Verlangen naar Volmaaktheid - Kröller-Müller Museum

nederlands
Verlangen naar
volmaaktheid
Audiovisuele kunstwerken
Evenemententerrein beeldentuin
Als onderdeel van de tentoonstelling Verlangen naar volmaaktheid
worden in negen tenten in de beeldentuin film- en video-installaties
getoond uit de verzameling van het Kröller-Müller Museum. Het gaat
om twee werken van Christiaan Bastiaans, twee werken van Willie
Doherty, een werk van Jan Fabre, twee werken van Hetty Huisman
en twee werken van Jan van de Pavert. Voor meer informatie over de
kunstenaars, hun werk en de tentoonstelling raden we u aan de gratis
tentoonstellingsgids te raadplegen en de uitgebreide publicatie onder
dezelfde titel die in de museumwinkel verkrijgbaar is.
1

Christiaan Bastiaans
Christiaan Bastiaans thematiseert in zijn werk ‘het menselijke tekort’.
Hij reist naar oorlogsgebieden en oorden waar terreur heerst.
Hij zoekt naar schoonheid en menselijkheid in een wereld waar je
niet thuis bent. Hij werkt aan een drieluik van films waarvan er nu
twee gereed zijn: Club Mama Gemütlich uit 2009 en Al Alamayn
uit 2010-2012. De eerste film is opgenomen in een fictieve ‘Club
Mama Gemütlich’. Het is deels veldhospitaal, deels zendingspost en
deels nachtclubpodium, en vertegenwoordigt een geïmproviseerde
schuilplaats voor een groep gewonden (soldaten) in het niemandsland
van een conflictzone. Het is een plaats waar door toedoen van
de hoofdfiguur in de film, La Vivre, vertolkt door de Franse actrice
Jeanne Moreau, hoop, troost en warmte nog steeds aanwezig zijn.
De film bestaat uit zeven scènes, waarvan de vormgeving is gebaseerd
op gevonden oorlogsfoto’s, onder meer van een veldhospitaal.
Elke scène opent met een tableau vivant, dat nauwkeurig de voorstelling
van de tot uitgangspunt genomen foto doet herleven. De
scènes ontwikkelen zich aan de hand van de buiten beeld gesproken
tekst van La Vivre, en van twee andere karakters uit het script, Cyto
Kine en Molecular Scarlet, die niet als acteurs in de film optreden.
Hun teksten worden gesproken door respectievelijk Rutger Hauer en
Yoshi Oida. De uitwerking van het filmscenario weerspiegelt in vele
facetten Bastiaans’ bestudering van en liefde voor het Noh-theater.
Bij de rol van La Vivre, de troosteres, had hij het concept van Yûgen
voor ogen: onzichtbare schoonheid, diep doorvoelde sublimiteit en
mysterieuze elegantie. La Vivre vormt de spil in de film, haar rol is
gecreëerd voor Jeanne Moreau. Zij is de mystieke geestverschijning
die in een omgeving van wanhoop, pijn en vervreemding het gevoel
geeft dat hoop, troost en warmte binnen ieders bereik zijn. Haar
performance is gebaseerd op heel langzame, kleine en nauwkeurige
gestes en bewegingen. Ze gebruikt de gebarentaal van doven, haar
stem is alleen als voice-over te horen. Elke beweging is betekenisvol,
net als in Noh. Het zijn bewegingen die smeken, verbinden en helen.
Het geluid van de stemmen werkt als een afsmeking, ze drukken
elegantie en pathos uit en creëren een sfeer van meditatie en stilte,
die net als in het Noh-theater tijd en ruimte overstijgen. De teksten
in de film verzamelde en schreef Bastiaans tijdens zijn reizen door
conflictzones in Afrika.
De tweede film, Al Alamayn (‘twee werelden’), is een verkenning van
en een meditatie over het bestaan. De plaats van handeling zijn de
diorama’s en vitrines in een museum van natuurlijke geschiedenis
(van Caïro in dit concrete geval). Wat daar tentoongesteld is vormt
een ideale omgeving voor de verbeelding en een metafoor voor de
vernietigende kracht van de mens, omdat veel getoonde dieren ondertussen
uitgestorven zijn. De twee bezoekers, gespeeld door Johanna
ter Steege en Khalid Abdalla, ontdekken dat de opgezette dieren een
metamorfose ondergaan en onderhevig zijn aan een kristallisatieproces.
De omgeving wordt een conflictzone waar ze niet aan kunnen
ontkomen en door betoverd worden. Al Alamayn voltrekt zich in
deze ambigue zone waar het sublieme en het afschrikwekkende samenkomen.
De kracht van hun verbeelding en de troostende stem
van La Vivre, opnieuw voice-over gesproken door Jeanne Moreau,
veranderen de onheilsplek in een visioen van een onontkoombare
schoonheid en van hoop.
2 3

Willie Doherty
Voor Willie Doherty, geboren en woonachtig in het Noord-Ierse
Derry, is de beladen geschiedenis van het landschap van zijn geboortegrond
een belangrijke inspiratiebron. Zijn vroege werk wortelt
zelfs helemaal in de recente geschiedenis van Noord-Ierland. Hij zegt
daarover: ‘Een neutrale positie bestaat niet, zij wordt bepaald door
geboren te worden of de keuze voor een woonplaats.’ De thema’s in
zijn werk mogen dan gekleurd worden door zijn herkomst, ze zijn
wel universeel, zeker op dit moment: insluiting versus uitsluiting,
rolwisseling, bijvoorbeeld van slachtoffer naar dader, hybride identiteit
of de betekenis van de natuur in een beladen omgeving. In
vroege werken, zoals het tweeluik Strategy: Sever/Isolate uit 1989, dat
in het museum te zien is, combineert Doherty tekst met beeld om
de sfeer van het werk een zwaardere lading te geven. In zijn videowerken
wordt gesproken tekst bewust als ‘beeldend’ middel ingezet.
The Visitor is een video-installatie uit 2008, opgenomen in Belfast.
De camera beweegt tussen de bomen van een parkachtig bos en tast
het geveloppervlak van woonblokken af. De verteller (voice-over)
roept een dromerige sfeer op, waarin tijd en plaats van handeling,
rol van verteller en degene over wie gesproken wordt, bos en stad
in elkaar overvloeien. De irrationaliteit van de verhalende structuur
en de romantische benadering van het onderwerp staan in groot
contrast tot de strakke regie van het beeld. In Ancient Ground, een
video-installatie uit 2011, zijn detailopnames van een veenmoeras in
County Donegal te zien en suggereren de door een vrouw gesproken
teksten traumatische voorvallen in dit gebied dat al in een ver verleden
marginaal was. In dit werk wordt het landschap een plek voor
herinnering en verlies waar oude rituelen rond veenlijken worden
opgeroepen. Doherty borduurt door op de hypothese dat de lichamen
op deze plekken uit het zicht en uit de herinnering moesten
verdwijnen omdat ze met misdaden verbonden waren die voorbij
elke schaamte gingen.
Jan Fabre
Zowel in het museum als in de beeldentuin zijn werken van Jan
Fabre te zien, die sinds zijn overzichtstentoonstelling in ons museum
in 2011 een vaste plaats in de verzameling heeft gekregen. Zijn werk
is theatraal en rijk gelaagd en onder andere gewijd aan de spannende
relatie tussen lichaam en geest. In de hier getoonde film Is the brain
the most sexy part of the body gaat Fabre een geestig en filosofisch
gesprek aan over dit onderwerp met de Amerikaanse wetenschapper
Edward Osborn Wilson (1929), een van de grondleggers van de
sociobiologie. Kunst en wetenschap is één van Fabre’s geliefde thema’s.
De film werd opgenomen in Harvard University (Boston, 2007).
Hetty Huisman
Hetty Huisman is vanuit de ceramiek begonnen te werken met aarde
en vuur en is van daaruit een artistieke zwerftocht begonnen op zoek
naar de magische momenten waarop destructie en creatie in elkaar
overgaan. In 1989 verbleef ze drie maanden in Zuid-Frankrijk. Ze
nam dagelijks gedurende een uur de zonsondergangen op video op.
Het ruwe materiaal, dat vele uren besloeg, werd gemonteerd tot tape
met de lengte van een ‘museumdag’ en de titel kreeg: Rounding the
Square. Op het beeldmateriaal werden landschappen geschilderd die
het resultaat zijn van een puur chemische reactie. In de camera zelf is
er tijdens de opnamen als reactie op het zonlicht een verbrandingsproces
op gang gekomen. De zonsondergangen kregen daardoor een
heel ander, meer spiritueel of zelfs apocalyptisch karakter: luchten
met dubbele zonnen, zwarte gaten en wonderbaarlijke kleuren. De
horizon, bepaald door een rij bomen op een glooiing onder in het
beeld, bleef het enige houvast. In A Couple voert haar verbeelding
haar naar de tegenstelling tussen het mannelijke en het vrouwelijke
tegen de achtergrond van de eeuwige beweging van de oceaan. Beide
werken worden op speciaal met grafiet geprepareerde schermen
geprojecteerd, om het idee van een ‘wandeling door het licht’ te
versterken.
4 5

Jan van de Pavert
Jan van de Pavert is een kunstenaar die zijn inspiratie vindt in kunst
die de wereld wilde verbeteren en kan daarom een idealist genoemd
worden. Hier worden twee animaties van hem getoond, waarin hij
de beeldtaal van het utopische modernisme parafraseert. In Diego
Rivera in de Sovjet-Unie (1998-2003) verwijst de titel naar het bezoek
van de Mexicaanse kunstenaar Rivera aan de Sovjet-Unie in de jaren
dertig van de vorige eeuw. In de animatie lopen we, aan de hand
van het geluid van voetstappen, door een modern gebouw, met een
kijkje naar beneden, naar een ondergrondse in aanbouw. Op de
wanden zien we een schildering van op het oog enorme afmetingen,
waarop in dynamische taferelen allerlei werkzaamheden worden uitgebeeld
in de propagandistische beeldtaal die we associëren met het
sociaalrealisme. Avant-garde, ondertussen een gedevalueerd begrip,
en traditie worden hier samengebracht en gerelativeerd. Het paradijs
als sociale utopie is ver weg, maar ook dichtbij. De andere animatie,
Ondergrondse (2002-2003), is een zwerftocht door de net genoemde
ondergrondse. Wanneer de camera omhoog zwenkt, zijn de muurschilderingen
te zien, als een reminiscentie aan de vorige animatie.
De sfeer lijkt neutraal, de kunstenaar spreekt geen oordeel uit, ook al
zijn we ondertussen in de catacomben terechtgekomen.
Evert van Straaten
6 7

Kröller-Müller
Museum
Houtkampweg 6
6731 AW Otterlo
www.kmm.nl
ontwerp studio saiid & smale april 2012