Oosterpark - Stadsdeel Oost - Gemeente Amsterdam

Kwaliteiten algemeen
Kwaliteiten cultuurhistorie parkontwerp
Bijzonder aan het Oosterpark is de
historische gelaagdheid van het park
en de gebouwen. De lage ligging
van het park (veenweidegebied,
nooit opgehoogd) en de vijver (een
voormalige molensloot) refereren aan
de voormalige Overamstelse Polder. De
Oosterbegraafplaats (aangelegd in 1866,
ruiming laatste graven in 1957) heeft
bijna een eeuw lang de inrichting van het
noordelijk parkdeel en de plaatsing van
de gebouwen bepaald. De structuur van
vakken met graven is nog herkenbaar
en ook de hoogteverschillen en de
twee lanen met bomenrijen die vanaf
het muziekplein richting het KIT lopen
herinneren aan de begraafplaats. De
parkaanleg (van het zuidelijk deel) uit
1891 van landschapsarchitect Leonard
Springer is uitgevoerd in de toen
populaire gemengde landschappelijke
stijl. Het ontwerp is vrijwel intact en
is van waarde als het eerste moderne
volkspark in Amsterdam. Het Oosterpark
stond zelfs model voor de groenaanleg
in het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP)
uit 1934.
Het Oosterpark is van waarde als het
eerste moderne volkspark in Amsterdam,
speciaal ingericht met een uitgebreid
recreatief programma voor de nabij
wonende arbeiders, maar nog wel
vormgegeven aan de hand van de
vormentaal en ontwerpprincipes van een
typisch landschapspark.
In het oeuvre van tuinarchitect Leonard
Springer is het Oosterpark een voorbeeld
van een ontwerp in ‘gemengde stijl’:
een combinatie van de landschapsstijl
en meer rechtlijnige tuindelen. Het
Oosterpark is van belang als markering
van een overgangsperiode waarin
Springers ontwerpen meer gestileerd
werden: voorheen veelgebruikte
elementen die een bepaalde stemming
moesten opwekken, zoals rotspartijen,
ruïnes of grote hoogteverschillen, liet
hij achterwege. Zowel de paden als de
waterlopen zijn eenvoudiger, logischer
van opbouw en krachtiger van vorm.
Het uitgevoerde zuidelijke parkdeel
is (met niet noemenswaardige
aanpassingen) uitgevoerd
overeenkomstig het ontwerp van
Leonard Springer uit 1891. De
oorspronkelijke uitgangspunten van het
ontwerp zijn na 120 jaar functioneren
nog zeer herkenbaar: de loop van paden
en water, de verschillende open ruimten,
en karakteristieke elementen als de
muziektent en het parkhek zijn in vorm
en structuur nog vrijwel onveranderd.
Het zuidelijk parkdeel verdient behoud
en eventueel restauratie.
Het (oorspronkelijke) ontwerp is
opgebouwd uit een aantal waardevolle
elementen die samen het karakter en de
uitstraling van het park bepalen:
- De dichte beplante parkranden
geven de illusie van ruimtelijke
onbegrensdheid.
- Lange zichtlijnen ontbreken: ze zijn
altijd ingekaderd door beplanting.
- Een uitgekiende plaatsing van
boomgroepen geeft steeds wisselende
perspectieven.
- Het padensysteem is hiërarchisch
opgebouwd: met smalle voetpaden en
brede rijpaden.
- De regelmatige splitsing van paden
biedt keuzemogelijkheden en maakt het
mogelijk veel verschillende wandelingen
te maken.
- Kruisingen en splitsingen van paden
zijn deels door bomen en heesters aan
het zicht onttrokken.
- Aanwezigheid van hoogteverschillen:
elk pad in het park loopt minstens één
keer omhoog of omlaag.
- De oevers zijn glooiend met afwisselend
geen of dichte beplanting.
- Het gebruik van veel soorten bomen
en heesters zorgt voor een afwisseling
in bloei, vorm en kleur. Als basis of
achtergrond komen meer gebruikelijke
boomsoorten voor: iep, es, esdoorn, els,
wilg en populier. Op de voorgrond zijn
meer bijzondere solitairen geplaatst
om de kleur, diepte en afwisseling te
verzorgen.
In het oorspronkelijke parkontwerp was
een duidelijke tweedeling uitgangspunt.
Het zuidelijk deel (in landschappelijke
aanleg) is ontworpen zodat het, zonder
het noordelijk deel, als een op zichzelf
staand park kan functioneren. Het
later aan te leggen noordelijke deel
(met een grotendeels formele aanleg
met fontein en monumentale as) zou
na uitvoering dus een toevoeging
zijn en niet de afronding van een onaf
park. De centrale route door het park
(van ’s-Gravesandeplein tot Eerste
van Swindenstraat) is in dit kader van
historisch belang als aanduiding van en
herinnering aan deze tweedeling.
58
Oosterpark Amsterdam
SteenhuisMeurs