Een wereld te winnen, Professionalisering van de ... - NL Sporter

Een wereld te winnen
Professionalisering van de arbeidsverhoudingen
van beroepssporters in Nederland

Een wereld te winnen

Dankwoord
De Werkgeversorganisatie in de Sport wil hartelijk bedanken voor hun bijdrage, flexibiliteit en
openheid van informatie die wij gedurende het onderzoek gekregen hebben:
- Pieter Verhoogt van Sport2B;
- Maarten van Bottenburg van de Universiteit van Utrecht;
- W.J.H. Mulier Instituut;
- Henk Strating van HS-Arbeidsvoorwaarden BV;
- en alle personen die hun medewerking hebben verleend aan dit onderzoek.
Een speciaal woord van dank gaat uit naar NL Sporter, waarmee wij de afgelopen periode intensief
hebben samengewerkt.
Tot slot rest een dankwoord aan het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor de
financiële steun die dit onderzoek mogelijk heeft gemaakt.
Eric Lankers
Projectleider onderzoek

Een wereld te winnen
Professionalisering van de arbeidsverhoudingen
van beroepssporters in Nederland
Bevindingen, visie en aanbevelingen
Eric Lankers
Dit onderzoek is uitgevoerd met subsidie van het Ministerie van VWS

ISBN: 978-90-5472-103-1
NUR: 488
Overal waar in deze uitgave ‘hij’ of ‘hem’ staat, kan ook ‘zij’ of ‘haar’ worden gelezen. Om de leesbaarheid
te bevorderen, hebben we besloten niet telkens beide vormen te gebruiken.
Auteur:
Eric Lankers
Ontwerp en opmaak: Pencilpoint - Reclamemakers & Vormgevers, Woerden
Pack & Parcel, Nieuwegein
Drukwerk:
DeltaHage, Den Haag
Fotografie:
Danny Lankers (met uitzondering van p. 25: Pro Shots en p. 41: ANP Photo)
© 2009 Arko Sports Media, Nieuwegein
Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag, zonder schriftelijke toestemming van de
rechthebbende(n) op het auteursrecht, c.q. de uitgever van deze uitgave door de rechthebbende(n)
gemachtigd namens hem (hen) op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/
of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van
toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.
De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen
voor kopiëren, als bedoeld in art. 17 lid 2. Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974
(Stb. 351) ex artikel 16b., te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.

Werkgeversorganisatie in de Sport (WOS)
De Werkgeversorganisatie in de Sport (WOS) heeft volgens haar statuten tot doel het behartigen
van de belangen ter zake een goed sociaaleconomisch en sociaal beleid bij de leden alsmede het
vertegenwoordigen van de leden bij het aangaan van collectieve verplichtingen.
De leden van de WOS bestaan uit landelijke, regionale of provinciale privaatrechtelijke instellingen
of organisaties, die zich zonder winstoogmerk ten doel stellen sportbeoefening te faciliteren en/
of te bevorderen. Het werkterrein richt zich daarnaast op de verdere professionalisering van de
arbeidsverhoudingen bij sportverenigingen.
Een van de hoofdtaken van de WOS is het afsluiten van de CAO Sport. Daarnaast is de WOS als vicevoorzitter
vertegenwoordigd in het bestuur van EASE, European Association of Sport Employers.
De WOS ziet het als haar taak om alle initiatieven in de Nederlandse en Europese sportsector die
te maken hebben met (de ontwikkeling van) goed werkgeverschap, te ondersteunen, te stroomlijnen
en in te bedden. De WOS wil haar rol vervullen als belangenbehartiger, aanjager, kenniscentrum
en partner.

Inhoud
Aanleiding................................................................................................................................... 11
1 Over dit onderzoek............................................................................................................15
1.1 Afbakening van het onderzoek.................................................................................16
1.2 Doel van het onderzoek.............................................................................................16
1.3 Aanpak en uitvoering.................................................................................................17
2 De arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland.............................19
2.1 Inleiding........................................................................................................................20
2.2 Raming aantal beroepssporters in Nederland.......................................................20
2.2.1 Definities............................................................................................................20
2.2.2 Onderzoeksresultaten........................................................................................21
2.3 Kenmerken arbeidspositie van beroepssporters..................................................22
2.4 Vormen van arbeidsrelaties van beroepssporters................................................23
2.4.1 Sporters in loondienst........................................................................................23
2.4.2 Sporters als zelfstandige beroepssporters.......................................................24
2.4.3 Sporters van nationale selecties sportbond......................................................25
2.4.4 Sporters van Nederlands Olympisch Team.......................................................25
2.4.5 Sporters met een stipendiumuitkering..............................................................26
2.5 Ontwikkelingen per sporttak....................................................................................27
2.6 Partijen betrokken bij arbeidsverhoudingen topsporters....................................28
2.6.1 Actoren aan werkgeverskant.............................................................................28
2.6.2 Actoren aan werknemerskant............................................................................28
3 Bevindingen en oplossingsrichtingen.........................................................................31
3.1 Inleiding........................................................................................................................32
3.2 Vertegenwoordiging werkgevers en werknemers................................................32
3.2.1 Bevindingen........................................................................................................32
3.2.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................33
3.3 Deskundigheid werkgevers.......................................................................................34
3.3.1 Bevindingen........................................................................................................34
3.3.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................35
3.4 Deskundigheid beroepssporters..............................................................................35
3.4.1 Bevindingen........................................................................................................35
3.4.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................35
3.5 Wet flexibiliteit en zekerheid.....................................................................................36
3.5.1 Bevindingen........................................................................................................36
3.5.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................37
3.6. Opleidingsvoorzieningen...........................................................................................37
3.6.1 Bevindingen........................................................................................................37
3.6.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................38
Inhoud
7

3.7 Pensioenvoorzieningen..............................................................................................38
3.7.1 Bevindingen........................................................................................................38
3.7.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................39
3.8 Zorgvoorzieningen......................................................................................................39
3.8.1 Bevindingen........................................................................................................39
3.8.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................40
3.9 Doping...........................................................................................................................40
3.9.1 Bevindingen........................................................................................................40
3.9.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................41
3.10 Club- en bondsbelang bij nationale vertegenwoordigingen...............................42
3.10.1 Bevindingen........................................................................................................42
3.10.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................42
3.11 Stipendiumregeling voor topsporters.....................................................................42
3.11.1 Bevindingen........................................................................................................42
3.11.2 Oplossingsrichtingen.........................................................................................44
4 Een rondje langs andere velden....................................................................................47
4.1 Inleiding........................................................................................................................48
4.2 Betaald voetbal............................................................................................................48
4.3 Kunstensector..............................................................................................................49
4.3.1 Dans....................................................................................................................50
4.3.2 Toneel.................................................................................................................50
4.3.3 Koren...................................................................................................................51
4.4 Europa...........................................................................................................................51
4.4.1 Groot-Brittannië..................................................................................................52
4.4.2 Frankrijk..............................................................................................................52
4.4.3 Spanje.................................................................................................................53
4.5 Noord-Amerika ...........................................................................................................53
4.6 Conclusies....................................................................................................................53
5 Een visie naar professionele arbeidsverhoudingen...............................................55
5.1 Inleiding........................................................................................................................56
5.2 Visie...............................................................................................................................56
5.3 Meerlagenmodel.........................................................................................................57
5.3.1 Het sectorniveau................................................................................................58
5.3.2 Het sporttakniveau.............................................................................................59
5.3.3 Het clubniveau....................................................................................................60
5.4 Uitzondering................................................................................................................61
5.5 Het sturen op professionalisering............................................................................62
5.6 Standaard(arbeids)contracten.................................................................................63
5.7 Invoering.......................................................................................................................64
5.8 Regiegroep...................................................................................................................65
8
Een wereld te winnen

6 Conclusies en aanbevelingen.........................................................................................67
6.1 Inleiding........................................................................................................................68
6.2 Conclusies....................................................................................................................70
6.3 Aanbevelingen.............................................................................................................70
6.3.1 Aanbevelingen voor het proces.........................................................................70
6.3.2 Aanbevelingen voor organisatiekracht..............................................................71
6.3.3 Inhoudelijke aanbevelingen................................................................................72
6.3.4 Het vervolgtraject...............................................................................................74
Begrippen en literatuur...............................................................................................................75
Begrippenlijst............................................................................................................................76
Literatuurlijst.............................................................................................................................77
Bijlagen...........................................................................................................................................79
Bijlage 1 Eindrapportage raming aantal beroepssporters in Nederland.................................80
Bijlage 2 Een blik in aanverwante sectoren.............................................................................89
Bijlage 3 Een blik in andere landen...........................................................................................95
Bijlage 4 Deelnemers expertmeeting 22 januari 2009..........................................................100
Bijlage 5 Gesprekspartners sportsector................................................................................101
Bijlage 6 Gesprekspartners artiesten- en kunstensector......................................................102
Bijlage 7 Deelnemers topsportbijeenkomst 1 april 2009......................................................103
Inhoud
9

10
Een wereld te winnen

Foto: Danny Lankers
Aanleiding

12 Een wereld te winnen

Aanleiding
De Nederlandse topsport is primair gericht op het optimaliseren van talentontwikkeling en het
maximaliseren van (internationale) topprestaties. Dat is logisch: in de topsport draait het om winnen
en topsporters willen op topniveau presteren. De laatste tijd groeit echter het besef dat een
topsporter de (wereld)top niet of nauwelijks meer op eigen kracht kan bereiken. De condities en
randvoorwaarden waaronder de topsport wordt beoefend, zijn steeds meer bepalend voor de
kans op succes en moeten optimaal zijn.
Tot deze condities en randvoorwaarden behoren ook heldere en evenwichtige afspraken als het
gaat om arbeidsverhoudingen. Net als voor de meeste beroepsgroepen in de Nederlandse samenleving
bestaan ook in de sportsector afspraken over arbeidsbescherming, socialezekerheidsvoorzieningen,
salariszekerheden, ontplooiingsfaciliteiten en gezondheids- en veiligheidsmaatregelen.
Voor de bureaumedewerkers, bondscoaches en technisch directeuren zijn volwaardige arbeidsvoorwaarden
overeengekomen in de CAO Sport. Ook voor de beroepsvoetballers zijn aparte
arbeidsvoorwaardelijke afspraken gemaakt. Opvallend genoeg zijn de arbeidsverhoudingen van
de andere beroepssporters in Nederland nog niet goed geregeld.
Ondertussen geldt topsport wel steeds meer als een primaire tijdsbesteding, te vergelijken met
een volledige baan. Sporters ontvangen een geldelijke beloning als tegenprestatie. Overeenkomsten
komen op papier te staan. Zonder heldere afspraken, aandacht en relevante kennis bij
sportorganisaties en sporters leidt dat echter vaak tot een gebrek aan professionaliteit waar het de
arbeidsverhoudingen en de bijbehorende afspraken betreft. Dit gebrek aan professionaliteit kan
aanleiding geven tot vervelende en tijdrovende discussies.
Om dergelijke discussies te voorkomen, is sturing op kwaliteit noodzakelijk. Adequate arbeidsvoorwaardelijke
voorzieningen, faciliteiten en begeleiding voor beroepssporters zorgen voor rust
in de sportsector en zorgen er ook voor dat deze sporters zich alleen maar hoeven te richten op
datgene waar zij goed in zijn: het leveren van sportprestaties.
In opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft de Werkgeversorganisatie
in de Sport (WOS) in samenwerking met NL Sporter een onderzoek uitgevoerd
naar de arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland. Het onderzoek geeft inzicht in
het huidige terrein van arbeidsverhoudingen rondom beroepssporters. Dit onderzoek beoogt ook
bij te dragen aan het vinden van antwoorden op de vraag hoe we de arbeidsverhoudingen van
beroepssporters beter kunnen organiseren. In dit rapport worden de resultaten van het onderzoek
gepresenteerd.
Aanleiding
13

14
Een wereld te winnen

Hoofdstuk 1
Over dit onderzoek
Foto: Danny Lankers
1

1.1 Afbakening van het onderzoek
De term ‘topsporter’ associëren we binnen de sport in Nederland veelal met ‘een sporter die
internationaal op het hoogste seniorenniveau (Europese kampioenschappen, wereldkampioenschappen
en Paralympische/Olympische Spelen) meedoet, binnen een erkend topsportonderdeel’.
1 In dit rapport ligt de focus niet zozeer op het sportniveau waarop de sporter acteert, maar
op de arbeidsverhouding die een sporter heeft met een wederpartij. Hierbij is van belang dat een
duidelijk herkenbare relatie bestaat tussen specifieke sportinspanningen of behaalde sportprestaties
door de sporter en een vorm van beloning als tegenprestatie.
In dit rapport spreken we daarom niet over een topsporter, maar over een ‘beroepssporter’,
die we als volgt definiëren: ‘de sporter voor wie de sportbeoefening een geheel of gedeeltelijk
middel van bestaan is’.
Op basis van deze definitie is het minder relevant op welk niveau de sporter acteert. Ook voor
een sporter die niet (internationaal) op het hoogste niveau actief is, kan de beoefening van sport
een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan zijn. Veelal beoefent de beroepssporter zijn sport
als werknemer op basis van een arbeidsovereenkomst of als zelfstandig ondernemer op basis
van een overeenkomst van opdracht. Naast deze overeenkomsten houden op grond van bovenstaande
definitie ook andere terreinen verband met betaalde sportarbeid van de beroepssporter.
Hierbij kun je denken aan de topsporters die via de stipendiumregeling vanuit het Fonds voor de
Topsporter worden voorzien in hun levensonderhoud.
Daarnaast rijst in de praktijk ook de vraag of de onkostenvergoedingen die een sporter krijgt, nog
wel echte onkostenvergoedingen zijn. Het verschaffen van kleding, materialen en reiskostenvergoedingen
lijkt steeds meer op een tegenprestatie voor deelname van de sporter aan wedstrijden
en trainingen. Datzelfde geldt voor het uitkeren van startgelden, premies en bonussen die aan de
sporter toegekend worden voor het behalen van bepaalde prestaties en die in toenemende mate
als een normale tegemoetkoming worden gezien. Ook deze vallen onder betaalde arbeid in de
sport en komen aan de orde in dit rapport.
De focus van dit rapport ligt niet op de beroepsvoetballers binnen het betaald voetbal en de topsporters
in loondienst bij de Defensie Topsport Selectie en de politie. Voor deze sporters bestaan
al specifieke (collectieve) arbeidsvoorwaardelijke afspraken. Uiteraard zal wel een blik worden
geworpen op de wijze waarop de arbeidsverhoudingen van deze sporters zijn vormgegeven en
gestructureerd. De bestaande afspraken over arbeidsvoorwaarden voor deze groepen van sporters
kunnen een perspectief bieden voor de arbeidsverhoudingen van andere beroepssporters in
Nederland.
1.2 Doel van het onderzoek
Het onderzoek wil bijdragen aan de beantwoording van de vraag op welke wijze de arbeidsverhoudingen
van beroepssporters beter georganiseerd en gestructureerd kunnen worden. Dit rapport
beoogt nog geen definitieve antwoorden te geven op de vele vragen die rondom de arbeidsverhoudingen
van beroepssporters bestaan. De bevindingen en aanbevelingen zijn geformuleerd
1. Zie www.nocnsf.nl, de officiële website van NOC*NSF.
16
Een wereld te winnen

vanuit de wenselijkheid om op korte termijn een substantieel begin te maken met het waar nodig
wegwerken van de achterstanden en het treffen van voorzieningen ten behoeve van de arbeidspositie
van de beroepssporters in Nederland. Het einddoel is het leveren van een bijdrage aan een
beter topsportklimaat in Nederland.
Hieruit voortvloeiend heeft dit onderzoek de volgende onderzoeksvragen:
- Hoe ziet het huidige terrein van arbeidsverhoudingen rondom de beroepssporters in Nederland
eruit (hoofdstuk 2)
- Welke knelpunten, risico’s en leemtes zijn op dit terrein te signaleren en welke oplossingsrichtingen
zijn aan te dragen (hoofdstuk 3)
- Hoe zijn de arbeidsverhoudingen in aanverwante sectoren geregeld en welke conclusies
kunnen daaruit worden getrokken (hoofdstuk 4)
- Hoe zijn de arbeidsverhoudingen van topsporters in andere landen in de wereld geregeld en
welke conclusies kunnen daaruit worden getrokken (hoofdstuk 4)
- Welke visie en concrete aanbevelingen zijn aan te dragen ter verbetering en versterking van
de arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland (hoofdstuk 5 en 6)
1
1.3 Aanpak en uitvoering
Als aftrap van dit onderzoek is op 22 januari 2009 een expertmeeting georganiseerd met vertegenwoordigers
van NL Sporter, NOC*NSF, sportbonden, de Atletencommissie en deskundigen op
het terrein van arbeidsrecht, arbeidsvoorwaarden en sporteconomie. Tijdens deze expertmeeting
is in de vorm van een mindmap-sessie gebrainstormd over de arbeidsverhoudingen van beroepssporters.
De uitkomsten van deze sessie hebben als basis gediend voor het verdere onderzoek.
In bijlage 4 staat een overzicht van de deelnemers aan de expertmeeting.
Onderdeel van dit rapport is een raming van het aantal beroepssporters in Nederland. Daarvoor
heeft de WOS een onderzoek laten doen in ruim twintig sporttakken. Dit onderzoek is uitgevoerd
door drs. Paul Hover en Niels Reijgersberg MSc (W.J.H. Mulier Instituut), onder eindverantwoordelijkheid
van prof. dr. Maarten van Bottenburg (Universiteit van Utrecht). In bijlage 1 is een overzicht
gegeven van de onderzochte sporttakken.
Voor het onderzoek is verder gebruikgemaakt van:
- externe ondersteuning van drs. Pieter Verhoogt en Jelle Schoemaker (Sport2B – Sport,
Business en Beleid) en drs. Henk Strating (HS-Arbeidsvoorwaarden BV);
- (telefonische) gesprekken en interviews met vertegenwoordigers van de georganiseerde
sport. Zie bijlage 5 voor een overzicht;
- gesprekken met een aantal (oud-)topsporters, gevoerd door NL Sporter. Vanuit privacyoverwegingen
hebben deze sporters aangegeven niet met naam en toenaam genoemd te willen
worden. Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met NL Sporter;
- verzameling van contracten, onder andere bestaand uit arbeidscontracten tussen sporter-club
(nationaal en internationaal) en sporter-commerciële ploeg en contracten tussen
sporter-sportbond en sporter-NOC*NSF, overeenkomsten van opdracht van zelfstandige
sporters, en sponsorcontracten;
Hoofdstuk 1 Over dit onderzoek
17

- dataverzameling, onder andere bestaand uit topsportrapportages en beleidsnota’s van het
kabinet en de sportsector en analyses daarvan. Daarnaast is gebruikgemaakt van internationale
dataverzameling, waaronder de studies en rapportages vanuit de Europese sociale
dialoog in de sport en EASE (European Association of Sport Employers);
- gesprekken met vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties uit de
sport en aanverwante sectoren zoals de dans-, toneel-, artiesten- en omroepsector. Zie
bijlage 6 voor een overzicht.
Tot slot is in dit rapport gebruikgemaakt van de uitkomsten en discussies die aan de orde kwamen
tijdens een door NL Sporter georganiseerde topsportbijeenkomst. Een van de hoofdthema’s van
deze bijeenkomst was de arbeidspositie van de topsporters in Nederland. Deze bijeenkomst vond
plaats op 1 april 2009. In bijlage 7 staat een overzicht van de deelnemers aan deze bijeenkomst.
18
Een wereld te winnen

Hoofdstuk 2
De arbeidsverhoudingen van
beroepssporters in Nederland
Foto: Danny Lankers
2

2.1 Inleiding
In dit onderzoek staat de beroepssporter centraal. Daaronder wordt verstaan: de sporter voor wie
de sportbeoefening een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is. Het is echter moeilijk de
beroepssporter als ‘normale werknemer’ te zien, omdat de focus van het werk vooral gericht is
op het behalen van sportieve doelstellingen.
Daarbij is het soms de vraag welke organisatie zich als werkgever of opdrachtgever verantwoordelijk
voelt of is voor de sporter. Een inventarisatie van de arbeidsverhoudingen in de topsport
in Nederland laat zien dat het werkgever- en werknemerschap versnipperd is georganiseerd.
Een speler kan tegelijkertijd contracten en afspraken hebben met zijn club, de sportbond,
het Fonds voor de Topsporter, sponsoren, een sportmakelaar en NOC*NSF.
Om een helder beeld te krijgen van het ‘werkveld’, gaan we in dit hoofdstuk op zoek naar de
beroepssporter en de condities waaronder hij werkt. Wie is de beroepssporter De internationaal
bekende en goedbetaalde topper of ook de jeugdige sporter die vaak onder het minimumloon zijn
sport bedrijft Hoeveel sporters verdienen geld aan hun (top)sportbeoefening Wie vertegenwoordigt
hen in afspraken die hun arbeidsverhoudingen aangaan
2.2 Raming aantal beroepssporters in Nederland
Voor het verbeteren van de arbeidsverhoudingen in de topsport is inzicht in het aantal beroepssporters
in Nederland gewenst. Omdat gegevens over dit aantal tot dusverre ontbraken, heeft de
WOS besloten hier onderzoek naar te laten doen. Dit onderzoek is uitgevoerd door het W.J.H.
Mulier Instituut, onder eindverantwoordelijkheid van prof. dr. Maarten van Bottenburg. In deze
paragraaf presenteren we de belangrijkste resultaten en bevindingen. De volledige rapportage,
met vermelding van de gehanteerde onderzoeksmethode, is in bijlage 1 van dit rapport bijgevoegd.
2.2.1 Definities
De centrale vraag in dit (deel)onderzoek is relatief eenvoudig: Hoeveel sporters voor wie de sportbeoefening
een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is, zijn in Nederland naar schatting
actief Bij het beantwoorden van deze vraag zijn ook de beroepsvoetballer in het betaald voetbal
en beroepssporters met een niet-Nederlandse nationaliteit meegerekend.
Omdat verwacht werd dat er betrekkelijk veel topsporters zijn die uit topsport inkomsten genieten
die niet contractueel zijn vastgelegd, zijn de onderzoekers uitgegaan van twee verschillende
definities voor beroepssporters.
Enge definitie
Onder de enge definitie van beroepssporters valt het aantal sporters in de tak van sport dat een
financiële vergoeding voor de sportbeoefening krijgt op basis van een (arbeids)overeenkomst
met een looncomponent (waaronder ook variabele bonussen en premies worden gerekend) met
een wederpartij. Tot die wederpartij kan de sportbond worden gerekend, maar ook een sportvereniging,
stichting, commerciële ploeg of anderszins (Defensie, politie, Fonds voor de Topsporter).
Onder de enge definitie vallen ook de topsporters met een stipendiumuitkering.
20
Een wereld te winnen

Ruime definitie
Onder de ruime definitie van beroepssporters valt het aantal sporters in de tak van sport dat een
financiële vergoeding voor de sportbeoefening krijgt zonder dat dit is vastgelegd in een overeenkomst
met een wederpartij. Onder deze ruime definitie vallen dus sporters die geen overeenkomst
hebben met een wederpartij, maar die wel een financiële vergoeding ontvangen in de
vorm van startgelden, winstpremies, bonussen of anderszins. Tot de ruime definitie worden ook
sporters gerekend die onkostenvergoedingen krijgen die de werkelijke onkosten van sportbeoefening
te boven gaan.
In de gekozen definities is sprake van uitsluitendheid: een sporter werd in dit onderzoek ofwel
tot de enge ofwel tot de ruime definitie gerekend.
2.2.2 Onderzoeksresultaten
Om tot een schatting van het aantal beroepssporters te komen, is contact opgenomen met
experts van 21 sportbonden. De selectie van deze sportbonden is gemaakt op basis van de
grootte van de sportbond (naar leden) en de mate van professionalisering en commercialisering
van de tak van sport die door de sportbond wordt vertegenwoordigd. Sportbonden waarvan op
basis van deze criteria verwacht werd dat in hun tak van sport weinig of geen beroepssporters
actief zijn, zijn voor dit onderzoek niet benaderd. Wel is voor het aantal beroepssporters in die takken
van sport een totaalschatting gemaakt op basis van de uitkomsten onder de sportbonden die
wel in het onderzoek zijn betrokken.
2
Raming aantal beroepssporters volgens de enge definitie
Het totale aantal beroepssporters dat een overeenkomst met een looncomponent heeft met een
wederpartij, wordt op basis van de uitgevoerde inventarisatie geraamd op 2.000, met een ondergrens
van 1.900 en een bovengrens van 2.100.
Raming aantal beroepssporters volgens de ruime definitie
Het totale aantal sporters dat uit sportbeoefening inkomsten genereert die de werkelijke onkosten
van sportbeoefening te boven gaan zonder dat de beloning voor de sportbeoefening is vastgelegd
in een overeenkomst, wordt geraamd op 1.700, met een ondergrens van 1.500 en een bovengrens
van 1.800.
Deze raming is exclusief het aantal voetballers dat een bepaalde vorm van beloning ontvangt in
het amateurvoetbal. Hoewel deze informatie niet openlijk voorhanden is, zijn er duidelijke aanwijzingen
dat deze beloning in brede zin voorkomt in de hoofdklassen van het zaterdag- en zondagamateurvoetbal.
Zeker is dat er in de hoofdklassen voetballers actief zijn die een overeenkomst
hebben met een aan de vereniging gelieerde stichting. Het is ook bekend dat betalingen voorkomen
in lagere (eerste, tweede en zelfs derde) klassen van het amateurvoetbal. Het is echter
gissen naar de omvang hiervan. Inclusief een conservatieve inschatting van het amateurvoetbal
wordt het aantal beroepssporters volgens de ruime definitie geschat op 2.600, met een ondergrens
van 2.400 en een bovengrens die vermoedelijk ver boven de 2.700 reikt.
Raming totaal aantal beroepssporters
Wanneer iedere sporter die inkomsten genereert uit sportbeoefening, wordt gerekend tot de
categorie ‘beroepssporter’, onafhankelijk van de omvang van de financiële beloning en van de
vraag of die beloning is vastgelegd in een overeenkomst met een looncomponent, kan het totale
aantal beroepssporters in Nederland worden geraamd op 3.700, met een ondergrens van 3.400
Hoofdstuk 2
De arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland
21

en een bovengrens van 3.900. Deze schatting is exclusief het amateurvoetbal. Inclusief een conservatieve
schatting van het amateurvoetbal komt de totale raming uit op 4.600, met een ondergrens
van 4.300 en een bovengrens die vermoedelijk ver boven de 4.800 uitkomt.
Nota bene
Het hier geschatte aantal beroepssporters staat dus niet gelijk aan het aantal sporters dat sport
als beroep uitoefent. Onder de ruime definitie van beroepssporters die in dit onderzoek is gehanteerd,
vallen immers ook personen voor wie de sportbeoefening een bijverdienste vormt.
2.3 Kenmerken arbeidspositie van beroepssporters
De vorige paragraaf maakte duidelijk dat het aantal sporters in Nederland voor wie de sportbeoefening
een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is, een behoorlijk volume kent. Maar hoe ziet
de arbeidspositie van een beroepssporter eruit Het valt op dat de arbeidspositie van de beroepssporter
zich kenmerkt als atypisch. Een aantal kenmerken op een rij.
• De focus van het werk van een beroepssporter is het behalen van sportieve doelstellingen
en de best mogelijke sportresultaten. De arbeidsverhouding van een beroepssporter wordt
dan ook in belangrijke mate beheerst door de sportieve resultaten en wijkt daarom af van de
arbeidsverhouding van een ‘normale werknemer’. Indien er bijvoorbeeld op grond van sportieve,
prestatiegerichte, tactische of andere sporttechnische redenen voor de sporter geen
plaats meer is in de selectie of ploeg, is binnen de organisatie van de werkgever doorgaans
geen andere functie voor de sporter beschikbaar. Het afbreukrisico voor beroepssporters is
groot.
• De professionele topsportloopbaan van een beroepssporter is van korte duur. Voor de
meeste beroepssporters geldt dat zij hun beroep tot niet veel langer dan hun 35 ste jaar kunnen
uitoefenen. Voor een aantal beroepssporters eindigt de carrière zelfs eerder, bijvoorbeeld
voor turners. Een beroepssporter is daarmee genoodzaakt een punt achter zijn topsportloopbaan
te zetten op een leeftijd dat de carrière in de meeste andere beroepen nog
van start moet gaan.
• De arbeidstijden en arbeidsomstandigheden van een beroepssporter zijn anders dan bij een
‘normale werknemer’. De activiteiten van beroepssporters worden veelal op onregelmatige
tijden, in weekenden en avonden verricht. Een beroepssporter heeft fysiek veel te verduren
en zijn werkplek is niet te vergelijken met een doorsnee werkplek. Een beroepssporter
verricht zijn sportactiviteiten daarnaast op veel verschillende locaties, waarbij veel veiligheidsrisico’s
aanwezig zijn. Ook de druk om te presteren kan hoog zijn, wat het beroep van
topsporter mentaal zwaar maakt.
• Statuten, reglementen en besluiten van de sportbond zijn (indirect) van invloed op de arbeidspositie
van de beroepssporter. De piramidestructuur van de sport brengt met zich mee dat
de statuten, reglementen en besluiten van de nationale sportbond afgestemd moeten zijn op
die van de internationale sportorganisatie. Dat geldt ook voor de internationale dopingreglementen,
zoals de WADA-code, en de implementatie van de internationale dopingregels in de
reglementen van de nationale sportbond. Ook hieraan zijn beroepssporters gehouden.
22
Een wereld te winnen

• De beroepssporter staat in relatie tot een groot aantal partijen. Naast het individuele contract
dat een beroepssporter bijvoorbeeld kan hebben met zijn club, bestaat er een (indirecte) lidmaatschapsrelatie
met de nationale sportbond. Stipendiumsporters kennen daarnaast een
relatie met het Fonds voor de Topsporter. Wanneer de sporter wordt uitgezonden naar de
Olympische of Paralympische Spelen, komt de relatie met NOC*NSF nadrukkelijk om de hoek
kijken. Sommige sporters hebben bovendien een makelaar of een overeenkomst met een eigen
sponsor, of ze zijn gebonden aan sponsorrelaties vanuit de club, sportbond of NOC*NSF.
• De marktwaarde van sommige beroepssporters ligt soms (ver) boven die van anderen. In
sporten met veel zend- en kijktijd (waarvan de top vier bestaat uit voetbal, schaatsen, wielrennen
en tennis) geniet een deel van de beroepssporters een hoog inkomen en de wereldtop
een topinkomen. Daarbij moet echter wel worden opgemerkt dat het een onjuist beeld
is dat alle beroepssporters grootverdieners zijn. Uit het recente onderzoek Op jacht naar
goud. Het topsportklimaat in Nederland, 1998-2008 1 blijkt bijvoorbeeld dat het gemiddelde
inkomen van een sporter met een A-status betrekkelijk laag ligt. Het gemiddelde bruto jaarloon
van deze topsporter ligt op 22.000 euro. Dit gemiddelde wordt omhooggetrokken door
een kleine groep topsporters met een inkomen van meer dan 100.000 euro. De genoemde
marktwaarde van sporters is bovendien vaak gekoppeld aan en beperkt tot de periode dat
zij als sporter populariteit genieten en sportief goed presteren.
2
2.4 Vormen van arbeidsrelaties van beroepssporters
In de vorige paragraaf kwam al naar voren dat beroepssporters met diverse partijen een relatie
kunnen hebben. In toenemende mate worden deze relaties contractueel vastgelegd, waarbij voor
de (verplichte) beschikbaarheid voor wedstrijden en trainingen faciliteiten en/of geldelijke beloningen
worden afgesproken. We bespreken in deze paragraaf de meest voorkomende varianten
van arbeidsrelaties.
2.4.1 Sporters in loondienst
Sportclubs en stichtingen
Het grootste deel van de beroepssporters in Nederland heeft een contract met een club of een
aan de club gelieerde stichting. Het gaat dan vooral om de teamsporten, waarbij de bekendste en
grootste groep wordt gevormd door de betaaldvoetbalspelers. 2 Andere voorbeelden zijn de hockeyers
in de hoofdklasse hockey, de basketballers in de eredivisie basketbal, de volleyballers in de
A-league en de amateurvoetballers in de hoofdklasse. Ook binnen kleinere sporten in Nederland,
zoals het tafeltennis, handbal en ijshockey, komen echter op het hoogste niveau arbeidscontracten
met een sportclub of stichting voor.
Naast rechten en plichten over en weer is als tegenprestatie voor de sportarbeid – meestal de
plicht om in het competitieseizoen voor de club en onder leiding van een trainer/coach beschikbaar
te zijn voor wedstrijden en trainingen – een vast maandelijks salaris overeengekomen, evenals
(winst)premies en onkostenvergoedingen. Veelal is contractueel ook afgesproken dat de sporter
zich beschikbaar dient te stellen voor media- en sponsoractiviteiten en het verzorgen van clinics.
1. M. van Bottenburg (2009), Op jacht naar goud. Het topsportklimaat in Nederland, 1998-2008, Arko Sports Media, Nieuwegein.
2. Hierbij aangetekend dat sommige betaaldvoetbalorganisaties inmiddels de rechtspersoon van een bv of nv hebben aangenomen.
Hoofdstuk 2
De arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland
23

Commerciële ploegen
In bepaalde topsporttakken zijn de beroepssporters niet in dienst bij een sportvereniging of
een daaraan gelieerde stichting, maar bij een commerciële ploeg waarmee zij een contractuele
arbeidsrelatie hebben. De bekendste voorbeelden hiervan zijn de sponsorteams in de schaatssport
(DSB Bank schaatsploeg, TVM schaatsploeg, VPZ schaatsteam, Team Appm, Hofmeier
schaatsploeg) 3 en in het beroepswielrennen (Rabobank Wielerploegen, Skil-Shimano Professional
Cycling Team, Vacansoleil Pro Cycling Team) 4 . Ook in andere takken van sport vinden inmiddels
verkenningen plaats.
Defensie en politie
Sinds 2003 zijn er sporters met een A-status of uitzicht daarop die in loondienst zijn bij het Ministerie
van Defensie als deelnemer van de Defensie Topsport Selectie (DTS). 5 De beoefende sport
dient een sterke verwantschap met het militaire beroep (zoals judo, taekwondo, schermen en
schieten) en een olympische status te hebben en dient individueel beoefend te worden. De topsporters
die een arbeidscontract tekenen bij Defensie, krijgen een contract voor bepaalde tijd en
stromen naderhand uit, tenzij de sporter na de sportcarrière een ‘gewone’ werkplek binnen de
krijgsmacht ambieert.
Het doel van de DTS is dat de topsporter het beoefenen van topsport kan combineren met een
maatschappelijke carrière en zich kan voorbereiden op een maatschappelijk leven na de topsport.
Topsporters met een dergelijke aanstelling worden in staat gesteld om een deel van het overeengekomen
dienstverband te besteden aan topsport. 6 Werkroosters worden flexibel aangepast aan
dagelijkse trainingen, meerdaagse trainingsstages, wedstrijden en sportmedische verzorging. De
rechtspositie van de DTS-sporters is verder geregeld in de collectieve regeling Algemeen militair
ambtenarenreglement (AMAR), waarin onder meer omscholings- en bijscholingsregelingen, studiefaciliteiten
voor interne en externe werkzekerheid, vakantie- en verlofregelingen, ziektekostenverzekeringen
en een pensioenvoorziening zijn opgenomen. Halverwege 2008 maakten achttien
topsporters deel uit van de DTS. 7
In navolging van het Ministerie van Defensie biedt ook de politie aan topsporters dienstverbanden
aan, mits zij de A-, B- of HP-status hebben. Evenals de topsporters in loondienst bij Defensie
worden de topsporters die een aanstelling hebben bij de politie, in staat gesteld om een deel van
het overeengekomen dienstverband te besteden aan topsport. De topsporter mag gedurende zijn
topsportloopbaan minimaal vijftig procent van zijn werktijd besteden aan sport. Bij de politie gaat
het echter om vaste dienstverbanden, met als uiteindelijk doel dat een duurzaam loopbaanperspectief
bij de politie ontstaat. 8
2.4.2 Sporters als zelfstandige beroepssporters
Zelfstandige beroepssporters komen in de Nederlandse topsportwereld ook voor, met name in
individuele sporten. Veelal zijn het internationaal succesvolle topsporters die zelfstandige onder-
3. Commerciële schaatsploegen tijdens het seizoen 2008-2009.
4. Commerciële wielerploegen tijdens het seizoen 2009-2010.
5. ‘Defensie en politie blijven topsporters verwelkomen’, Coachen editie december 2008, p. 30.
6. Zie www.defensietopsport.nl.
7. Algemene Rekenkamer (2008), Topsport in Nederland, p. 18. Sdu Uitgeverij, Den Haag.
8. Zie www.nocnsf.nl.
24
Een wereld te winnen

nemers (zzp’er: zelfstandige zonder personeel) zijn geworden. Bekende voorbeelden zijn de
professionele tennissers en golfers van Nederland, maar ook onder de professionele atleten en
motorrijders zien we zelfstandigen.
Deze beroepssporters verdienen hun inkomen over het algemeen niet door het sluiten van
een arbeidsovereenkomst, maar door de zelfstandige uitoefening van hun beroep. Vaak hebben
deze sporters een eigen bv opgericht. Dat wil zeggen dat zij zelf de contracten sluiten met de
organisatoren, die hen, als zij toppers zijn, betalen voor deelname aan een toernooi of wedstrijd.
De subtoppers komen naar een toernooi of wedstrijd voor de prijzen die er te verdienen zijn.
Verder bestaan de inkomsten van deze zelfstandige beroepssporters uit sponsorcontracten die
regelen dat de sporters betaald krijgen voor de publiciteit die zij maken voor de betrokken sponsors.
Overigens kunnen de inkomsten van zelfstandige beroepssporters ook bestaan uit (arbeids)
overeenkomsten die zij met een club sluiten en die hen verplichten om in het competitieseizoen
in wedstrijden voor die club uit te komen.
2.4.3 Sporters van nationale selecties sportbond
In toenemende mate leggen ook de sportbonden afspraken die zij met hun nationale selectiesporters
maken, in schriftelijke overeenkomsten vast. Voor de duur van een interland of toernooi
worden de rechten en verplichtingen over en weer overeengekomen, zoals sponsoruitingen,
gedragsregels en reis- en verblijfskostenregelingen. De meeste sportbonden kennen voor deze
sporters ook premie- en/of startgeldregelingen voor het behalen van prestaties. In enkele gevallen
worden deze afspraken in arbeidsovereenkomsten gegoten.
2
Ook zijn er een aantal sportbonden die in de aanloop naar grote toernooien een zogenoemd World
Class Performance Programme (WCPP) aanbieden. Dit is een fulltime topsportprogramma waar
de sporter aan deelneemt met als doel het winnen van medailles op de Olympische Spelen,
WK’s, EK’s of andere belangrijke toernooien. Met de sporters die aan het WCPP deelnemen, sluit
de sportbond een overeenkomst waarin wederzijdse rechten, verantwoordelijkheden en plichten
van de sportbond en de sporters zijn vastgelegd. In de meeste gevallen zijn deze overeenkomsten
afgeleiden van de uitgebreide WCPP-standaardovereenkomst, die NOC*NSF voor sportbonden
ter beschikking heeft gesteld. In deze uitgebreide overeenkomst is kosteloos een pakket
aan ondersteuning en voorzieningen voor de sporter vastgesteld (zoals trainingsfaciliteiten, trainings-
en wedstrijdprogramma’s, medische voorzieningen, kleding en sportuitrusting, collectieve
ongevallenverzekeringen, reis- en verblijfskosten) en regelingen rondom portretrechten, doping,
sponsoring en commerciële activiteiten.
2.4.4 Sporters van het Nederlands Olympisch Team
Een specifieke relatie hebben sporters wanneer zij deel uitmaken van het Nederlands Olympisch
Team. In dat geval wordt tussen deze sporters en NOC*NSF een aparte overeenkomst afgesloten,
waarin NOC*NSF de atleet enerzijds de nodige faciliteiten biedt in de aanloop naar en tijdens
de Olympische Spelen en anderzijds een aantal voorwaarden stelt voor deelname aan de Olympische
Spelen. De rechten en plichten die over en weer zijn opgesteld, zijn afgeleid van de richtlijnen
van het IOC. Deze richtlijnen zijn afkomstig uit het Olympisch Handvest, ofwel het Olympic
Charter. 9 In de overeenkomst staan faciliteiten waar de sporter gebruik van kan maken tijdens de
Olympische Spelen, kleding- en dopingvoorschriften, verzekeringsafspraken en afspraken rondom
9. De complete tekst van het Olympic Charter is te vinden op www.olympic.org.
Hoofdstuk 2
De arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland
25

media, marketing en publiciteit. Een medailleprotocol waarin de hoogte van de vergoedingen is
opgenomen voor het behalen van medailles, maakt onderdeel van deze overeenkomst uit.
2.4.5 Sporters met een stipendiumuitkering
Een aparte groep sporters die in het kader van dit rapport van belang is, zijn de sporters die
gebruikmaken van de zogenoemde stipendiumregeling. 10 Het doel van de stipendiumregeling is
dat topsporters vanaf achttien jaar die een A- of HP-status hebben verworven, door middel van
een stipendium in de kosten van hun levensonderhoud kunnen voorzien. Zo kunnen zij zich volledig
wijden aan het beoefenen van topsport. 11 De regeling wordt uitgevoerd door het Fonds voor
de Topsporter op basis van een door het Ministerie van VWS goedgekeurd uitkeringsreglement.
De kern van de stipendiumregeling is dat sporters met een A-status een maandelijks stipendium
ter hoogte van maximaal zeventig procent van het wettelijke minimumloon ontvangen. Indien
een A-topsporter een inkomen van meer dan 125 procent van het minimumloon heeft, wordt zijn
stipendiumuitkering gekort of bruto teruggevorderd en beëindigd. De stipendiumregeling kent
sinds 2006 de topsportspaarregeling, wat betekent dat de stipendiumsporters bij het Fonds een
aanvraag kunnen doen om incidentele piekinkomsten uit de sportbeoefening (prijzengeld, startgeld,
medaillebonus, eenmalig sponsorbedrag) op een geblokkeerde spaarrekening te storten. Dit
maakt het mogelijk om van het stipendium gebruik te blijven maken.
Voor de Belastingdienst en de werknemersverzekeringen is het stipendium gelijkgesteld met
een fictieve dienstbetrekking. 12 Dat wil zeggen dat de stipendiumsporters een loonstrookje ontvangen,
dat er loonbelasting wordt ingehouden en dat zij verzekerd zijn voor de werknemersverzekeringen
(ZW, WW en WAO/WIA). 13 Naast het stipendium kunnen de topsporters met
een A-status nog kosten vergoed krijgen op basis van ingeleverde declaraties. Aangezien dit een
vergoeding is van daadwerkelijk gemaakte kosten, wordt over de onkostenvergoeding geen loonbelasting
ingehouden.
Topsporters met B-status
Topsporters met een B-status kunnen een maandelijkse, vaste onkostenvergoeding ontvangen.
Achteraf, na zes maanden, dient de topsporter met een B-status de onkostenvergoeding te onderbouwen.
Indien de vaste onkostenvergoeding niet onderbouwd kan worden, zal alsnog belasting
moeten worden betaald over het gedeelte dat meer is ontvangen dan er kosten zijn gemaakt.
Bijzondere regeling onbetaald verlof
Daarnaast is er voor topsporters met een A-, B- of HP-status die inkomen uit een baan hebben
en al dan niet gebruikmaken van de stipendiumregeling, de Bijzondere regeling onbetaald verlof
(BROV). De BROV is een regeling waarvan de betrokken topsporters gebruik kunnen maken als
10. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (1999), Kansen voor topsport. Het topsportbeleid van de rijksoverheid, p. 34,
Sdu Uitgeverij, Den Haag.
11. Voor de begrippen A-, B- en HP-status wordt verwezen naar de artikelen 4, 5 en 6 van het Statusreglement Topsporters,
vastgesteld op de Algemene Vergadering van NOC*NSF d.d. 18 november 2008.
12. Zie artikel 4 onderdeel c Wet op de Loonbelasting 1964. In artikel 2 Uitvoeringsbesluit Loonbelasting 1965 is deze bepaling
verder uitgewerkt.
13. Zie artikel 5 onderdeel c juncto artikel 4a van het Besluit van 24 december 1986, Stb. 1986, 655 (laatstelijk gewijzigd bij
Besluit van 7 december 2001, Stb. 2001, 697).
26
Een wereld te winnen

zij af en toe bij hun werkgever onbetaald verlof moeten opnemen om deel te kunnen nemen aan
het door de sportbond gewenste trainings- en/of wedstrijdprogramma. Zij krijgen voor die periode
een uitkering die gebaseerd is op het minimumloon. Hiervoor geldt wel dat:
- de bijzondere regeling alleen geldt als de betreffende sporter minimaal tien werkdagen aaneenvolgend
onbetaald verlof opneemt;
- de A- of HP-sporter maximaal vier maanden (achttien weken) per jaar mag opnemen;
- de B-sporter maximaal twee maanden (negen weken) per jaar mag opnemen;
- de BROV niet met terugwerkende kracht werkt.
De BROV kan rechtstreeks aan de sporter of aan de werkgever worden uitbetaald. Voor B-sporters
geldt dat de regeling uitsluitend via de werkgever kan worden uitgevoerd. De kosten die
gemoeid zijn met de uitvoering van de BROV, worden volledig gedekt door NOC*NSF.
2.5 Ontwikkelingen per sporttak
De Nederlandse topsport is een heterogene wereld. Sporters hebben een arbeidsrelatie met hun
club of stichting, sommigen met de sportbond of het Fonds voor de Topsporter en sommigen
maken deel uit van de olympische ploeg. Combinaties van deze opties zijn gebruikelijk. Daarnaast
bestaat de topsportwereld zowel uit goedbetaalde beroepssporters als uit nog studerende talenten
die nauwelijks meer dan een onkostenvergoeding ontvangen. De sector als geheel is vervolgens
ook weer per sport opgedeeld in eigen kolommen. Elke sporttak heeft een eigen identiteit,
sportspecifieke ontwikkelingen en behoeftes en een eigen mate van professionaliteit. Dat geldt
ook op het terrein van de arbeidsverhoudingen.
2
Zo kent het betaald voetbal al jaren eigen afspraken over de arbeidsverhoudingen van de beroepsvoetballers.
Binnen het betaald voetbal bestaan een eigen werkgeversorganisatie en aparte vertegenwoordigingen
van beroepsvoetballers. Voor beroepsvoetballers is een aparte cao afgesproken
met onder andere voorzieningen gericht op de maatschappelijke carrière na de voetballoopbaan
of gedurende de voetbalcarrière. Ook kent het betaald voetbal voor het spelerscontract een
standaardminimum dat tussen de betaaldvoetbalorganisaties en de contractspelers verplicht is
gesteld.
Binnen de hockeysport heeft de KNHB in 2007 in samenwerking met de WOS richtlijnen
opgesteld in de vorm van een standaardarbeidscontract voor de hoofdklasseclubs. Hetzelfde
geldt voor de hockeyspelers die uitkomen voor het Nederlands elftal. Voor deze spelers heeft de
KNHB een standaardcontract ontwikkeld. In het hockey valt bovendien op dat de clubs uitkomend
in de hoofdklasse zich sinds eind 2008 verenigd hebben in de Hockey Hoofdklasse CV. Uitgangspunt
is de collectieve belangenbehartiging van de hoofdklasseclubs.
Binnen het basketbal is een aantal jaren eerder hetzelfde gebeurd. De basketbalclubs uit de
eredivisie hebben zich verenigd in de Federatie Eredivisie Basketball (FEB). Zowel de HHCV als
de FEB richt zich ook op de arbeidsverhoudingen van de spelers die in de hockey hoofdklasse
respectievelijk de eredivisie basketbal actief zijn.
Ook binnen het beroepswielrennen zijn er ontwikkelingen, waarbij de vertegenwoordigers
van de professionele wielerploegen Rabo Wielerploegen, Skil-Shimano en Vacansoleil met de
vakorganisatie van beroepswielrenners (VVBW) en FNV Sport zelfs in gesprek zijn over een cao
voor beroepswielrenners. Als een van de redenen voor het tot stand brengen van een cao wordt
Hoofdstuk 2
De arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland
27

genoemd dat bepaalde regelingen van de internationale wielerunie (UCI) 14 niet in overeenstemming
zouden zijn met het Nederlandse arbeidsrecht. Onderwerpen die verder nog genoemd worden
om in een cao regelingen en afspraken over te maken, zijn ziekte en arbeidsongeschiktheid,
(arbeids)verzekeringen, pensioenvoorzieningen en de beëindiging van contracten (onder meer
rondom de regelgeving van de Wet flexibiliteit en zekerheid).
2.6 Partijen betrokken bij arbeidsverhoudingen topsporters
De vorige paragrafen maakten duidelijk dat rond de beroepssporter allerlei arbeidsrelaties, banden
en overeenkomsten bestaan. Dat zorgt ervoor dat op verschillende niveaus partijen betrokken
zijn bij de arbeidsverhoudingen van beroepssporters. Deze paragraaf geeft een overzicht van de
partijen die beroepssporters en werkgevers in de sport vertegenwoordigen, dan wel de partijen
die betrokken zijn bij de arbeidsverhoudingen van beroepssporters.
2.6.1 Actoren aan werkgeverskant
Aan de werkgeverskant opereert de WOS specifiek op het terrein van arbeidsverhoudingen in de
sport. De WOS is actief als belangenbehartiger van landelijke en regionale sportorganisaties. Vrijwel
alle Nederlandse sportbonden en sportkoepels zijn gelieerd aan de WOS. Ten behoeve van
haar leden voert de WOS aan werkgeverszijde de cao-onderhandelingen met de vakorganisaties
FNV Sport, De Unie Zorg en Welzijn, CNV Dienstenbond en de LAD over de CAO Sport. Deze
cao is van toepassing op de werknemers (waaronder de bondscoaches en technisch directeuren)
die in dienst zijn bij de leden van de WOS. Daarnaast zet de WOS zich in voor de verdere professionalisering
van arbeidsverhoudingen bij sportverenigingen.
Naast de WOS is de Federatie van Betaald voetbal Organisaties (FBO) als werkgeversorganisatie
in de sport te onderscheiden. De FBO opereert in het betaald voetbal en sluit voor de
betaaldvoetbalclubs onder meer de CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal af.
Belangrijke partijen die betrokken zijn op het terrein van de arbeidsverhoudingen van beroepssporters,
zijn op sectoraal niveau NOC*NSF en op sporttakniveau de sportbonden. Niet alleen in
de rol van vertegenwoordigers en belangenbehartigers, maar bijvoorbeeld ook als direct betrokkenen
bij de arbeidspositie van internationals, gedurende de uitzending richting de Olympische
of Paralympische Spelen en tijdens een WCPP. Op sporttakniveau zijn verder de FEB binnen het
basketbal en de HHCV binnen het hockey te onderscheiden als belangenbehartigers van de clubs
uitkomend in de eredivisie basketbal respectievelijk de hoofdklasse hockey.
Op lokaal niveau zijn de sportverenigingen en commerciële ploegen als directe werkgevers
betrokken bij de arbeidsverhoudingen van de beroepssporters. Aparte vermelding verdient tot
slot het Fonds voor de Topsporter, de stichting die de stipendiumregeling uitvoert en waarmee de
topsporters met een A- en HP-status een fictieve dienstbetrekking hebben.
2.6.2 Actoren aan werknemerskant
Op sectoraal niveau is NL Sporter als belangenorganisatie van topsporters actief. NL Sporter is
op initiatief van NOC*NSF, de Atletencommissie en de Vereniging van Contractspelers (VVCS)
opgericht. NL Sporter kent sinds enige tijd sportspecifieke onderafdelingen die zich elk op een
14. Reglementen van de Union Cycliste Internationale (UCI).
28
Een wereld te winnen

epaalde sporttak richten. Sinds de oprichting is het ledental van NL Sporter gegroeid naar meer
dan 400 leden.
FNV Sport opereert op sectoraal niveau als vakorganisatie. FNV Sport maakt deel uit van de FNV.
De leden van FNV Sport bestaan voornamelijk uit medewerkers die werkzaam zijn bij de sportbonden
en in overige sectoren in de sport, zoals fitness. FNV Sport is als onderhandelingspartij
betrokken bij het afsluiten van de CAO Sport en de CAO voor Sportverenigingen. Deze laatste cao
is van toepassing op werknemers die via een van de sportservicebureaus bij een sportvereniging
zijn gedetacheerd.
Binnen de sporttak betaald voetbal zijn de VVCS en ProProf actief als belangenbehartigers voor
betaaldvoetbalspelers. Ook de beroepswielrenners kennen een aparte belangenbehartiger, de
VVBW. De VVBW is momenteel de gesprekspartner van de professionele wielerploegen Rabobank
Wielerploegen, Skil-Shimano en Vacansoleil over de ontwikkeling van de cao voor beroepswielrenners.
Andere partijen die de algemene belangen van topsporters behartigen, zijn de Atletencommissie
van NOC*NSF en de bondsatletencommissies (BAC). De Atletencommissie fungeert als
adviesorgaan voor NOC*NSF en overige organisaties die van invloed zijn op het topsportbeleid.
Sommige sportbonden hebben daarnaast een BAC ingesteld die sporters een (geformaliseerde)
mogelijkheid biedt om inspraak te krijgen in het topsportbeleid van de bond. Lang niet alle sportbonden
hebben echter een BAC ingesteld binnen hun organisatie.
2
Foto: Pro Shots
Hoofdstuk 2
De arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland
29

30
Een wereld te winnen

Hoofdstuk 3
Bevindingen en
oplossingsrichtingen
Foto: Danny Lankers
3

3.1 Inleiding
Voor de meeste beroepsgroepen in Nederland en ook voor een deel van de sportsector zijn de
arbeidsverhoudingen vormgegeven en gestructureerd met afspraken over arbeidsbescherming,
socialezekerheidsvoorzieningen, ontplooiingsfaciliteiten, gezondheids- en veiligheidsmaatregelen
en salariszekerheden. Zo zijn bijvoorbeeld in de CAO Sport specifieke afspraken gemaakt voor
de bondscoaches en bureaumedewerkers die in dienst zijn bij de sportbonden. Ook binnen het
betaald voetbal is de arbeidspositie van betaaldvoetbalspelers en -coaches geregeld in eigen collectieve
arbeidsvoorwaardelijke regelingen.
De arbeidsverhoudingen van de overige beroepssporters zijn nog niet goed geregeld. Reden hiervoor
is dat voor het merendeel van de topsporters hun sportbeoefening tot voor kort geen middel
van bestaan was. Ook de passie voor het topsportersvak speelt een rol, waardoor de roep
om betere arbeidsverhoudingen en -voorwaarden vaak geen prioriteit op zich is geweest. In het
vorige hoofdstuk hebben we echter gezien dat het aantal sporters voor wie de sportbeoefening
een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is, een behoorlijk volume kent. Voor de topsporters
met een A-, B- en HP-status geldt de sportbeoefening bovendien steeds meer als een primaire
tijdsbesteding, te vergelijken met een volledige baan.
Dit hoofdstuk geeft aan de hand van een aantal thema’s knelpunten, risico’s en leemtes weer
rondom de arbeidsverhoudingen van beroepssporters. De uitkomsten van de expertmeeting
georganiseerd op 22 januari 2009 hebben hiervoor als basis gediend. De bevindingen zijn tevens
gebaseerd op eigen ervaringen, gesprekken met vertegenwoordigers vanuit de sportsector en
contracten die we hebben ingezien. In dit hoofdstuk geven we ook oplossingsrichtingen, om zo
meer inzicht in de problematiek te bieden.
3.2 Vertegenwoordiging werkgevers en werknemers
3.2.1 Bevindingen
Rondom de arbeidsverhoudingen van beroepssporters zijn op verschillende niveaus verschillende
partijen betrokken. Aan werkgeverskant zijn er een groot aantal diverse organisaties die mogelijk
werkgever of opdrachtgever van de sporters zijn, zoals clubs, sportbonden, NOC*NSF, Fonds
voor de Topsporter en commerciële ploegen. De vertegenwoordiging op het terrein van arbeidsverhoudingen
is echter versnipperd georganiseerd. De FBO opereert specifiek binnen het betaald
voetbal en de WOS vertegenwoordigt de sportbonden en sportkoepels, maar niet direct de sportverenigingen
en commerciële ploegen. De sportverenigingen zijn gelieerd aan de sportbonden,
maar de bonden zijn niet (altijd) specifiek actief op het terrein van de arbeidsverhoudingen.
In sommige sporttakken hebben de clubs uit de hoogste afdeling zich collectief georganiseerd,
zoals de hoofdklassehockeyclubs in de Hoofdklasse Hockey CV en de eredivisiebasketbalclubs in
de Federatie Eredivisie Basketball. Andere belangenorganisaties op het terrein van arbeidsverhoudingen
ontbreken aan werkgeverskant.
Aan de kant van de sporters/werknemers bestaat eenzelfde beeld met evenzoveel verschillende
overlegorganen. Behalve de betaaldvoetballers (ProProf en VVCS) en de beroepswielrenners
(VVBW) zijn de beroepssporters in Nederland slechts gering georganiseerd. Belangenorganisatie
NL Sporter vertegenwoordigt maar een deel van de beroepssporters in Nederland.
32
Een wereld te winnen

Daarnaast geldt dat voor het realiseren van een evenwichtige sociale dialoog een stevige werknemersvertegenwoordiging
gewenst is. Momenteel kenmerkt de werknemersvertegenwoordiging
zich echter als financieel zwak, met weinig mankracht. Dit is cruciaal. Zeker wanneer het om
(juridische) ondersteuning van individuele leden gaat, wordt de slagkracht in belangrijke mate
financieel bepaald. Om in de Nederlandse topsportsector een hoogwaardige werknemersvertegenwoordiging
te realiseren, is – zeker gezien de beperkte draagkracht en de beperkte inkomens
van de meeste beroepssporters – een aanzienlijke kritieke massa (lees: organisatiegraad) noodzakelijk.
De ervaring van de afgelopen jaren wijst uit dat zonder uitzonderlijke maatregelen de vakbonden
in dit werkveld onvoldoende leden – en dus middelen en kwaliteit – weten te genereren.
3.2.2 Oplossingsrichtingen
Om zinvol en daadkrachtig te kunnen overleggen en onderhandelen over de arbeidsverhoudingen
tussen beroepssporters en hun werkgevers, is het belangrijk duidelijke vertegenwoordigingen te
organiseren. Zo moet aan de werkgeverskant een betere toerusting en organisatie komen door
middel van kennis- en expertisebundeling. Gedacht kan worden aan het tot stand brengen van
een ‘sociaal secretariaat’ aan werkgeverszijde, dat kan dienen als service- en kennisinstituut voor
werkgevers in de sport. Dit werkgeversplatform kan aan de volgende functies invulling geven:
- het bieden van een kennis- en expertisecentrum voor de werkgevers van de sporters;
- het bieden van een servicepunt naar de werkgevers;
- het treffen van gemeenschappelijke regelingen, zoals uiteenlopende (model)contracten,
met betrekking tot de arbeidsverhoudingen en -voorwaarden voor beroepssporters;
- het vertegenwoordigen van de werkgevers waar het verantwoordelijkheden van sociale
partners betreft.
3
De WOS is beschikbaar om dit initiatief op zich te nemen vanuit haar ervaring en kennis op het
terrein van arbeidsverhoudingen in de sport.
Aan de werknemerszijde is een stevige en gestructureerd ingerichte belangenorganisatie van topsporters
noodzakelijk, die naast individuele belangenbehartiging de beroepssporters als collectief
kan vertegenwoordigen. In het belang van de sector en vanuit kennis- en expertisebundeling is
een (stevigere) vorm van samenwerking van de werknemersvertegenwoordigingen in de sport
(NL Sporter, FNV Sport, VVBW, VVCS, ProProf) gewenst. Hierbij is wel van belang dat ieders rol
helder is en die rol ook voor alle partijen in de sportsector bekend is.
Essentieel is dat de interne organisatie van deze werknemersvertegenwoordigingen wordt geoptimaliseerd
en uitgebreid. Mankracht en geld spelen hierbij een belangrijke rol. Een zo hoog mogelijke
organisatiegraad – zowel kwalitatief als kwantitatief – onder beroepssporters in de sector
moet worden nagestreefd. Een eerste stap kan een model zijn waarin het lidmaatschap bij een
werknemersvertegenwoordiging wordt ondersteund en de werkgevers de (jaar)contributie van
de topsporters voor hun rekening nemen.
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
33

3.3 Deskundigheid werkgevers
3.3.1 Bevindingen
In de praktijk blijkt dat nog te weinig werkgevers in de sport beschikken over relevante kennis
(over arbeidsverhoudingen) en over voldoende mankracht. Alle goede bedoelingen ten spijt worden
veel arbeidsrelaties tussen werkgever en sporter afgedaan met één of twee zelfgeformuleerde
A4-tjes, als er al sprake is van een contract. Een bekend voorbeeld is het knippen en
plakken van bestaande juridische documenten die zonder verdere kennis tot een overeenkomst
worden gesmeed. Het gevolg is dat de overeenkomst niet deugdelijk is, te eenzijdig is opgesteld
en niet in balans is als het gaat om wederzijdse rechten en plichten. Vaak worden daarin ook zaken
die niet in een arbeidscontract (maar meer in reglementering of beleidsstukken) thuishoren, meegenomen,
zoals selectieprocedures en -criteria of tuchtregels.
Onduidelijke contracten
Ook komt het veelvuldig voor dat clubs en sportbonden contracten niet beschouwen als een
arbeidsovereenkomst of contractueel proberen uit te sluiten dat sprake zou zijn van een arbeidsovereenkomst.
Dit is juridisch niet mogelijk. Met sporters worden nog te vaak overeenkomsten
van opdracht aangegaan waarbij eigenlijk alle kenmerken van een arbeidsovereenkomst aanwezig
zijn. Deze onduidelijke contracten brengen arbeidsrechtelijke risico’s met zich mee en leiden tot
complicaties.
Dergelijke complicaties kwamen bijvoorbeeld in de zomer van 2007 naar voren toen een
spraakmakend juridisch geschil ontstond tussen Erik Bouwens en hockeyclub Den Bosch.
Omdat onduidelijkheid bestond over de aard van het overeengekomen contract tussen Bouwens
en hockeyclub Den Bosch, moest een gang naar de rechter uiteindelijk duidelijkheid bieden.
1
Fiscaliteiten en loonheffingen
Onder het mom van ‘onkostenvergoedingen’ betalen clubs of sportbonden sporters in sommige
gevallen bedragen die niet als onkostenvergoedingen gelden. Ook worden vaste vergoedingen,
premies en bonussen bij behaalde sportprestaties betaald die de werkelijk gemaakte kosten te
boven gaan, zonder daarover belastingen (en premies werknemersverzekeringen) in te houden.
Hetzelfde geldt voor het verstrekken van loon in natura. Volgens de Belastingdienst en voor de
sociale verzekeringen is dit niet toegestaan. Indien de vergoedingen de werkelijk gemaakte kosten
te boven gaan, zijn dergelijke vergoedingen doorgaans volledig aan de heffing van loonbelasting
en sociale premies onderworpen. Bovendien werpt de arbeidsrechtelijke vraag zich dan op of de
topsporters niet aangemerkt moeten worden als werknemers. Het komt erop neer dat sportorganisaties
zich op deze manier gemakkelijk in de positie van werkgever manoeuvreren, ook als ze dat
niet willen.
Dat dergelijke betalingen risico’s met zich meebrengen, zagen we in 2005, toen de clubs uitkomend
in de hoofdklasse van het amateurvoetbal door de Belastingdienst werden gecontroleerd
op onder andere de juistheid en de volledigheid van de aangiften loonbelasting. Dit leverde een
schokkend resultaat op. Tijdens dit grootschalige onderzoek bleek dat de administratie en boekhouding
van een groot aantal clubs niet voldeden aan de daarvoor geldende wettelijke eisen, met
fikse naheffingen en boetes tot gevolg.
1. Ktr. ’s-Hertogenbosch 6 september 2007, LJN BB3065.
34
Een wereld te winnen

3.3.2 Oplossingsrichtingen
Het kennis- en expertiseniveau van werkgevers in de sport moet over de hele linie naar een
hoger niveau worden gebracht. Het inrichten van een ‘sociaal secretariaat’ aan werkgeverszijde
als service- en kennisinstituut voor werkgevers in de sport kan voor een kwaliteitsimpuls zorgen.
Sportorganisaties moeten zich ervan bewust worden dat zij in arbeidsrechtelijk en fiscaal gevaarlijk
vaarwater terechtkomen als zij de wettelijke regels niet strikt naleven. Ook voor de sportbonden
is er op sporttakniveau een belangrijke rol weggelegd in de informatievoorziening richting hun
sportverenigingen.
Ten aanzien van de contractsvorming zouden sectorale (minimum)afspraken en afspraken per
sporttak gemaakt moeten worden over het gebruik en de inhoud van contracten. Dergelijke
afspraken kunnen een substantiële bijdrage leveren aan de professionalisering van de arbeidsverhoudingen
in de topsport. Het aanbieden van minimum requirements en standaardcontracten,
gedifferentieerd naar sporttak, is een praktische en effectieve manier om onderhandelingen tussen
clubs en spelers te faciliteren en tegelijk een kwaliteitsimpuls te geven.
3.4 Deskundigheid beroepssporters
3.4.1 Bevindingen
Veel beroepssporters zijn snel geneigd een contract zonder onderhandelen te ondertekenen. De
sporter heeft het contract immers nodig om het ultieme doel te bereiken: zo goed mogelijk sportief
presteren. Naast de jonge leeftijd speelt ook de passie voor het vak veelal een rol; de intrinsieke
motivatie om topsporter te zijn, overschaduwt de roep om betere arbeidsverhoudingen en
-voorwaarden. Verder ontbreekt het sporters vaak aan de juiste kennis en inzicht om de exacte
inhoud van een contract, en daarmee de gevolgen, te overzien. Iets blind tekenen gebeurt helaas
nog altijd. In de praktijk blijkt dat slechts een enkele sporter wordt begeleid door een deskundige
die zijn belangen behartigt. Vooral in de kleinere sporten wordt deze rol vervuld door de sporter
zelf of een ouder. Hetzelfde geldt voor het inschatten van de financiële en fiscale consequenties
die dit soort overeenkomsten met zich meebrengen.
3
3.4.2 Oplossingsrichtingen
Het kennis- en expertiseniveau aan de kant van beroepssporters moet naar een hoger niveau
worden gebracht. Op sectoraal niveau is hiervoor een belangrijke rol weggelegd voor werknemersvertegenwoordigingen,
zoals NL Sporter, VVBW en FNV Sport, om beroepssporters op een
professionele manier op dit terrein te begeleiden en voor te lichten. Gedacht kan worden aan
een model waarin de beroepssporter automatisch lid wordt van een belangenorganisatie zoals
NL Sporter en daarmee al in een vroeg stadium gebruik kan maken van (juridische) deskundigheid.
Het lidmaatschap bij de belangenorganisatie kan ondersteund worden doordat de werkgever
(een deel van) de (jaar)contributie van de topsporters voor zijn rekening neemt.
Vanuit kennis- en expertisebundeling pleit de WOS voor een (stevigere) vorm van samenwerking
tussen de werknemersvertegenwoordigingen, waarbij er aandacht is voor de uiteenlopende
sporttakken, sportachtergronden en inkomens. Gegeven de heterogeniteit van de sport is een
vertegenwoordiging die (deels) sporttakspecifiek wordt georganiseerd, verstandig. Zeker wanneer
de commercialisering in bepaalde sporttakken doorzet, kan bij veelverdienende sporters het
gevoel ontstaan dat een egalitaire vakbond hen niet meer afdoende kan ondersteunen. Zij kiezen
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
35

dan voor meer persoonlijke ondersteuning in de vorm van een sportmakelaar of een persoonlijke
advocaat.
Zeer essentieel bij de ondersteuning richting beroepssporters is dat de interne organisatie van
belangenorganisaties, zoals NL Sporter, wordt verstevigd. Een stevige organisatie zorgt ervoor
dat er aan werknemerskant een betere toerusting en organisatie komt waar beroepssporters
gemakkelijker een beroep op kunnen doen.
3.5 Wet flexibiliteit en zekerheid
3.5.1 Bevindingen
De arbeidsrelatie van een sporter in dienst bij een werkgever wordt beheerst door de regels
van het Burgerlijk Wetboek. Dat betekent dat ook de regels van de Wet flexibiliteit en zekerheid
(flexwet) van toepassing zijn op beroepssporters. Op grond van de flexwet kunnen werkgever en
werknemer, kort gezegd, maximaal drie opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde
tijd overeenkomen in een periode van maximaal 36 maanden. De vierde overeenkomst of een
verlengde overeenkomst waarmee de duur van 36 maanden wordt overschreden, betekent dat
de werknemer automatisch voor onbepaalde tijd in dienst treedt bij de werkgever.
Omdat de arbeidsrelatie van beroepssporters met hun werkgevers wordt beheerst door sportieve
prestaties en doorgaans eindigt als de sporter niet voldoende presteert, worden beroepssporters
in de praktijk vrijwel altijd aangesteld voor bepaalde tijd, bijvoorbeeld voor een of meerdere
seizoenen. Op basis van de flexwet ontstaan na verloop van tijd en na drie contractsverlengingen
echter vaste contracten. De consequentie is dat een werkgever die om sportieve redenen afscheid
wil nemen van een beroepssporter, niet eenvoudigweg de samenwerking kan opzeggen, maar
toestemming van een rechter of een ontslagvergunning van het CWI nodig heeft.
Onwenselijk
Gezien de aard van de functie van een beroepssporter zijn contracten voor onbepaalde tijd ongebruikelijk
en onwenselijk. De regels van de flexwet worden in de praktijk dan ook niet altijd toegepast.
Dit kwam onder andere naar voren tijdens het juridische geschil tussen Thorwald Veneberg en zijn
werkgever Rabo Wielerploegen. Veneberg fietste als beroepswielrenner vanaf 1999 ten dienste van
de Rabo Wielerploegen. Rabobank gaf in 2007 aan het contract met Veneberg niet te willen verlengen,
onder meer omdat Veneberg geen aantoonbare wedstrijdprestaties meer zou hebben geleverd,
er geen progressie meer zou zijn waargenomen en Veneberg te oud zou zijn. De flexwet had echter
tot gevolg dat er al enige tijd een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd was ontstaan. Dit laatste
claimde Veneberg dan ook. Veneberg verzette zich tegen de beslissing van de Rabo Wielerploegen
en voerde aan dat de Rabo Wielerploegen het disfunctioneren niet konden aantonen. Voor het geval
de arbeidsovereenkomst wel ontbonden zou worden, verzocht Veneberg om een ontslagvergoeding,
omdat ontbinding van de arbeidsovereenkomst een voortijdig einde van zijn carrière zou betekenen,
hij werkeloos zou worden en hij enige tijd nodig zou hebben om een maatschappelijke carrière op te
bouwen. Na lange juridische procedures zijn de partijen uiteindelijk tot een schikking gekomen. 2
Het is niet ondenkbaar dat er meer beroepssporters in Nederland zijn die op basis van de flexwet
recht hebben op een vast contract, maar dat zij hier geen kennis van hebben of dat de werkgever
2. Ktr. Utrecht 5 december 2007, LJN BB9399 en Hof Arnhem 27 mei 2008, rekestnummer 104008091.
36
Een wereld te winnen

hier niet naar handelt. Anders gezegd: het is wachten op het moment dat na Veneberg ook andere
beroepssporters opstaan en een juridische strijd aanbinden.
3.5.2 Oplossingsrichtingen
Ondanks dat de beroepssporter vanwege de aard van zijn arbeid als een bijzondere werknemer
kan worden beschouwd, is er tot op heden geen bijzondere rechtspositieregeling voor beroepssporters
afgesproken ten aanzien van de flexwet. De regels van de flexwet zijn derhalve van
toepassing op beroepssporters, terwijl die regels in de praktijk niet altijd worden toegepast. De
flexwet biedt echter ruimte voor afwijkingen. Die afwijkingen kunnen uitsluitend in een collectieve
arbeidsovereenkomst rechtsgeldig worden overeengekomen.
De WOS is van mening dat er, om duidelijkheid te creëren rondom de rechtspositie van de beroepssporter,
een sectorale cao over de arbeidsverhoudingen van beroepssporters overeengekomen
moet worden. In deze cao dienen kaderstellende minimumafspraken opgenomen te worden over
de arbeidspositie van beroepssporters en – gezien de onwenselijkheid en ongebruikelijkheid van
de flexwet – ook specifieke afspraken over de toepassing van de flexwet voor beroepssporters.
Het is daarbij een mooie uitdaging een evenwicht te vinden tussen flexibiliteit, omdat de aard van
de functie van de beroepssporter daarom vraagt, en zekerheid, vooral voor de kwetsbare groepen
beroepssporters.
Overigens bestaan ook voor andere beroepsgroepen in Nederland cao’s waarin afgeweken wordt
van de flexwet. Naast onder meer de kunstensector en de uitzendbranche maakt het betaald
voetbal in de CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal gebruik van deze ruimte (zie hoofdstuk 4
en bijlage 2). Hetzelfde is in de CAO Sport gedaan rondom de arbeidspositie van bondscoaches.
Zoals we reeds in hoofdstuk 1 hebben opgemerkt, wordt momenteel ook in de Nederlandse
professionele wielersport gekeken naar de mogelijkheid om afwijkende afspraken rondom de
flexwet voor beroepswielrenners in een cao te vast te leggen.
3
3.6 Opleidingsvoorzieningen
3.6.1 Bevindingen
Vanwege de korte professionele topsportloopbaan zijn beroepssporters op jonge leeftijd genoodzaakt
hun loopbaan na de topsportcarrière in een ander beroep voort te zetten. De beroepssporter
zal dan op alle denkbare manieren een totaal ander leven moeten gaan leiden. Het topsportbeleid
in Nederland is echter primair gericht op talentontwikkeling en (internationale) topprestaties. Veel
minder aandacht gaat uit naar voorzieningen op maatschappelijk terrein ten behoeve van de topsportcarrière,
of ter voorbereiding of verdere ontwikkeling van de maatschappelijke carrière.
Hetzelfde geldt voor de maatschappelijke positie en het welbevinden van uitvallers en oudtopsporters.
Het aantal talentprogramma’s in Nederland voor jonge sporttalenten neemt toe. Niet
ieder talent haalt echter de top of kan de sportbeoefening als beroep uitoefenen. Er is in Nederland
momenteel geen vangnet voor jonge talenten. Wel lijkt hierin de laatste jaren enige verandering te
komen. Zowel vanuit NOC*NSF (in samenwerking met Randstad) als vanuit diverse particuliere
instanties zijn nieuwe initiatieven genomen die gericht zijn op preventie van het ‘zwarte gat’ en op
bevordering van een succesvolle transitie naar een maatschappelijke positie. Sporters met een A-,
B- en HP-status kunnen gebruikmaken van onder meer loopbaanbegeleiding en studieadvies.
Behoudens deze initiatieven en voorzieningen voor A-, B- en HP-sporters bestaan voor het meren-
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
37

deel van de beroepssporters in Nederland geen collectieve voorzieningen ter overbrugging van de
stap naar een maatschappelijke carrière. Daarnaast blijkt vanuit de sporters zelf nog betrekkelijk
weinig aandacht te zijn voor de voorbereiding op de transitie naar een nieuwe maatschappelijke
positie. Sporters bevinden zich vaak in een vroege levensfase, waarbij de focus alleen op de sportbeoefening
gericht is. Omdat loopbaanbegeleiding veelal ontbreekt, moeten sporters het meestal
zelf uitzoeken, maar zij blijken daar niet altijd toe in staat.
3.6.2 Oplossingsrichtingen
Ondanks dat niet alle beroepssporters op voorhand aandacht besteden aan het bestaan na de
topsportcarrière, is de WOS van mening dat daarvoor vanuit goed werkgeverschap wel voorzieningen
beschikbaar moeten komen. Zo zou bezien moeten worden of er mogelijkheden zijn
om de huidige voorzieningen (van onder andere Randstad) naar andere (beroeps)sporters uit te
breiden. Ook voor de grote groep talenten die op jonge leeftijd topsport bedrijft, moet meer aandacht
komen. Aangezien veel talenten de top niet bereiken maar uitvallen, dient voor deze jonge
sporters een vangnet gecreëerd te worden, bijvoorbeeld via opleidingsvoorzieningen gedurende
de topsportbeoefening.
Daarnaast is het goed om, in navolging van andere sectoren in Nederland, de mogelijkheden
voor een opleidingsfonds en een opleidingsregeling voor beroepssporters te onderzoeken. Zo
bestaan in de danssector deze voorzieningen al sinds enkele jaren (zie ook hoofdstuk 4 en bijlage 2).
Vanwege de achterstand van de danssector op andere sectoren heeft de overheid destijds extra
geld beschikbaar gesteld voor het opzetten van een opleidingsfonds. Dankzij de opleidingsregeling
krijgen dansers hulp bij het kiezen van een tweede loopbaan, het financieren van een eventuele
opleiding en het garanderen van een bepaald inkomensniveau. Ook beroepssporters zouden met
een op te richten opleidingsregeling hulp kunnen krijgen bij het kiezen van een tweede loopbaan en
het financieren van een eventuele opleiding. Vanuit een opleidingsfonds zou het bovendien mogelijk
gemaakt moeten worden dat stoppende beroepssporters onder meer gebruik kunnen maken
van een toelage voor studie en inkomen en een tegemoetkoming in studiekosten.
De WOS is bereid, al dan niet in samenwerking met andere belanghebbende partijen, de
mogelijkheden hiernaar en mogelijke financieringsmiddelen te onderzoeken.
3.7 Pensioenvoorzieningen
3.7.1 Bevindingen
Het betaald voetbal kent sinds jaren voor beroepsvoetballers een overbruggings- en pensioenregeling
vanuit het Contractspelersfonds KNVB (CFK). De pensioenregeling zorgt voor een inkomen
zodra een beroepsvoetballer stopt met werken, bijvoorbeeld na zijn 65 ste jaar. De overbruggingsregeling
stelt de beroepsvoetballer in staat om op fiscaal gunstige wijze geld opzij te zetten voor de
periode na afloop van de actieve voetballoopbaan. Nadat de voetballer is gestopt met zijn professionele
voetbalcarrière, ontvangt hij gedurende een bepaalde periode maandelijks een uitkering.
Voor de stipendiumsporters bestaat sinds 2006 de mogelijkheid om incidentele piekinkomsten
uit de sportbeoefening (prijzengeld, startgeld, medaillebonus, eenmalig sponsorbedrag) op een
geblokkeerde spaarrekening te storten. Dit maakt het mogelijk om van het stipendium gebruik te
blijven maken.
De meeste andere beroepssporters bouwen gedurende hun professionele bestaan als sporter
echter niets op voor een langere periode dan de topsportcarrière. Na hun topsportcarrière
beschikken vrijwel alle beroepssporters over een pensioengat, zelfs als ze een aantal jaren full-
38
Een wereld te winnen

time een topsportbestaan hebben geleid. Het is voor hen dan niet alleen nodig een nieuwe
loopbaan op te zetten, maar vaak ook nog de hele pensioenopbouw te organiseren, inclusief
pensioengat.
3.7.2 Oplossingsrichtingen
De loopbaan van een beroepssporter eindigt in tegenstelling tot die van een ‘normale werknemer’
niet rond de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar, maar veel eerder. Daarna ontstaat
een nieuwe levensfase voor de sporter. Een traditionele ouderdomspensioenregeling is daarom
voor beroepssporters niet het meest geschikt. Er moet eerder gedacht worden aan het inrichten
van een voorziening waardoor de sporter gedurende zijn topsportloopbaan spaart om zich na zijn
loopbaan te kunnen oriënteren op zijn nieuwe loopbaan. Een mogelijke oplossingsrichting is het
opzetten van een bijzondere vorm van een spaarregeling of levensloopregeling voor beroepssporters.
3.8 Zorgvoorzieningen
3.8.1 Bevindingen
De toegankelijkheid van medische zorg is voor beroepssporters van cruciaal belang om op een
gezonde manier topprestaties te kunnen leveren. Fysieke en mentale fitheid is voor de beroepssporter
de basis om zijn werk te kunnen doen. Ook werkgevers hebben er immers belang bij dat
hun sporters optimaal en fit hun sport kunnen bedrijven. Het behoort mede tot de verantwoordelijkheid
van een werkgever om te zorgen voor een adequate medische begeleiding van zijn
sporters.
3
Uit onderzoek van de Atletencommissie 3 blijkt dat financiële drempels een deel van de topsporters
ervan weerhoudt medische zorg in te schakelen. Hierbij gaat het om noodzakelijke basisvoorzieningen,
zoals de sportarts en de fysiotherapeut. Topsporters consumeren hierdoor vooral minder
preventieve zorg en zorg bij chronische aandoeningen. Uit hetzelfde onderzoek blijkt ook dat
topsporters problemen ondervinden bij het verzekeren van sportspecifieke zorgkosten, omdat het
aanbod van ziektekostenverzekeringen onvoldoende de sportmedische zorg dekt. Naar aanleiding
van dit onderzoek bestaat er voor A-, B- en HP-sporters sinds 2005 een medisch topsportpakket
dat als aanvulling dient op de zorg die gedekt wordt vanuit de basisverzekering en de (eventuele)
aanvullende verzekering van de topsporter.
Ook het betaald voetbal kent voorzieningen voor beroepsvoetballers, met een collectief contract
voor de basisziekteverzekering en de aanvullende ziekteverzekeringen. De FBO heeft hiervoor
een collectief contract afgesloten met Menzis. Het collectieve contract kent dekkingen en voorzieningen
voor een aantal specifieke wensen van de betaaldvoetbalclubs en de bij hen onder
contract staande profvoetballers. Daarbij kan gedacht worden aan snelle diagnoses bij blessures
en speciale revalidatietherapieën. Voor andere beroepssporters bestaan nog geen collectieve
voorzieningen. Topsporters ervaren het in een aantal gevallen ook als een minpunt dat het steeds
langer duurt voordat zij bij vakspecialisten en (para)medici, zoals inspanningsfysiologen en mentaal
begeleiders, terechtkunnen. 4
3. Atletencommissie NOC*NSF (2003), Toegankelijkheid sportmedische zorg voor topsporters, p. 7, APE, Den Haag.
4. M. van Bottenburg (2009), Op jacht naar goud. Het topsportklimaat in Nederland, 1998-2008, Arko Sports Media, Nieuwegein.
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
39

3.8.2 Oplossingsrichtingen
De mogelijkheden dienen onderzocht te worden voor het overeenkomen van (collectieve) ziektekostenverzekeringen
en arbeidsgerelateerde zorgvoorzieningen voor beroepssporters. Zowel
de beroepssporters als de werkgevers hebben daar baat bij. Dergelijke voorzieningen dienen dan
gezien te worden als aanvulling op de normale (dagelijkse) voorzieningen bij de club, sportbond
of NOC*NSF (zoals de beschikbaarheid van fysiotherapeuten). Als aanvullende collectieve voorzieningen
kan onder meer gedacht worden aan een basis(beroepssporters)verzekering, waarin
afspraken staan rondom snelle diagnoses bij blessures, aanvullende diagnostieken (MRI-scans
en echo’s), speciale revalidatietherapieën en een topsportmedisch keuringsaanbod. Overigens
wordt al gedacht en gewerkt aan mogelijke collectieve voorzieningen binnen de sport. Zo heeft de
WOS inmiddels met Zilveren Kruis Achmea een eerste verkenningsgesprek gevoerd om te kijken
naar een mogelijk collectief pakket voor beroepssporters.
3.9 Doping
3.9.1 Bevindingen
Het (internationale) antidopingbeleid is onlosmakelijk verbonden met het leven van een topsporter.
De antidopingreglementen die door de dopingautoriteiten zijn opgelegd, zijn ook van invloed op de
arbeidsrelatie tussen werkgever en werknemer. In bepaalde situaties koppelen werkgevers arbeidsrechtelijke
consequenties aan het gebruik van dopinggeduide middelen door de beroepssporter.
Zo ontbonden recent nog twee basketbalclubs, uitkomend in de Nederlandse eredivisie, per
direct de arbeidsovereenkomsten van twee professionele basketballers na positieve testen op het
gebruik van cannabis. 5 In het buitenland zagen we recent de discussie tussen de beroepswielrenners
Robbie McEwen, Gert Steegmans en hun werkgever Katusha over de ondertekening van
een intern dopingreglement. In het reglement was de bepaling opgenomen dat de wielrenners bij
een positieve dopingtest hun werkgever vijf brutojaarsalarissen dienden te betalen als schadevergoeding.
De wielrenners weigerden het reglement te ondertekenen. 6
De vraag is of opgelegde arbeidsrechtelijke consequenties in alle gevallen stand houden en
niet in strijd zijn met de wet. In sommige contracten is bijvoorbeeld opgenomen dat het gebruik
van dopinggeduide middelen onmiddellijke beëindiging van het contract betekent. De werkgever
kan echter niet bedingen dat een bepaalde gedraging een dringende reden is voor ontslag op
staande voet. Dergelijke bedingen zijn nietig. Een interessant spanningsveld bestaat dus tussen
de dopingovertreding aan de ene kant en de arbeidsrechtelijke consequenties die een werkgever
daaraan kan verbinden, aan de andere kant. Proportionaliteit, objectiviteit en zorgvuldigheid zijn
hier van groot belang. We merken dat er bij werkgevers rond dit spanningsveld nog weinig eenduidigheid
bestaat. Zeker bij ontslag op staande voet, het ultimum remedium van het Nederlandse
arbeidsrecht, dient een werkgever de beginselen van proportionaliteit, objectiviteit en zorgvuldigheid
in acht te nemen.
Een ander voorbeeld van een omstandigheid waarbij de dopingreglementen verweven raken met
de arbeidspositie van de beroepssporter, is de door het WADA opgelegde whereabouts-verplich-
5. ‘Blowende basketballer ontslagen’, De Pers 12 januari 2009, en ‘Griffin (Giants) op staande voet ontslagen’, BN/de Stem
12 november 2008.
6. ‘Steegmans weigert ‘doping-bepaling’Katusha te tekenen’, www.sportweek.nl 7 juni 2009.
40
Een wereld te winnen

ting voor de topsporters. Op basis van deze verplichting moeten topsporters elke dag tussen zes
uur ’s ochtends en negen uur ’s avonds beschikbaar zijn voor out of competition dopingcontroles.
Ook zijn ze verplicht om een kwartaal vooruit inzicht te geven in hun agenda en om dat overzicht
tussendoor te actualiseren. Interessant is de discussie die op Europees niveau in de ‘Europese
sociale dialoog in de sport’ gevoerd wordt over de vraag of de dagelijkse beschikbaarheid van de
sporter voor out of competition dopingcontroles onder arbeidstijd valt. 7
Recht op privacy
Tot slot is de discussie interessant en actueel of de antidopingreglementen een aantasting vormen
op de human rights van de topsporters. Onlangs stelde het College Bescherming Persoonsgegevens
(CBP) na bestudering van de internationale dopingregels van het WADA dat de controle
op doping bij sporters op enkele punten in strijd is met de Europese richtlijnen op het gebied van
privacy. Ondanks deze (bekende) bezwaren blijven de dopingregels een belasting voor (beroeps)
sporters en is de vraag gerechtvaardigd hoe goed werkgeverschap zich verhoudt tot de human
rights van de beroepssporter.
3.9.2 Oplossingsrichtingen
Werkgevers binnen de sportwereld lijken behoefte te hebben aan beleid omtrent de arbeidsrechtelijke
consequenties bij dopingovertredingen van beroepssporters. Dit is een lastig onderwerp,
waar werkgevers zorgvuldig mee om moeten gaan. Omdat steeds naar alle omstandigheden van
het geval zal moeten worden gekeken, is beleid op dit terrein moeilijk te standaardiseren. Wel
zouden werknemers en werkgevers op sectoraal niveau met elkaar tot kaders kunnen komen
die aansluiten bij het (internationale) antidopingbeleid. Binnen deze kaders kunnen werkgevers
en werknemers beleidsafspraken maken over gedragsregels en ieders verantwoordelijkheden.
Werkgevers en werknemers zouden bijvoorbeeld kunnen afspreken dat eerst zorgvuldig onderzoek
moet worden verricht naar de feiten voordat naar definitieve arbeidsrechtelijke maatregelen
wordt gegrepen. De beginselen van proportionaliteit en zorgvuldigheid dienen in elk geval in acht
te worden genomen.
3
Daarnaast is het aan te bevelen dat een werkgever de werknemers duidelijk wijst op de eventuele
arbeidsrechtelijke consequenties bij het overtreden van de dopingreglementen en/of het niet
meewerken aan de dopingreglementen. Ook moet de werkgever duidelijk maken welke belangen
er op het spel staan voor de sportorganisatie, het team of de sponsor van de werkgever bij overtreding
van de dopingreglementen door de sporter. Op deze manier zijn de sporters uitgebreid
gewaarschuwd. Bij een eventuele gerechtelijke procedure zal de rechter dit meenemen.
In dit kader is het in het belang van werkgevers en werknemers dat de dopingcontroles worden
uitgevoerd door een erkende dopingautoriteit (bijvoorbeeld Anti-Doping Autoriteit Nederland)
en volgens het gestelde in de International Standard for Testing en de International Standard
for Laboratories. Objectiviteit, zorgvuldigheid en uniformiteit worden daarmee zo veel mogelijk
gewaarborgd. Gebruikmaking van dopingcontroles die hier niet aan voldoen, de zogenaamde pretesten,
raadt de WOS af.
7. De discussie kwam onder andere aan de orde tijdens de conferentie van het CC-project‘Conference on the contractual landscape
in the sport sector’, georganiseerd door EASE en EURO-MEI op 8 en 9 december 2008 te Londen.
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
41

3.10 Club- en bondsbelang bij nationale vertegenwoordigingen
3.10.1 Bevindingen
Een discussiepunt dat in een aantal sporttakken speelt, is het clubbelang tegenover het bondsbelang
waar het gaat om het afstaan van sporters aan de sportbond voor nationale vertegenwoordigingen.
Zeker als het gaat om sporters die onder contract staan bij hun club, kan het belang van
de club als werkgever wezenlijk zijn.
In het betaald voetbal is in de FIFA-reglementen een regeling opgenomen rondom het afstaan
van internationals aan de sportbond. De betaaldvoetbalclubs zijn gehouden zich aan deze reglementen
te conformeren. In tegenstelling tot het betaald voetbal kennen de meeste andere sporttakken
geen internationale regeling op dit terrein. Ook op nationaal niveau is in de meeste sporttakken
niet duidelijk geregeld of de clubs verplicht zijn hun sporters af te staan, wat er met de
salarisverplichtingen moet worden gedaan en wat er gebeurt als een sporter geblesseerd terugkeert
van een interland en daardoor een periode niet voor zijn werkgever kan uitkomen.
Binnen het hockey bestaat momenteel een dergelijke discussie tussen de KNHB en de HHCV,
omdat de clubs uitkomend in de hoofdklasse de internationals gedurende het seizoen lange tijd
kwijt zijn vanwege de behoorlijke overlap die de internationale agenda heeft met de nationale
agenda. Sommige hoofdklasseclubs stellen zich op het standpunt dat een compensatie van de
salariskosten van de geselecteerde spelers, gedurende de tijd dat zij deze spelers moeten afstaan
aan nationale vertegenwoordigingen, in de rede ligt. Hetzelfde geldt voor de tegemoetkoming van
de ziektekostenverzekeringen voor de geselecteerde spelers.
3.10.2 Oplossingsrichtingen
Om vervelende discussies te voorkomen, strekt het tot aanbeveling per sporttak een algemeen
reglement op te stellen waarin minimaal afspraken zijn gemaakt over:
• in welke gevallen de clubs gehouden zijn hun sporters af te staan en hoe (en op welk
moment) clubs dienen te worden geïnformeerd;
• vanaf welk moment de sporters moeten worden vrijgegeven in verband met de voorbereidingsperiode
voor de wedstrijd en wanneer ze weer moeten zijn teruggekeerd bij de club;
• eventuele sancties op het niet naleven van de verplichtingen;
• financiële voorzieningen, zoals regelingen rondom de verzekeringen van de spelers.
Als voorbeeld voor de invulling van bovenstaande aspecten kunnen de FIFA-reglementen uit het
betaald voetbal als handvat dienen. Ook tussen de Nederlandse Basketbal Bond en de Federatie
Eredivisie Basketball is een regeling getroffen rondom het oproepen van internationals door de
bond.
3.11 Stipendiumregeling voor topsporters
3.11.1 Bevindingen
Topsporters met een A- of HP-status ontvangen vanuit het Fonds voor de Topsporter een stipendium
voor of in verband met de topsportbeoefening. Het is gecompliceerd, omdat de topsporter
deze vergoedingen niet ontvangt van de partij waarvoor de sport beoefend wordt. Dat is namelijk
de sportbond of vereniging waarvoor de topsporter in wedstrijden en trainingen uitkomt. De sporter
is in die relatie gehouden aan (sporttechnische) instructies en aanwijzingen van de trainer of
42
Een wereld te winnen

ondscoach. Ook NOC*NSF heeft een prominente rol in de positie van de stipendiumsporter, al
is het maar omdat de sporter periodiek dient aan te tonen dat hij voldoet aan de gestelde 32 uur
per week bedrijven van topsport.
In het geval van de A- of HP-sporter die recht heeft op een stipendium, is er dus sprake van
een vijfhoeksverhouding, namelijk tussen de topsporter, het Fonds voor de Topsporter, NOC*NSF
en de sportbond en/of vereniging waarvoor de topsporter in wedstrijden en trainingen uitkomt.
Anders dan bij een gewone relatie tussen werkgever en werknemer is het niet altijd helder geregeld
wie welke verantwoordelijkheden heeft, als het gaat om niet-sporttechnische zaken. Wie is
verantwoordelijk voor de loopbaanbegeleiding en de dagelijkse begeleiding van de topsporter,
bijvoorbeeld bij ziekte of arbeidsongeschiktheid Bij wie kan de topsporter terecht, of moet hij
het zelf uitzoeken De rol van het Fonds voor de Topsporter waarmee de topsporter een fictieve
dienstbetrekking heeft, is in dit kader beperkt omdat het Fonds slechts belast is met de uitvoering
van de stipendiumregeling.
De stipendiumregeling
Het doel van de stipendiumregeling is het voorzien in het levensonderhoud van A- en HP-topsporters,
zodat zij zich volledig op hun sport kunnen richten. De hoogte van het stipendium is van dien
aard dat bijverdienen noodzakelijk is voor de meeste A- en HP-sporters. Zodra het stipendium plus
de bijverdiensten echter de 125 procent van het wettelijk minimumloon overschrijden (in 2009:
1.864,63 euro bruto per maand, inclusief vakantiebijslag), wordt een korting op het stipendium
toegepast of wordt het stipendium beëindigd en bruto teruggevorderd. De beperkingen van de
huidige stipendiumregeling worden dan zichtbaar. Zeker de sporters die zich in een latere levensfase
bevinden en bijvoorbeeld een gezin hebben en daardoor hogere vaste lasten, komen in een
spagaat terecht tussen topsportcarrière en maatschappelijke carrière. De huidige stipendiumregeling
is voor hen niet toereikend genoeg.
Hoewel sommige sporters daar zelf betrekkelijk weinig belangstelling voor hebben, verdient
ook het (maatschappelijke) bestaan na de topsportcarrière aandacht. De stipendiumregeling
voorziet enerzijds niet in een opleidings- en/of pensioenopbouwregeling, anderzijds houden de
stipendiumsporters te weinig over om zelf deze voorzieningen te verschaffen. De meeste
stipendiumsporters bouwen gedurende hun bestaan als topsporter niets op voor een langere
periode dan de topsportcarrière. De stipendiumregeling geeft stipendiumsporters onvoldoende
de mogelijkheid om zichzelf zo gunstig mogelijke randvoorwaarden op maatschappelijk terrein te
verschaffen.
3
Socialezekerheidswetgeving
Er speelt een aantal onduidelijkheden rondom de socialezekerheidspositie van stipendiumsporters.
Het fictieve dienstverband tussen een stipendiumsporter en het Fonds voor de Topsporter
brengt met zich mee dat stipendiumsporters, zolang de arbeidsverhouding met het Fonds voor
de Topsporter aanwezig is, verzekerd zijn voor de WW, ZW en WIA. Uit de jurisprudentie blijkt
dat de kans op een WW-uitkering voor een topsporter die zijn A-status is kwijtgeraakt, beperkt
is, omdat hij niet zo snel arbeidsurenverlies zal hebben. Het verlies van arbeidsuren is beslissend
voor het recht op een WW-uitkering. Een topsporter die zijn A-status is kwijtgeraakt, zal zich
echter volledig inzetten om zijn A-status te herkrijgen. Het bereiken van deze status is immers
alleen mogelijk als de sporter veel tijd investeert in zijn sportbeoefening. Op basis hiervan werd
in 2006 door de Centrale Raad van Beroep een WW-uitkering afgewezen, omdat de sporter
op dezelfde wijze en met dezelfde intensiteit door bleef trainen om zijn A-status te herkrijgen.
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
43

De sporter was volgens de Centrale Raad van Beroep niet reëel beschikbaar voor de arbeidsmarkt.
8
Een ander punt van onduidelijkheid is de aanspraak op een bijstandsuitkering voor B-topsporters.
Sporters met een B-status ontvangen elke maand een vaste onkostenvergoeding van het Fonds
voor de Topsporter. Uit de jurisprudentie blijkt dat deze onkostenvergoeding als inkomen kan
worden gezien en in mindering wordt gebracht op de bijstandsuitkering indien de sporter niet
aannemelijk kan maken dat deze onkostenvergoeding verband houdt met de uitoefening van de
topsportactiviteiten. Dezelfde conclusie kwam naar voren in een uitspraak van de Centrale Raad
van Beroep in 2005. Dat het Fonds voor de Topsporter de betaling van deze onkostenvergoeding
in verband ziet met het uitoefenen van de topsportactiviteiten van de sporter, maakt dat volgens
de Centrale Raad van Beroep niet anders. 9
3.11.2 Oplossingsrichtingen
Het is van belang dat de rollen en verantwoordelijkheden van het Fonds voor de Topsporter en
de partijen in de daaromheen liggende verhoudingen rondom de topsporter helder worden. Niet
alleen het fictieve werkgeverschap is dan van belang, maar ook het formele gedeelte. Zeker ten
aanzien van de dagelijkse begeleiding waar het gaat om niet-sporttechnische aspecten (zoals
‘werkgeverschapsaangelegenheden’), is het belangrijk dat partijen hun verantwoordelijkheden
willen maar ook kunnen nemen.
Ten aanzien van de stipendiumregeling is het een oplossingsrichting om van de stipendiumuitkering
een basisrecht te maken, waarbij de topsporter met een A- of HP-status niet wordt gekort
op het stipendium als de topsporter bijverdiensten heeft uit bijvoorbeeld een arbeidscontract met
zijn club. Het totale inkomen van de sporter (stipendium plus bijverdiensten) kan daarbij gekoppeld
worden aan een bepaald maximum, waarmee het basisrecht op het stipendium vervalt als
het totale inkomen van de sporter meer is dan het gestelde maximum. Daarnaast zou binnen het
basisrecht een voorziening gecreëerd moeten worden waarmee de sporter zijn bijverdiensten via
een vorm van een levensloop- of pensioenregeling kan sparen, zodat hij zich na zijn sportloopbaan
kan oriënteren op zijn nieuwe loopbaan.
In het maximum van het totale inkomen van de sporter kan een (sterkere) differentiatie aangebracht
worden naar leeftijd en leefsituatie van de sporter, maar ook naar de mate waarin de sporter
zijn bijverdiensten ten goede laat komen aan de optimale uitvoering van zijn sportbeoefening.
Zo zou de sporter die zijn bijverdiensten direct of indirect investeert in de eigen sportbeoefening,
niet gekort moeten worden op zijn basisrecht. Daarbij kan men denken aan sporttechnische investeringen,
zoals eigen inhuur van specialistische trainers, vergoeding van sportmedische kosten
en specifieke sportmaterialen. Echter, ook investeringen waarmee de topsporter zich zo gunstig
mogelijke randvoorwaarden op maatschappelijk terrein verschaft gedurende zijn topsportcarrière
of investeringen ter voorbereiding of verdere ontwikkeling van zijn maatschappelijke carrière, zijn
vanuit goed werkgeverschap van belang en zouden hierin meegenomen moeten worden. De
WOS is van mening dat dergelijke randvoorwaarden de topsporter de ruimte en rust geven om
zich optimaal met zijn sport bezig te houden.
8. CRvB 7 september 2006, LJN AY7702.
9. CRvB 16 juni 2005, LJN AT7554.
44
Een wereld te winnen

Ten aanzien van de huidige socialezekerheidspositie van de stipendiumsporters zou het goed zijn
de problematiek en onduidelijkheden volledig in beeld te krijgen en op basis van dat beeld in overleg
met het Fonds voor de Topsporter, NOC*NSF, de sporters, het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen
(UWV) en de betrokken ministeries te bezien of het gewenst en noodzakelijk
is een bijzondere regeling voor topsporters binnen de socialezekerheidswetgeving te realiseren.
Een andere oplossingsrichting is de volgende mogelijkheden nader te onderzoeken:
- de huidige fictieve arbeidsrelatie die het Fonds voor de Topsporter met de A- en HP-sporters
heeft, wijzigen in een werkgever-werknemerrelatie;
- A-topsporters in dienst nemen van de overheid – zoals momenteel al gebeurt bij de Defensie
Topsport Selectie en de politie – of de sportbond.
3
Foto: ANP Photo
Hoofdstuk 3
Bevindingen en oplossingsrichtingen
45

46
Een wereld te winnen

Hoofdstuk 4
Een rondje langs andere
velden
Foto: Danny Lankers
4

4.1 Inleiding
Op weg naar een visie en aanbevelingen voor de topsport in Nederland is het nuttig een rondje
langs andere velden te maken. Ook in andere sectoren komen atypische arbeidsverhoudingen
voor. Afhankelijk van het type sport en de mate van professionaliteit en commercialisering kunnen
ook de arbeidsverhoudingen in de buitenlandse topsport als voorbeeld dienen voor de Nederlandse
ambities. Out of the box kijken naar andere sectoren en andere landen biedt een perspectief
om de arbeidsverhoudingen van beroepssporters beter vorm te geven en te structureren op
een wijze die aansluit bij de specifieke kenmerken van beroepssporters.
In dit hoofdstuk geven we op beknopte wijze de bevindingen van dat onderzoek langs drie hoofdvelden:
eerst wordt gekeken naar de bestaande arbeidsverhoudingen in het betaald voetbal, vervolgens
wordt gekeken naar de professionele artiesten- en kunstensector en tot slot wordt gekeken
naar de sportsectoren in andere landen in de wereld. We beperken ons zo veel mogelijk tot de
gevonden oplossingen die ook voor de arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland
van belang kunnen zijn. Uitgebreide versies zijn in bijlage 2 en 3 bij dit rapport gevoegd.
4.2 Betaald voetbal
Een (sub)sector in de sport die vooroploopt als het gaat om afspraken over arbeidsverhoudingen,
is het betaald voetbal. Al sinds 1967 bestaan in Nederland arbeidsovereenkomsten tussen
betaaldvoetbalorganisaties en beroepsvoetballers. 1 De arbeidsrelatie van een beroepsvoetballer
wordt niet alleen beheerst door het arbeidsrecht, maar ook door de reglementen van de voetbalbonden
KNVB en FIFA. Daaruit zijn bijvoorbeeld regels (en beperkingen) ontleend over de
overgang van een contractspeler van de ene werkgever naar een andere. Voorwaarden waaronder
betaaldvoetbalclubs hun spelers moeten afstaan voor nationale selecties, zijn ook geregeld.
Arbeidsrechtelijke geschillen tussen betaaldvoetbalorganisaties en contractspelers worden met
uitsluiting van de burgerlijke rechter door arbitrage beslecht.
CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal
De mogelijkheid om via een cao af te wijken van de flexwet vormde in 1999 de doorslaggevende
reden om de cao voor het betaald voetbal tot stand te brengen. 2 Bij de totstandkoming van deze
cao waren de spelersvakbonden VVCS en ProProf en de werkgeversorganisatie FBO betrokken.
In de CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal Nederland 3 is geregeld dat alle tussen dezelfde
partijen aangegane arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd steeds als zodanig blijven gelden,
zonder dat automatisch een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd ontstaat.
De cao bevat een aantal typische bepalingen voor contractspelers betaald voetbal: opleiding
en begeleiding gericht op een maatschappelijke carrière na de voetballoopbaan, inrichting van
een spelersraad, regels over het uitlenen van spelers aan andere werkgevers, de Stichting CAO
voor Contractspelers ten behoeve van de exploitatie van collectieve commerciële rechten van
contractspelers, het sociaal (opleidings)fonds 4 en de CFK (Stichting Contractspelers Fonds
1. Ktr. Rotterdam 5 april 1967, NJ 1967, 418 (Sparta/Laseroms).
2. FBO (2008). FBO 1968-2008, van pressiegroep tot dienstverlener, FBO, Maarsbergen.
3. Laatste versie: CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal Nederland 2008-2011.
4. Het fonds wordt paritair bestuurd en voert onder meer projecten uit die gericht zijn op educatie van spelers.
48
Een wereld te winnen

KNVB) Overbruggingsuitkering 5 . De cao bevat ook regels met betrekking tot de ouderdomspensioenregeling.
Standaardcontract
In de cao en in het Reglement betaald voetbal 6 is tevens toepassing van het door de KNVB opgestelde
standaardspelerscontract tussen de bvo en de contractspeler verplicht gesteld. Het standaardspelerscontract
is overeengekomen tussen de KNVB, de FBO en de vakorganisaties VVCS
en ProProf. Dit standaardcontract vormt de minimuminhoud van een tussen een bvo en contractspeler
op te stellen arbeidsovereenkomst.
4.3 Kunstensector 8
Ook buiten de sport komen beroepen voor waarvan de arbeidsverhoudingen evident afwijken
van de gebruikelijke situaties. Een sector waar meer van dergelijke beroepen voorkomen is de
kunstensector. Beroepen in de kunstensector zijn fysiek zwaar. Professionele dansers kunnen
tot ongeveer hun 35 ste jaar actief hun beroep uitoefenen, daarna niet meer. Professionele dans-,
toneel-, orkest- en koorvoorstellingen worden vrijwel uitsluitend in weekenden en op avonden
gegeven en vaak op veel verschillende locaties. Evenals de topsport kent de sector podiumkunsten
het bestaan van het stipendium 7 , een geldelijke vergoeding voor talentvolle kunstenaars.
Onderzoeksrapport
In 2001 voerde Capgemini een onderzoek uit naar de arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden
van professionele kunstenaars. 9 Het onderzoeksrapport geeft als belangrijke reden voor het
afwijken van arbeidsverhoudingen van kunstenaars ten opzichte van gebruikelijke arbeidsverhoudingen
dat ‘kunstenaars met name intrinsiek gemotiveerd zijn voor hun beroep’. Desondanks stelt
het rapport dat ‘adequate arbeidsvoorwaarden noodzakelijk zijn om een attractieve kunstensector
te waarborgen’.
De conclusie van het onderzoek is dat de positie van veel professionele kunstenaars vraagt om
adequate arbeidsvoorwaarden, aandacht voor arbeidsomstandigheden en arbeidstijden, en scholing-
en loopbaanbeleid gericht op uit- en doorstroom naar andere beroepen na de kunstzinnige
loopbaan (‘leven na de dans’). Andere conclusies van het rapport die relevant zijn:
4
-
-
-
verbetering van de sociale zekerheid en pensioenregeling;
het instellen van een sociaal faciliteringsbedrijf dat als arbeidspool/uitzendbureau de werkgeversrol
kan vervullen;
het instellen van een transferpunt- en/of re-integratiepunt voor werklozen;
5. Dit betreft een overbruggingsregeling en een gewone ouderdomspensioenregeling.
6. Op grond van artikel 53 lid 1 KNVB Reglement betaald voetbal.
7. Voor deze paragraaf is gebruik gemaakt van informatie van de werkgeversorganisaties DOD (dans) en ACT (toneel) en zijn
gesprekken gevoerd met een beroepsmusicus en een beroepszanger.
8. Een stipendium kan bijvoorbeeld worden toegekend door het Fonds voor Beeldende Kunsten en kan soms samen gaan met
gemeentelijke subsidies voor kunstenaars. Uit informatie van de gemeente Amsterdam blijkt dat het stipendium door de Belastingdienst
in sommige gevallen als inkomen uit arbeid wordt aangemerkt.
9. Capgemini en Ernst & Young, Arbeidsvoorwaarden kunstensector. Achterstanden, knelpunten, oplossingen, Capgemini en
Ernst & Young, Utrecht.
Hoofdstuk 4
Een rondje langs andere velden
49

-
-
-
-
pensioenvoorziening voor zelfstandigen;
instellen van omscholingsfondsen;
vormgeven aan levensfasebeleid;
betere toerusting en organisatie van de werkgeversrol door middel van een centrale werkgeversorganisatie,
kennis- en expertisebundeling, versterking van de P&O-functie ten
behoeve van kleinere organisaties.
Goed werkgeverschap
Het rapport noemt ‘goed werkgeverschap’ als belangrijke randvoorwaarde om de arbeidsverhoudingen
op een adequate en op de specifieke omstandigheden toegesneden wijze vorm te geven.
De aanbeveling voor één centrale werkgeversorganisatie heeft mede geleid tot samenwerking
tussen de werkgeversorganisaties in dans (DOD), toneel (VNT) en orkesten (CNO). Inmiddels
hebben de DOD en de VNT tot een fusie besloten.
4.3.1 Dans
Een professionele dansloopbaan is doorgaans van korte duur. Op een leeftijd dat de carrière in een
ander beroep soms nog van start moet gaan, zijn veel dansers reeds genoodzaakt een punt achter
hun loopbaan te zetten. Kenmerkend voor de danssector is de Omscholingsregeling Dansers, die
sinds 1986 bestaat. Dankzij deze regeling krijgen dansers hulp bij het kiezen van een tweede loopbaan,
het financieren van een eventuele opleiding en het garanderen van een bepaald inkomensniveau.
Dansers die onder de cao vallen, dragen tijdens hun carrière automatisch premies af voor
dit fonds. Anderen – die als zzp’er werken (wat in de dans sporadisch voorkomt) – moeten dat op
vrijwillige basis regelen. De Omscholingsregeling Dansers wordt gefinancierd uit een gedeelte
van de werknemerspensioenpremie, daarnaast betaalt de werkgever een premie.
Met overheidssteun zijn meer aantoonbare achterstanden ten opzichte van andere sectoren
ingelopen. Zo kwam er in 1989 de Pensioenregeling, die voorziet in een pensioenopbouw tijdens
de loopbaan van de danser. In 1991 volgde de CAO Dans met aparte bepalingen en regelingen
over arbeidstijden en salariëring voor dansers, administratief en ondersteunend personeel en
technici. De cao wordt onder meer ‘gebruikt’ voor afwijkende bepalingen van de flexwet en de
Arbeidstijdenwet.
4.3.2 Toneel
Het toneel kent ook een eigen cao, de CAO Theater. Deze cao onderscheidt – evenals die van
de dans – drie beroepscategorieën: artistiek, technisch en overig. Ook de CAO Theater maakt
gebruik van de mogelijkheid om van de flexwet af te wijken. Het streven is om in de cao meer
specifieke bepalingen gericht op acteurs op te nemen, bijvoorbeeld op het terrein van werk- en
rusttijden en vergoedingen. Cao-partijen hebben het standaardkarakter van de cao losgelaten,
waardoor het mogelijk is geworden voor individuele acteurs om over de eigen inschaling te onderhandelen
met de werkgever. Dat maakt het voor (sommige) acteurs mogelijk om de opgebouwde
marktwaarde, bijvoorbeeld door deelname aan succesvolle televisieseries, ook in de salariëring
als acteur te ‘verzilveren’.
50
Een wereld te winnen

4.3.3 Koren
Nederland kent een aantal professionele koren, waarvan het Koor van de Nederlandse Opera,
het Groot Omroepkoor en het Nederlands Kamerkoor de bekendste zijn. Het Koor van de Nederlandse
Opera past de arbeidsvoorwaardenregelingen van de Nederlandse Opera toe, het Groot
Omroepkoor die van de omroepen. Het Nederlands Kamerkoor heeft een eigen cao.
Opvallend is de wijze waarop het Nederlands Kamerkoor flexibiliteit van de inzet van koorzangers
in de cao heeft geregeld. Zij hebben een garantiecontract van zestig tot negentig procent
van de volledige werkweek. De minimumomvang van het contract staat vast, maar in drukke
tijden kan de koorzanger meer uren worden ingezet, zelfs tot boven de (gemiddelde) volledige
werkweek.
Hoewel sprake is van vrije keuze voor het lidmaatschap van een vakbond, is in de cao geregeld
dat alle werknemers van het Nederlands Kamerkoor een vergoeding ontvangen ten behoeve van
de betaling van de (jaar)contributie aan de vakbond FNV KIEM.
4.4 Europa
Ook in andere landen in de wereld heeft men te maken met de arbeidsrechtelijke vraagstukken
waar wij ons nu over buigen. Een rondgang langs de Europese velden leert al snel dat veel
landen gemeenschappelijke vraagstukken hebben rondom de arbeidsverhoudingen van beroepssporters.
Verder valt op dat ook de mate waarin sociale partners zijn georganiseerd, zowel aan
werkgeverskant als aan werknemerskant, van grote invloed is (bijvoorbeeld bij pensioenen). In
veel Europese landen wordt verder veel gewerkt met standaardcontracten voor bepaalde tijd en
er zijn dikwijls aanvullende afspraken gemaakt over hoe vaak een dergelijk contract mag worden
verlengd. Opvallend genoeg lijkt binnen Europa nog nauwelijks afstemming te zijn tussen de verschillende
sporten of landen waar het arbeidsrechtelijke aspecten betreft.
European social dialogue
Belangrijk in dit kader is te vermelden dat de sport in het algemeen een European social dialogue
kent. Het betaald voetbal kent een afzonderlijke. Het doel hiervan is om in Europa tot gemeenschappelijke
vaststelling te komen over thema’s als opleidingen, arbeidsvoorwaarden en de contractuele
positie van de topsporters. Onderdeel van het laatste thema is te komen tot een collectief
Europees standaardcontract met minimum requirements. In het betaald voetbal is een universeel
contract voorgesteld door FIFpro en UEFA. Voor de sport in het algemeen is dit traject een gezamenlijk
initiatief van EASE (European Association of Sport Employers, vertegenwoordiging van de
Europese werkgevers in de sport) en EURO-MEI (de media-, entertainment-, kunst- en sportsector
van UNI-Europa; EURO-MEI vertegenwoordigt Europese werknemers in de sport).
Eind mei heeft de eerste formele sociale dialoog tussen EASE en EURO-MEI plaatsgevonden
in Brussel, waaraan ook EU Athletes deelnam. Tijdens deze bijeenkomst is gesproken over de
rechtspositie van de topsporter en de ontwikkeling van standaardcontracten. Een internationaal
onderzoek door het Frans Olympisch Comité (CNOSF) gericht op specifieke contracten binnen
de internationale sportsector, heeft hiervoor als basis gediend. 10 Het rapport geeft drie belangrijke
aanbevelingen:
4
10. French National Olympic Committee (2008), United towards a common goal: A European Sport. http://ease.franceolympique.
com/art.phpid=20892.
Hoofdstuk 4
Een rondje langs andere velden
51

- allereerst is aandacht nodig voor de specifieke gezondheids- en veiligheidsaspecten van
topsport. Omdat sportclubs atypische activiteiten ontplooien, zouden de gezondheids- en
veiligheidsmaatregelen moeten worden bewaakt door een nieuw op te richten beroepsvereniging
voor sportgeneeskunde;
- ten tweede zal meer aandacht moeten komen voor de maatschappelijke carrière of opleiding
van de professionele sporter. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een algemeen verzekeringsfonds,
betaald door de verschillende werkgevers, dat moet bijdragen in de opleidingsmogelijkheden
van de sporters;
- tot slot moeten er collectieve Europese standaardcontracten komen met minimum requirements
die de professionele topsporters extra bescherming bieden in hun omgang met vaak
dominante werkgevers (clubs).
4.4.1 Groot-Brittannië
In Engeland zijn voetbal, rugby en cricket de belangrijkste professionele (team)sporten. Deze
sporten hebben een belangenvereniging die opkomt voor de belangen van de topsporters. Samen
met de clubs uit de hoogste competitie wordt onderhandeld over zaken als pensioen, financiën en
opleidingen. De meeste van deze belangenorganisaties hebben zich aangesloten bij een overkoepelend
orgaan voor alle professionele atleten in Engeland. Deze Professional Players Federation
(PPF) vertegenwoordigt elf sportspecifieke atleten- of spelersorganisaties uit onder andere het
voetbal, rugby, cricket, polo, ijshockey, snooker of golf. Halverwege 2008 sloot ook de British Athlete
Association zich aan. De BAA vertegenwoordigt aangesloten olympische en paralympische
atleten van de Engelse ploeg. Deze organisatie heeft echter geen collectieve overeenkomsten,
maar is een gesprekspartner namens de atleten.
Een belangrijke partij aan de werkgeverskant in de Engelse sportsector is SkillsActive. Deze
organisatie maakt zich bij verschillende fondsen en beleidsmakers sterk voor de professionalisering
van de Sportsector richt. SkillsActive richt zich op vijf aandachtsgebieden: sport en recreatie,
gezondheid en fitness, kinderopvang, buitensport, en vakantieparken.
Professionele sporters in Engeland hebben meestal een contract voor bepaalde tijd bij hun club.
Dit contract moet worden goedgekeurd door zowel de overkoepelende bond als de league. Hierdoor
hebben de beide koepels invloed op de omstandigheden van de spelers. In sommige sporten
(zoals voetbal en cricket) wordt gewerkt met standaardcontracten. Bijzonder aan de meeste van
deze contracten is dat dit arbeidscontract onbeperkt kan worden vernieuwd en er geen afspraken
zijn verwoord over werktijden of reistijd. Net zo min krijgt een professionele sporter extra vergoedingen
voor overwerken op avonden of in weekenden. Doorbetaald verlof is op dezelfde wijze
geregeld als voor normale medewerkers, maar er wordt meestal pas buiten het sportseizoen
gebruik van gemaakt.
4.4.2 Frankrijk
Omdat men van mening was dat het Franse Olympisch Comité niet bedoeld was als werkgeversorganisatie,
werd in 1997 COSMOS opgericht met als doel de belangen voor alle werkgevers in
de sportsector te behartigen. In 2005 speelde deze organisatie een belangrijke rol bij de totstandkoming
van de eerst collectieve overeenkomst voor de gehele Franse sport (CCNS). Deze collectieve
overeenkomst bepaalt in grote lijnen het wettelijke kader waarbinnen elke sport afzonderlijk
haar regels kan bepalen. Daarbij worden voor de meeste sporten standaardcontracten gebruikt.
Sommige sporten eisen medeondertekening door de overkoepelende bond. Deze contracten
52
Een wereld te winnen

mogen in Frankrijk maximaal vijf seizoenen verlengd worden. De arbeidswet bepaalt de inhoud
van deze contracten, maar de CCNS kan een aantal wijzigingen hierop aanbrengen.
De meeste professionele atleten worden vertegenwoordigd door algemene vakbonden of
(soms) door een speciale spelersorganisatie.
4.4.3 Spanje
In Spanje zijn de belangrijkste professionele sporten voetbal, basketbal, handbal en wielrennen.
Binnen al deze sporten zijn collectieve arbeidsovereenkomsten gesloten, waarbij delen van een
standaardcontract zijn vastgesteld. Hierbij kan gedacht worden aan duur van het contract, werktijden
en bepaalde verplichtingen van beide partijen. Vaak wordt een apart tweede contract gebruikt
voor het regelen van de portretrechten. Het contract betreft een bepaalde periode of het behalen
van een bepaalde prestatie. In beide gevallen kan het contract onbeperkt vernieuwd worden. Voor
aanvang van het seizoen moet het contract getekend zijn door de club en de speler om vervolgens
goedkeuring te krijgen van de overkoepelende bond. Pas hierna krijgt de speler een licentie om in
een competitie uit te komen voor deze club. Het contract omvat dertig dagen betaald verlof, gelijk
aan het gemiddelde voor ‘reguliere’ werknemers.
4.5 Noord-Amerika
De grote Noord-Amerikaanse sportcompetities (NFL, NBA, NHL en MLB) kenmerken zich door een
strakke organisatiestructuur. De teameigenaren (verenigd in de leagues) en de spelers (verenigd in
een spelersvakbond, bijvoorbeeld de NBA Player’s Association) leggen contractueel vast op welke
wijze zij gezamenlijk hun product aan de man brengen en hoe men met elkaar omgaat. Deze afspraken
worden voor een periode van enkele jaren vastgelegd in een Collective Bargaining Agreement
(CBA). Deze CBA’s zijn bijzonder gedetailleerd en meestal enkele honderden pagina’s in omvang.
Tegelijk bestond en bestaat er binnen het commerciële Noord-Amerikaanse sportmodel vanuit de
winstgeoriënteerde eigenaren een sterke behoefte om onderlinge afspraken te maken over het uniformeren
van arbeidsvoorwaarden. Dit gebeurt met het oog op het beperken van de economische
concurrentie tussen teams en daarmee op het versterken van de sportieve concurrentie.
4.6 Conclusies
4
De conclusie van deze blik buiten de sector en over de grenzen is opbeurend. Naast de wijze
waarop de arbeidsverhoudingen van beroepsvoetballers zijn geregeld, is het vanwege alle overeenkomsten
tussen de artiesten- en kunstensector en de (top)sport ook bijzonder interessant
om goed naar deze sectoren te kijken en de gevonden oplossingen mee te nemen. Hierbij valt
te denken aan het opleidingsfonds en afspraken uit de CAO Dans voor dansers na hun actieve
carrière. Zowel in het betaald voetbal als in de professionele kunstensector wordt professionaliteit
van het werkgeverschap en de P&O-functie als een belangrijke randvoorwaarde voor professionele
arbeidsverhoudingen aangemerkt. In de kunstensector heeft dat geleid tot versterking
van de (centrale) werkgeversorganisatie(s) en tot het oprichten van een belangenorganisatie van
acteurs. Het is tevens duidelijk geworden dat oplossingen voor specifieke arbeidsvoorwaardelijke
knelpunten kosten met zich mee zullen brengen. In de kunstensector zijn deze kosten voor een
deel door de overheid gefinancierd vanwege aantoonbare achterstanden ten opzichte van andere
sectoren en het publieke belang van de kunstensector.
Hoofdstuk 4
Een rondje langs andere velden
53

Een rondgang langs andere landen in de wereld leert al snel dat veel landen gemeenschappelijke
vraagstukken hebben over de arbeidsverhoudingen van beroepssporters. De Nederlandse sportsector
kan enerzijds profiteren van de inzichten uit verschillende landen en sporten, anderzijds
heeft Nederland de kans om – wanneer men er hier in slaagt een sportoverstijgend model te
ontwikkelen – Europa-breed de toon te zetten voor een afgewogen professionaliseringsproces.
54
Een wereld te winnen

Hoofdstuk 5
Een visie naar professionele
arbeidsverhoudingen
Foto: Danny Lankers
5

5.1 Inleiding
Het Nederlandse topsportbeleid is primair gericht op het optimaliseren van talentontwikkeling
en het maximaliseren van (internationale) topprestaties. Dat is logisch: in de topsport draait het
immers om winnen en topsporters willen op topniveau presteren. De laatste tijd groeit echter het
besef dat een individuele topsporter de (wereld)top niet of nauwelijks meer op eigen kracht kan
bereiken. De condities en randvoorwaarden waaronder de topsport wordt beoefend, zijn steeds
meer bepalend voor de kans op succes. Arbeidsvoorwaardelijke voorzieningen en faciliteiten en
begeleiding voor de sporters die hun sport als beroep uitoefenen, zijn zulke belangrijke randvoorwaarden.
Een zorgvuldige manier van werken op het gebied van contracten en arbeidsverhoudingen
zorgt voor rust bij de sporter en kan tijdrovende en vervelende problemen voorkomen.
In de voorgaande hoofdstukken is echter naar voren gekomen dat de arbeidspositie van de
beroepssporter in de praktijk nog niet goed geregeld is. Door een gebrek aan aandacht en relevante
kennis bij zowel werkgevers als beroepssporters leidt dit in veel gevallen tot een gebrek aan
professionaliteit waar het gaat om de arbeidsverhoudingen en de bijbehorende afspraken. In dit
hoofdstuk geven wij onze visie weer die op korte termijn een substantiële bijdrage kan leveren aan
het waar nodig wegwerken van de achterstanden en het treffen van voorzieningen ten behoeve
van de arbeidspositie van de beroepssporters in Nederland.
5.2 Visie
Gegeven de heterogeniteit van de Nederlandse topsport is het niet wenselijk om te komen tot
één uniform en gedetailleerd arbeidsrechtelijk afsprakenmodel voor de gehele Nederlandse topsport.
Een compromismodel zou geen van de betrokken partijen aanspreken en zou daarmee
zichzelf de das omdoen. De heterogeniteit van de sportmarkt pleit voor een decentrale aanpak,
met voor beroepssporter en club maximale vrijheid om onderling zaken te regelen. De ervaring
van de afgelopen decennia leert echter dat deze vrijheid in de praktijk in sommige gevallen leidt tot
een gebrek aan professionaliteit waar het de arbeidsverhoudingen en de bijbehorende afspraken
betreft.
Om te komen tot professionele arbeidsverhoudingen in de gehele Nederlandse topsport, is sturing
op kwaliteit noodzakelijk. Sturing die van bovenaf wordt vormgegeven door werkgevers- en
werknemersorganisaties met voldoende inhoudelijke deskundigheid en ervaring, zonder dat er
sprake is van een dichtgeregeld keurslijf van afspraken. De topsport vereist arbeidsverhoudingen
à la carte: een model waarbij centraal wordt geregeld wat centraal kan, maar waarbij binnen deze
centrale afspraken voor partijen op decentraal niveau nog voldoende vrijheid bestaat om zelfstandig
onderlinge afspraken te maken.
Geprojecteerd op de Nederlandse topsport leidt dit tot het voorstel om tot een modulair meerlagenmodel
te komen, waarin elementen van de arbeidsverhoudingen nationaal en uniform worden
geregeld en andere elementen sport- of zelfs clubspecifiek worden geregeld. Doel van dit
alles is het creëren van professionelere arbeidsverhoudingen, zonder de contractvorming tussen
sporters en hun werkgevers te laten verworden tot een juridische zoektocht. Via faciliterende en
richtinggevende afspraken kunnen zij op eenvoudige wijze tot adequate afspraken en contracten
komen.
56
Een wereld te winnen

5.3 Meerlagenmodel
Het meerlagenmodel sluit aan bij de drie organisatieniveaus die de Nederlandse topsport kent en
waarvoor het vraagstuk van arbeidsverhoudingen relevant is:
-
-
-
de (top)sportsector als geheel;
het niveau van de individuele sport;
het clubniveau.
Figuur 5.1 geeft globaal de voorziene driedeling weer. In het vervolg van dit hoofdstuk zullen wij
dit model verder aanscherpen en uitwerken.
Figuur 5.1 Modulair meerlagenmodel.
Sectorniveau
Sportniveau
Clubniveau
Idealiter zijn op elk van de drie niveaus partijen actief die de belangen van werkgevers en werknemers
in de topsport vertegenwoordigen (zie tabel 5.2). Deze partijen geven per niveau invulling
aan de sociale dialoog, waarbij zij enerzijds de onderliggende niveaus voldoende vrijheden laten
voor een eigen invulling, maar anderzijds kaderstellend/richtinggevend zijn met het oog op de
gewenste professionaliseringsslag die op lagere niveaus gewenst is. Tabel 5.2 bevat een eerste
indicatie van de betrokken partijen die op de verschillende niveaus gezamenlijk afspraken
maken.
5
Hoofdstuk 5
Een visie naar professionele arbeidsverhoudingen
57

Tabel 5.2
Betrokken partijen op verschillende niveaus.
Niveau
Sportsector
Sporttak
Club
Betrokken partijen
NOC*NSF, Werkgeversorganisatie in de Sport, NL Sporter, FNV Sport,
Atletencommissie, eventueel commerciële sponsorploegen.
Sportbond, vertegenwoordigers van clubs (zoals HHCV en FEB)
vertegenwoordigers van sporters (zoals NL Sporter en VVBW),
bondsatletencommissie.
Club, spelers, zaakwaarnemers, sponsoren.
De afspraken die deze partijen met elkaar maken, kunnen twee vormen hebben. Het kan gaan om:
-
-
faciliterende en kaderstellende afspraken;
hieruit afgeleide contractuele afspraken.
De kaderstellende afspraken kunnen bijvoorbeeld gaan over de rollen die de verschillende betrokken
partijen hebben binnen het arbeidsvoorwaardenproces, over hoe men met elkaar omgaat
tijdens het onderhandelingsproces, over gezamenlijke ambities en commitment of over richtlijnen
die men met betrekking tot bepaalde arbeidsrechtelijke thema’s wil meegeven aan lagere
niveaus.
Naast deze richtlijnen kunnen partijen op bepaalde punten ook komen tot concrete contractuele
afspraken. Zo kunnen de partijen op sectorniveau in onderling overleg tot specifieke afspraken
komen die voor alle beroepssporters in de sector gelden, bijvoorbeeld over de flexwet. Of ze kunnen
minimum requirements vaststellen als het gaat om de voorwaarden waaraan de inhoud van
(arbeids)contracten dient te voldoen. Op sportniveau kunnen de betrokken partijen de minimum
requirements sportspecifiek op maat maken en sportspecifieke standaardcontracten opstellen
voor de relatie sporter-club-nationaal team. Op clubniveau gaat het om het uiteindelijke contract
tussen club en sporter.
Zelfstandige beroepssporters (tennissers, golfers, motorsporters, et cetera) worden niet direct
geraakt door de arbeidsrechtelijke professionalisering via het meerlagenmodel. Zij kennen geen
directe gezagrelatie, maar sluiten doorgaans zakelijke contracten met evenement, sponsoren en
organisatoren. Over het algemeen beschikken zij over genoeg ervaring of ondersteuning om dit
zelfstandig in goede banen te leiden. Een mogelijk raakvlak ontstaat wanneer op termijn evenementenorganisatoren
besluiten om – bij wijze van kwaliteitssignaal – hun contracten te laten
aansluiten bij de algemene sectorafspraken. In het vervolg van dit hoofdstuk besteden wij geen
verdere aandacht aan de zelfstandige beroepssporters.
In de volgende drie paragrafen gaan we nader in op de drie verschillende niveaus.
5.3.1 Het sectorniveau
Op sectorniveau kunnen de relevante vertegenwoordigende partijen in de eerste plaats afspraken
maken over de rollen die de partijen vervullen en de wijze waarop zij met elkaar omgaan.
58
Een wereld te winnen

In de tweede plaats kunnen op dit niveau onderwerpen aan de orde komen als het gezamenlijk
opzetten van loopbaanvoorzieningen en opleidingsfonds, gezondheidsaspecten en (ziektekosten)
verzekeringen en pensioenvoorzieningen voor beroepssporters.
In de derde plaats kunnen kaderstellende arbeidsrechtelijke afspraken gemaakt worden die voor
de volledige Nederlandse topsport gelden. Daarbij gaat het om het vinden van een balans tussen
‘gewenste decentrale vrijheid’ en ‘noodzakelijke centrale sturing’. Te veel sturing leidt tot weerstand,
te veel vrijheid belemmert de ontwikkeling van professionele arbeidsverhoudingen. Het is
zaak de afspraken te beperken tot minimum requirements die zoveel als mogelijk door de hele
sportsector worden onderschreven en die de arbeidsverhoudingen op lagere niveaus vereenvoudigen
en sturen. De afspraken betreffen onder meer algemeen geldende procedure- en gedragsregels,
bijvoorbeeld over zaken als fair play en dopingbestrijding. Ook sportbrede kwesties als het
maken van specifieke afspraken rondom de flexwet worden op dit niveau vastgelegd.
Het lijkt zinvol dat werkgevers en werknemers op sectorniveau richtinggevende afspraken
maken over zaken die in ieder geval aan de orde moeten komen in arbeidscontracten in de topsport.
Daarbij gaat het uitsluitend om het benoemen van de onderwerpen, het uitwerken ervan
gebeurt op sport- en clubniveau. Zo kan er bijvoorbeeld worden afgesproken dat in contracten in
ieder geval iets moet worden gezegd over de arbeidstijden, vakantie en verlof, ziekte en arbeidsongeschiktheid,
doping, medische kosten bij blessures. Het idee van een ‘faciliterende cao’ komt
hier opzetten.
In de vierde plaats kunnen de gezamenlijke partijen op dit niveau ook een aantal contractuele
afspraken vormgeven. Zij zijn de juiste partijen om namens hun achterbannen bindende afspraken
te maken over bijvoorbeeld het stipendium (hoogte, voorwaarden) en deelname aan de olympische
ploeg. Deze afspraken moeten terugkomen in de stipendiumregeling.
Op het sectorniveau kan ook een vertegenwoordiging namens de commerciële ploegen (schaatsen,
wielrennen) participeren. Als er – evenals bijvoorbeeld in Duitsland – een vertegenwoordigend
orgaan van alle (grote) sportsponsoren zou bestaan, kan deze partij wellicht ook op sectorniveau
aan tafel worden uitgenodigd, voor zover het om arbeidsrechtelijke aspecten gaat.
5.3.2 Het sporttakniveau
Op het sporttakniveau maken de betrokken partijen arbeidsrechtelijke afspraken die aanvullend
zijn op de algemene sectorafspraken. Dit gebeurt per sport. Daarmee wordt recht gedaan aan de
onderlinge verschillen tussen sporten, bijvoorbeeld waar het gaat om:
-
-
de complexiteit van de arbeidsvoorwaarden, welke in de regel een afgeleide is van de mate
van commercialisering van een sport;
de wens om binnen een sport collectieve afspraken te maken in plaats van individuele
afspraken tussen clubs en spelers.
5
De afspraken die op sportniveau worden gemaakt door de vertegenwoordigers van werkgevers
en werknemers, gelden voor alle partijen binnen de betreffende sport.
De afspraken hebben in de eerste plaats betrekking op de rollen die de verschillende partijen
vervullen en de omgang met elkaar.
Hoofdstuk 5
Een visie naar professionele arbeidsverhoudingen
59

In de tweede plaats maakt men aanvullende kaderstellende en faciliterende afspraken over de
arbeidsrelaties binnen een specifieke sport. Daarbij gaat het opnieuw om het vinden van een
balans tussen ‘gewenste decentrale vrijheid’ en ‘noodzakelijke centrale sturing’. Het kan bijvoorbeeld
gaan om sportspecifieke aanvullingen op de arbeidstijden, vakantie en verlof, sportspecifieke
antidopingafspraken of een nadere invulling van de eisen waaraan contracten moeten voldoen.
Zo kan op sportniveau worden afgesproken dat werkgevers de vakbondscontributie voor
hun rekening nemen. Ook het speelschema kan hier aan de orde komen en wellicht zijn zelfs
collectieve afspraken mogelijk over een minimumvergoeding. Andere mogelijke arbeidsrechtelijke
afspraken op sportniveau – die dus voor alle clubs en spelers gelden – betreffen bijvoorbeeld de
relatie speler-club-nationaal team, de omgang met zaakwaarnemers, (collectieve) portretrechten
en transferregels.
In de derde plaats kunnen de betrokken partijen hun gezamenlijk overleg gebruiken om
bepaalde afspraken onder te brengen in (sportspecifieke) contracten. Dat kan bijvoorbeeld gelden
voor de voorwaarden voor het afstaan van internationals aan de sportbond. En hoe men (financieel)
omgaat met een eventueel in het nationaal team opgelopen blessure.
Ook op dit sporttakniveau geldt dat de afspraken van een zodanig abstractieniveau zijn dat zij door
alle partijen kunnen worden onderschreven. De afspraken mogen niet strijdig zijn met die op het
bovenliggende sectorniveau.
5.3.3 Het clubniveau
Het laagste niveau van het meerlagenmodel betreft de arbeidsrechtelijke afspraken tussen clubs
en individuele spelers. Het gaat hierbij ook om aanvullende afspraken die door partijen (club,
speler, zaakwaarnemer, sponsor) worden gemaakt binnen de eerder genoemde afspraken op
sector- en sportniveau. Hierbij gaat het om concrete en persoonsgebonden afspraken over zaken
als salaris, premies, prestaties, verzekeringen, medische kosten, kleding en materiaal, et cetera.
Deze afspraken mogen niet strijdig zijn met afspraken uit de bovenliggende niveaus.
Betrokken partijen hebben op dit niveau veel vrijheid om onderlinge afspraken te maken. Dat is
ook noodzakelijk in de competitieve sportmarkt die gekenmerkt wordt door kortlopende contracten
en intensieve onderhandelingen tussen clubs en spelers, waarbij beide partijen vaak ook
nog parallelle gesprekken voeren met alternatieve aanbieders. Vanuit de ambitie tot professionalisering
zijn daarbij via het meerlagenmodel richtlijnen ingebouwd die voor zowel werkgever als
werknemer een adequate onderhandeling en contractvorming faciliteren en garanderen.
De afspraken op clubniveau worden in de meeste gevallen vastgelegd in een contractuele arbeidsovereenkomst
tussen speler en club.
60
Een wereld te winnen

Figuur 5.3 Nadere invulling meerlagenmodel.
Sectorniveau
Sectorniveau
Sporttakenniveau
Sectorniveau
Sociale dialoog over:
- flexwet
- minimum requirements
- leven na de sport (pensioen, opleiden)
- versterking sociale partners
- afspraken stipendium
- richtlijnen/kaderafspraken arbeidstijden, vakantie/
verlof, ziekte en arbeidsongeschiktheid
- medische kosten bij blessures
- rol makelaars/derden
- afspraken t.b.v. zzp’ers
- doping
- Olympische Spelen
Sporttakenniveau
Clubniveau
Sporttakenniveau
Clubniveau
Sporttakspecifieke afspraken over:
- minimum requirements
- uiteenlopende modelcontracten
- voorwaarden afstaan internationals
- stipendiumafspraken
- doping
- aanvullende afspraken t.a.v. sectorale kaders
- vergoeding vakbondscontributie
Clubniveau
Individuele contracten met individuele
arbeidsvoorwaarden
5.4 Uitzondering
In de heterogene topsportmarkt kan het voorkomen dat sociale partners in een bepaalde sport op
enig niveau gezamenlijk concluderen dat zij niet kunnen leven met een afspraak waaraan zij vanuit
het bovenliggende niveau gecommitteerd zijn. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat een club en
een speler per se willen afwijken van een voor hun sport collectief afgesproken regel. Onder
bepaalde voorwaarden is dit toegestaan, mits beide partijen deze afwijking expliciet vermelden
in hun onderlinge contract.
De voorwaarden waaronder dit kan en de exacte wijze waarop dit wordt geregeld, zijn onderwerp
van de sociale dialoog op het bovenliggende niveau en dienen te zijn verwoord in bijbehorende
(bovenliggende) afspraken.
5
Hoofdstuk 5
Een visie naar professionele arbeidsverhoudingen
61

5.5 Het sturen op professionalisering
Het meerlagenmodel biedt vertegenwoordigingen van werkgevers en van beroepssporters de
mogelijkheid actief sturing te geven aan de professionalisering van de arbeidsverhoudingen in de
topsport. Via hun afspraken op sectorniveau kunnen de betrokken partijen een richtinggevende
impuls geven aan de wijze waarop arbeidsrelaties op lagere niveaus worden vormgegeven. Zo
kunnen de betrokken vertegenwoordigers zich op sectorniveau gezamenlijk committeren aan het
streven hun specifieke ‘afdelingen’ op het sportniveau in ieder geval afspraken te laten maken
over bijvoorbeeld het gebruik van standaardcontracten en minimum requirements.
Cruciaal hierbij is dat men de partijen op sportniveau zover krijgt dat er op deze punten íets wordt
geregeld. Wát men regelt, is aan de betreffende partijen.
Analoog aan dit traject kan op sportniveau bijvoorbeeld worden overeengekomen dat:
• clubs altijd schriftelijke spelerscontracten dienen te hanteren; en
• in deze contracten ten minste aandacht moet worden besteed aan de onderwerpen zoals
afgesproken op sporttakniveau. Wat de clubs en speler daarover vervolgens regelen, is
hun vrije keuze. Idealiter wordt op sportniveau het gebruik van standaardcontracten voorgeschreven.
Hierover later meer.
Het spreekt voor zich dat het vanuit het oogpunt van professionalisering wenselijk is om vooral
zaken die door sociale partners arbeidsrechtelijk van groot belang worden geacht, op een zo hoog
mogelijk niveau te regelen. De afweging tussen ‘centrale sturing’ en ‘decentrale vrijheid’ is daarbij
een boeiende uitdaging.
Idealiter worden door partijen op sectorniveau niet alleen arbeidsrechtelijke afspraken gemaakt,
maar vinden deze partijen zich ook in het faciliteren en stimuleren van een volwassen sociale
dialoog op de twee onderliggende niveaus. Dit betekent onder meer dat men zich inzet voor een
adequate decentrale belangenvertegenwoordiging. Speciale aandacht lijkt daarbij gewenst voor:
-
-
-
sportspecifieke werknemersvertegenwoordiging. NL Sporter lijkt deze behoefte reeds te
gaan vervullen met sportspecifieke ‘onderafdelingen’. Deze plannen staan echter nog in de
kinderschoenen;
goede afspraken en sociale dialoog tussen de sportbond en de (vertegenwoordiging) van
sportclubs. Bij enkele sporttakken hebben de clubs uitkomend in de hoogste klasse zich al
verenigd, maar verloopt het overleg met de sportbond nog niet optimaal;
specifieke deskundige afvaardigingen vanuit de sportbond, sportclubs en commerciële
ploegen voor een gedegen sociale dialoog met de vertegenwoordiging van sporters over
arbeidsrechtelijke zaken. Een tot stand te komen ‘sociaal secretariaat’ aan werkgeverszijde
zou als service- en kennisinstituut kunnen dienen voor de werkgevers in de sport. De WOS
is beschikbaar om dit initiatief op zich te nemen vanuit haar ervaringen en kennis op het terrein
van arbeidsverhoudingen in de sport.
In dit kader lijkt het raadzaam om op een zo hoog mogelijk niveau afspraken te maken over concrete
acties die bijdragen aan het realiseren van een evenwichtige dialoog op alle niveaus. Dit kan
bijvoorbeeld door het sportniveau ‘voor te schrijven’ afspraken te maken over gezamenlijke com-
62
Een wereld te winnen

municatie richting spelers over het nut van het lidmaatschap van een vakbond, of mogelijk zelfs
over betaling van de vakbondscontributie door de clubs.
5.6 Standaard(arbeids)contracten
Afspraken over het gebruik en de inhoud van (arbeids)contracten kunnen een substantiële bijdrage
leveren aan de professionalisering van de arbeidsverhoudingen in de topsport. Het aanbieden
van standaardcontracten is een praktische en effectieve manier om onderhandelingen tussen
clubs en spelers te faciliteren en tegelijkertijd een kwaliteitsimpuls te geven.
Voor contracten geldt hetzelfde als voor de arbeidsverhoudingen in het algemeen: de heterogeniteit
van de sportsector maakt het gebruik van uiteenlopende (standaard)contracten noodzakelijk.
Zo zullen partijen in een gecommercialiseerde sport als wielrennen of schaatsen behoefte hebben
aan uitgebreidere contracten dan spelers in de badmintonhoofdklasse. Ook binnen één sport
kunnen de contracten echter uiteenlopen van omvangrijk en gedetailleerd voor professionele spelers
tot beknopt en eenvoudig voor een nog studerende jeugdspeler.
Ook hier geldt dat een modulaire opbouw van contracten de mogelijkheid biedt om voor elke
arbeidsrelatie het juiste standaardcontract samen te stellen: contracten à la carte. Door het aanbieden
van standaardcontracten – opgebouwd uit standaardcontractmodules – wordt gewaarborgd
dat alle relevante arbeidsrechtelijke aspecten worden meegenomen en dat dit op de juiste
wijze gebeurd. Het schema in tabel 5.4 (op de volgende pagina) bevat] een eerste aanzet voor de
opbouw van gedifferentieerde standaardcontracten.
De standaardcontracten – of de modules waaruit deze worden samengesteld – kunnen op sectorniveau
ontwikkeld worden, onder het toeziend oog en met medewerking van alle betrokken partijen.
De op sectorniveau betrokken partijen beschikken samen over meer dan voldoende kennis
om tot een aantal werkbare standaardcontracten te komen. Bovendien kan bij deze ontwikkeling
gebruik worden gemaakt van bestaande contractvormen uit binnen- en buitenland.
Idealiter wordt op sportniveau voorgeschreven welke vrijheidsgraden partijen op clubniveau hebben
bij het kiezen of samenstellen van hun standaardcontract. Zo kan per sport een bepaald
relevant minimumniveau aan contractkwaliteit worden gewaarborgd.
5
Hoofdstuk 5
Een visie naar professionele arbeidsverhoudingen
63

Tabel 5.4
Uiteenlopende standaard(arbeids)contracten.
A-contract B-contract C-contract
Sectorafspraken
Fairplay-code en anti-dopingcode • • •
Algemene verplichtingen werkgever en werknemer • • •
Afspraken bij mogelijke selectie Nederlands Olympisch Team • • •
Sportafspraken
Transfers • • •
Werkgeversrelaties club-bond bij evt selectie nationaal team • • •
Club betaalt (deel) vakbondscontributie • • •
Clubafspraken
Salaris of vergoeding • • •
Premies en bonussen • • •
Reiskosten • • •
Tegenprestatie • • •
Gedragsregels • • •
Conflicten • • •
Kleding en materiaal • • •
Werktijden en speel- en trainingsschema • • •
Vakantie en verlof • • •
Ziekte en arbeidsongeschiktheid • • •
Auto en huisvesting • •
Pensioenopbouw • •
Opleidingen • •
Ziektekosten • •
Medische begeleiding • •
Representatieve taken voor de club, waaronder clinics • •
Betaling agenten en zaakwaarnemers
Persoonlijke sponsoring en commerciële activiteiten
Boetes en schorsingen
Portretrechten
•
•
•
•
5.7 Invoering
Om vanuit de huidige situatie te komen tot het ideaalbeeld van een meerlagenmodel, is naar
onze opvatting een groeitraject nodig. Dit groeitraject kent zowel een horizontale als een verticale
dynamiek, zoals geschetst in figuur 5.5. Nadat eerst op sectorniveau afspraken zijn gemaakt over
een gezamenlijk professionaliseringstraject, wordt begonnen met het uitwerken van de sectorale
ambities en afspraken over rollen en taken. Ook hierbij kan geprofiteerd worden van bestaande
samenwerkingsvoorbeelden uit andere bedrijfstakken of uit andere sportomgevingen (zie hiervoor
hoofdstuk 4).
64
Een wereld te winnen

Vervolgens wordt in een of meerdere sporten bij wijze van pilot het sport- en clubniveau concreet
vormgegeven. Dit betreft in de eerste plaats het initiëren van de decentrale sociale dialoog door
het organiseren van een adequate vertegenwoordiging van werkgevers en werknemers. In de
tweede plaats gaat het om het, binnen deze sociale dialoog, maken van concrete sportspecifieke
afspraken in aanvulling op de algemene sectorafspraken.
Tegelijk wordt op sectorniveau begonnen met het ontwikkelen van standaardcontracten en/of
-modules. Figuur 5.5 geeft in hoofdlijnen weer hoe de invoering van het meerlagenmodel zich
binnen de sport kan voltrekken.
Figuur 5.5 Professionaliseringstraject.
5.8 Regiegroep
Zoals hiervoor beschreven, dienen er eerst op sectorniveau afspraken te worden gemaakt over
een gezamenlijk professionaliseringstraject. Onderdeel van deze afspraken is het uitwerken van
de sectorale ambities en afspraken over rollen en taken. Vanwege het grote aantal betrokken
partijen bij de arbeidsverhoudingen van beroepssporters is een deskundige regiegroep gewenst
en noodzakelijk om de ontwikkeling en invoering van het professionaliseringstraject plaats te laten
vinden en te begeleiden.
5
De regiegroep dient te bestaan uit gezaghebbende vertegenwoordigers van de verschillende partijen
en enkele onafhankelijke deskundigen die er zorg voor moeten dragen dat op voorhand commitment
en inbreng van de diverse betrokken partijen worden gerealiseerd. De regiegroep dient
daarbij als taak mee te krijgen een groslijst samen te stellen van belangrijke arbeidsvoorwaardelijke
onderwerpen die door betrokken partijen gezamenlijk onderschreven worden en vervolgens
Hoofdstuk 5
Een visie naar professionele arbeidsverhoudingen
65

als onderwerpen voor de sociale dialoog op sector niveau dienen. Doel daarvan is ervoor te zorgen
dat op (korte) termijn een substantieel begin wordt gemaakt met het waar nodig wegwerken
van achterstanden en het treffen van voorzieningen ten behoeve van de arbeidspositie van de
beroepssporters in Nederland.
Het bestuurlijke voorzitterschap van de regiegroep kan in handen komen van bijvoorbeeld de
voorzitters van de WOS en NL Sporter, of een onafhankelijke voorzitter. Een operationele werkgroep
– die rapporteert aan de regiegroep – zou de vereiste uitvoerende werkzaamheden voor
haar rekening kunnen nemen.
66
Een wereld te winnen

Hoofdstuk 6
Conclusies en
aanbevelingen
Foto: Danny Lankers
6

6.1 Inleiding
De voorgaande hoofdstukken hebben inzicht gegeven in de huidige arbeidsverhoudingen van
beroepssporters in Nederland. Enerzijds is in kaart gebracht hoe de arbeidsverhoudingen momenteel
geregeld zijn. Anderzijds zijn met oplossingsrichtingen en een visie handvatten aangereikt voor
de verdere professionalisering van de arbeidsverhoudingen van beroepssporters. De ervaringen in
aanverwante sectoren en in andere landen hebben daarbij als perspectief en voeding gediend.
Dit slothoofdstuk geeft een reeks conclusies en aanbevelingen. Daarbij zijn de aanbevelingen
onderverdeeld in aanbevelingen voor het proces, aanbevelingen voor de organisatiekracht van
werkgevers en beroepssporters en inhoudelijke aanbevelingen. Tot slot is een opzet geformuleerd
over het vervolgtraject zoals wij dat voor ogen hebben. De conclusies, aanbevelingen en
het vervolgtraject zijn geformuleerd vanuit de wenselijkheid om op korte termijn een substantieel
begin te maken met het wegwerken van achterstanden en het treffen van voorzieningen ten
behoeve van de arbeidspositie van beroepssporters in Nederland. Het einddoel is het leveren van
een bijdrage aan een beter topsportklimaat in Nederland.
6.2 Conclusies
1. Aanzienlijk volume aantal beroepssporters in Nederland
Uit nader onderzoek blijkt dat het aantal beroepssporters in Nederland voor wie de sportbeoefening
een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is, geraamd kan worden op 3.700. Inclusief
een conservatieve schatting van het aantal voetballers dat een bepaalde vorm van beloning ontvangt
in het amateurvoetbal, ligt de raming van het aantal beroepssporters op 4.600.
2. Atypische arbeidsverhouding beroepssporter
De arbeidsverhouding van de beroepssporter kenmerkt zich als atypisch. De arbeidspositie van
een beroepssporter wordt in belangrijke mate beheerst door zijn sportieve resultaten. De professionele
topsportloopbaan is slechts van korte duur en wijkt ten aanzien van de arbeidstijden
af van ‘normale werknemers’. Bovendien is topsport zowel lichamelijk als psychisch een zware
belasting. Verder zijn statuten, (doping)reglementen en besluiten van de (internationale) sportbond
(indirect) van invloed op de arbeidspositie. De beroepssporter staat ook in relatie tot een
groot aantal partijen. Tot slot kan de marktwaarde van sommige beroepssporters ver boven die
van anderen liggen.
3. Grote diversiteit aan belangenorganisaties en vertegenwoordigers
Aan werkgeverskant bestaat een grote diversiteit aan organisaties die mogelijk werkgever of
opdrachtgever van beroepssporters zijn (clubs, sportbonden, NOC*NSF, Fonds voor de Topsporter,
commerciële sponsorploegen). Iedere organisatie heeft daarbij zijn eigen belangen. De vertegenwoordiging
van partijen is versnipperd georganiseerd. Dit kan centraal overleg lastig maken.
4. Grote diversiteit aan ontwikkelingen per sporttak
De Nederlandse topsport is heterogeen. Elke sporttak heeft een eigen identiteit, sportspecifieke
ontwikkelingen en een eigen mate van professionaliteit en commercialisering. Dat heeft zijn weerslag
op de arbeidsverhoudingen. Op dit terrein bestaan er dan ook grote verschillen tussen de
sporttakken.
68
Een wereld te winnen

5. Versnipperde en zwak georganiseerde vertegenwoordiging beroepssporters
Behalve de betaaldvoetballers zijn de beroepssporters in Nederland gering georganiseerd. De
vertegenwoordiging van beroepssporters in Nederland, zoals NL Sporter en de VVBW (beroepswielrenners),
kenmerkt zich als diffuus en financieel zwak en heeft weinig slagkracht.
6. Gebrek aan kennis over arbeidsverhoudingen bij sportorganisaties
Nog te weinig sportorganisaties beschikken over relevante (juridische) kennis over arbeidsverhoudingen
en arbeidsaangelegenheden. Een gebrek aan aandacht, geld en mankracht speelt hierbij
een rol. Het gevolg is dat de arbeidsverhoudingen en bijbehorende afspraken in veel gevallen een
gebrek aan professionaliteit kennen.
7. Te weinig aandacht voor fiscaliteiten
Er is bij sportorganisaties nog te weinig kennis over en aandacht voor de juiste en volledige toepassing
van de fiscale regelgeving en loonheffingen, zoals het afdragen van loonbelasting en premies
werknemersverzekeringen. In veel gevallen leidt dit tot een gebrekkige fiscale administratie.
8. Gebrekkige kennis over arbeidscontracten bij beroepssporters
Beroepssporters zijn snel geneigd een contract te ondertekenen zonder te onderhandelen. De
oorzaak daarvan is dat het sporters, mede vanwege hun jonge leeftijd, vaak ontbreekt aan de
juiste kennis en inzicht om de exacte inhoud van een contract, en daarmee de gevolgen, te overzien.
In de praktijk blijkt ook dat slechts enkele sporters worden begeleid door deskundigen die
hun belangen behartigen. Daarnaast speelt de passie voor het topsportersvak een rol; de intrinsieke
motivatie om topsporter te zijn, overschaduwt in veel gevallen de roep om betere arbeidsverhoudingen
en -voorwaarden.
9. Wet flexibiliteit en zekerheid ongebruikelijk en onwenselijk
De regels van de flexwet leiden in de praktijk tot ongewenste situaties in de arbeidspositie van
beroepssporters. Vanwege de aard van de functie van de beroepssporter worden contracten voor
onbepaalde tijd in de sportwereld en bij de beroepssporter zelf als ongebruikelijk en onwenselijk
gezien. Daarnaast blijkt in de praktijk dat de regels van de flexwet niet altijd (correct) worden
toegepast.
10. Geen vangnet voor uitvallende jonge talenten
Het aantal talentprogramma’s in Nederland voor jonge sporttalenten neemt toe. Niet ieder talent
haalt echter de top of kan uiteindelijk de sport als beroep uitoefenen. Er is in Nederland nog te
weinig aandacht hiervoor en er is nog geen vangnet voor uitvallende jonge talenten.
11. Weinig aandacht en voorzieningen voor het (maatschappelijke) bestaan na de
topsportcarrière
Vanuit de beroepssporters zelf en de sportwereld is betrekkelijk weinig aandacht voor de maatschappelijke
positie en het welbevinden van oud-topsporters. Voorzieningen op maatschappelijk
terrein ten behoeve van de topsportcarrière of ter voorbereiding of verdere ontwikkeling van de
maatschappelijke carrière ontbreken of zijn versnipperd georganiseerd. Dat geldt onder meer voor
opleidings- en pensioenvoorzieningen.
6
Hoofdstuk 6
Conclusies en aanbevelingen
69

12. Collectieve (ziektekosten)verzekeringen en zorgvoorzieningen ontbreken
Voor een groot deel van de beroepssporters bestaan geen collectieve ziektekostenverzekeringen
en zorgvoorzieningen, hoewel de toegankelijkheid van medische zorg voor werkgevers en beroepssporters
van cruciaal belang is om op een gezonde manier topprestaties te kunnen leveren.
13. Weinig eenduidigheid rondom doping en arbeidsrechtelijke aspecten
Rondom doping en arbeidsrechtelijke aspecten is momenteel nog weinig eenduidigheid. Er
bestaat een spanningsveld tussen de dopingovertreding aan de ene kant en de arbeidsrechtelijke
consequenties die een werkgever daaraan kan verbinden, aan de andere kant. Sportorganisaties
blijken behoefte te hebben aan een eenduidig beleid hieromtrent.
14. Verantwoordelijkheden en rollen bij stipendiumsporters onduidelijk
Anders dan bij een werkgever-werknemerrelatie is het rondom de topsporters met een stipendium
niet altijd helder geregeld welke partijen welke verantwoordelijkheden hebben als het gaat
om arbeidsaangelegenheden. De rol van het Fonds voor de Topsporter, waarmee de stipendiumsporter
een fictieve dienstbetrekking heeft, is in dit kader beperkt, omdat het Fonds slechts belast
is met de uitvoering van de stipendiumregeling.
15. Hoogte stipendiumuitkering ontoereikend
De (hoogte van de) stipendiumuitkering geeft sporters onvoldoende de mogelijkheid om voor
zichzelf zo gunstig mogelijke randvoorwaarden op maatschappelijk terrein te scheppen. Zeker de
sporters die zich in een latere levensfase bevinden en bijvoorbeeld een gezin hebben en daardoor
hogere vaste lasten, komen in een spagaat terecht tussen topsportcarrière en maatschappelijke
carrière.
16. Socialezekerheidspositie A-, B- en HP-sporters onduidelijk
Er bestaan onduidelijkheden rondom de socialezekerheidspositie van de A-, B- en HP-sporters.
Vooral over de toepassing van WW-rechten en bijstandsrechten voor deze sporters bestaan op
basis van de jurisprudentie discussies.
6.3 Aanbevelingen
6.3.1 Aanbevelingen voor het proces
1. Noodzakelijke inhaalslag
Het huidige gebrek aan professionaliteit en heldere afspraken ten aanzien van de arbeidsverhoudingen
rondom de beroepssporters in Nederland maakt een forse inhaalslag op dit terrein noodzakelijk.
2. Noodzakelijke centrale sturing en gewenste decentrale vrijheid
Gezien de heterogeniteit rondom arbeidsverhoudingen van beroepssporters in Nederland is een
gezamenlijk professionaliseringstraject gewenst. Daarbij wordt centraal geregeld wat centraal
kan, maar binnen deze centrale afspraken bestaat voor partijen op decentraal niveau nog voldoende
vrijheid om zelfstandig onderlinge afspraken te maken. Wij verwijzen naar hoofdstuk 5
voor een nadere uitwerking.
70
Een wereld te winnen

3. Instellen regiegroep en operationale werkgroep
Vanwege het grote aantal betrokken partijen bij de arbeidsverhoudingen van beroepssporters is
een deskundige regiegroep gewenst en noodzakelijk om de ontwikkeling en invoering van het
professionaliseringstraject plaats te laten vinden en te begeleiden. De regiegroep dient de sectorale
ambities en afspraken over rollen en taken van werkgevers en werknemers uit te werken. De
regiegroep bestaat uit gezaghebbende vertegenwoordigers van de betrokken partijen en enkele
onafhankelijke deskundigen die er zorg voor moeten dragen dat op voorhand commitment en
inbreng van de partijen in het werkveld worden gerealiseerd. De regiegroep dient als taak te krijgen
een groslijst samen te stellen van arbeidsvoorwaardelijke onderwerpen en oplossingen die
ervoor zorgen dat op (korte) termijn een substantieel begin wordt gemaakt met het waar nodig
wegwerken van achterstanden en het treffen van voorzieningen ten behoeve van de arbeidspositie
van de beroepssporters in Nederland.
Het bestuurlijke voorzitterschap van de regiegroep kan in handen komen van bijvoorbeeld de
voorzitters van de WOS en NL Sporter, of een onafhankelijke voorzitter. Een operationele werkgroep
– die rapporteert aan de regiegroep – zou de vereiste uitvoerende werkzaamheden voor
haar rekening kunnen nemen. Het is gewenst om op korte termijn de regiegroep en operationele
werkgroep te formeren en aan het werk te zetten.
6.3.2 Aanbevelingen voor organisatiekracht
1. Betere toerusting en organisatie aan werkgeverskant
Er dient aan de werkgeverskant een betere toerusting en organisatie te komen. Dat kan door
middel van kennis- en expertisebundeling. Het strekt tot aanbeveling aan werkgeverszijde een
‘sociaal secretariaat’ tot stand te brengen dat kan dienen als service- en kennisinstituut voor werkgevers
in de sport. Dit werkgeversplatform zal aan de volgende functies invulling geven:
-
-
-
-
het bieden van een kennis- en expertisecentrum voor de werkgevers van de topsporters;
het bieden van een servicepunt voor de werkgevers;
het treffen van gemeenschappelijke regelingen, zoals uiteenlopende (model)contracten,
met betrekking tot de arbeidsverhoudingen en -voorwaarden voor topsporters;
het vertegenwoordigen van de werkgevers waar het verantwoordelijkheden van sociale
partners betreft.
De WOS is beschikbaar om dit initiatief op zich te nemen vanuit haar ervaring en kennis op het
terrein van arbeidsverhoudingen in de sport.
2. Vergroten van professionalisering van werkgeverschap binnen sportorganisaties
Het kennis- en expertiseniveau van sportorganisaties op het terrein van het werkgeverschap moet
over de hele linie naar een hoger niveau worden gebracht. Naast het inrichten van een ‘sociaal
secretariaat’ aan werkgeverszijde als service- en kennisinstituut is er ook voor de sportbonden
een belangrijke taak weggelegd in de informatievoorziening richting de sportverenigingen.
3. Structureren en verstevigen van de belangenbehartiging van beroepssporters
Een stevige en meer gestructureerd ingerichte belangenorganisatie van de beroepssporters is
voor individuele belangenbehartiging van beroepssporters en collectieve vertegenwoordiging
noodzakelijk. Vanuit kennis- en expertisebundeling strekt een (stevigere) vorm van samenwer-
6
Hoofdstuk 6
Conclusies en aanbevelingen
71

king tussen de werknemersvertegenwoordigingen in de sport (NL Sporter, FNV Sport, VVBW,
VVCS, ProProf) tot aanbeveling. Hierbij is van belang dat ieders rol helder is en die rol ook voor alle
partijen in de sportsector bekend is.
4. Optimalisering en uitbreiding interne organisatie van de belangenorganisatie van
beroepssporters
Het is noodzakelijk dat de interne organisatie en financiële positie van de belangenbehartiging
van beroepssporters een impuls krijgen. Er moet een zo hoog mogelijke organisatiegraad – zowel
kwalitatief als kwantitatief – onder beroepssporters in de sector worden nagestreefd. Een eerste
stap kan een model zijn waarin het lidmaatschap bij een werknemersvertegenwoordiging
wordt ondersteund en de werkgevers de (jaar)contributie van de topsporters voor hun rekening
nemen.
6.3.3 Inhoudelijke aanbevelingen
1. (Sectorale) cao
Vanwege de behoefte aan specifieke afspraken over de regels die voortvloeien uit de flexwet, is
een (sectorale) cao voor beroepssporters noodzakelijk. In deze cao dienen vertegenwoordigers
van werkgevers en beroepssporters naast specifieke afspraken rondom de flexwet ook kaderstellende
minimumafspraken te maken. De cao dient sectoraal te regelen wat sectoraal kan, maar
dient voor partijen op decentraal niveau voldoende vrijheid te bieden om (binnen deze sectorale
afspraken) zelfstandig onderlinge afspraken te maken. De cao-afspraken moeten een evenwichtige
balans vinden tussen flexibiliteit en zekerheid rondom de arbeidspositie van beroepssporters.
2. Minimum requirements voor (standaard)contracten
Op sectoraal niveau en per sporttak dienen standaardcontracten en minimum requirements over
het gebruik en de inhoud van contracten vastgesteld te worden. Een relevant minimumniveau aan
contractkwaliteit is noodzakelijk. Het afspreken van minimum requirements en het aanbieden van
standaardcontracten, gedifferentieerd naar sporttak, zijn praktische en effectieve manieren om
onderhandelingen tussen clubs en spelers te faciliteren en tegelijkertijd een kwaliteitsimpuls te
geven. De minimum requirements dienen door de hele sportsector onderschreven te worden.
3. Beleid en kaders voor arbeidspositie van beroepssporters en (internationale)
antidopingreglementen
Als onderdeel van de kaders dienen omgangsregels en ieders verantwoordelijkheden tussen de
werkgever en de beroepssporter te worden vastgelegd. Ook is het belangrijk dat op sectorniveau
eenduidige kaders afgesproken worden omtrent arbeidsrechtelijke consequenties bij dopingovertredingen
van beroepssporters.
4. Opleidingsfonds en collectieve opleidingsregeling voor beroepssporters
In navolging van andere sectoren in Nederland strekt het tot aanbeveling de mogelijkheden voor
een opleidingsfonds en een opleidingsregeling voor beroepssporters te onderzoeken. Het fonds
en de regeling moeten ervoor zorgen dat beroepssporters hulp kunnen krijgen bij het kiezen
van een tweede loopbaan en het financieren van een eventuele opleiding. De WOS is bereid
de mogelijkheden hiernaar te onderzoeken, evenals mogelijke financieringsmiddelen. Daarnaast
72
Een wereld te winnen

moet worden onderzocht of binnen de huidige opleidingsvoorzieningen van onder andere Randstad
uitbreiding mogelijk is.
5. Opleidingsvoorzieningen voor jonge talenten
Er dient meer aandacht te komen voor de grote groep talenten die op jonge leeftijd topsport
bedrijft. Aangezien niet alle talenten de top bereiken en uitvallen, dient een vangnet voor deze
jonge sporters gecreëerd te worden, bijvoorbeeld via opleidingsvoorzieningen gedurende de topsportbeoefening.
6. Pensioenregeling voor beroepssporters
Er dient een pensioenregeling voor beroepssporters georganiseerd te worden, waarbij een traditionele
ouderdomspensioenregeling niet de voorkeur heeft. Een bijzondere vorm van een spaarregeling
of levensloopregeling, die de beroepssporter in staat stelt zich na zijn loopbaan te kunnen
oriënteren op zijn nieuwe loopbaan, is gepaster.
7. Collectieve ziektekostenverzekering met arbeidsgerelateerde zorgvoorzieningen
Als aanvulling op de normale (dagelijkse) voorzieningen bij de club, sportbond of NOC*NSF dient
er een basis(beroepssporters)verzekering te komen, waarin afspraken staan rondom snelle diagnoses
bij blessures, aanvullende diagnostieken (MRI-scans en echo’s), speciale revalidatietherapieën
en een topsportmedisch keuringsaanbod.
8. Helderheid over verantwoordelijkheid rond stipendiumregeling
Als het gaat om de stipendiumsporters, dienen de rollen en verantwoordelijkheden van het Fonds
voor de Topsporter, NOC*NSF, de sportbonden en de clubs helder gemaakt te worden, zeker als
het gaat om arbeidsaangelegenheden en dagelijkse begeleiding.
9. Stipendiumuitkering een basisrecht
De keuze om het optimale uit een topsportcarrière te halen, moet voor topsporters aantrekkelijker
worden. Maak van de stipendiumuitkering een basisrecht, waarbij de stipendiumsporter niet
wordt gekort op het stipendium als hij bijverdiensten heeft uit bijvoorbeeld een arbeidscontract
met zijn club. Daarmee kunnen topsporters een inkomen op marktconform niveau opbouwen.
Het totale inkomen van de sporter (stipendium plus bijverdiensten) kan daarbij gekoppeld worden
aan een bepaald maximum, waarmee het basisrecht op het stipendium vervalt als het totale inkomen
van een grootverdienende sporter meer is dan het gestelde maximum.
10. Stipendiumuitkering een gedifferentieerde beloningsstructuur
In de stipendiumregeling dient een differentiatie naar leeftijd en leefsituatie van de topsporter
aangebracht te worden, maar ook naar de mate waarin de sporter zijn bijverdiensten ten goede
laat komen aan de optimale uitvoering van zijn sportbeoefening. Ook investeringen waarmee de
topsporter zich zo gunstig mogelijke randvoorwaarden op maatschappelijk terrein verschaft gedurende
zijn topsportcarrière of ter voorbereiding of verdere ontwikkeling van zijn maatschappelijke
carrière, dienen hierin vanuit goed werkgeverschap meegenomen te worden.
11. Stipendiumregeling socialer
Binnen de stipendiumregeling dienen meer voorzieningen gecreëerd te worden waarmee de
sporter voor zichzelf zo gunstig mogelijke voorwaarden op maatschappelijk terrein kan verschaf-
6
Hoofdstuk 6
Conclusies en aanbevelingen
73

fen gedurende zijn topsportcarrière, of ter voorbereiding of verdere ontwikkeling van zijn maatschappelijke
carrière. In dit kader dienen er voorzieningen te komen waarbij de sporter zijn bijverdiensten
via een vorm van een levensloop- of pensioenregeling kan sparen om zich na zijn
loopbaan te kunnen oriënteren op zijn nieuwe loopbaan.
12. Onderzoek socialezekerheidspositie topsporters
Er moet een volledig beeld komen van de huidige socialezekerheidspositie van de sporters met
een A-, B- en HP-status. Op basis van dat beeld dient in overleg met het Fonds voor de Topsporter,
NOC*NSF, de sporters, het UWV en de betrokken ministeries bezien te worden of het
gewenst en noodzakelijk is een bijzondere regeling voor topsporters binnen de sociale zekerheidswetgeving
te realiseren.
13. Topsporters in dienst bij andere werkgevers
Onderzoek of de bestaande programma’s voor topsporters bij Defensie en politie ook bij andere
werkgevers ingevoerd kunnen worden.
6.3.4 Het vervolgtraject
De WOS heeft op basis van de aanbevelingen die in dit rapport zijn geformuleerd, de ambitie om
door middel van een stappenplan van start te gaan met het gezamenlijke professionaliseringstraject
(zie hoofdstuk 5). Het strekt tot aanbeveling dit professionaliseringstraject zo snel mogelijk
in gang te zetten.
Het stappenplan dat aan de basis van het gezamenlijke professionaliseringstraject kan staan, zou
er als volgt uit kunnen zien.
Opstellen voorstel vervolgtraject, akkoord VWS juli-augustus 2009
Opstellen gedetailleerd plan van aanpak augustus 2009
Samenstellen regiegroep september 2009
Opstellen gezamenlijke ambities sociale partners augustus-oktober 2009
Ontwikkelen concept afspraken op sectorniveau oktober 2009-april 2010
Ontwikkelen (standaard)contracten voor clubniveau oktober 2009-april 2010
Eventueel pilot aantal sporttakken (afspraken op sportniveau) oktober 2009-april 2010
Ontwikkelen en vaststellen afspraken op sectorniveau en
(standaard)contracten
oktober 2009-mei 2010
Opstellen evaluatierapport (incl. roll out-plan voor rest sportsector) mei 2010
Gezamenlijk overleg met het Ministerie van VWS moet leiden tot het ontstaan van het concrete
perspectief dat de gewenste en noodzakelijke investeringen om tot verdere professionalisering
van de arbeidsverhoudingen van beroepssporters te komen, ook daadwerkelijk zullen gaan plaatsvinden.
Het is evident dat hierbij ook financiering nodig is.
74
Een wereld te winnen

Foto: Danny Lankers
Begrippen en literatuur

Begrippenlijst
BAC
BW
cao
CAOP
CBP
CFK
DTS
EASE
FBO
FEB
FIFA
flexwet
HHCV
HP
IOC
ktr.
P&O
rb.
Stb.
UCI
UvA
UvT
VVBW
VVCS
VWS
UWV
WADA
WCPP
WOS
zzp
Bonds AtletenCommissie
Burgerlijk Wetboek
collectieve arbeidsovereenkomst
Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel
College Bescherming Persoonsgegevens
Contractspelersfonds KNVB
Defensie Topsport Selectie
European Association of Sport Employers
Federatie Betaald voetbal Organisaties
Federatie Eredivisie Basketball
Fédération Internationale de Football Association
Wet flexibiliteit en zekerheid
Hockey Hoofdklasse CV
High Potential
Internationaal Olympisch Comité
kantonrechter
Personeel & Organisatie
rechtbank
Staatsblad
Union Cycliste Internationale
Universiteit van Amsterdam
Universiteit van Tilburg
Vereniging voor Beroepswielrenners
Vereniging voor Contractspelers
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen
World Anti-Doping Agency
World Class Performance Programme
Werkgeversorganisatie in de Sport
zelfstandige zonder personeel
76
Een wereld te winnen

Literatuurlijst
- Algemene Rekenkamer (2008), Topsport in Nederland, Algemene Rekenkamer, Den Haag.
- Atletencommissie NOC*NSF (2003), Toegankelijkheid sportmedische zorg voor topsporters,
APE, Den Haag.
- Bottenburg, M. van (2000), Het topsportklimaat in Nederland, Diopter – Janssens & Van
Bottenburg bv, Den Bosch.
- Bottenburg, M. van (2009), Op jacht naar goud. Het topsportklimaat in Nederland, 1998-
2008, Arko Sports Media, Nieuwegein.
- Capgemini en Ernst & Young, Arbeidsvoorwaarden kunstensector. Achterstanden,
knelpunten, oplossingen, Capgemini en Ernst & Young, Utrecht.
- FBO (2008), FBO 1968-2008, van pressiegroep tot dienstverlener, FBO, Maarsbergen.
- French National Olympic Committee (2008), United towards a common goal: A European
Sport, CNOSF, Parijs.
- Kollen, F.C, Praktijkboek voor de sportbestuurder, Kluwer, Deventer.
- NOC*NSF (1993), Topsport in samenhang. Het integraal topsportbeleidsplan van NOC*NSF
1993-1996, NOC*NSF, Arnhem.
- NOC*NSF (2004), Manifest Nederland Sportland. Sportagenda 2005-2008, NOC*NSF, Arnhem.
- NOC*NSF (2007), Sport groeit! Sportagenda 2012, NOC*NSF, Arnhem.
- NOC*NSF (2009), Expertrapport Nederlandse sport naar Olympisch niveau. Een nadere
uitwerking van het sportgedeelte van het Olympisch Plan 2028, NOC*NSF, Arnhem.
- Sociaal en Cultureel Planbureau/W.J.H. Mulier Instituut (2008), Rapportage sport 2008,
Sociaal en Cultureel Planbureau/W.J.H. Mulier Instituut, Den Haag.
- Sociale partners Nederlandse orkesten (2009), We gaan het verdienen, we zijn het
waard! De visie van sociale partners op modernisering van arbeidsverhoudingen binnen de
symfonieorkesten, CNO, FNV KIEM, NtB, Amsterdam.
- Staveren, H.T. van en M.J.G. Das (1990), Knelpunten in de rechtspositie van de topsporter,
Vrije Universiteit Amsterdam/Ministerie van WVC, Amsterdam/Rijswijk.
- Staveren, H.T. van (1993), Statuut voor de topsporter, Vrije Universiteit Amsterdam/
Ministerie van WVC, Amsterdam/Rijswijk.
- Staveren, H.T. van (2007), Sport en recht, Arko Sports Media, Nieuwegein.
- Stephan Lokhoff (2009), De stipendiumregeling voor de topsporter getoetst aan de
kenmerken van een arbeidsovereenkomst, scriptie Juridische Hogeschool Avans-Fontys,
Tilburg/Den Bosch.
- SZW, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2008), Beleidsdoorlichting
arbeidsverhoudingen, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Den Haag.
- Tros, F.H. W. Albeda en W.J. Dercksen (2006), Arbeidsverhoudingen in Nederland, Kluwer,
Alphen aan den Rijn.
- Tweede Kamer (2007/2008), Beleidsbrief De kracht van sport, Tweede Kamer, vergaderjaar
2007/2008, 30234, nr. 13.
- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (1996), Wat sport beweegt. Contouren en
speerpunten van het sportbeleid van de rijksoverheid. Den Haag: Sdu Uitgeverij.
- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2005), Tijd voor sport. Bewegen,
meedoen, presteren, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Den Haag.
- Werkgeversorganisatie in de Sport en IVA Tilburg, Barrières voor verdere professionalisering
in de sport, IVA Tilburg, Tilburg.
Begrippen en literatuur
77

78
Een wereld te winnen

Foto: Danny Lankers
Bijlagen

Bijlage 1 Eindrapportage raming aantal beroepssporters in Nederland 1
1 Onderzoeksopzet
1.1 Achtergrond en doelstelling
Ter verbetering van de arbeidsverhoudingen in de topsport voeren de WOS en NL Sporter een
onderzoek uit met financiële steun van het Ministerie van VWS. Voor dit onderzoek is inzicht
gewenst in het aantal beroepssporters in Nederland. Omdat gegevens over dit aantal tot dusverre
ontbraken, heeft de WOS besloten hiernaar onderzoek te laten doen. Dit onderzoek is uitgevoerd
door drs. Paul Hover en Niels Reijgersberg MSc (W.J.H. Mulier Instituut), onder eindverantwoordelijkheid
van prof. dr. Maarten van Bottenburg (Van Bottenburg – Onderzoek & Advies/Universiteit
Utrecht). In de voorliggende rapportage worden de resultaten van dit onderzoek gepresenteerd,
met vermelding van de gehanteerde onderzoeksmethode.
De centrale vraag is eenvoudig: Hoeveel beroepssporters zijn er in Nederland naar schatting
actief Bij het beantwoorden van deze vraag zijn ook beroepssporters met een niet-Nederlandse
nationaliteit meegerekend.
1.2 Definities
In dit onderzoek staat de beroepssporter centraal. Daaronder wordt de sporter verstaan voor wie
de sportbeoefening een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is. Met deze ruime omschrijving
staat de beroepssporter in dit onderzoek niet gelijk aan iemand die van sport zijn beroep heeft
gemaakt. Sporters die een leuke bijverdienste uit hun sportbeoefening halen, worden hier ook tot
de beroepssporters gerekend. Evenmin staat de beroepssporter in dit onderzoek gelijk aan een
‘topsporter’ volgens de definitie die in het topsportbeleid wordt gehanteerd om aan sporters een
A- of B-status toe te kennen. In dit onderzoek is de term beroepssporter niet gebonden aan het
niveau waarop de sporter acteert.
Omdat verwacht mag worden dat er betrekkelijk veel topsporters zijn die inkomsten uit topsport
genieten die niet contractueel zijn vastgelegd (bijvoorbeeld in de vorm van startgelden, winstpremies
of ruime onkostenvergoedingen), is in het onderzoek een enge en een ruime definitie van
beroepssporter gehanteerd. Deze definities luiden als volgt.
Enge definitie
Het aantal sporters in de tak van sport dat een financiële vergoeding voor de sportbeoefening
krijgt op basis van een (arbeids)overeenkomst met een looncomponent (waaronder ook variabele
bonussen en premies worden gerekend) met een wederpartij. Tot die wederpartij kan de sportbond
worden gerekend, maar ook een vereniging, stichting, commerciële ploeg of anderszins
(Defensie, politie, Fonds voor de Topsporter, et cetera). Onder de enge definitie vallen ook de
sporters met een stipendiumuitkering.
1. Volledige weergave van de rapportage: Hover, P. en N. Reijgersberg, M. van Bottenburg (2009), Raming aantal beroepssporters
in Nederland, W.J.H. Mulier Instituut/Van Bottenburg – Onderzoek & Advies, Den Bosch.
80
Een wereld te winnen

Ruime definitie
Het aantal sporters in de tak van sport dat een financiële vergoeding voor de sportbeoefening
krijgt zonder dat dit is vastgelegd in een overeenkomst met een looncomponent met een wederpartij.
Onder deze ruime definitie vallen dus sporters die geen overeenkomst met een looncomponent
hebben met een wederpartij, maar die wel een financiële vergoeding ontvangen, in de vorm
van startgelden, winstpremies, bonussen of anderszins. Tot de financiële vergoeding worden ook
onkostenvergoedingen gerekend die de werkelijke onkosten van sportbeoefening te boven gaan.
Let op, er is in de gekozen definities sprake van uitsluitendheid: een sporter wordt in dit onderzoek
ofwel tot de enge ofwel tot de ruime definitie gerekend.
1.3 Methode
Om tot een schatting van het aantal beroepssporters te komen, is contact opgenomen met
experts van sportbonden. Om redenen van efficiency is in overleg met de opdrachtgever gekozen
voor een toespitsing van het onderzoek op 21 sportbonden waarvan mag worden verwacht
dat zij de meeste beroepssporters vertegenwoordigen. De selectie van deze sportbonden (zie
tabel B1.4) is gemaakt op basis van de grootte van de sportbond (naar leden) en de mate van
professionalisering en commercialisering van de tak van sport die door deze sportbonden wordt
vertegenwoordigd. Sportbonden waarvan op basis van deze criteria verwacht mag worden dat in
hun tak van sport weinig of geen beroepssporters actief zijn, zijn in dit onderzoek niet benaderd.
Wel is voor het aantal beroepssporters in die takken van sport een totaalschatting gemaakt op
basis van de uitkomsten onder de sportbonden die wel in het onderzoek zijn betrokken.
De namen en contactgegevens van de bevraagde experts zijn per sportbond aangereikt door de
opdrachtgever. Indien deze experts tijdens het onderzoek doorverwezen naar andere personen,
is met hen contact opgenomen. De informatie is verkregen door middel van telefonische vraaggesprekken,
uitgevoerd door het W.J.H. Mulier Instituut. Om de respons onder de sportbonden te
bevorderen, is het onderzoek vooraf schriftelijk aangekondigd en toegelicht. In die brief kwam onder
meer het belang van het onderzoek naar voren. Ook stonden hierin de definities vermeld die in het
onderzoek zijn gehanteerd (zie paragraaf 1.2). Hierdoor konden de respondenten zich voorbereiden
op het gesprek. Te merken was dat dit het verloop van het onderzoek positief heeft beïnvloed.
Aan de experts van de geselecteerde sportbonden is gevraagd een raming te geven van het aantal
beroepssporters in de takken van sport die hun sportbond vertegenwoordigt. Daarbij is hen
verzocht een best guess (met ondergrens en bovengrens) te geven vanuit de genoemde enge en
ruime definitie. Per sportbond is derhalve gevraagd naar zes cijfers.
Tabel B1.1 Gevraagde cijfers bij raming door sportbonden van aantal beroepssporters.
Definitie
Cijfers
Best guess Ondergrens Bovengrens
Enge definitie 1 2 3
Ruime definitie 4 5 6
Bijlagen
81

In aanvulling op de telefonische interviews zijn de opgegeven aantallen vergeleken met het aantal
topsporters per sportbond dat vanuit het Fonds voor de Topsporter een stipendium ontvangt (zie
tabel B1.3). Deze uitsplitsing van het aantal stipendiumhouders naar sportbond is tevens benut
om een schatting te maken van het totaal aantal beroepssporters voor de 52 sportbonden die niet
in dit onderzoek zijn opgenomen (zie paragraaf 2).
De benodigde informatie bleek bij de geselecteerde sportbonden niet onmiddellijk beschikbaar.
Verschillende experts hebben dan ook een inspanning moeten verrichten om onze vragen te
beantwoorden. Wij zijn hen hiervoor zeer erkentelijk. In totaal hebben er vanuit het W.J.H. Mulier
Instituut 95 contacten met deze experts per telefoon of email plaatsgevonden.
Tijdens het onderzoek kwamen twee problemen naar voren. Ten eerste werd de contactpersoon
van één sportbond in de korte onderzoeksperiode die ons ter beschikking stond, niet bereikt. Dit
onderzoek berust daarom op informatie van twintig sportbonden. Ten tweede was het niet mogelijk
om een onderbouwde schatting te krijgen van het aantal voetballers in het amateurvoetbal dat
een bepaalde vorm van beloning ontvangt voor hun sportbeoefening.
Het ontbreken van een schatting van het aantal betaalde amateurvoetballers is een lastige kwestie.
Het is namelijk een publiek geheim dat er op grote schaal (veelal beperkte) betalingen worden
verricht aan voetballers in het amateurvoetbal; dikwijls in de vorm van ruime onkostenvergoedingen,
maar ook in de vorm van winstpremies of tekengeld. Hoewel deze informatie niet openlijk
voorhanden is, hebben wij dit punt besproken met een aantal personen dat goed in het amateurvoetbal
is ingevoerd (spelers, bestuursleden, journalisten). Op basis hiervan maken wij in dit
rapport een eigen, aanvullende inschatting van het aantal voetballers dat inkomsten geniet uit de
sportbeoefening. Deze aanvullende inschatting komt geheel voor rekening van de onderzoekers.
Om deze inschatting te verifiëren, is nader onderzoek gewenst.
Gezien de inschattingen en aannames in dit onderzoek moeten ruime marges worden aangehouden
en worden de geschatte totalen steeds afgerond op honderdtallen.
2 Onderzoeksresultaten
2.1 Raming totaal aantal beroepssporters
Het totaal aantal beroepssporters (vanuit de enge en de ruime definitie) in de twintig onderzochte
takken van sport wordt door de experts geschat op 3.500, met een ondergrens van 3.300 en een
bovengrens van 3.800 (zie tabel B1.2). 2 Dit aantal is inclusief het aantal topsporters dat momenteel
een stipendium ontvangt.
Gezien de aard van de overige (52) sportbonden die niet in het onderzoek zijn opgenomen, verwachten
wij dat het totaal aantal beroepssporters voor alle takken van sport hooguit een paar
honderd hoger zal liggen. Die verwachting is gebaseerd op de volgende overwegingen.
2. Bij de berekening van de totale ondergrens zijn de cijfers van de opgegeven ondergrenzen per sportbond opgeteld. Daar waar
geen ondergrens is opgegeven, is de best guess in de berekening meegenomen. Voor de berekening van de bovengrens geldt een
vergelijkbare aanpak.
82
Een wereld te winnen

Op grond van de mate van professionalisering en commercialisering verwachten wij dat 22 van
deze 52 sportbonden (zie tabel B1.4) niet of nauwelijks beroepssporters zullen kennen en dat
het aantal beroepssporters van de overige dertig sportbonden (zie eveneens tabel B1.4) lager
zal liggen dan het laagste aantal van de twintig bevraagde sportbonden (te weten: acht beroepssporters).
Wanneer we aannemen dat het aantal beroepssporters bij deze dertig sportbonden
gemiddeld vijf bedraagt, bevatten de sportbonden die niet in het onderzoek zijn betrokken 150
(30 x 5) beroepssporters.
De verdeling van het aantal stipendia voor topsporters over de diverse takken van sport is
evenmin reden om de schatting substantieel te verhogen. Onder de stipendiumhouders bevinden
zich 94 topsporters die zijn aangesloten bij één van de sportbonden die niet in dit onderzoek zijn
betrokken, met een gemiddelde van vijf per sportbond. Wij nemen aan dat de 94 stipendiumhouders
en de hiervoor gemaakte schatting van 150 beroepssporters in deze weinig gecommercialiseerde
sporten elkaar grotendeels zullen overlappen.
De genoemde raming van het totaal aantal beroepssporters is exclusief het aantal voetballers dat
een bepaalde vorm van beloning ontvangt in het amateurvoetbal. Er zijn duidelijke aanwijzingen
dat deze beloning in brede zin voorkomt in de hoofdklassen van het zaterdag- en zondagamateurvoetbal.
Zeker is dat er voetballers in de hoofdklassen actief zijn die een overeenkomst hebben
met een aan de vereniging (of haar businessclub) gelieerde stichting. Er is ons ook informatie
bekend dat (veelal beperkte) betalingen voorkomen in lagere (eerste, tweede en zelfs derde)
klassen van het amateurvoetbal. Het is echter gissen naar de omvang hiervan. Wanneer wij ervan
zouden uitgaan dat alle elf basisspelers van de (84) voetbalverenigingen uit de hoofdklassen van
het zaterdag- en zondagamateurvoetbal enige vorm van betaling ontvangen en in lagere klassen
geen enkele voetballer, dan betreft dit ongeveer 900 sporters. Aangezien betalingen zeer waarschijnlijk
in de hele selectie van de hoofdklasseclubs en ook in lagere klassen voorkomen, kan dit
als een conservatief geschatte ondergrens worden gezien.
Op basis van bovenstaande uitgangspunten en schattingen ramen wij het totaal aantal beroepssporters
in Nederland voor alle takken van sport (vanuit de ruime en enge definitie) op 4.600, met
een ondergrens van 4.300 en een bovengrens van 4.800.
Ter toelichting: de raming van 4.600 beroepssporters is een optelsom van de schatting van de
bevraagde experts van twintig sportbonden (3.500 beroepssporters) en onze inschatting van het
aantal beroepssporters in de overige sportbonden (150) en het aantal voetballers dat inkomsten
genereert in het amateurvoetbal (900), met het totaal afgerond in honderdtallen. De bovengrens
van 4.800 houdt geen rekening met de mogelijkheid dat het aantal voetballers in het amateurvoetbal,
voor wie sport een geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is, substantieel hoger ligt dan
onze raming van 900; hoewel dat wel voor de hand ligt.
De gegeven aannames leiden tot grove schattingen. Voor een meer precieze raming is aanvullend
onderzoek nodig, met name ten aanzien van het aantal betaalde spelers in het amateurvoetbal.
In de sportbonden die niet in het onderzoek zijn opgenomen, gaat het vermoedelijk slechts om
kleine aantallen waarvan een beperkte invloed uitgaat op de overall raming van het aantal beroepssporters
in Nederland.
Bijlagen
83

2.2 Raming aantal beroepssporters volgens de enge definitie
Van de 3.500 beroepssporters uit de twintig bevraagde sportbonden kunnen 1.900 beroepssporters
(55% van het totaal) tot de enge definitie worden gerekend (zie tabel B1.2). De twintig
bevraagde sportbonden kennen dus ongeveer 1.900 sporters die in hun tak van sport een
financiële vergoeding voor hun sportbeoefening krijgen op basis van een overeenkomst met een
looncomponent met een wederpartij. Wanneer hetzelfde percentage (55%) wordt toegepast op
het geschatte aantal beroepssporters (150) in de overige sportbonden, kan dit totaal tachtig hoger
worden geschat. Voor het amateurvoetbal is een dergelijke doorberekening niet mogelijk, omdat
het hier naar verwachting vooral gaat om situaties waarin geen sprake is van een overeenkomst
met een looncomponent.
Het totaal aantal beroepssporters dat een overeenkomst met een looncomponent heeft met een
wederpartij, schatten wij derhalve op 2.000, met een ondergrens van 1.900 en bovengrens van
2.100.
2.3 Raming aantal beroepssporters volgens de ruime definitie
Van de 3.500 beroepssporters uit de twintig bevraagde sportbonden kunnen 1.600 beroepssporters
(45% van het totaal) tot de ruime definitie worden gerekend (zie tabel B1.2). De twintig
bevraagde sportbonden kennen dus ongeveer 1.600 sporters voor wie de sportbeoefening een
geheel of gedeeltelijk middel van bestaan is, zonder dat de inkomsten voortvloeien uit een overeenkomst
inclusief looncomponent met een wederpartij. Wanneer hetzelfde percentage (45%)
wordt toegepast op het geschatte aantal beroepssporters (150) in de overige sportbonden, kan
dit aantal beroepssporters met circa zeventig worden verhoogd. Wij verwachten dat dit aantal
aanzienlijk hoger komt te liggen als het amateurvoetbal bij deze schatting wordt betrokken.
Het totaal aantal beroepssporters voor wie de sportbeoefening een geheel of gedeeltelijk middel
van bestaan is, zonder dat de beloning voor de sportbeoefening is vastgelegd in een overeenkomst
met looncomponent, schatten wij derhalve op 1.700, met een ondergrens van 1.500 en
een bovengrens van 1.800. Inclusief onze aannames ten aanzien van het amateurvoetbal komt
de schatting uit op 2.600, met een ondergrens van 2.400 en een bovengrens die ver boven de
2.700 kan liggen.
3 Conclusies
Raming aantal beroepssporters volgens de enge definitie
Het totaal aantal beroepssporters dat een overeenkomst met een looncomponent heeft met een
wederpartij (onze enge definitie), schatten wij op basis van de door ons uitgevoerde inventarisatie
op 2.000, met een ondergrens van 1.900 en een bovengrens van 2.100. 3
Raming aantal beroepssporters volgens de ruime definitie
Het totaal aantal sporters dat inkomsten genereert uit sportbeoefening zonder dat de beloning
voor de sportbeoefening is vastgelegd in een overeenkomst met een looncomponent (onze ruime
3. Nota bene: dit aantal wijkt af van de aantallen genoemd in tabel B1.2, omdat hierin – zoals toegelicht in paragraaf 2 – ook onze
schatting is verwerkt van het aantal beroepssporters in de overige 52 sportbonden.
4. Zie noot 2.
84
Een wereld te winnen

definitie), ramen wij op 1.700, met een ondergrens van 1.500 en een bovengrens van 1.800. 4
Deze raming is exclusief de situatie in het amateurvoetbal. Inclusief het amateurvoetbal schatten
wij het aantal beroepssporters volgens deze ruime definitie op 2.600, met een ondergrens van
2.400 en een bovengrens die vermoedelijk ver boven de 2.700 kan reiken.
Raming totaal aantal beroepssporters
Wanneer iedere sporter die inkomsten genereert uit sportbeoefening, wordt gerekend tot de
categorie ‘beroepssporter’, onafhankelijk van de omvang van de financiële beloning en van de
vraag of die beloning is vastgelegd in een overeenkomst met een looncomponent, kan het totaal
aantal beroepssporters in Nederland worden geraamd op 3.700, met een ondergrens van 3.400
en een bovengrens van 3.900. 5 Deze schatting is exclusief het amateurvoetbal. Inclusief de situatie
in het amateurvoetbal komt de schatting uit op 4.600, met een ondergrens van 4.300 en een
bovengrens die vermoedelijk ver uitkomt boven de 4.800.
Nota bene
Ten overvloede wijzen wij erop dat het hier geschatte aantal beroepssporters niet gelijk staat aan
het aantal sporters dat sport als beroep uitoefent. Onder de ruime definitie van beroepssporters
die in dit onderzoek is gehanteerd, vallen immers ook personen voor wie de sportbeoefening
(slechts) een bijverdienste vormt.
Tabel B1.2 Totaal aantal beroepssporters verbonden aan twintig bevraagde sportbonden.
Best guess
van experts
Ondergrens
volgens
experts
Bovengrens
volgens
experts
Enge definitie (aantal beroepssporters met
overeenkomst)
1.932 1.861 1.993
Ruime definitie (aantal beroepssporters
zonder overeenkomst)
1.612 1.458 1.767
Totaal aantal beroepssporters 3.544 3.319 3.760
Bron: raming experts in het kader van dit onderzoek.
5. Zie noot 2.
Bijlagen
85

Tabel B1.3 Aantal topsporters dat een stipendium ontvangt naar sportbond, d.d. 20 mei 2009.
Sportbond
Aantal sporters met
stipendium
Atletiekunie 7
Koninklijke Nederlandse Baseball en Softball Bond 38
Nederlandse Golf Federatie 5
Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie 4
Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie 2
Koninklijke Nederlandse Hockey Bond 15
Judo Bond Nederland 6
Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond 6
Nederlandse Volleybal Bond 17
Nederlandse Ski Vereniging 2
Koninklijke Nederlandsche Schaatsrijders Bond 14
Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie 21
Watersportbond 11
Koninklijke Nederlandse Zwem Bond 34
Subtotaal bevraagde sportbonden 182
Bob- en sleebond Nederland 6
Federatie Oosterse Gevechtskunsten 2
Gehandicaptensport Nederland 3
Koninklijk Nederlands Korfbal Verbond 8
Koninklijke Nederlandsche Roei Bond 30
Koninklijke Nederlandse Biljart Bond 5
Koninklijke Nederlandse Dam Bond 3
Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging 1
Koninklijke Nederlandse Krachtsport en Fitnessfederatie 4
Koninklijke Nederlandse Schaakbond 2
Nederlandse Bowling Federatie 2
Nederlandse Handboog Bond 4
Nederlandse Kano Bond 1
Nederlandse Tafeltennis Bond 6
Reddingsbrigade Nederland 5
Skate Bond Nederland 7
Squash Bond Nederland 3
Taekwondo Bond Nederland 2
Totaal 276
Bron: Fonds voor de Topsporter.
86
Een wereld te winnen

Tabel B1.4 Gehanteerde indeling sportbonden.
Bonden (op alfabetische volgorde)
Verwacht aantal beroepssporters
nihil weinig meerdere
1 American Football Bond Nederland V
2 Koninklijke Nederlandse Atletiekunie V
3 Koninklijke Nationale Autosport Federatie V
4 Nederlandse Badminton Bond V
5 Koninklijke Nederlandse Baseball en Softball Bond V
6 Nederlandse Basketball Bond V
7 Nederlandse Beugel Bond V
8 Koninklijke Nederlandse Biljart Bond V
9 Bob- en Sleebond Nederland V
10 Nederlandse Boks Bond V
11 Nederlandse Bowling Federatie V
12 Nederlandse Indoor en Outdoor Bowls Bond V
13 Nederlandse Bridge Bond V
14 Koninklijke Nederlandse Cricket Bond V
15 Nederlandse Curling Bond V
16 Koninklijke Nederlandse Dambond V
17 Nederlandse Algemene Danssport Bond V
18 Nederlandse Darts Bond V
19 Frisbee Bond Nederland V
20 Gehandicaptensport Nederland V
21 Nederlandse Go Bond V
22 Nederlandse Golf Federatie V
23 Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie V
24 Nederlands Handbal Verbond V
25 Nederlandse Handboog Bond V
26 Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie V
27 Koninklijke Nederlandse Hockey Bond V
28 Nederlandse IJshockey Bond V
29 Nederlandse Jeu de Boules Bond V
30 Judo Bond Nederland V
31 Koninklijke Nederlandse Kaats Bond V
32 Nederlandse Kano Bond V
33 Karate Do Bond Nederland V
34 Koninklijke Nederlandsche Kegel Bond V
35 Nederlandse Klim- en Bergsportvereniging V
36 Federatie van Klootschieters en Kogelwerpers V
37 Koninklijke Nederlandse Kolf Bond V
38 Koninklijk Nederlands Korfbal Verbond V
39 Koninklijke Nederlandse Krachtsport en Fitness Federatie V
40 Nederlandse Kruisboog Bond V
41 Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart V
42 Federatieve Nederlandse Midgetgolfbond V
Bijlagen
87

Bonden (op alfabetische volgorde)
Verwacht aantal beroepssporters
nihil weinig meerdere
43 Koninklijke Nederlandse Motorrijders Vereniging V
44 Koninklijke Nederlandsche Motorboot Club V
45 Nederlandse Onderwatersport Bond V
46 Federatie Oosterse Gevechtskunsten V
47 Nederlandse Racquetball Associatie V
48 Reddingsbrigades Nederland V
49 Koninklijke Nederlandsche Roei Bond V
50 Nederlandse Roller sports en Bandy Bond V
51 Nederlandse Rugby Bond V
52 Koninklijke Nederlandsche Schaatsenrijders Bond V
53 Koninklijke Nederlandse Schaak Bond V
54 Koninklijke Nederlandse Algemene Schermbond V
55 Koninklijke Nederlandse Schutters Associatie V
56 Algemene Nederlandse Sjoelbond V
57 Skate Bond Nederland V
58 Nederlandse Ski Vereniging V
59 Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond V
60 Squash Bond Nederland V
61 Taekwondo Bond Nederland V
62 Nederlandse Tafeltennis Bond V
63 Nederlandse Toer Fiets Unie V
64 Nederlandse Triathlon Bond V
65 Nederlandse Vijfkampbond V
66 Koninklijke Nederlandsche Voetbal Bond V
67 Nederlandse Volleybal Bond V
68 KNBLO Wandelsportorganisatie Nederland V
69 Nederlandse Wandelsport Bond V
70 Nederlandse Waterski Bond V
71 Koninklijk Nederlands Watersport Verbond V
72 Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie V
73 Koninklijke Nederlandse Zwem Bond V
Totaal 22 30 21
88
Een wereld te winnen

BIJLAGE 2 Een blik in aanverwante sectoren
Betaald voetbal 1
Een (sub)sector in de sport die absoluut vooroploopt als het gaat om afspraken over arbeidsverhoudingen,
is het betaald voetbal. Al sinds 1967 bestaan in Nederland arbeidsovereenkomsten
tussen betaaldvoetbalorganisaties en professionele voetballers. 2 Deze arbeidsrelatie wordt niet
alleen beheerst door het arbeidsrecht, maar ook door de reglementen van de voetbalbonden
KNVB en FIFA. Daaruit zijn bijvoorbeeld regels (en beperkingen) ontleend over de overgang van
een contractspeler van de ene werkgever naar een andere. Voorwaarden waaronder betaaldvoetbalclubs
hun spelers moeten afstaan voor nationale selecties, zijn ook geregeld. Arbeidsrechtelijke
geschillen tussen betaaldvoetbalorganisaties en betaaldvoetbalspelers worden met uitsluiting
van de burgerlijke rechter door arbitrage beslecht.
CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal
De mogelijkheid om via een cao af te wijken van de flexwet vormde in 1999 de doorslaggevende
reden om de cao voor het betaalde voetbal tot stand te brengen. 3 Bij de totstandkoming van deze
cao waren de spelersvakbonden VVCS en ProProf en de werkgeversorganisatie FBO betrokken.
In de CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal Nederland 4 is geregeld dat alle tussen dezelfde
partijen aangegane arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd steeds als zodanig blijven gelden,
zonder dat automatisch een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd ontstaat.
De cao bevat een aantal typische bepalingen voor contractspelers betaald voetbal: opleiding
en begeleiding gericht op een maatschappelijke carrière na de voetballoopbaan, inrichting van een
spelersraad, regels over het uitlenen van spelers aan andere werkgevers, de Stichting CAO voor
Contractspelers ten behoeve van de exploitatie van collectieve commerciële rechten van contractspelers,
het sociaal (opleidings)fonds 5 en de CFK (Stichting Contractspelers Fonds KNVB) Overbruggingsuitkering
6 . De cao bevat ook regels met betrekking tot de ouderdomspensioenregeling.
Standaardcontract
In de cao en in het Reglement betaald voetbal 7 is tevens toepassing van het door de KNVB opgestelde
standaardspelerscontract tussen de bvo en de contractspeler verplicht gesteld. Het standaardspelerscontract
is overeengekomen tussen de KNVB, de FBO en de vakorganisaties VVCS
en ProProf. Dit standaardcontract vormt de minimuminhoud van een tussen een bvo en contractspeler
op te stellen arbeidsovereenkomst. Daarbuiten kunnen partijen uiteraard zelf contractuele
bedingen opstellen, maar ook in die marge legt de KNVB nog een aantal belangrijke beperkingen
op. Zo mag de geldigheid van een contract niet afhankelijk worden gesteld van de uitslag van een
medische keuring en mag een contract voor bepaalde tijd dat wordt gesloten met een speler die
jonger dan achttien jaar is, niet langer dan drie jaar zijn. 8 Op dit moment wordt ingevolge de European
social dialogue ook gewerkt aan een internationaal standaardcontract.
1. Voor deze paragraaf is gebruikgemaakt van informatie van de FBO.
2. Ktr. Rotterdam 5 april 1967, NJ 1967, 418 (Sparta/Laseroms).
3. FBO (2008), FBO 1968-2008, van pressiegroep tot dienstverlener, FBO, Maarsbergen.
4. Laatste versie: CAO voor Contractspelers Betaald Voetbal Nederland 2008-2011.
5. Het fonds wordt paritair bestuurd en voert onder meer projecten uit die gericht zijn op educatie van spelers.
6. Dit betreft een overbruggingsregeling en een gewone ouderdomspensioenregeling.
7. Op grond van art. 53 lid 1 KNVB Reglement betaald voetbal.
8. Zie de leden 2 en 3 van art. 53 KNVB Reglement betaald voetbal.
Bijlagen
89

Kunstensector 9
Ook buiten de sport komen beroepen voor waarvan de arbeidsverhoudingen evident afwijken van
de gebruikelijke situaties. Een sector waar meer van dergelijke beroepen voorkomen, is de kunstensector.
De afwijkingen van de gebruikelijke arbeidsverhoudingen liggen in de kunstensector
vooral (maar niet uitsluitend) in de arbeidsomstandigheden en de arbeidstijden.
Beroepen in de kunstensector zijn – evenals in de topsport – fysiek zwaar. Om deze beroepen
op een in het licht van de arbowetgeving verantwoorde wijze uit te kunnen oefenen, is uitgebreide
medische en mentale begeleiding en ondersteuning door professionele artsen, psychologen en
fysiotherapeuten noodzakelijk. Professionele dansers kunnen tot ongeveer hun 35 ste jaar actief
hun beroep uitoefenen, daarna niet meer. Professionele dans-, toneel-, orkest- en koorvoorstellingen
worden – evenals topsportwedstrijden – vrijwel uitsluitend in weekenden en op avonden
gegeven en vaak op veel verschillende locaties.
Onderzoeksrapport
In 2001 voerde Capgemini een onderzoek uit naar de arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden
van professionele kunstenaars. 10 Het onderzoeksrapport geeft als belangrijke reden voor het
afwijken van arbeidsverhoudingen van kunstenaars ten opzichte van gebruikelijke arbeidsverhoudingen
dat ‘kunstenaars met name intrinsiek gemotiveerd zijn voor hun beroep’. Desondanks stelt
het rapport dat ‘adequate arbeidsvoorwaarden noodzakelijk zijn om een attractieve kunstensector
te waarborgen’. Daarin liggen overeenkomsten met de motivatie van topsporters voor hun
‘beroep’ en met de noodzaak van adequate arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden van
topsporters om een professioneel topsportklimaat in Nederland te waarborgen.
De conclusie van het onderzoek is dat de positie van veel professionele kunstenaars vraagt om
adequate arbeidsvoorwaarden, aandacht voor arbeidsomstandigheden en arbeidstijden, scholingen
loopbaanbeleid gericht op uit- en doorstroom naar andere beroepen na de kunstzinnige loopbaan
(‘leven na de dans’). Andere conclusies van het rapport die relevant zijn:
-
-
-
-
-
-
-
-
-
verbetering van de sociale zekerheid en pensioenregeling;
het instellen van een sociaal faciliteringsbedrijf dat als arbeidspool/uitzendbureau de werkgeversrol
kan vervullen;
het instellen van een transferpunt en/of re-integratiepunt voor werklozen;
pensioenvoorziening voor zelfstandigen;
instellen van omscholingsfondsen;
vormgeven aan levensfasebeleid;
betere toerusting en organisatie van de werkgeversrol door middel van een centrale werkgeversorganisatie;
kennis- en expertisebundeling;
versterking van de P&O-functie ten behoeve van kleinere organisaties.
9. Voor deze paragraaf is gebruikgemaakt van informatie van DOD (dans) en ACT (toneel) en zijn gesprekken gevoerd met een
beroepsmusicus en een beroepszanger.
10. Capgemini en Ernst & Young (2001), Arbeidsvoorwaarden kunstensector. Achterstanden, knelpunten, oplossingen, Capgemini
en Ernst & Young, Utrecht.
90
Een wereld te winnen

Goed werkgeverschap
Het is opvallend dat het rapport ‘goed werkgeverschap’ noemt als belangrijke randvoorwaarde om de
arbeidsverhoudingen op een adequate en op de specifieke omstandigheden toegesneden wijze vorm te
geven. De in de kunstensector veel voorkomende combinatie van een zakelijk leider en een artistiek leider,
die in de praktijk kan leiden tot twee kapiteins op één schip, wordt als een belemmering gezien. Ook
de topsport kent de aanwezigheid van zakelijke en technische (sportieve) managers en directeuren.
De aanbeveling voor één centrale werkgeversorganisatie heeft mede geleid tot samenwerking
tussen de werkgeversorganisaties in dans (DOD), toneel (VNT) en orkesten (CNO). Inmiddels
hebben de DOD en de VNT tot een fusie besloten.
Evenals de topsport kent de sector podiumkunsten het bestaan van het stipendium 11 , een
geldelijke vergoeding voor talentvolle kunstenaars.
Dans
Kenmerkend voor de danssector is de Omscholingsregeling Dansers, die sinds 1986 bestaat. Dankzij
deze regeling krijgen dansers hulp bij het kiezen van een tweede loopbaan, het financieren van
een eventuele opleiding en het garanderen van een bepaald inkomensniveau. Dansers die onder
de cao vallen, dragen tijdens hun carrière automatisch premies af voor dit fonds. Anderen – die als
zzp’er werken (wat in de dans sporadisch voorkomt) – moeten dat op vrijwillige basis regelen.
De Omscholingsregeling Dansers wordt gefinancierd uit een gedeelte (1,5% van het bruto
salaris inclusief vakantietoeslag) van de werknemerspensioenpremie. Daarnaast betaalt de werkgever
een premie van 2,5 procent van het bruto salaris inclusief vakantietoeslag.
Met overheidssteun zijn meerdere aantoonbare achterstanden ten opzichte van andere sectoren
ingelopen. Zo kwam er in 1989 de Pensioenregeling, die voorziet in een pensioenopbouw
tijdens de loopbaan van de danser. In 1991 volgde de CAO Dans bevat aparte bepalingen en regelingen
over arbeidstijden en salariëring voor dansers, administratief en ondersteunend personeel
en technici. De cao wordt onder meer ‘gebruikt’ voor afwijkende bepalingen van de flexwet en
de Arbeidstijdenwet, die alleen bij cao mogelijk zijn (drie kwart bindend recht). Dat maakt de cao
bij veel werkgevers populair.
Toneel
Het toneel kent ook een eigen cao, de CAO Theater. Deze cao onderscheidt – evenals die van
de dans – drie beroepscategorieën: artistiek, technisch en overig. Ook de CAO Theater maakt
gebruik van de mogelijkheid om van de flexwet af te wijken. Acteurs hebben zich recent (februari
2008) verenigd in de belangenorganisatie ACT. ACT neemt inmiddels (via FNV KIEM) deel aan
de cao-onderhandelingen. Het streven is er op gericht om in de cao meer specifieke bepalingen
gericht op acteurs op te nemen, bijvoorbeeld op het terrein van werk- en rusttijden en vergoedingen.
Een specifiek acteursprobleem is het zogeheten ‘dubbelen’, op één dag repeteren én een
voorstelling spelen.
Cao-partijen hebben het standaardkarakter van de cao losgelaten, waardoor het mogelijk is
geworden voor individuele acteurs om over de eigen inschaling te onderhandelen met de werkgever.
Dat maakt het voor (sommige) acteurs mogelijk om de opgebouwde marktwaarde, bijvoorbeeld
door deelname aan succesvolle televisieseries, ook in de salariëring als acteur te ‘verzilveren’.
11. Een stipendium kan bijvoorbeeld worden toegekend door het Fonds voor Beeldende Kunsten en kan soms samengaan met
gemeentelijke subsidies voor kunstenaars. Uit informatie van de gemeente Amsterdam blijkt dat het stipendium door de Belastingdienst
in sommige gevallen als inkomen uit arbeid wordt aangemerkt.
Bijlagen
91

Orkesten
De ongeveer tien Nederlandse professionele orkesten zijn verenigd in het Contactorgaan Nederlandse
Orkesten (CNO) dat onder meer de CAO Orkesten afsluit. Twee orkesten met een eigen
karakter vallen daarbuiten. Het Koninklijk Concertgebouworkest heeft een eigen cao en het
Muziekcentrum voor de omroep valt onder de CAO Omroep.
Knelpunten in de sfeer van arbeidsverhoudingen liggen bij de orkesten op het terrein van
arbeidstijden (veel optredens in de weekenden en op avonden), arbeidsomstandigheden (risico
van gehoorbeschadiging en fysieke ongemakken), leeftijdsfasebeleid (musici zijn rond hun
57 ste jaar vaak niet meer instaat hun beroep uit te oefenen) en beloning.
Begin maart 2009 verscheen een rapport van sociale partners over de noodzakelijke vernieuwing
van de arbeidsverhoudingen en de cao. De cao is te veel een rigide keurslijf geworden, waardoor
noodzakelijke ontwikkelingen om musici flexibel in te zetten, ook voor andere activiteiten
(lesgeven, promotie, workshops, clinics en dergelijke) op dit moment bemoeilijkt worden. Ook
blijft de beloning achter bij vergelijkbare sectoren. Cao-partijen hebben in het rapport afgesproken
de cao met ingang van 2010-2011 geheel te vernieuwen en aan te passen bij de gewijzigde
eisen.
Koren
De zangcarrière van professionele zangers kan zich in drie stadia ontwikkelen: koorzanger, koorzanger
met solozangpartijen en solozanger. In het stadium van koorzanger is sprake van een
arbeidsovereenkomst met het koor. Daarbuiten bestaan solozangreglementen waarin staat hoe
koor en zanger aanvullende afspraken moeten maken voor solozang. Bij regelmatige solozang
worden, naast de arbeidsovereenkomst, freelance overeenkomsten van opdracht getekend. Een
zanger die uitsluitend solozangpartijen zingt, heeft vaak geen arbeidsovereenkomst (meer), maar
sluit – meestal door tussenkomst van een impresario 12 – als zzp’er overeenkomsten van opdracht
met koren, orkesten, opera’s en dergelijke in binnen- en buitenland.
Nederland kent een aantal professionele koren, waarvan het Koor van de Nederlandse
Opera, het Groot Omroepkoor en het Nederlands Kamerkoor de bekendste zijn. Het Koor van
de Nederlandse Opera past de arbeidsvoorwaardenregelingen van de Nederlandse Opera toe,
het Groot Omroepkoor die van de omroepen. Het Nederlands Kamerkoor heeft een eigen
cao.
Opvallend is de wijze waarop het Nederlands Kamerkoor flexibiliteit van de inzet van koorzangers
in de cao heeft geregeld. Zij hebben een garantiecontract van zestig tot negentig procent van
de volledige werkweek. De minimumomvang van het contract staat vast, maar in drukke tijden kan
de koorzanger meer uren worden ingezet, zelfs tot boven de (gemiddelde) volledige werkweek.
Hoewel sprake is van vrije keuze voor het lidmaatschap van een vakbond, is in de cao geregeld
dat alle werknemers van het Nederlands Kamerkoor vanaf 1 januari 2009 een vergoeding van
137,28 euro ontvangen ten behoeve van de betaling van de (jaar)contributie aan de vakbond FNV
KIEM. Voor leden van FNV KIEM is dit bedrag onbelast, voor niet-leden belast. Het bedrag wordt
aangepast wanneer FNV KIEM de contributie wijzigt.
12. De vergoeding voor de impresario bedraagt in de regel tien tot vijftien procent van de omzet.
13. De term ‘marktwaarde’ is in dit verband ontleend aan Vera Keur, voorzitter van de VARA, in de Volkskrant van 23 september
2008. Zij noemt de salarissen van toppresentatoren gelet op hun marktwaarde ‘marktconform’.
92
Een wereld te winnen

Omroep
Ook de omroepen kennen arbeidsverhoudingen die afwijken van gebruikelijke arbeidsverhoudingen.
Te denken valt aan de arbeidsverhoudingen met tv-persoonlijkheden (vaak presentatoren
en dj’s), bekende Nederlanders die vanwege hun populariteit een (veel) hogere marktwaarde 13
hebben dan andere medewerkers van omroepen. Die marktwaarde is overigens, net als in de
topsport, gekoppeld aan en beperkt tot de periode van populariteit van betrokkene.
De discussies binnen de omroep spitsen zich vooral toe op de salariëring. Populaire presentatoren
kunnen (volgens berichten in de media, gebaseerd op gepubliceerde jaarrekeningen en
jaarverslagen) bij publieke omroepen tot 350.000 euro per jaar verdienen. Bij de commerciële
omroepen zouden salarissen tot meer dan een miljoen euro voorkomen. Ter vergelijking: ‘gewone’
medewerkers van publieke omroepen verdienen in directie- en bestuursfuncties veelal salarissen
rond de zogenoemde Balkenende-norm (ca. 170.000 euro per jaar).
Net als in de sportwereld wordt ook in Hilversum veelvuldig gebruikgemaakt van tijdelijke
contracten. Om vaste contracten te vermijden, zijn in de cao voor de publieke omroepen de regels
van de flexwet verder opgerekt. Tegelijkertijd is afgesproken dat een bepaald percentage van de
mensen na een jaar een vast contract moet krijgen.
Conclusie
De wijze waarop atypische arbeidsverhoudingen in de beschreven sectoren zijn vormgegeven en
gestructureerd, tonen aan dat het Nederlandse arbeidsrecht ruimte biedt voor creatieve oplossingen
die enerzijds arbeidsrechtelijke waarborgen bevatten en anderzijds ruimte bieden voor
specifieke regelingen die aansluiten bij de eisen van de sector. Dat biedt de topsport een perspectief
om arbeidsverhoudingen vorm te geven en te structureren op een wijze die aansluit bij
de specifieke kenmerken van topsporters.
In de beschreven binnenlandse sectoren bestaan de volgende ‘knelpunten’, die ook voor de
arbeidsverhoudingen van topsporters aan de orde kunnen zijn:
- afwijkingen van de Wet flexibiliteit en zekerheid (betaald voetbal, dans, toneel);
- toepassing reglementen van nationale en internationale sportbonden (betaald voetbal);
- behoefte aan eigen geschillenregeling (betaald voetbal, Nederlands Kamerkoor)
- behoefte aan standaardcontracten (betaald voetbal);
- korte loopbaan, bijvoorbeeld tot 35 jaar in plaats van tot 65 jaar, en de daaruit voortvloeiende
behoefte tot omscholings- en loopbaanbegeleiding (betaald voetbal, dans, orkesten);
- zware fysieke en mentale arbeidsomstandigheden, die inherent aan het atypische beroep
en daardoor vrijwel onvermijdelijk zijn (betaald voetbal, dans, orkesten);
- collectieve verzekeringen met specifieke clausules (betaald voetbal);
- zeer afwijkende arbeidstijden (toneel, dans, orkesten, Nederlands Kamerkoor);
- beloning, soms zeer laag ondanks topprestaties, soms zeer hoog vanwege populariteit en
marktwaarde (betaald voetbal, toneel, omroep);
- gezagsverhouding ingeval van zzp-schap (toneel, orkesten, Nederlands Kamerkoor, omroep);
- combinatie van dienstverband en overeenkomsten van opdracht (toneel, orkesten, Nederlands
Kamerkoor);
- behoefte aan sociale zekerheid en pensioenvoorziening (alle beschreven sectoren);
- kosten van onderhoud en verzekering van kostbare attributen (orkesten);
- omgaan met publiciteitsuitingen (Nederlands Kamerkoor);
Bijlagen
93

-
-
-
behoefte aan een eigen geschillenregeling (betaald voetbal, Nederlands Kamerkoor);
stimuleren van het vakbondslidmaatschap (Nederlands Kamerkoor);
behoefte aan modernisering van de cao (orkesten).
Het onderzoek dat Capgemini in de kunstensector uitvoerde, bevat een aantal conclusies die voor
de sport relevant zijn:
-
-
-
-
-
-
-
-
-
verbetering van de sociale zekerheid en pensioenvoorziening;
het instellen van een sociaal faciliteringsbedrijf dat als arbeidspool/uitzendbureau de werkgeversrol
kan vervullen;
het instellen van een transferpunt en/of re-integratiepunt voor werklozen;
pensioenvoorziening voor zelfstandigen;
instellen van omscholingsfondsen;
vormgeven aan levensfasebeleid;
betere toerusting en organisatie van de werkgeversrol door middel van een centrale werkgeversorganisatie;
kennis- en expertisebundeling;
versterking van de P&O-functie ten behoeve van kleinere organisaties.
Zowel in het betaald voetbal als in de professionele kunstensector wordt professionalisering
van het werkgeverschap en de P&O-functie als een belangrijke randvoorwaarde voor professionele
arbeidsverhoudingen aangemerkt. In de kunstensector heeft dat geleid tot versterking
van de (centrale) werkgeversorganisatie(s) en tot het oprichten van een belangenorganisatie van
acteurs.
Daarnaast is het evident dat oplossingen voor specifieke arbeidsvoorwaardelijke knelpunten kosten
met zich mee zullen brengen. In de kunstensector zijn deze kosten voor een niet onbelangrijk
deel door de overheid gefinancierd vanwege aantoonbare achterstanden ten opzichte van andere
sectoren en het publieke belang van de kunstensector.
94
Een wereld te winnen

BIJLAGE 3 Een blik in andere landen
European social dialogue
In elk van de bekeken Europese landen is er sprake van een (prille) collectieve dialoog tussen
werkgevers en werknemers. Het beeld is echter divers. In de meeste gevallen bevindt men zich
nog in het ontwikkelingsproces op weg naar een (collectief) eindbeeld. Het vormgeven van de
dialoog via een adequate vertegenwoordiging van werkgevers en werknemers is vaak de eerste
stap, gevolgd door het opstellen en hanteren van standaardcontracten en het maken van collectieve
afspraken.
Opvallend genoeg lijkt binnen Europa nog nauwelijks afstemming te zijn tussen de verschillende
sporten of landen waar het arbeidsrechtelijke aspecten betreft. Belangrijk in dit kader is te vermelden
dat Europa een begin heeft gemaakt met een European social dialogue voor de sport in het
algemeen. Het betaald voetbal kent een eigen sociale dialoog. Het Verdrag tot de oprichting van
de Europese Gemeenschap (artikel 139) waarborgt dat Europese sociale partners de mogelijkheid
hebben om collectieve afspraken te maken. De White Paper on Sport, die op 8 mei 2008 is
aangenomen door het Europees Parlement, pleit niet voor niets voor het belang van de sociale
dialoog in de sportsector.
Het doel hiervan is om in Europa tot gemeenschappelijke vaststelling te komen over thema’s als
opleidingen, arbeidstijden, arbeidsvoorwaarden en de contractuele positie van de topsporters.
Onderdeel van het laatste thema is te komen tot een collectief Europees standaardcontract met
minimum requirements. In het betaald voetbal is een universeel contract voorgesteld door FIFpro
en UEFA. Voor de sport in het algemeen is dit traject een gezamenlijk initiatief van EASE (European
Association of Sport Employers, vertegenwoordiging van de Europese werkgevers in de
sport) en EURO-MEI (de media-, entertainment-, kunst- en sportsector van UNI-Europa; EURO-
MEI vertegenwoordigt Europese werknemers in de sport).
Eind mei heeft de eerste formele sociale dialoog tussen EASE en EURO-MEI plaatsgevonden
in Brussel, waaraan ook EU Athletes deelnam. Tijdens deze bijeenkomst is gesproken over de
rechtspositie van de topsporter en de ontwikkeling van standaardcontracten. Een internationaal
onderzoek door het Frans Olympisch Comité (CNOSF) gericht op specifieke contracten binnen
de internationale sportsector, heeft hiervoor als basis gediend. 1 Geconcludeerd werd dat tussen
de landen veel overeenkomsten bestaan, zowel qua juridische aspecten als qua collectief karakter
van de professionele sport. In alle onderzochte landen waren de twee à drie grootste sporten zo
ver dat de sociale partners collectieve afspraken hadden gemaakt. De contractuele overeenkomsten
varieerden in overeenstemming met de nationale wetgeving van elke lidstaat, voornamelijk
in de structuur. Het rapport geeft drie belangrijke aanbevelingen:
- allereerst is aandacht nodig voor de specifieke gezondheids- en veiligheidsaspecten van
topsport. Omdat sportclubs atypische activiteiten ontplooien, zouden de gezondheids- en
veiligheidsmaatregelen moeten worden bewaakt door een nieuw op te richten beroepsvereniging
voor sportgeneeskunde;
1. French National Olympic Committee (2008), United towards a common goal: A European Sport, http://ease.franceolympique.
com/art.phpid=20892.
Bijlagen
95

- ten tweede zal meer aandacht moeten komen voor de maatschappelijke carrière of opleiding
van de professionele sporter. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een algemeen verzekeringsfonds,
betaald door de verschillende werkgevers, dat moet bijdragen in de opleidingsmogelijkheden
van de sporters;
- tot slot moeten er collectieve Europese standaardcontracten komen met minimum requirements
die de professionele topsporters extra bescherming bieden in hun omgang met vaak
dominante werkgevers (clubs).
Groot-Brittannië
In Engeland zijn voetbal, rugby en cricket de belangrijkste professionele (team)sporten. Deze
sporten hebben een spelersvereniging die opkomt voor de belangen van de topsporters. Samen
met de clubs uit de hoogste competitie wordt onderhandeld over zaken als pensioen, financiën en
opleidingen. Sommige van deze atleten- of spelersorganisaties zijn vertegenwoordigd bij een sectoroverstijgende
vakbeweging zoals het Trade Union Congress (vergelijkbaar met de Nederlandse
FNV of CNV). De meeste hebben zich echter aangesloten bij een overkoepelend orgaan voor alle
professionele atleten in Engeland. Deze Professional Players Federation (PPF) vertegenwoordigt
elf sportspecifieke atleten- of spelersorganisaties uit onder andere het voetbal, rugby, cricket,
polo, ijshockey, snooker of golf. Halverwege 2008 sloot ook de British Athlete Association zich
aan. De BAA vertegenwoordigt aangesloten olympische en paralympische atleten van de Engelse
ploeg. Deze organisatie heeft echter geen collectieve overeenkomsten, maar is een gesprekspartner
namens de atleten.
Een belangrijke partij aan de werkgeverskant in de Engelse sportsector is SkillsActive. Deze organisatie
maakt zich bij verschillende fondsen en beleidsmakers sterk voor de professionalisering
van de sportsector. SkillsActive richt zich op vijf aandachtsgebieden; sport en recreatie, gezondheid
en fitness, kinderopvang, buitensport en vakantieparken.
Professionele sporters in Engeland hebben meestal een contract voor bepaalde tijd bij hun
club. Dit contract moet worden goedgekeurd door zowel de overkoepelende bond als de league.
Hierdoor hebben de beide koepels invloed op de omstandigheden van de spelers. Naast een
arbeidscontract is een gezondheidsverklaring nodig om als professionele sporter actief te zijn. In
sommige sporten (zoals voetbal en cricket) wordt gewerkt met standaardcontracten. Bijzonder
aan de meeste van deze contracten is dat dit arbeidscontract onbeperkt kan worden vernieuwd
en er geen afspraken zijn verwoord over werktijden of reistijd. Net zo min krijgt een professionele
sporter extra vergoedingen voor overwerken op avonden of in weekenden. Doorbetaald verlof is
op dezelfde wijze geregeld als voor normale medewerkers, maar er wordt meestal pas buiten het
sportseizoen gebruik van gemaakt.
Duitsland
De belangrijkste professionele (team)sporten in Duitsland zijn voetbal, handbal, basketbal en ijshockey.
Van deze sporten hebben alleen de spelers binnen het professionele voetbal zich verenigd
in een belangenorganisatie. Deze Verein der Vertragsfussbalspieler (VDV) heeft collectieve
afspraken gemaakt met de professionele clubs over de arbeidsomstandigheden en het hanteren
van standaardcontracten. Naast de voetballers hebben ook de basketbalspelers zich verenigd, in
de zogenoemde SP.IN. Deze organisatie heeft ruim 120 spelers uit de Basketball Bundes Liga
(BBL) en heeft als ambitie een cao af te sluiten voor alle professionele basketballers in Duitsland.
De BBL (league) onthoudt zich op dit punt echter van medewerking, omdat zij zichzelf geen
96
Een wereld te winnen

werkgever acht. De basketbalclubs hebben wel samen besloten tot gebruik van een standaardcontract.
In de regel zijn professionele sporters in Duitsland via een arbeidscontract van bepaalde duur
verbonden met hun clubs. Dit contract is een zaak tussen speler en club en hoeft niet door de
overkoepelende bond of competitie goedgekeurd te worden. Uitzonderingen daargelaten, mogen
contracten twee keer verlengd worden in drie jaar tijd. In het contract staan meestal de algemene
verplichtingen van beide partijen, de portretrechten en de betaling of extra beloningen. De spelers
krijgen per jaar twintig dagen betaald verlof, net als gewone medewerkers in Duitsland.
Er is in Duitsland geen wettelijke definitie voor een professionele topsporter. In de regel wordt
er vaak gesproken van sporters die kunnen leven van hun sportactiviteiten.
Frankrijk
Omdat men van mening was dat het Franse Olympisch Comité niet bedoeld was als werkgeversorganisatie,
werd in 1997 COSMOS opgericht met als doel de belangen voor alle werkgevers in
de sportsector te behartigen. In 2005 speelde deze organisatie een belangrijke rol bij de totstandkoming
van de eerst collectieve overeenkomst voor de gehele Franse sport (CCNS). Deze collectieve
overeenkomst bepaalt in grote lijnen het wettelijk kader waarbinnen elke sport afzonderlijk
haar regels kan bepalen. Daarbij worden voor de meeste sporten standaardcontracten gebruikt.
Sommige sporten eisen medeondertekening door de overkoepelende bond. Deze contracten
mogen in Frankrijk maximaal vijf seizoenen verlengd worden. De arbeidswet bepaalt de inhoud
van deze contracten, maar de CCNS kan een aantal wijzigingen hierop aanbrengen.
De meeste professionele atleten worden vertegenwoordigd door algemene vakbonden of
(soms) door een speciale spelersorganisatie. Van de belangrijkste professionele sporten – waaronder
voetbal, basketbal, rugby, volleybal, handbal, wielrennen en tafeltennis – is er alleen een
spelersorganisatie die opkomt voor de belangen van professionele voetballers. Deze Union Nationale
des Footballeurs Professionels (UNFP) heeft een aantal diensten, zoals verzekeringen en
advies over belastingen voor haar spelers, maar onderhandelt ook met de clubs in de Ligue de
Football Professionnel over de collectieve sportspecifieke afspraken.
Zweden
De belangrijkste professionele sporten in Zweden zijn voetbal, ijshockey en basketbal. De spelers
uit de hoogste voetbalcompetitie worden vertegenwoordigd door een belangenvereniging.
Deze Svenska Fotbolspelare (SFS) onderhandelt met de Swedish Elite Football Association (SEF,
namens de clubs) over collectieve afspraken. Begin 2009 bereikten beide organisatie overeenstemming
over de nieuwe cao voor de voetbalsector. Een opmerkelijke verbetering ten opzichte
van de oude cao is dat nu ook de professionele voetbalspelers die geen lid zijn van de SEF, toch
van dezelfde afspraken gebruik kunnen maken.
De meeste Zweedse topsporters zijn door middel van een regulier arbeidscontract voor een
bepaalde periode verbonden aan hun club. Deze contracten hoeven niet door een overkoepelende
bond goedgekeurd te worden. De contracten mogen onbeperkt verlengd worden. Binnen enkele
sporten, zoals voetbal en ijshockey, zijn werkgevers en werknemers het eens geworden over het
gebruik van standaardcontracten. Er is in Zweden geen wettelijke definitie voor de professionele
topsporter, maar doorgaans geldt dat iedere sporter die een contract heeft met een sportclub
waarbij hij in ruil voor het beoefenen van de sport betaling ontvangt, als professionele topsporter
wordt gezien. Wat het doorbetaald verlof betreft, krijgt de professionele topsporter net zo veel
dagen als elke werknemer in Zweden (doorgaans 25 dagen).
Bijlagen
97

Spanje
De belangrijkste professionele sporten in Spanje zijn voetbal, basketbal, handbal en wielrennen.
Binnen al deze sporten zijn collectieve arbeidsovereenkomsten gesloten, waarbij delen van een
standaardcontract zijn vastgesteld. Hierbij kan gedacht worden aan de duur van het contract,
werktijden en bepaalde verplichtingen van beide partijen. Vaak wordt een apart tweede contract
gebruikt voor het regelen van de portretrechten. Het contract betreft een bepaalde periode of
het behalen van een bepaalde prestatie. In beide gevallen kan het contract onbeperkt vernieuwd
worden. Voor aanvang van het seizoen moet het contract getekend zijn door de club en de speler,
om vervolgens goedkeuring te krijgen van de overkoepelende bond. Pas hierna krijgt de speler
een licentie om in een competitie uit te komen voor deze club. Het contract omvat dertig dagen
betaald verlof, gelijk aan het gemiddelde voor ‘reguliere’ werknemers.
De vereniging die opkomt voor de belangen van voetbalspelers in Spanje, is de Asociación de
Futbolistas Españoles. Dit is een kleine organisatie die vooral een gesprekspartner is tijdens de
sociale dialoog met de Spaanse voetbalbond. Hetzelfde geldt voor de professionele wielrenners,
die zijn aangesloten bij de Asociación de Ciclistas Profesionales.
Nieuw-Zeeland
De sportcultuur in Nieuw-Zeeland kent veel Engelse invloeden. Wat de organisatie van veel professionele
sporten betreft, is ook sprake van Noord-Amerikaanse invloeden. De belangrijkste
professionele sporten zijn rugby, cricket en voetbal. Deze drie sporten hebben elk een belangenvereniging
die opkomt voor de rechten van de spelers. Bij de rugbysport is dit de New Zealand
Rugby Players Association. Zij hebben in onderhandeling met de Rugby Union een zeer gedetailleerde
cao afgesloten voor alle rugbyspelers in Nieuw-Zeeland, ook voor het nationale team de
All Blacks. Daarin is onder meer afgesproken dat 32 procent van het spelerssalaris wordt gereserveerd
om ten goede te komen aan de Nieuw-Zeelandse rugbysport. Daarnaast is in de cao een
salary cap (2 miljoen Nieuw-Zeelandse dollars) vastgelegd. Verder bestaat er een speciaal fonds
dat de spelers helpt bij het opbouwen van hun pensioen.
De contracten van spelers in Nieuw-Zeeland worden bij de professionele sporten vaak met
de league gesloten in plaats van met de clubs. De enige werkgever bij rugby is dan ook de New
Zealand Rugby Union.
Noord-Amerika
De grote Noord-Amerikaanse sportcompetities (NFL, NBA, NHL en MLB) worden gekenmerkt
door een strakke organisatiestructuur. De teameigenaren (verenigd in de leagues) en de spelers
(verenigd in een spelersvakbond, bijvoorbeeld de NBA Player’s Association) leggen contractueel
vast op welke wijze zij gezamenlijk hun product aan de man brengen en hoe men met elkaar
omgaat.
Deze afspraken worden voor een periode van enkele jaren vastgelegd in een Collective Bargaining
Agreement (CBA). Deze CBA’s zijn bijzonder gedetailleerd en meestal enkele honderden
pagina’s in omvang. Het ontstaan van de CBA’s is terug te voeren op een decennialange harde
strijd tussen de teameigenaren en de spelers over het verdelen van de kosten en inkomsten. In
dit machtsvertoon schuwen partijen het niet om periodiek het ultieme middel van een staking of
een lock out te hanteren. Van een lock out is sprake wanneer niet de spelers maar de eigenaren
besluiten om de competitie stil te leggen.
Tegelijkertijd bestond en bestaat er binnen het commerciële Noord-Amerikaanse sportmodel
vanuit de winstgeoriënteerde eigenaren een sterke behoefte om onderlinge afspraken te maken
98
Een wereld te winnen

over het uniformeren van arbeidsvoorwaarden. Dit gebeurt met het oog op het beperken van de
economische concurrentie tussen teams en daarmee op het versterken van de sportieve concurrentie.
Bijlagen
99

BIJLAGE 4 Deelnemers expertmeeting 22 januari 2009
Expertmeeting Arbeidsverhoudingen Topsporters
Organisator: Werkgeversorganisatie in de Sport (WOS)
Datum: 22 januari 2009, 15.30-20.00 uur
Locatie: Hotel- en Congrescentrum Papendal
Deelnemers
René van den Burg, directeur WOS
Eric Lankers, beleidsadviseur juridische zaken WOS
Yves Kummer, voorzitter NL Sporter
Adam Bakker, bestuurslid NL Sporter
Hetteke Frima, jurist NL Sporter
Arno Havenga, medewerker NL Sporter
Marti ten Kate, programmamanager topsport NOC*NSF
Peter de Bakker, senior fiscaal adviseur NOC*NSF
Trinko Keen, voorzitter Atletencommissie NOC*NSF
Marijke Fleuren, adjunct-directrice KNHB
Mark Boetekees, directeur FBO
Babs Dubois-Van Kleef, advocate arbeidsrecht BrantjesVeerman Advocaten
Frank ter Huurne, advocaat arbeidsrecht Lexence
Steven Jellinghaus, universitair docent sportrecht Universiteit van Tilburg en advocaat De Voort
Hermes de Bont Advocaten
Ronald Beltzer, universitair hoofddocent arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht Universiteit van
Amsterdam
Pieter Verhoogt, directeur Sport2B en docent sporteconomie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Henk Strating, directeur HS-Arbeidsvoorwaarden BV
Marieke Huber, senior beleidsmedewerker CAOP
100
Een wereld te winnen

BIJLAGE 5 Gesprekspartners sportsector
Persoonlijk gesproken
Maurits Hendriks, technisch directeur NOC*NSF
Johan Wakkie, directeur KNHB
Marijke Fleuren, adjunct-directrice KNHB
Jan Kossen, directeur KNZB
Marcel Sturkenboom, directeur NeVoBo
Sjors Röttger, technisch directeur NHV
Frank Berteling, directeur NTTB
Hans Meijer, directeur KNBSB
Herman Ram, directeur Dopingautoriteit Nederland
Rob van der Horst, voorzitter Hockey Hoofdklasse CV
Henk Reekers, voorzitter Federatie Eredivisie Basketball
Michel Jansma, bestuurder FNV Sport
Mark Boetekees, directeur FBO
Telefonisch gesproken
Arno den Hartog, adjunct-directeur dienstverlening en tophockey KNHB
Huub Stammes, directeur KNSB
Arie Koops, technisch directeur KNSB
Arjan Boonstoppel, manager topvolleybal NeVoBo
Harjan van Dam, directeur KNWU
Marco van den Brink, senior projectleider topsport KNZB
Jan Willem Jansen, medewerker topsport NBB
Koen van Nol, topsportcoördinator BSBN en KNRB
Hans van Rijssel, topsportcoördinator NIJB
Jaap Wals, directeur KNGU
Kees Rodenburg, technisch directeur KNKV
Hans Goedings, hoofd BIMS (Bureau Internationale Militaire Sport)
Bijlagen
101

BIJLAGE 6 Gesprekspartners artiesten- en kunstensector
Pepijn ten Kate, vakbondsbestuurder FNV KIEM
Vincent Croiset, cao-onderhandelaar belangenorganisatie acteurs ACT
Lineke Burghout, secretaris werkgeversorganisatie dans DOD
Wilbert Scheifes, altviolist RPhO en kaderlid FNV KIEM
Marc van Heeteren, zanger Nederlands Kamerkoor en kaderlid FNV KIEM
Edith Knopf, manager P&O AVRO
Henk Strating, directeur HS-Arbeidsvoorwaarden BV
Fred Kagie en Cees de Wildt, partners Altersum Adviseurs Arbeidsverhoudingen
102
Een wereld te winnen

BIJLAGE 7 Deelnemers topsportbijeenkomst 1 april 2009
Topsportbijeenkomst NL Sporter
Organisator: NL Sporter
Datum: 1 april 2009, 16.45-21.00 uur
Locatie: Huis van de Sport
Deelnemers
Maurits Hendriks, technisch directeur NOC*NSF
Henk Gemser, chef de mission NOC*NSF
Jeroen Bijl, hoofd topsport NOC*NSF
Jan Kossen, directeur KNZB
Johan Wakkie, directeur KNHB
Arie Koops, technisch directeur KNSB
Arie Kauffman, directeur JBN
Eric Lankers, beleidsadviseur juridische zaken WOS
Yves Kummer, voorzitter NL Sporter
Adam Bakker, bestuurslid NL Sporter
Arno Havenga, medewerker NL Sporter
Martijn van Hulsteijn, marktgroepmanager sport BMC
Esther Wajer, senior consultant Capgemini
Bijlagen
103

Een wereld te winnen
Professionalisering van de arbeidsverhoudingen
van beroepssporters in Nederland
De Nederlandse topsport is vooral gericht op talentontwikkeling en (internationale)
topprestaties. Dat is logisch: in de topsport draait het immers om winnen
en sporters willen op topniveau presteren. De laatste tijd groeit echter het
besef dat een sporter de (wereld)top niet of nauwelijks meer op eigen kracht
kan bereiken. De condities en randvoorwaarden waaronder de topsport wordt
beoefend, zijn steeds meer bepalend voor de kans op succes. Niet alleen
de sporttechnische aspecten maar ook de arbeidsverhoudingen van sporters
zijn van belang. Heldere en evenwichtige arbeidsverhoudingen behoren tot het
professionele topsportklimaat waar Nederland naar streeft.
Hoeveel sporters zijn er in Nederland voor wie de sportbeoefening een geheel
of gedeeltelijk middel van bestaan is Hoe zijn de contractuele afspraken en
arbeidsverhoudingen van beroepssporters momenteel geregeld Wat ontbreekt
er nog aan
In Een wereld te winnen – professionalisering van de arbeidsverhoudingen van
beroepssporters in Nederland beantwoordt de Werkgeversorganisatie in de
Sport (WOS) deze vragen. Het rapport geeft een visie en aanbevelingen die kunnen
leiden tot een structurele verbetering van de arbeidsverhoudingen en de
rechtspositie van beroepssporters. De ervaringen in aanverwante sectoren en in
andere landen hebben daarbij als perspectief en voeding gediend.