rohe e.a., 2001; Elsinga & Hoekstra, 2005).
Een eigen huis is voor veel huishoudens het grootste bestanddeel van hun financieel vermogen.
Een eigen huis verplicht mensen om vermogen op te bouwen in hun jonge jaren en geeft hun
de mogelijkheid om dit vermogen aan te wenden op latere leeftijd. Het vermogen in de eigen
woning kan dan ook worden beschouwd als financieel vangnet, als een pensioen, dus als een
vorm van vermogensgebaseerde welvaart. Groves e.a. (2007) komen tot de conclusie dat in een
aantal landen in Oost-Azië dergelijke vorm van vermogensgebaseerde welvaart bestaat. Het
betreft landen waar geen sprake is van een ontwikkelde welvaartsstaat, maar waarin stimulering
van het eigen woningbezit lange tijd een belangrijk onderdeel was van het economisch beleid.
Ook in het Verenigd Koninkrijk is de term ‘asset based welfare’ vast onderdeel in de beleidsplannen
van de overheid. De afbouw van de welvaartsstaat gaat samen met een zoektocht naar
alternatieven en de eigen woning vormt een cruciaal onderdeel in deze redenering. Gezien het
feit dat pensioenen en zorg op de oude dag onder druk staan door vergrijzing en crisis, ligt het
voor de hand dat ook in andere landen het vermogen in eigen woningen op enigerlei wijze een
rol zal gaan spelen (zie ook De Decker & De Wilde, 2010).
219