De Sociale Staat van Vlaanderen 2011 - Vlaanderen.be

SOCIALE STAAT VAN VLAANDEREN 2011
5.1. Kennis ontwikkelen
In de statistieken van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling
(OESO) is een kenniswerker iemand die beschikt over een diploma hoger onderwijs of een
wetenschappelijke functie uitoefent (OECD, 2009). Van deze kenniswerkers wordt verwacht
dat zij in hun arbeidssituatie innovatieve kennis ten dienste zullen stellen van de economie.
Volgens dit criterium doet ons land het in internationaal perspectief, afgaande op Eurostat
gegevens, middelmatig. België leverde in 2008 minder afgestudeerden in technische of wetenschappelijke
richtingen af dan het Europees gemiddelde (11,6 tegenover 13,9 per 1.000 personen
in de leeftijdsgroep 20-29 jaar). Het Verenigd Koninkrijk (17,6) en Frankrijk (20,2) doen
het merkelijk beter, evenals Denemarken (15,5). Het verschil met Duitsland is dan weer relatief
klein (12,5), terwijl Nederland achter loopt op België (8,8). Goed nieuws is verder dat België
aan een inhaalbeweging lijkt te zijn begonnen, in de zin dat het aantal afgestudeerden in technische
of wetenschappelijke richtingen in ons land over het laatste decennium sneller is gestegen
dan in onze buurlanden. Bovendien heeft het PISA-onderzoek van de OESO aangegeven
dat de kwaliteit van het Vlaamse onderwijs bijzonder hoog ligt, zelfs in vergelijking met de
meeste andere Europese landen (OECD, 2010, 14, 20 en 26).
Om kennis te ontwikkelen in een organisatie, of in een economie in het algemeen, is echter
meer nodig dan het opleiden van potentiële kenniswerkers. Misschien belangrijker nog dan
opleiding is de effectieve tewerkstelling van hooggeschoolde arbeidskrachten. In die zin is de
definitie van kenniswerkers als hooggeschoolde arbeidskrachten, zoals die door de OESO
gehanteerd wordt, een beetje te eng. Kenniswerk uit zich uiteindelijk in innovativiteit en technologische
vernieuwing op de werkplek, maar het aantal kenniswerkers op de arbeidsmarkt is
niet noodzakelijk strikt gecorreleerd met de hoeveelheid kenniswerk die wordt gepresteerd in
ondernemingen. Brown en Hesketh (2004) argumenteren in dit verband dat de tewerkstellingskansen
voor hooggeschoolde arbeidskrachten niet in dezelfde lijn geëvolueerd zijn met de stijgende
opleidingsgraad, waardoor er een groeiend probleem van overscholing is ontstaan. Overscholing
is een fenomeen waarbij hooggeschoolde arbeidskrachten niet in staat zijn een job te
vinden die het niveau van hun ambities en opleiding evenaart. Overscholing is zowel vanuit
individueel als maatschappelijk perspectief suboptimaal, en Brown & Hesketh verwijzen er in
hun analyse naar als ‘the mismanagement of talent’. Hoewel overscholing moeilijk meetbaar is,
laten beschikbare cijfers toch vermoeden dat het ook in Vlaanderen een zeer reëel fenomeen is.
Allicht is minimaal 20% van de schoolverlaters overgeschoold voor de eerste functie (Verhaest,
2006). Omdat overscholing een belangrijke variabele is in het debat over de kenniseconomie
(Brown & Hesketh, 2004), en omdat overscholing belangrijke negatieve effecten kan hebben op
het welzijn van werknemers (Verhaest, 2006) verdient dit fenomeen in elk geval meer statistische
en beleidsaandacht dan vandaag het geval is.
Eén indicator van het belang van kenniswerk, die verder gaat dan de hoeveelheid hooggeschoolden
op de arbeidsmarkt, is de tewerkstelling in kennisintensieve sectoren. Die tewerkstelling
is in het laatste decennium in Vlaanderen in stijgende lijn gegaan, net als in Nederland
en Duitsland (zie figuur 12 samengesteld op basis van de cijfers van Eurostat, waarbij kennisgebaseerde
sectoren gedefinieerd worden als enerzijds industriële sectoren waarin intensief
geïnvesteerd wordt in R&D, en anderzijds dienstensectoren met een hoog aandeel hooggeschoolden).
Enkel in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk overstijgt de procentuele toename
in tewerkstelling in alle andere sectoren de procentuele toename in tewerkstelling van de kennisgebaseerde
sectoren.
106