nr. 1, maart - Vad.be

AnD
Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw
Verschijnt drie maal per jaar – Afgiftekantoor: 9099 Gent X
MRT
2013
VAD IN ACTIE N1 1

COLOFON
INHOUD
AnD is het tijdschrift van VAD, de Vereniging voor Alcohol- en
andere Drugproblemen vzw. VAD overkoepelt het merendeel van
de Vlaamse organisaties die werken rond alcohol, illegale drugs,
psychoactieve geneesmiddelen en gokken. De DrugLijn, een
initiatief van VAD, is dé informatielijn waar iedereen terechtkan
met vragen over deze thema’s.
AnD verschijnt drie maal per jaar.
Redactie
dr. Frieda Matthys (hoofdredacteur)
Inge Baeten, David Möbius, Kathleen Raskin, Johan Rosiers,
Jochen Schrooten
Vormgeving, druk, cartoons en foto’s
fe-online.be (vormgeving), epo.be (druk), pokke.be (cartoons)
shutterstock.com (p. 1, 7, 11, 13, 16, 18, 20, 21)
Abonnementen
T 02 423 03 33
Contactgegevens
Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw
Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel
T 02 423 03 33 I F 02 423 03 34 I www.vad.be I vad@vad.be
Verantwoordelijke uitgever
Frieda Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag overgenomen en/of
verveelvoudigd worden, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande
toestemming van VAD.
REDACTIONEEL 3
VAD IN ACTIE 4
Motiverende gespreksvoering. Ontwikkelingen en
uitdagingen voor de toekomst 4
Juridische vragen over alcohol en drugs én werk.
Questions & Answers seminarie 6
Geneesmiddelen en alcohol, 2+2=5 7
Eerste chatervaringen bij De DrugLijn 8
FOCUS 9
Drugpreventie bij jongeren uit etnisch-culturele
minderheden 9
UITGESPROKEN 11
Drugs in de gevangenissen 11
BRUSSEL-CENTRAAL 12
Nieuwe convenant inzake reclame voor en marketing
van alcoholhoudende dranken 12
EEN DAG UIT HET LEVEN VAN 13
Een logomedewerker tabak, alcohol en drugs 13
GEWIKT & GEWOGEN 14
Druggebruik in het uitgaanleven 14
BIJBLIJVEN 16
Ouderen en middelenafhankelijkheid 16
Cannabis: veel nieuws over een oude bekende 18
“Nothing about us, without us” 19
UITGELEZEN 20
Motivational interviewing: helping people change 20
Geboekstaafd 21
UIT DE KUNST 22
Kavka, where art meets leisure 22
ETALAGE 23
Bestelbon 24
Knipoog
Tiener geeft ouders slaapmiddel
om langer op net te surfen
In Californië heeft een Amerikaans tienermeisje haar nietsvermoedende ouders een slaapmiddel gegeven zodat ze langer op het internet
kon surfen. Het meisje mocht niet na 22 uur op het web. Toen ze onlangs een vriendin over de vloer kreeg die een slaapmiddel bij
zich had, ging een lampje branden. In de loop van de avond dropten de twee meisjes enkele pillen in twee ‘overheerlijke’ milkshakes
en gaven die aan het ouderpaar. Mama en papa dommelden even later makkelijk in. Ze ontwaakten pas ‘s morgens met een zwaar
hoofd. Omdat ze vermoedden dat ze gedrogeerd waren, verwittigden ze de politie. Na een drugstest kwam alles uit en bleek dat hun
dochter verantwoordelijk was voor het incident.
Het Laatste Nieuws 04/01/13

RE
DAC
TIO
NEEL
Er heerst enige onrust in de sector van de verslavingszorg. De zesde staatshervorming heeft niet alleen invloed op de
splitsing van BHV, op taalwetten en besturen. Ze houdt ook de overheveling in van een deel van onze sector van RIZIV naar
Vlaamse overheid.
Aan VAD is gevraagd om met de sector samen voorstellen te doen over de organisatie van preventie en behandeling van
alcohol- en drugproblemen in Vlaanderen. In juni 2012 hielden wij hierover een grote brainstorm met onze leden. Hieruit
bleek dat we eigenlijk wel trots mogen zijn op wat we verwezenlijkt hebben, op de deskundigheid, de inzet en de organisaties
zoals ze nu functioneren.
‘Never change a winning team’ en ‘Primum non nocere’ zijn misschien niet letterlijk van toepassing op deze situatie, maar
toch. Grote organisatorische veranderingen bieden kansen voor verbetering maar houden enorme risico’s in op beschadiging
van wat goed loopt. De economische crisis en de kans dat de budgetten niet in hun geheel overkomen, zullen de
overheid ertoe aanzetten om waar ze kan te ‘rationaliseren’, lees te bezuinigen, te schaven, te snoeien of af te bouwen.
Het is logisch dat we er niet gerust in zijn.
VAD zit met een aantal leden in de stuurgroep van het groenboek. Dit is een document waarin voorstellen geformuleerd
worden op basis waarvan de overheid uiteindelijk een witboek zal opstellen. Onze Algemene Vergadering krijgt het laatste
woord wat onze voorstellen betreft.
Wat het defi nitieve plan van de minister wordt, zullen we van dichtbij proberen te volgen. Informeel werd reeds beloofd dat
er bij de transfer niet gesnoeid zal worden en dat een reorganisatie pas in tweede instantie zal bekeken worden.
Maar ongerust blijven we.
Frieda Matthys
VAD IN ACTIE
3

VAD IN ACTIE
Motiverende
gespreksvoering
Ontwikkelingen en uitdagingen
voor de toekomst
Stephen Rollnick is samen met William R. Miller de grondlegger
van motiverende gespreksvoering. In oktober 2012
verscheen de volledig herziene derde editie van hun basiswerk
Motivational interviewing (zie p. 20 voor een bespreking).
Het ideale moment dus om Stephen Rollnick aan
het woord te laten. Zijn lezing op de VAD-studiedag op 23
november werd door de 300 aanwezigen erg gesmaakt.
Een dag eerder begeleidde Rollnick een workshop van een
volledige dag voor wie meer wou. Met 110 deelnemers
kende deze workshop een groot succes.
Rollnick lichtte toe wat de motivatie is voor de recente wijzigingen,
maar stond vooral stil bij de essentie van motiverende
gespreksvoering: de onderliggende houding en het mensbeeld.
Hij bracht dit via een persoonlijke getuigenis over zijn ervaring
als beginnende hulpverlener in de verslavingszorg die hem het
gevoel had gegeven tekort te schieten en hem op zoek had doen
gaan naar een alternatief. In zijn zoektocht botste hij op het artikel
waarin Miller (in 1983), vanuit dezelfde onvrede met de gangbare
confronterende benadering in de verslavingszorg, de kiem
legde van Motivational interviewing. Rollnick ging deze nieuwe
benadering toepassen, ontwikkelen en zelfs aanleren. Een aantal
jaren later kwamen ze elkaar tegen en schreven ze samen hun
succesvolle basiswerk over motiverende gespreksvoering.
De geest van motiverende gespreksvoering
Motiverende gespreksvoering kijkt niet vanuit een defi cit-model
naar de cliënt, waarbij de hulpverlener moet geven wat de cliënt
tekortkomt, maar vanuit het geloof dat de oplossing in de cliënt
ligt. De taak van de hulpverlener is de groeigerichte krachten
die in de cliënt aanwezig zijn te ontlokken en versterken. Motiverende
gespreksvoering sluit daarmee aan bij de cliëntgerichte
therapie, maar voegt er doelgerichtheid aan toe. De hulpverlener
stuurt in de richting van veranderdoelen die hij samen met de
cliënt bepaalt. Rollnick demonstreerde samen met MINT-trainer 1
Rob d’Hondt hoe deze gidsende gespreksstijl elementen van vol-
1 Motivational Interviewing Network of Trainers, internationaal netwerk
van gekwalifi ceerde trainers in motiverende gespreksvoering
4 VAD IN ACTIE

gen en sturen combineert. Op zich is ‘gidsende communicatie’
niets nieuws, eigen aan motiverende gespreksvoering zijn wel
de duidelijke principes en richtlijnen voor de communicatie.
Reflecteren als tool
De belangrijkste tool van de hulpverlener om te volgen én te
sturen is refl ecteren. Door te refl ecteren drukt de hulpverlener
begrip uit en kiest hij doelgericht een bepaalde richting. Op het
aspect dat de hulpverlener selecteert om te refl ecteren, zal de
cliënt doorgaan. In het bijzonder is motiverende gespreksvoering
gericht op het versterken van ‘verandertaal’, uitingen van de wil
en het vertrouwen om te kunnen veranderen. In mooi opgebouwde
oefeningen liet Rollnick aanvoelen wat een goed geformuleerde
refl ectie teweeg kan brengen. Motiverende gespreksvoering
geeft als richtlijn mee om gemiddeld drie keer te refl ecteren
voor elke vraag die je stelt. Rollnick vroeg ook aandacht voor de
formulering van refl ecties. Refl ecteren gebeurt in de vorm van
een statement en niet in de vorm van een vraag. In de vorm van
een uitspraak stimuleert een refl ectie uitweiding door de cliënt.
Een vraag kan de gedachtegang van de cliënt onderbreken en
uitnodigen om bevestigend of ontkennend te antwoorden. Soms
kan een vraag ook overkomen alsof je de beleving van de cliënt
in twijfel trekt. Een bijkomende tip is de verandertaal op het einde
van de refl ectie te verwoorden. We zijn automatisch geneigd
om door te gaan op wat iemand het laatst zegt. Goed refl ecteren
is een kunst waarin iemand kan blijven groeien.
Kwaliteit van motivatie
In de workshop legde Rollnick ook de nadruk op de overeenkomsten
tussen motiverende gespreksvoering en de zelfdeterminatietheorie.
Hij nodigde Maarten Vansteenkiste, die aan de
UGent de zelfdeterminatietheorie onderzoekt, uit om het woord
te nemen. De zelfdeterminatietheorie en motiverende gespreksvoering
sluiten goed bij elkaar aan. De zelfdeterminatietheorie
vertrekt vanuit drie psychologische basisbehoeften met name
autonomie, verbondenheid en competentie. Deze behoeften
komen terug in de basisprincipes van motiverende gespreksvoering.
Je gaat een evenwaardige samenwerkingsrelatie aan,
laat de verantwoordelijkheid bij de cliënt en bevordert het vertrouwen
in de eigen mogelijkheden om te veranderen. Wanneer
tegemoet gekomen wordt aan de basisbehoeften, kan iemand
gedrag stellen dat autonoom gemotiveerd is, dat aansluit bij
diens waarden en aspiraties.
Motiverende gespreksvoering is gericht op het versterken van
de eigen motivatie. De zelfdeterminatietheorie kan een waardevolle
aanvulling betekenen door het belang van de kwaliteit
van motivatie nog explicieter te maken. Het onderscheid tussen
verschillende types motivatie geeft een meer gedifferentieerde
kijk op de kwaliteit van motivatie die de cliënt uit. ‘Ik zou moeten
stoppen’ is misschien wel verandertaal, maar heel verschillend
van ‘ik wil stoppen’. Het eerste wijst op ‘gecontroleerd functioneren’,
het laatste op autonome motivatie, wat volgens de zelfdeterminatietheorie
meer adaptief is. Met ‘ik zou moeten’ zetten
mensen zichzelf onder druk. Dit is al beter dan externe motivatie,
het proces van internalisatie van verandering is gestart.
Het belang van de context
Rollnick brak ook een lans om verder te kijken dan het gesprek
tussen de hulpverlener en de cliënt. Hoe de cliënt zich bejegend
voelt, hangt ook af van zijn contacten met onthaalmedewerkers
en andere collega’s, met de procedures die gevolgd worden tot
zelfs de inrichting van de lokalen. Dit betekent niet dat iedere
medewerker motiverende gespreksvoering toepast, maar de
geest van motiverende gespreksvoering en het proces van relatie
aangaan zijn hier de basis. Stralen de onthaalmedewerkers
ook aanvaarding en geloof in verandering uit of zijn ze ongeïnteresseerd
Moet je lang wachten Zijn de ruimtes kil en onpersoonlijk
Door persoonlijke verhalen, demonstraties en oefeningen nam
Rollnick de deelnemers mee op een boeiende reis, al bleven
sommigen wat op hun honger zitten wat betreft de nieuwe ontwikkelingen.
Bij de afsluitende evaluatie bleek het aspect refl ecteren
het meest beklijvend en gaven heel wat deelnemers aan
dit mee te nemen naar de praktijk.
Joke Claessens
VAD IN ACTIE
5

Juridische vragen
over alcohol en
drugs én werk
Questions & Answers seminarie
Juridische vragen hebben en geen adequate antwoorden
vinden. Het overkomt menig beleidsmedewerker of preventieadviseur,
en bij uitbreiding iedereen die mee een alcohol-
en drugbeleid maakt of uitvoert. Nochtans vormt wat
juridisch mag en niet mag de contouren voor een geslaagd
en correct alcohol- en drugbeleid. Daarom organiseerde
VAD op 4 december 2012 in het Vlaams Parlement een
Q&A-seminarie ‘Concrete antwoorden op uw juridische
vragen over alcohol en drugs én werk’.
VAD heeft altijd veel belang gehecht aan degelijke juridische
informatie. Lang voor er sprake was van cao 100 realiseerden
we de publicatie ‘Juridische Handvatten voor het gebruik en
misbruik van alcohol en andere drugs op het werk’ (1999).
Sinds 2010 is er de website www.qado.be met een uitvoerige
rubriek ‘wat zegt de wet’. Hierin vindt de lezer heel veel informatie
terug over testen, verplichtingen, aansprakelijkheid en
verantwoordelijkheid, enzovoort. Ook in de rubriek ‘veelgestelde
vragen’ proberen we juridische informatie meer hapklaar
aan te bieden.
En nu dus een Q&A. Geen droge juridische uiteenzettingen, wel
casussen en concrete vragen die meteen toepasbaar zijn in de
praktijk. Het seminarie richtte zich tot een ruim doelpubliek. En
dat bleek ook uit de inschrijvingen. De deelnemers kwamen uit
zowel private als publieke organisaties. Het ging om leidinggevenden,
medewerkers HRM/personeelsdienst, preventieadviseurs,
vakbondsafgevaardigden,… Slechts 10% van de deelnemers
was jurist van opleiding.
Marie-Claire Lambrechts (coördinator VAD/sector arbeid)
schetste eerst het kader aan de hand van enkele resultaten van
de onlinevragenlijst Q-ADO 1.0. Die werd sinds haar lancering
meer dan 1.600 keer ingevuld. Met deze vragenlijst kunnen
bedrijven een ‘foto’ maken van hun alcohol- en drugbeleid: kan
en wanneer wordt er gedronken op het werk (meestal enkel
tijdens recepties en speciale gelegenheden), worden bedrijven
met problematisch middelengebruik geconfronteerd (bij meer
dan 40% van de respondenten het jaar voor afname van de
vragenlijst, vooral ten gevolge van alcoholmisbruik), wat zijn
signalen van problematisch middelengebruik (die zijn meestal
niet alcohol- of drugspecifi ek), zijn er regels (vaak niet geformaliseerd),…
Er is nog veel werk aan de winkel: slechts een
beperkt aantal bedrijven kan een volledig uitgewerkt beleid
evalueren.
Proactief, actief en reactief handelen
In hun bijdrage bespraken Isabel Plets (Of Counsel Lydian, praktijklector
Universiteit Gent) en Luc De Jaeger (adjunct van de directie,
departement HR - Juridische Ondersteuning, stad Gent), onder
meer volgende vragen: hoe verhinder ik dat een werknemer die
niet meer kan functioneren ten gevolge van alcoholgebruik aan
het werk blijft, mag ik sancties opleggen als er enkel een beleidsverklaring
opgenomen is in mijn arbeidsreglement, mijn werknemer
heeft een alcoholprobleem. Kaart ik dit aan in mijn jaarlijks
evaluatieverslag, welke voordelen bieden maatregelen en een
alcohol- en drugbeleid en kan/moet ik de arbeidsgeneesheer/de
preventieadviseur verplichten om een ademtest af te nemen
De aandacht voor de specifi eke situatie in de publieke sector
werd hierbij erg gesmaakt. Zo bleek het onderscheid in de maatregelen
die overheidsdiensten kunnen nemen voor vele deelnemers
een echte eye-opener: overheidsdiensten kunnen een ordemaatregel
nemen in het belang van de dienst. Maar dergelijke
ordemaatregel heeft niets te maken met evaluatie of tucht.
Wie is aansprakelijk
In een meer technisch-juridisch verhaal behandelden Valérie
Vervliet en Nadine Gilis (beiden verbonden aan de FOD Werkgelegenheid,
Arbeid en Sociaal Overleg, Algemene Directie Humanisering
van de Arbeid) de burgerrechtelijke aansprakelijkheid
en de strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Deze uiteenzetting
werd gelardeerd met tal van praktische voorbeelden, zoals wat te
doen in volgende situaties: een schilder verschijnt dronken op het
werk en valt van een ladder, na een diner met klanten veroorzaakt
een aangeschoten vertegenwoordiger een verkeersongeval, het
schoolfeest eindigt in tranen als een onderwijzeres in beschonken
toestand ten val komt, een dronken vrachtwagenchauffeur
ramt een geparkeerde personenwagen,… Een complexe problematiek
waarbij duidelijk bleek dat het beschikken over een
concreet alcohol- en drugbeleid al veel problemen kan vermijden.
En wat vonden de deelnemers ervan
Wel, die waren erg tevreden! De twee blokken werden, wellicht
afhankelijk van voorkennis en dito verwachtingen, wisselend geapprecieerd.
Sommige deelnemers vonden het eerste deel beter
(minder abstract, sterke sprekers), anderen het tweede deel
(veel meer juridisch, maar net daarom voor bepaalde mensen
een meerwaarde).
Marie-Claire Lambrechts
De presentaties zullen verwerkt worden tot juridische vragen op
Qado.be. Ook zal er een specifi ek luik over de publieke organisaties
toegevoegd worden.
6 VAD IN ACTIE

Geneesmiddelen
en alcohol, 2+2=5
De apotheker als
gezondheidspromotor
Belgen drinken graag alcohol en gebruiken veel medicatie.
Een combinatie van de twee is echter niet altijd een goed
idee. De mogelijke gevolgen zijn ongevallen in het verkeer
of op het werk, gebroken heupen bij bejaarden, opnames
op spoeddiensten,…
Je zou denken dat over de combinatie tussen alcohol en
medicatie al veel geweten is en dat sensibiliseren niet
echt meer nodig is. Het tegendeel is waar, veel mensen
stellen zich er niet al te veel vragen bij … en wie van ons
leest de bijsluiter
Hoog tijd om hier wat aan te doen vond de Algemene Pharmaceutische
Bond (APB). Samen met het Instituut voor Permanente
Studies voor Apothekers (IPSA), Société Scientifi que des Pharmaciens
Francofones (SSPF) en VAD dienden zij een project in bij
het Fonds tot bestrijding van de verslavingen.
van medicatie aan een patiënt. In deze melding wordt de interactie
kort omschreven en staat tevens een kort advies voor de
patiënt. Deze adviezen kunnen afgeprint worden op het kassaticket.
Daarnaast werd door APB een folder over de verschillende
interacties gemaakt. Patiënten krijgen deze folders gratis mee in
de apotheek.
Opleiding een groot succes
In het najaar van 2012 organiseerden IPSA en SSPF navormingen.
In Vlaanderen werd op negen plaatsen vorming georganiseerd.
Zo kreeg elke Vlaamse apotheker de kans om de opleiding
te volgen. De opleiding bleek een groot succes, meer dan
vijftienhonderd apothekers werden opgeleid. Professor Tytgat
van de KU Leuven lichtte de farmacokinetische en farmacodynamische
interacties toe vanuit toxicologisch perspectief. VAD gaf
de apothekers praktische tips voor het bespreken van alcoholgebruik
en het geven van een kort advies.
Gezien het grote succes werd het project met een jaar verlengd
en krijgen dit jaar de apotheekassistenten een opleiding. Voor
de CGG preventiewerkers tabak, alcohol en drugs wordt later dit
jaar een train-de-trainer georganiseerd.
Tom Defi llet
De risico’s geïnventariseerd
APB bracht de verschillende risico’s in kaart. Om de apothekers
attent te maken op de interacties werd hun software aangepast.
Hierdoor krijgen ze voortaan meldingen bij een eerste uitgifte
Voor meer info over dit project kan u terecht bij Isabelle De Wulf
van APB via isabelle.dewulf@apb.be.
VAD IN ACTIE
7

Eerste chatervaringen
bij De DrugLijn
Sinds oktober 2012 kan er eindelijk ook met De DrugLijn
gechat worden. Dit vierde communicatiekanaal vervolledigt
het rijtje van telefoon, e-mail en Skype. Het team was al
jaren vragende partij om met dit medium aan de slag te
gaan, maar helaas ontbrak het aan middelen daarvoor. Een
spannend moment dus toen op 15 oktober vorig jaar, zes
minuten nadat de chat om 15u voor het eerst online ging,
het eerste gesprek binnenliep. In de eerste drie maanden
werden meer dan honderd gesprekken gevoerd. Genoeg
om de eerste ervaringen met dit medium te delen.
Uit eerder onderzoek wisten we al dat de grotere anonimiteit bij
chat ervoor zorgt dat mensen sneller to the point komen en makkelijker
taboe-onderwerpen durven aansnijden. Bij De DrugLijn
uit zich dat ondermeer in een hoger aandeel gebruikers dat de
lijn contacteert met vragen (40% van de oproepers via chat).
De dynamiek van een chatgesprek is helemaal anders dan die
van een telefoongesprek of een e-mail. De drempel voor contact
is laag en een gesprek gaat sneller naar de essentie, maar chatters
verbreken ook sneller het contact. Bijvoorbeeld wanneer ze
naar eigen aanvoelen voldoende antwoord op hun vraag hebben
gekregen. Dit stemt niet altijd overeen met het aanvoelen van de
beantwoorders, die nog meer informatie hadden willen geven,
de dingen nog beter kaderen, op dingen dieper in hadden willen
gaan. Uit de (eerste en erg prille) resultaten van de tevredenheidsenquête
blijkt anderzijds dat chatters zeer tevreden zijn met het
gesprek en een antwoord hebben gekregen op hun vragen.
Chat biedt het voordeel dat je - net zoals aan de telefoon - voortdurend
kan afstemmen of je nog op dezelfde golfl engte zit als
de chatoproeper, dat je dingen kan vragen en aftoetsen en het
gesprek bijsturen. Een nadeel is dat je nooit weet wat er aan
de andere kant van de verbinding gebeurt wanneer een chatter
plots niet meer reageert of offl ine gaat. Kwam er plots iemand
binnen en moest de persoon daarom afsluiten, werd hij of zij afgeleid,
kreeg iemand telefoon, heeft de chatter zich bedacht,…
Het kan voor een buitenstaander omslachtig lijken om typend
te communiceren over soms heel gevoelige of complexe onderwerpen.
Door hun jarenlange ervaring met mailbeantwoording
ervaart het DrugLijnteam dit niet echt als een belemmering. De
snelheid van het medium en de grotere anonimiteit lijken voldoende
te compenseren.
Een veelbelovend medium
Uiteraard is de ervaring tot nog toe beperkt. Een evaluatie in de
komende maanden zal leren hoe het team de dienstverlening
via chat nog kan bijsturen. Een nieuwe methodiek is altijd een
beetje zoeken. Maar voorlopig lijkt dit een veelbelovend medium
dat heel wat potentieel biedt. Zoals het bereiken van een jongere
doelgroep, die we aan de telefoon en via mail nog zelden of nooit
te horen kregen. De helft van de chatters is jonger dan 21, een
kwart is jonger dan 16. De doelstelling om opnieuw aansluiting
te vinden bij jongeren, lijkt dus alvast gehaald. Al moet het gezegd
dat ook andere leeftijdsgroepen de weg naar de chat vonden,
zo is de oudste chatter tot hiertoe 54 jaar…
Tom Evenepoel
Chatten kan via http://www.druglijn.be. Momenteel is de chat
open op maandag, woensdag en vrijdag, telkens van 15 tot 18u.
Het is mogelijk dat deze uren in de toekomst nog zullen wijzigen.
8 VAD IN ACTIE

FOCUS
Drugpreventie
bij jongeren uit
etnisch-culturele
minderheden
Tussen september 2011 en februari 2013 coördineerde
VAD een pilootproject waarin in drie regio’s in Vlaanderen
preventieactiviteiten werden opgezet voor jongeren uit
etnisch-culturele minderheden (ECM). VAD ging hiervoor
in zee met drie partners. In Gent richtte CAW Artevelde
zich op jongeren van Turkse afkomst. CGG VAGGA concentreerde
zich op jongeren van Marokkaanse afkomst
in de wijken Hoboken en Kiel in Antwerpen. Omwille van
de eigenheid van Limburg, waar leefgemeenschappen
verspreid zijn over verschillende gemeenten, opteerde
CAD Limburg om in Genk, Maasmechelen, Heusden-Zolder
en Beringen te werken naar jongeren van Turkse afkomst.
Al deze activiteiten werden opgestart/uitgevoerd tussen september
en december 2012. Hieraan voorafgaand werd in elke regio
de Rapid Assesment Response (RAR)-methodiek uitgevoerd. De
RAR is een gestructureerde, kwalitatieve methodiek waarmee
je in een kort tijdsbestek een passende interventie op gezondheids-
en sociaal terrein kan ontwikkelen. De RAR maakt gebruik
van verschillende methoden zoals enquêtes, interviews, focusgroepen,...
De resultaten van de RAR leverden in elke regio de
input om activiteiten op te zetten. Op basis van de ervaringen
met de RAR in de pilootregio’s ontwikkelde VAD een draaiboek
voor het uitvoeren van een lokale verkenning en het opzetten
van drugpreventieve acties voor jongeren uit etnisch-culturele
minderheden.
Jongeren van Turkse afkomst in Gent
In Gent richtten de acties zich voornamelijk op jongeren en hun
ouders. De uitwerking van het project was om tijdens verschillende
sessies het onderzoeksopzet en de resultaten van de RAR
naar voor te brengen. Zowel jongeren als ouders bekeken de
resultaten door een bredere bril. De herkenbare en realistische
voorbeelden die naar voor kwamen tijdens de sessies met jongeren
voedden de sessies met de ouders. Samenlevingsopbouw
Gent, Intercultureel Netwerk Gent en Vzw Jong hielpen bij het
zoeken naar de geschikte plaats en het juiste moment om per
sessie de beoogde doelgroep te bereiken. De start was een proefsessie
waarin een gemengde groep van een twintigtal moeders
en vaders een stellingenspel speelden. Ouders bleken met tal van
vragen te zitten die het onderwerp middelengebruik vaak overstijgen.
Deze insteek bleek wel een goede manier voor ouders
om elementaire vragen over opvoeding te stellen. Hoe grenzen
stellen, hoe omgaan met een zoon/dochter die urenlang computerspelletjes
speelt, hoe zit het nu met die energiedranken,
wat is het belang om als ouders dezelfde boodschap te geven.
Daarnaast bleek dat ouders ook met andere verwachtingen naar
organisaties en onderwijs kijken.
FOCUS
9

De vragen en bedenkingen uit de proefsessie kwamen ook sterk
naar voor tijdens de drie sessies voor moeders in de moskee in
Ledeberg. Het werven van vaders gebeurde in de moskee voor
het vrijdaggebed, waar ze in plaats van een preek van de imam,
het onderzoeksopzet, de resultaten en de aanbevelingen kregen
gepresenteerd. Ondanks de grote aanwezigheid van de vaders
en de instemming tijdens de presentatie, bleek de deelname aan
de sessies zelf vooralsnog moeilijk te liggen. De sessies gingen
niet door wegens de lage opkomst van de vaders. Een belangrijke
uitdaging voor de toekomst ligt dus in het bereiken van
vaders. Via een jeugdwerking en de moskee hielden de projectmedewerkers
ook sessies voor jongeren waarin de resultaten
van het onderzoek werden teruggekoppeld. Jongeren stonden
tijdens deze sessies stil bij onder andere energiedranken, gamen
en de vragen die ze hebben naar ouders toe.
De continuering van de acties uit het project was inzet van overleg
met de stadsdiensten en andere organisaties en krijgt in de
loop van 2013 concreet vorm.
Jongeren van Marokkaanse
afkomst in Hoboken & Kiel
in Antwerpen opteerde het project op basis van de resultaten uit
de RAR voor acties rond alcohol, tabak, cannabis en (de vroege
beginleeftijd bij) energiedranken. Dankzij de netwerking tijdens
de onderzoeksfase waren samenlevingsopbouw en jeugdwerk
snel bereid om mee te werken.
Jongerenwerkers van KRAS kregen hulp bij verschillende activiteiten
voor de jongens- en meisjesgroepen (3D-spel, fi lm ‘Polleke’
en fi lm ‘Afblijven’). Jeugdhuis ZAPPA organiseerde een ‘Maghrebfestival’:
ze deelden gadgets (blikjes die enkel qua uitzicht sterk
lijken op energiedranken) en postkaarten uit met informatie over
energiedranken. Twee vrouwen van Marokkaanse afkomst kregen
een opleiding om als vrijwilligster infosessies over alcohol en andere
drugs te organiseren bij vrouwen thuis. Deze laagdrempelige
manier van werken (‘Tuppercare’ of ‘Homeparties’) maakt het
mogelijk om bij vrouwen van Marokkaanse afkomst voorlichtingsbijeenkomsten
aan huis te organiseren.
Een fi lmproject van Al-Mawada leert jongeren fi lmen en monteren.
Eén groep jongeren kiest voor het thema drugs. CGG VAGGA
zal hulp bieden bij het uitwerken van het scenario. Daarnaast is
ook een reizende tentoonstelling over alcohol, tabak, cannabis
en energiedranken ontworpen. Samenlevingsopbouw Kiel zal
deze tentoonstelling gebruiken in vzw’s, in de moskee en tijdens
activiteiten op pleinen.
Jongeren van Turkse afkomst in Limburg
In Limburg zette het project op lokaal niveau (Genk, Maasmechelen,
Heusden-Zolder en Beringen) meerdere activiteiten op
met een gedifferentieerd(e) aanbod en insteek. Een aantal acties
loopt provinciaal, met specifi eke aandacht voor de eerder genoemde
gemeenten.
Eén van de resultaten van het onderzoek in Limburg was dat
jongeren de beïnvloeding door de vriendenkring ervaren als een
belangrijke risicofactor voor het gebruik van genotsmiddelen.
Het delen van muziek binnen de vriendenkring is een verbindend
gegeven. De Turkse Oudervereniging Genk organiseerde samen
met de stad Genk en met ondersteuning van de Turkse Unie op
14 september 2012 een concert van de Turkse zanger Sagopa
Kajmer. Voor het voorprogramma sprak CAD Limburg twee jonge
rappers aan die een song schreven over verslaving, opvoeding
en beïnvloeding door vrienden. Meer dan duizend jongeren en
een aantal ouders woonden het concert bij. Twee Turkse medewerkers
van CAD Limburg kregen op het podium kort de tijd om
de problematiek te kaderen. Ze deelden ook gadgets uit in de
vorm van een kompas met als opschrift ‘het noorden kwijt zijn‘.
Het optreden van de rappers en de interviews met het publiek
zullen als materiaal dienen voor een reportage die later zal ontwikkeld
worden in samenwerking met Villa Basta.
Tijdens het project bleek meermaals dat aandacht voor opvoeding
een belangrijke preventieve waarde heeft. Daarom organiseerden
de projectmedewerkers in een wijk in Beringen afzonderlijke
praatavonden voor moeders en voor vaders. Doel van
deze avonden was om naast het informeren en sensibiliseren
van ouders hen op te roepen om aandacht te hebben voor ‘communiceren
in het eigen gezin‘.
Het onderzoek benoemde ook het effect van geloofsfactoren
en gaf aan dat de moskee een belangrijke ontmoetingsplaats
is voor preventieve acties. De projectmedewerker organiseerde
samen met de integratiedienst van de gemeente en de imam
een vormingsmoment in de Turkse moskee van Maasmechelen.
De 41 aanwezige ouders konden er na een beperkt informatief
deel terecht met vragen en bezorgdheden. Opmerkelijk was de
grote aandacht voor de gokproblematiek en het misbruik van
energiedranken.
Om de aandacht te vestigen op het misbruik van energiedranken
werd een eigen gadget ontwikkeld. Een frisdrankproducent
blikte ice-tea in als ‘Iman Power’. Deze productnaam verwijst
zowel naar geloofselementen als naar het ontdekken van de
eigen innerlijke energie als krachtbron. De andere pilootregio’s
verdeelden deze blikjes ook.
Voor de Turkse gemeenschap werden affi ches en folders ontwikkeld,
geïnspireerd op preventiecampagnes die CAD Limburg
leerde kennen via partnerorganisaties in Turkije.
De Turkse medewerkster van CAD Limburg die zowel actief is op
vlak van preventie als van hulpverlening zal na het afronden van
het project de activiteiten verder zetten.
Thierry Robesyn - CAW Artevelde
Christoph Cambré - CGG VAGGA
Geert Vanham - CAD Limburg
Fred Laudens - VAD
U kan het draaiboek voor het uitvoeren van een lokale verkenning
en het opzetten van preventieve acties voor jongeren uit etnischculturele
minderheden bestellen via de bestelbon op pag. 24 of
downloaden op www.vad.be
10 FOCUS

UITGESPROKEN
Drugs in de
gevangenissen
Drugs zijn ingebed in onze samenleving. Het zijn - (il)
legale - roesopwekkende producten die inwerken op onze
hersenen en deel uitmaken van het breder maatschappelijk
bestaan. Ook in de gevangenissen en zelfs in de meest
beveiligde gevangenissen, de zogenaamde maximum
security prisons, zijn drugs aanwezig.
Het bestaan of het gebruik van deze producten zou geen verontrustende
vaststelling zijn, mocht er geen sprake zijn van gezondheids-,
justitiële en veiligheidsimplicaties. Het gebruik hoeft ook
niet steeds een problematisch verloop te kennen. Niet enkel de
aard van het product, maar ook de houding, persoonlijkheid van
de gebruiker en de setting waarin het gebruik zich voordoet, zijn
bepalend. De ontwikkeling van een problematisch gebruikspatroon
of het uitblijven ervan is dus afhankelijk van een aantal factoren. In
de gevangeniscontext zijn de factoren die leiden tot problematisch
gebruik duidelijk aanwezig. Het is om deze reden dat het gebruik
van drugs, in de penitentiaire setting in het bijzonder, specifi eke
bezorgdheden oproept en maatschappelijke aandacht vraagt.
Druggebruik in de gevangenissen heeft invloed op het samenlevingsklimaat
en het gevangenisregime. Het drugmilieu leidt tot
verschillende vormen van geweld en de beschikbaarheid van welbepaalde
drugs en parafernalia leiden tot meer schadelijke vormen
van gebruik. Bovendien is er sprake van een oververtegenwoordiging
van problematische gebruikers in de gevangenispopulatie.
Druggebruik in beeld
Zo toont onderzoek in de gevangenispopulatie dat ze al vaker
ooit drugs gebruikt hebben in de levensloop en ook meer drugs
gebruiken dan de algemene populatie. Dit druggebruik in de gevangeniscontext
is dus niet representatief ten aanzien van het
gebruik in de algemene samenleving en het is ook meer problematisch
van aard. Het merendeel van de populatie van gevangenen
in EU-lidstaten behoort ook tot een sociaal kwetsbare
groep. Op het sociaal-economische, educatieve en professionele
domein hebben ze vaker een achterstand en lopen hierdoor een
verhoogd risico op problematisch druggebruik en hebben meer
kans om in aanraking te komen met justitie.
Gelet op deze specifi eke drugproblematiek in de gevangenissen
gebeurt er in de Belgische gevangenissen tweejaarlijks
een onderzoek naar het gebruik van drugs en gerelateerde gezondheidsproblemen.
Tot dusver geeft deze drugsmonitor in de
Belgische gevangenissen een inzicht in de problematiek voor
de periode tussen 2006-2010. Meer dan 60% (60%-66%) verklaart
op een moment in de levensloop een illegale drug gebruikt
te hebben. In de gevangenissen zelf gebruikt een goede 30%
(30%-34%) van de gevangenispopulatie een verboden middel.
Deze bevinding ligt ook in lijn van de gegevens over de algemene
gevangenispopulatie in de EU-lidstaten. Ongeveer de helft
van de gevangenispopulatie in de Europese Unie heeft op een
moment in het leven een illegaal product gebruikt. Onder de algemene
populatie ligt dit gebruik veel lager. Tijdens detentie dan,
is er sprake van 20% tot 40% van de gevangenen die verklaren
in de gevangenis een illegale drug te gebruiken.
Na het gebruik van cannabis, komt heroïne en illegaal medicatiegebruik
het vaakst voor in de Belgische gevangenissen. Heroïne
wordt niet enkel vaker gebruikt in de gevangenissen dan in de
algemene populatie, blijkt dat er ook vaak voor de eerste keer
met heroïne geëxperimenteerd wordt in de gevangenis (6% van
de algemene gevangenispopulatie, 11% van de druggebruikers).
Bovendien gebruikt ook meer dan één op drie op regelmatige
basis (maandelijks, wekelijks, dagelijks). De populariteit van heroïne
in de gevangenissen, het zeer sterk afhankelijkheidspotentieel
van dit product en een regelmatig gebruikspatroon dat
eerder regel dan uitzondering is, zijn een duidelijke aanwijzing
UITGESPROKEN 11

van problematisch druggebruik onder de Belgische gevangenispopulatie.
Maar ook het regelmatige gebruik van cannabis en
slaap- en kalmeringsmiddelen kan niet genegeerd worden.
De noodzaak van een drugbeleid
Een specifi ek drugbeleid in de gevangenissen is dan ook onontbeerlijk
en kadert binnen een ruimere maatschappelijke
verantwoordelijkheid. Zowel voor de algemene volksgezondheid
als voor de bescherming van de maatschappij. Zowel voor
de gezondheid van de druggebruiker als voor de veiligheid van
burgers. Er is immers een aangetoond verband tussen problematisch
druggebruik en criminaliteit. Druggebruik op individueel
niveau aanpakken, is de kans op herval in druggebruik en recidive
vermijden. Met een jaarlijkse in- en uitstroom van ongeveer
17.000 mensen wordt de gevangenis als organisatie het vaakst
geconfronteerd met druggebruikers. 1 op 3 zit ook in de gevangenis
omwille van een druggerelateerde inbreuk. Er is dus ook
een mogelijkheid om gebruikers in de gevangenis te benaderen
en dit druggebruik met alle (individuele- en maatschappelijke)
risico’s van dien te beperken.
In 2009 werd er vanuit Justitie fi nanciële ruimte gemaakt om
het penitentiaire drugbeleid, afgestemd op het drugbeleid in de
vrije samenleving, te vertalen naar concrete initiatieven in de
gevangenissen. Van opleiding, informatiecampagnes en drugbegeleiding
voor gedetineerden tot controles om het aanbod te
beperken. De maatstaf is een beleid gestoeld op wetenschappelijke,
objectieve vaststellingen. Zeker in het huidige besparingsklimaat
zijn er meer dan ooit praktijken nodig die écht resultaat
opleveren. Geen ethische maar rationele overwegingen moeten
centraal staan om beleidskeuzes te durven maken. De weg naar
een doeltreffend penitentiair drugbeleid is ingezet. Steun van beleid
en praktijk is nodig om op koers te blijven.
Sarah Van Malderen
Regionaal Drugscoördinator
Regionale Directie Noord
DG-EPI, FOD Justitie
Van Malderen, S., Pauwels, L., Walthoff-Born, C., Glibert, P., Todts,
S. (2011). Druggebruik in de Belgische gevangenissen. Monitoring
van druggerelateerde gezondheidsrisico’s 2010, Brussel: Federale
Overheidsdienst Justitie.
Te verkrijgen via sara.vanmalderen@just.fgov.be
BRUSSEL-CENTRAAL
Nieuwe convenant inzake reclame voor en
marketing van alcoholhoudende dranken
Op 25 januari 2013 ondertekenden de Belgische minister van
Volksgezondheid Laurette Onkelinx en verschillende betrokkenen
uit de alcoholindustrie, reclame-industrie, consumentenorganisaties,
distributiesector en horecafederaties de nieuwe convenant
inzake reclame en marketing van alcoholische dranken.
Deze code tot zelfregulatie werd voor het eerst in 2005 ondertekend
en kreeg nu een paar beperkte aanpassingen mee.
We spreken nu van een alcoholische drank vanaf 0,5% alcohol
per volume (voorheen was dit 1,2%). De meeste bepalingen van
de code gaan over de inhoud van reclame en hernemen de vroeger
gemaakte afspraken. Nieuw is dat reclame voor alcohol niet
mag suggereren dat alcohol een noodzakelijke voorwaarde is
om het dagelijkse leven gelukkiger te maken of om een feestelijke
sfeer te creëren. Vooral op deze laatste bepaling zal menig
reclamecampagne moeten inbinden.
Daarenboven is het verboden om alcoholische dranken gratis of
tegen een symbolische prijs op de openbare weg aan te bieden.
In de eerdere versie van de code was dit enkel van toepassing
op minderjarigen, nu geldt dit voor iedereen.
De digitale media worden expliciet vermeld en kunnen, als ze
zich hoofdzakelijk richten op minderjarigen, niet worden gebruikt
voor reclame voor alcohol. De educatieve slogan is ook voor digitale
media verplicht.
De controle op de naleving van dit Convenant blijft bij de Jury
voor Ethische Praktijken inzake Reclame (JEP). Elke rechtspersoon
of natuurlijke persoon kan een klacht neerleggen bij
de JEP. Indien de educatieve boodschap ontbreekt in een reclame
wordt een forfaitaire onkostenvergoeding van 50 euro
betaald aan de JEP en een forfaitaire onkostenvergoeding van
1000 euro per dag dat de beslissing van de JEP niet wordt
nageleefd. Recidivisten moeten hun campagnes gedurende 12
maanden systematisch voorafgaand aan publicatie voorleggen
aan de JEP.
De nieuwe clausules en bepalingen in het Convenant zijn positief,
maar bijzonder beperkt. Ondanks de internationale aanbevelingen
dat zelfregulatie niet effectief is en ondanks de jarenlange
kritiek op de werking/betrokkenheid van de JEP blijft de
essentie van het convenant overeind.
De nieuwe convenant treedt in werking op 25 april 2013.
Marijs Geirnaert
12 UITGESPROKEN

EEN DAG
UIT HET LEVEN VAN ...
een logomedewerker
tabak, alcohol en drugs
Al ruim tien jaar stimuleert en werkt Logo (Lokaal Gezondheidsoverleg) Dender
vzw samen met haar lokale partners aan gezondheidspromotie en ziektepreventie.
Als netwerkorganisatie zijn wij een vaste partner voor de scholen,
gemeenten, OCMW’s, gezondheids- en welzijnsorganisaties,… in onze regio.
Samen coördineren we activiteiten inzake ziektepreventie en gezondheidspromotie.
Nieuwe projecten en campagnes bereiken via ons de oren van onze
partners en ook voor hulp bij het opzetten van een gezondheidsbeleid kunnen
ze bij ons terecht.
8u30
Computer opstarten en mailtjes overlopen.
Ik bekijk de stand van zaken van de
registraties voor de ‘Wedstrijd Rookvrije
Klassen’ en stuur een herinneringsmailtje
naar de scholen die hun klassen nog niet
registreerden.
9u00
Kort overleg met de coördinator over het
bezoek aan een gemeente deze namiddag.
9u15
Een leerkracht van een secundaire school
uit de regio is op zoek naar leuk materiaal
om hun projectweek rond gezondheid
invulling te geven. Ik begeleid haar bij het
inkijken van onze materialenkoffer rond
tabak, alcohol en drugs.
10u00
Presentatie op een lokaal drugoverleg.
Ik licht de nieuwe campagne toe rond
zwangerschap en middelengebruik ‘De
mooiste start begint met een stop’ en
geef meer uitleg over het project ‘Uitgerookt’,
een rookstopprogramma op maat
van kansengroepen.
12u00
Gezellige middagpauze op het Logo.
12u30
Ik leg de laatste hand aan de voorbereiding
van het overleg met de gemeente.
13u00
Bezoek aan de gemeente die een alcoholbeleid
wil uitwerken. Met behulp van
de fi che ‘Alcohol in de beleids- en beheerscyclus
van gemeenten en OCMW’s’
licht ik de cijfers toe rond problematisch
alcoholgebruik in Vlaanderen en krijgt de
gemeente een zicht op de gevolgen van
problematisch alcoholgebruik. Ik leg de
gemeente uit dat ze best starten met een
lokale analyse en help hen op weg.
15u00
Ik zet me terug achter de computer en
surf naar het uitwisselingsplatform CIR-
RO. Ik geef de stand van zaken in voor
het project ‘Uitgerookt’ en de planning
voor de bezoekronde aan de gemeenten
in het kader van de nieuwe beleids- en
beheerscyclus.
16u00
Telefoontje naar een medewerker van VI-
GeZ in verband met de contracten voor de
freelance medewerkers van het project
‘Uitgerookt’. Ik neem vervolgens contact
op met de vormingswerker en tabakoloog
die ‘Uitgerookt’ organiseren in onze regio
om te informeren naar de stand van
zaken en een aantal praktische afspraken
te maken.
16u30
Na een drukke dag maak ik nog een kort
verslag van het overleg met de gemeente
en keer ik tevreden huiswaarts.
Elke Stoffels
Stafmedewerker TAD
Logo Dender vzw
Aalst
EEN DAG UIT HET LEVEN VAN 13

GEWIKT & GEWOGEN
Druggebruik in het
uitgaansleven
Epidemiologische studies tonen aan dat uitgaanders meer
ervaring hebben met het gebruik van illegale drugs dan
de algemene populatie. Vermits er in België weinig tot
geen informatie beschikbaar is over deze doelgroep is het
belangrijk om de Vlaamse situatie te analyseren, zodat
gepaste preventie en harmreductioninitiatieven kunnen
ontwikkeld worden.
Druggebruik hoeft an sich niet problematisch te zijn in het proces
van opgroeien van adolescenten tot (jong-)volwassenen. Gecontroleerd
en recreationeel druggebruik is mogelijk zonder dat men
in de problemen geraakt. We realiseren ons wel dat de lijn met
problematisch gebruik heel dun is en dat het reeds fout kan gaan
bij eenmalig gebruik. Met preventie- en harmreductioninitiatieven
trachten we te verhinderen dat jongeren in de problemen
geraken of dat hun problemen verder escaleren. Centraal in deze
studie staat het verkennen van het druggebruik en de karakteristieken
van uitgaanders, of deze uitgaanders in de problemen
komen en hoe vermeden kan worden dat ze in de problemen
geraken.
Invloed van geslacht en leeftijd
In een eerste studie werden 670 uitgaanders van clubs, dance
events en rockfestivals in 2005 bevraagd via een survey over
hun druggebruik en enkele demografi sche gegevens. Hieruit
bleek dat bijna alle respondenten (89.5%) alcohol dronken en dat
bijna de helft (44.2%) van de uitgaanders minstens één illegale
drug had gebruikt in het laatste jaar. Het illegaaldruggebruik ligt
dus hoger dan bij de algemene populatie. Cannabis is de meest
gebruikte illegale drug, gevolgd door ecstasy. Drie op vier respondenten
combineert alcohol met illegale drugs en bijna de helft
combineert verschillende illegale drugs.
De data van deze survey werden ook bekeken op correlaties
tussen leeftijd en geslacht aan de ene kant en druggebruik
aan de andere kant. Hieruit blijkt dat illegaaldruggebruik stijgt
in jongere leeftijdsgroepen en daalt in oudere leeftijdsgroepen.
We kunnen veronderstellen dat het afnemen van druggebruik te
maken heeft met het krijgen van meer verantwoordelijkheden,
zoals werken, een gezin, ...
We concluderen ook dat mannen nog steeds meer drugs gebruiken
dan vrouwen, maar dat het geslachtsverschil verkleint.
Dit kan te verklaren zijn door maatschappelijke evoluties waarbij
vrouwen steeds meer mannelijke waarden en rolpatronen aannemen.
Invloed van uitgaanspatronen
Onderzoek in het uitgaansleven heeft zich de laatste jaren bijna
enkel gefocust op de link tussen elektronische muziek, clubs
en ecstasy of andere stimulantia. In een tweede studie werd
er gekeken naar een breder nachtleven dan enkel de link met
dancemuziek. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de surveygegevens
van 2007 met 775 respondenten. Uit de resultaten
blijkt dat het gebruik van drugs gelinkt is aan een breder uitgaansmilieu.
Uitgaanders die rapporteerden dat ze frequent op
café gingen, hebben meer kans om alcohol en illegale drugs
frequent te gebruiken. Verder is het opvallend dat een voorkeur
voor rockmuziek en gerekruteerd worden op een rockfestival
gelinkt is aan minder frequent middelengebruik. In de groep van
illegaledruggebruikers blijken er zich meer dancemuziekliefhebbers
en clubbers te bevinden. Een bepaalde subscene binnen
de elektronische dancemuziek vertoont nog een hogere prevalentie
van illegaaldruggebruik, namelijk de goascene. Van deze
uitgaanders gebruikte acht op tien een illegale drug in het laatste
jaar. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat meer alternatieve,
extremere muziekstijlen gelinkt kunnen worden aan een hoger
druggebruik.
Evoluties in partydrugs
De hierboven genoemde survey werd in 2003, 2005, 2007
en 2009 afgenomen bij uitgaanders in het Vlaamse uitgaansmilieu.
Door gebruik te maken van ongeveer dezelfde methodologie
is het mogelijk om in een derde studie evoluties in illegaaldruggebruik
te volgen. In totaal vulden meer dan 2.800
uitgaanders een vragenlijst in omtrent het gebruik van illegale
drugs.
Ecstasy is de enige illegale drug die een dalende trend vertoont.
Cocaïnegebruik daarentegen stijgt over de jaren heen, wat er
op kan wijzen dat het gebruik meer wijdverspreid geraakt. Mogelijks
valt dit te verklaren door een grotere beschikbaarheid
en lagere prijs. Het laatstejaarsgebruik van cannabis toont een
stijging in bepaalde subgroepen binnen de uitgaande respondenten.
Niet-dancemuziekliefhebbers bereiken bijna het niveau
van dancemuziekliefhebbers wat betreft hun cannabisgebruik.
Hoewel het gebruik van GHB beperkt is, zien we toch een duidelijke
stijging over de jaren heen. Het gebruik van amfetamines
wijzigt niet over de jaren heen.
14 GEWIKT EN GEWOGEN

De Goascene nader bekeken
Om een beter inzicht te krijgen in de rol van drugs in de goascene
en de preventieve maatregelen die goabezoekers nemen, werden
kwalitatieve diepte-interviews afgenomen (vierde studie).
Via de snowballmethode werden 19 goabezoekers bereid gevonden
om deel te nemen aan deze studie. Vanuit het perspectief
van deze betrokkenen was het duidelijk dat het gebruiken en
combineren van verschillende illegale drugs (voornamelijk psychedelica)
getolereerd wordt door bezoekers van goafeestjes. De
goascene is gegroeid uit de psychedelische hippiecultuur waar
waarden zoals ‘Peace, Love, Unity en Respect’ zeer belangrijk
waren. Deze waarden zijn niet van even groot belang meer voor
alle goabezoekers. De nieuwere generatie focust meer op individualisme.
Voor de oudere generatie, die nog steeds belang hecht
aan de oorspronkelijke waarden, is het eerder een levenswijze,
terwijl het bij de jongere generatie eerder om het maken van
persoonlijke keuzes gaat, waaronder gebruik van illegale drugs
tijdens het weekend. Toch blijft solidariteit en betrokkenheid bij
peers voor beide groepen belangrijk. Hierbij gaat het niet enkel
over vrienden die men kent, maar ook over andere bezoekers op
de goafeestjes. Hoewel de respondenten weinig acute problemen
zien, blijken de langetermijngevolgen van frequent illegaaldruggebruik
bijna in elk verhaal voor te komen.
Elektronische media in preventie
In een vijfde studie werd aandacht besteed aan preventie en
harmreductioninterventies die de problemen door druggebruik
beperken in het uitgaansleven. Meer specifi ek werd in de literatuur
op zoek gegaan naar peer-reviewed artikels omtrent deze
initiatieven met elektronische media als actieve component in de
interventie. Het beschrijven van effectieve interventies of componenten
van programma’s kan ontwikkelaars verder helpen om
effectieve preventie en harm reduction te implementeren. In totaal
werden veertien artikels weerhouden in deze review. Na het
analyseren van deze artikels kunnen we besluiten dat geïsoleerde
socialemarketingcampagnes weinig effectief zijn. De effectiviteit
verhoogt wanneer tevens media advocacy (bijvoorbeeld
mediatraining voor stakeholders, stimuleren van persberichten,
statistieken publiceren,…) opgenomen wordt. Media advocacy
in combinatie met andere programmacomponenten blijkt ook de
effectiviteit te verhogen, voornamelijk wanneer ordehandhaving
deel uitmaakt van de interventie. Training voor preventiewerkers
omtrent omgaan met media kan een meerwaarde zijn. Hoewel er
dus duidelijk een effect zichtbaar is bij het betrekken van media
bij interventies, is het nog steeds niet zo duidelijk hoe deze bijdragen
tot de uiteindelijke effectiviteit van de interventie.
Aanbevelingen
Het betrekken van het perspectief van de uitgaanders en het
niet problematiseren van recreationeel druggebruik zijn belangrijke
aanbevelingen, tevens voorwaarden om aan ‘emancipatorische
preventie’ te doen. Verder zijn selectieve en geïndiceerde
preventie beter in staat om uitgaanders te bereiken.
Op maat gemaakte boodschappen en interventies kunnen
geïmplementeerd worden via verschillende kanalen, met extra
aandacht voor nieuwe mediatechnologieën zoals het internet,
gsm-applicaties, ... Omgevingsgerichte preventie benadrukt
de samenwerking tussen verschillende partners en praktische
tips zoals het verstrekken van gratis water en het introduceren
van peer support. In het verlengde hiervan vinden we positieve
resultaten van community based werken. Vele initiatieven in
Vlaanderen richten zich op één bepaalde doelgroep, terwijl
het betrekken van verschillende partners betere resultaten
oplevert. Verder is het belangrijk dat uitgaanders die in de
problemen geraken terecht kunnen bij laagdrempelige initiatieven
(bijvoorbeeld zelfhulpmodules op internet). Creativiteit
in preventie en harmreductioninitiatieven is belangrijk, maar
daarnaast dient men ook oog te hebben voor de bewezen effectieve
interventies. Meer evaluaties zijn dan ook een belangrijke
aanbeveling.
Tina Van Havere
Lector-onderzoeker
Hogeschool Gent
Van Havere, T. (2012). Prevalence and prevention of substance
use in night life. Proefschrift ingediend tot het behalen van
de academische graad van Doctor in de Pedagogische
Wetenschappen. Academia Press: Gent.
GEWIKT EN GEWOGEN 15

BIJBLIJVEN
Ouderen en
middelen–
afhankelijkheid
Drughulpverlening en reguliere ouderenzorg samenbrengen,
dat was het opzet van SODA (Stedelijk Overleg Drugs
Antwerpen) met de studiedag ‘Ouderen en middelenafhankelijkheid’
op 17 december 2012. De studiedag was
een eerste stap in het zoeken naar oplossingen voor het
stijgend aantal ouderen met middelengebruik. Daarnaast
kregen ook vragen, zoals specifieke effecten van verslaving
bij ouderen, herkennen van signalen van overmatig
gebruik, verschillen tussen een early onset en een late
onset gebruiker, een antwoord. Kortom een dag om niet
te missen.
Is er sprake van alcoholproblemen bij ouderen Sarah Hoeck
(Universiteit Antwerpen) beantwoordde deze vraag bevestigend.
Zij staafde dit met cijfers uit haar onderzoek op de data van de
gezondheidsenquête (2001, 2004) van het Wetenschappelijk Instituut
Volksgezondheid (WIV) over het alcoholgebruik bij thuiswonende
65+. Ze sprak over een ‘silent’ of hidden epidemic’.
Alcoholproblemen worden bij ouderen minder vaak ontdekt.
Oorzaken zijn geen aangepaste richtlijn voor alcoholgebruik bij
ouderen en gebrek aan detectie-instrumenten. Omwille van de
negatieve effecten van alcoholgebruik op de gezondheid van ouderen
is het aangewezen om minder te drinken dan de richtlijnen
die gelden voor gezonde volwassenen. Het Amerikaanse NIAAA
(National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism) heeft een
richtlijn specifi ek voor 65+. Zij raden aan om niet meer dan één
glas per dag te drinken.
Resultaten uit de gezondheidsenquête gaven volgende cijfers bij
65+: ongeveer de helft (50,4%) zijn niet of occasionele drinkers;
29,1% gematigde drinkers; 10,4% risicodrinkers (8-14 glazen/
week); 4,6% zware drinkers (15-21 glazen/week), 5,5% problematische
drinkers (meer dan 21 glazen/week).
Voor de peiling naar een mogelijk alcoholprobleem werd de
CAGE gebruikt. Daaruit blijkt dat 4,7% een mogelijk alcoholprobleem
heeft. Als men de strengere norm (cut off waarde
1) gebruikt voor 65+ (omwille van de hogere risico’s) dan zien
we dat 12,4% mogelijks een alcoholprobleem heeft. Problematische
drinkers (meer dan 21 glazen/week) zijn vaker mannen,
rokers, ouderen met meerdere chronische aandoeningen,
huurder en hebben een hoger opleidingsniveau dan de gematigde
drinker. De combinatie alcoholgebruik en medicatie
kwam vaak voor. 81,3% van de thuiswonende 65+ hadden in
de afgelopen twee weken ook voorgeschreven medicatie gebruikt.
De onderzoekster deed een warme oproep naar de aanwezigen
uit de residentiële settings voor medewerking aan een enquête
over middelengebruik door ouderen in deze settings. Haar hypothese
is dat in verpleeg- en verzorgingstehuizen meer gedronken
wordt.
Effecten van verslaving bij ouderen
Dr. Lieve Lemey (ouderenpsychiater AZ St. Jan Brugge-Oostende)
gaf onder meer een overzicht van de verschillende risico’s
van middelengebruik door ouderen. Wat alcohol betreft
zijn er heel wat lichamelijke en psychische klachten die bij
oudere mensen kunnen voorkomen door overmatig alcoholge-
16 BIJBLIJVEN

uik, onder andere leverfunctiestoornissen, maag- en darmstoornissen,
valpartijen, vitaminegebrek, diverse interacties
met medicatie, stoornissen in executieve functies, verminderde
zelfkritiek, alcoholgerelateerde cerebelaire degeneratie,
jaloezie. Ouderen die meer dan 21 consumpties per week
gebruiken, scoren slechter op cognitieve functies in nuchtere
toestand. Wat het gebruik van benzodiazepines betreft zijn er
bij ouderen grotere risico’s op ademhalingsdepressie, geheugenstoornissen,
psychomotore remming, valpartijen, depressie
en functionele achteruitgang. Het risico op afhankelijkheid
bestaat reeds bij laag-therapeutische dosissen. Bij ouderen
zijn benzodiazepines de meest voorgeschreven medicijnen:
een derde van de chronische benzogebruikers is ouder dan
65 jaar. Maar positief is dat onderzoek aantoont dat vele ouderen
benzo’s willen afbouwen. Slechts 3% denkt niet zonder
benzo’s te kunnen leven.
Weinig studies focussen specifi ek op illegaaldruggebruik bij
ouderen. Jarenlang gebruik laat sporen na, onder andere verhoogde
kans op infecties, fysieke verzwakking (hart, longen)
en een versneld verouderingsproces, zowel mentaal als cognitief.
Signalen van overmatig gebruik
De tendens is dat herkenning van problemen vaak slecht en laat
gebeurt, zowel door de omgeving als door professionelen. De
omgeving is vaak toleranter (men wil dat ene pleziertje niet ‘afpakken’,
het is minder ‘storend’). Er komen ook weinig hulpvragen
van ouderen zelf. Ook voor hulpverleners is het herkennen
van signalen niet evident. Ouderen komen vaak met een grote
verscheidenheid aan vage lichamelijke en psychische klachten
bij de hulpverlener zoals vermoeidheid, maag- en darmklachten,
hartklachten, verwardheid, geheugenproblemen, angst. Bepaalde
signalen, zoals vergeetachtigheid, worden vaak aanzien als
symptomen van dementie.
Early en late onset drinkers
Bij 70% van de ouderen is de alcoholproblematiek ontstaan voor
het 55 ste jaar, zij zijn de ‘early onset’ drinkers. De ‘late onset’ drinkers
zijn na hun 55 ste problematisch geworden. Dit komt meer
voor bij vrouwen, mensen met een hogere sociaal-economische
status, vaker na een stressvolle gebeurtenis (bijvoorbeeld overlijden
van de partner). Er is sprake van minder psychopathologie
en familiale belasting en het goede nieuws is dat de behandeling
vaker succesvol is (de problematiek wordt echter niet vaak gedetecteerd).
Psycho-educatie en psychotherapie met aandacht
voor specifi eke contextuele factoren is hier van cruciaal belang.
De talrijke opkomst van dienstencentra, thuiszorg en woonzorgcentra
en de uitwisseling in de workshops tussen alcohol- en
drughulpverlening én ouderenzorg toonden de ruime belangstelling
voor deze ‘booming’ problematiek en de stijgende nood aan
expertise om hiermee om te gaan.
Mia De Bock
De powerpoints van deze studiedag vind je op http://ocmw.
antwerpen.be/Overig-OCMW/OCMW-Partners/Stedelijk-Overleg-
Drugs-Antwerpen/SODA-forum.html.
Knipoog
Dierenarts redt puppy met fl es wodka
Een fl es wodka heeft het leven gered van een 10 weken oud hondje. Cleo, een Amerikaanse Staffordshireterriërtje, had zich in een
autogarage te goed gedaan aan antivries. Het hondje vertoonde al snel vergiftigingsverschijnselen en riskeerde een fataal nierfalen.
Baasje Stacey Zammit haastte zich naar de dierenarts in haar woonplaats Truganina, een voorstad van het Australische Melbourne.
Deze kon maar één middel verzinnen dat in aanmerking kwam als een geschikt tegengif: alcohol. “De dierenartsassistente had een
fl es wodka in haar auto liggen, en daarmee goten ze haar vol”, vertelt Stacey. “Cleo had daarna bloeddoorlopen ogen en was behoorlijk
instabiel. Het lukte haar niet meer om haar bewegingen te coördineren, zo dronken was ze”.
Twee dagen lang kreeg de pup om de zes uur wodka toegediend door een buisje in haar neus. In 72 uur tijd ‘dronk’ ze zo anderhalve
fl es op. De alcohol stopte de chemische reactie in het lijf van het hondje.
Volgens baasje Zammit is het hondje inmiddels volledig hersteld. Ze is haar kater te lijf gegaan zoals mensen ook doen. “Ze sliep en
at veel. Ze lijkt weer echt gelukkig nu”.
Het Laatste Nieuws – 16/01/13
BIJBLIJVEN 17

psychose. Ook interessant is dat cannabis met een hoger cannabidiolgehalte,
zoals Marokkaanse en Afghaanse weed, op dit
vlak zachter zou zijn door zijn compensatoire angstwerende en
antipsychotische werking.
Cannabisgebruik en IQ
Cannabis: veel
nieuws over een
oude bekende
Het wordt stilaan traditie dat op het einde van het jaar
een groepje Vlaamse verslavingsartsen deelneemt aan
het Jaarsymposium Verslaving in Amsterdam dat onder
voorzitterschap staat van Wim van den Brink, arts-epidemioloog
en hoogleraar Verslavingszorg (AMC, Universiteit
Amsterdam). Op 29 november 2012 ging reeds de zesde
editie door.
Het programma zag er ook dit jaar veelbelovend uit en
stond volledig in het teken van cannabis: zowel de oorzaken
als de gevolgen van (problematisch) cannabisgebruik
als de effecten van behandeling kwamen aan bod.
Spice
In Nederland heerst bezorgdheid dat de invoering van de Wietpas,
naast een grotere straathandel, ook Spice zal aantrekken.
Spice is een kruidenpreparaat ‘besproeid’ met een synthetisch
THC-analoog dat meestal gerookt wordt. Het gebruik ervan in
Nederland is nog marginaal, maar de risico’s baren toch zorgen:
zo is de THC-analoog meer dan honderd keer krachtiger,
is het gebruik ervan niet opspoorbaar met urinetesten en bevat
het enkel THC en geen cannabidiol (CBD) wat een beschermend
en dempend effect heeft ten aanzien van THC (acute psychose,
angst en verslechtering van het geheugen).
Beschermend effect van cannabidiol
Over de risico’s van cannabisgebruik kregen we twee zeer interessante
uiteenzettingen. Dr. Marco Boks (psychiater, UMC
Utrecht) gaf een mooi overzicht van de verschillende associaties
tussen cannabisgebruik en schizofrenie. De vraag stelt zich of er
een oorzakelijk verband is of dat kwetsbare mensen eerder gaan
gebruiken. Het antwoord is genuanceerd: het is onwaarschijnlijk
dat gematigd cannabisgebruik oorzakelijk geassocieerd is met
schizofrenie, maar vroeg (voor vijftien jaar) excessief (meer dan
wekelijks) gebruik is waarschijnlijk wel causaal gerelateerd aan
Een recente meta-analyse over de invloed van cannabisgebruik
op het IQ (die ook in Vlaanderen veel pers kreeg) werd onder de
loep genomen door dr. Gerry Jager (universitair docent, WU Agrotechnologie
& Voedingswetenschappen, Wageningen). Bleek dat
het antwoord op de vraag naar de blijvende cognitieve gevolgen
van cannabisgebruik helemaal niet eenduidig is en nog steeds
onderwerp van debat. Bij het recente Nieuw-Zeelandse cohorteonderzoek
waar zoveel om te doen was (Meyer et al, 2012), zijn
heel wat kanttekeningen te plaatsen. Naast de methodologische
tekortkomingen kan men zich de vraag stellen hoe erg die gevolgen
dan wel zijn. Er zijn milde statistische afwijkingen in twee
van de acht domeinen van de IQ-test (leren en geheugen) bij
zeer langdurig (meer dan twintig jaar) en frequent (dagelijks)
gebruik, maar de klinische relevantie is nog steeds onduidelijk.
Het is ook zeer onwaarschijnlijk dat de gerapporteerde effecten
van cannabisgebruik op cognitie uitsluitend aan cannabis zijn
toe te schrijven. De groep cannabisgebruikers is immers een
heterogene groep met dikwijls nog ander middelengebruik en
verschillende genetische en maatschappelijke kwetsbaarheden.
Blijvende cognitieve gevolgen “’t is maar hoe je het bekijkt”.
Effectieve behandeling
Ten slotte kregen we nog een leerrijke uiteenzetting over behandeling.
Zowel Multidimensionele Familie Therapie (MDFT)
als Cognitieve Gedragstherapie (CBT) zijn effectieve behandelingen
voor adolescenten met een stoornis in het gebruik van
cannabis. Er zijn sterke indicaties dat men de effecten nog zou
kunnen verhogen door een betere patient-treatment matching.
Bij jongere adolescenten (13-16 jaar) met psychiatrische comorbiditeit
heeft MDFT het meeste effect, bij oudere adolescenten
(17-18 jaar) zonder psychiatrische comorbiditeit is dat
CBT.
De organisatie van het Jaarsymposium Verslaving in Nederland
is er ook dit jaar weer in geslaagd een interessant en leerrijk
programma aan te bieden. Een aanrader voor zie zich volgend
jaar de moeite getroost naar Amsterdam te reizen, ... met of zonder
Fyra.
Geert Verstuyf
Meyer et al., Persistent cannabis users show neuropsychological
decline from childhood to midlife, Proceedings of the National
Academy of Sciences (PNAS), 2012, 109(40), E2657-E2664.
18 BIJBLIJVEN

“Nothing about us,
without us”
Op 19 december 2012 organiseerde de Vlaamse Vereniging
voor Geestelijke Gezondheid (VVGG), in samenwerking
met vzw De Link, de studiedag ‘Ervaringsdeskundigheid
in de geestelijke gezondheidszorg’. Onbekend maakt nog
te vaak onbemind. Het was dan ook de bedoeling van
deze vorming om dit thema de nodige aandacht te geven
en zo meer diensten warm te maken voor het werken
met ervaringsdeskundigen. Volgens VVGG is er nood aan
meer sensibiliseren en informeren van organisaties op
dit terrein.
Sterktes en meerwaarde
Ervaringsdeskundigen veroveren steeds meer het werkveld. Op
het domein van armoedebestrijding doet Vlaanderen al enige
tijd beroep op deze kennisvorm. Ondertussen ontstaat ook in de
geestelijke gezondheidszorg het besef dat ervaringsdeskundigheid
heel wat mogelijkheden biedt, dit naar het voorbeeld van de
Nederlandse werking.
Ervaringsdeskundigheid bed je best in in een principe van
empowerment. Er mag erkenning zijn voor de kwetsbaarheden
van de ervaringsdeskundige, aangezien deze van hieruit
kan groeien. De cliënten zien in de ervaringsdeskundige een
positief voorbeeld. Dit geeft hen hoop en (h)erkenning van hun
eigen ervaringen in de zorg. Aan een hulpverlener vertelt een
cliënt nog te vaak maar een deel van zijn levensverhaal. Men
zal niet snel praten over hetgeen in z’n eigen nadeel spreekt.
Ondanks veel inspanningen blijft er vaak een zeker wantrouwen
van de cliënt ten opzichte van de hulpverlening. Hier hoopt een
ervaringsdeskundige aan tegemoet te komen. Een werking in
tandem, ervaringsdeskundige en professionele hulpverlener als
team, kunnen op deze manier het beste van beide werkvormen
samenbrengen. Ervaringsdeskundigheid zou dan een derde erkende
en complementaire kennisbron kunnen worden, naast de
reeds gevestigde waarde van professionele en wetenschappelijke
kennis.
Valkuilen
Werken met ervaringsdeskundigen biedt heel wat mogelijkheden
en voordelen. Maar dit betekent niet dat men blind moet
zijn voor de mogelijke valkuilen. Het is belangrijk hier een duidelijk
beeld van te hebben om hier vervolgens ook bewust op
te kunnen inspelen. Ten eerste zal de ervaringsdeskundige een
evenwicht zien te vinden tussen het putten uit eigen ervaring
en het werken vanuit de situatie van de cliënt. Het mag geen
veralgemening worden van de eigen geschiedenis, iedereen
beleeft een probleem immers op een persoonlijke manier.
Bovendien is het niet de bedoeling dat deze job een therapie
wordt voor de niet-verwerkte negatieve ervaringen. Verder
dient de organisatie voldoende ondersteuning te bieden. De
ervaringsdeskundige zal zich nog vaak in een hybride positie
bevinden. Hier ligt de lastige taak als organisatie om dit niet
te laten overslaan in positieve discriminatie van de werknemer
met ervaringskennis. Je staat best vooraf voldoende stil bij de
richting die je als organisatie uit wil met deze ervaringskennis.
Gaat het om een permanente of een sporadische inschakeling
Wat wordt de precieze functieomschrijving Ten slotte is waakzaamheid
geboden/gevraagd voor de plaats van de professionele
hulpverlener in deze werking. Het kijken vanuit een ander
perspectief mag noch door de ervaringsdeskundige, noch door
de professionele hulpverlener aangevoeld worden als kritiek op
het handelen. Een gelijkwaardige relatie tussen ervaringsdeskundigen
en andere professionelen is niet altijd makkelijk te
bereiken. Daarenboven kan er een ongewenst effect optreden
waardoor de werking met ervaringsdeskundigen zijn doel voorbij
streeft en de kloof tussen cliënt en professionele hulpverlener
net gaat vergroten.
Wanneer er voldoende oog is voor de valkuilen en de mogelijkheden
van ervaringsdeskundigheid, is deze techniek zeker
ook toepasbaar in de drughulpverlening. Een werknemer met
ervaringskennis kan zowel voor de professionele hulpverlener
als voor de cliënt een meerwaarde bieden. De toepassing binnen
de armoedesector kan als leidraad dienen bij de uitwerking
hiervan.
Sara Van den Broeck
De presentaties van deze studiedag zijn terug te vinden op
http://www.vvgg.be/vvgg.aspxPageId=273.
Vzw De Link biedt een opleiding tot ervaringsdeskundige in
armoede aan. Meer info hierover op http://www.de-link.net/.
BIJBLIJVEN 19

UITGELEZEN
Motivational
interviewing: helping
people change
In 1991 verscheen ‘Motivational interviewing: preparing
people to change addictive behaviour’ van William Miller
en Stephen Rollnick. Dit basiswerk, waarin de principes
en de methode van motiverende gespreksvoering werden
uitgewerkt, was erg invloedrijk in de verslavingszorg en
ver daarbuiten. In oktober 2012 verscheen de volledig
herziene derde editie van dit boek. In tussentijd nam motiverende
gespreksvoering een hoge vlucht in de praktijk
wereldwijd en de effectiviteit van de methode werd in
meer dan 200 RCT’s onderzocht. De kennis uit het netwerk
van praktijkwerkers, trainers en onderzoekers werd in de
derde editie verwerkt.
De vernieuwing die het meest in het oog springt is het vervangen
van de centrale concepten van twee fasen en vier principes
door vier fundamentele processen.
Het eerste proces is ‘de relatie aangaan’ (engaging). Het zich engageren
van beide partijen in een behulpzaam contact en werkrelatie
is een voorwaarde voor alles wat volgt. De cliënt en de
hulpverlener komen met een eigen agenda, die in meerdere of
mindere mate overlapt. Focussen (focusing) is het proces waarmee
een specifi eke richting in het gesprek ontwikkeld wordt en
behouden blijft. Meestal komt men gezamenlijk tot een of meerdere
veranderdoelen. Het proces van ontlokken (evoking) gaat
over het ontlokken en versterken van de eigen motivatie voor
verandering van de cliënt. Dit is het hart van motiverende gespreksvoering.
Eenvoudig gezegd gaat het erom iemand zijn eigen
redenen voor en vertrouwen in verandering te laten verwoorden.
Het vierde en laatste proces is plannen (planning). Wanneer
iemands motivatie een drempel van gereedheid bereikt, begint
de balans te kantelen en begint de persoon meer te denken aan
hoe hij kan veranderen. Plannen behelst zowel het versterken
van het engagement (commitment) om te veranderen als het
formuleren van een specifi ek actieplan. Bij het planningsproces
blijft de hulpverlener dezelfde, op samenwerking gerichte, autonomie
bevorderende en uitlokkende stijl gebruiken.
De vier processen zijn sequentieel. Je kan niet ontlokken als je
niet eerst de relatie aangaat en focust. Tegelijk zijn ze lagen op
elkaar. Het ene proces stopt niet wanneer het andere begint. Zo
blijft de relatie aangaan, focus houden en ontlokken aan bod
komen, wanneer je plant.
Miller en Rollnick pleiten ervoor om de term ‘resistance’ (weerstand)
niet meer te gebruiken, omdat dit een volkomen normaal
aspect van het veranderingsproces pathologiseert. Zij maken
een onderscheid tussen ‘sustain talk’ en ‘discord’. Met ‘sustain
talk’, te vertalen als behoudtaal, doelen ze op argumenten voor
het behoud van de huidige situatie en tegen verandering. Dit
is een normaal aspect van ambivalentie. ‘Discord’, letterlijk onenigheid,
doelt op een verstoring in de relatie. Dit heeft te maken
met druk van buitenaf op de cliënt of met een gebrek aan aansluiting
tussen hulpverlener en cliënt.
De geest van motiverende gespreksvoering werd geherformuleerd.
Zo werd ‘compassion’ (mededogen) toegevoegd. Hiermee
benadrukken Miller en Rollnick dat het geen motiverende gespreksvoering
is als je de technieken inzet om je eigen belang
te dienen.
Vragen die eerder onbeantwoord bleven worden nu meer diepgaand
behandeld. In eerdere edities werd er vanuit gegaan dat
iedereen ambivalent is (inwendig zowel stemmetjes voor als
tegen verandering heeft, hoe zwak ook). Nu bieden Miller en
Rollnick ook handvatten voor cliënten die verandering niet eens
overwegen. De doelstellingen van de cliënt en de hulpverlener/
dienst stemmen vaak niet (volledig) overeen, zeker bij middelenproblemen.
Door het inlassen van het proces ‘focussen’ staan ze
er explicieter bij stil hoe je in dat geval richting bepaalt.
Het boek biedt nog meer interessante aanvullingen en verfi jningen,
al had het betrekken van de omgeving wel wat meer aandacht
verdiend. Pluspunt is ook de heldere opbouw. De topics
waar achtereenvolgens op ingezoomd wordt, blijven geen losse
puzzelstukken, maar worden verbonden tot een rode draad van
het proces van op weg gaan met de cliënt in gesprekken over
verandering.
Joke Claessens
Miller, W.R. & Rollnick, S. (2013). Motivational interviewing: helping
people change. Third edition. New York: The Guilford Press.
De Nederlandse vertaling verschijnt dit najaar.
20 UITGELEZEN

Geboekstaafd
Salomon, L. (2012). Drugs, verslaving en onze
hersenen. Diemen: Veen Magazines.
Alle verslavende middelen, zowel illegale drugs als heroïne en
cocaïne, als alcohol, tabak en psychoactieve geneesmiddelen,
zorgen ervoor dat in een bepaald deel van de hersenen (meerbepaald
het genotcentrum) de hoeveelheid dopamine toeneemt.
De tot nu toe weinig beschreven neurobiologische benadering
vormt het uitgangspunt van dit boek.
Eerst komt de geschiedenis van verslavende middelen aan bod.
Dan wordt de werking van onze hersenen toegelicht. Ten slotte
wordt de invloed die verschillende soorten drugs op ons functioneren
hebben, evenals de lichamelijke en geestelijke gevolgen
op lange termijn, aangehaald. Daarbij is er veel aandacht voor
de gemeenschappelijke mechanismen en de specifi citeit van de
verschillende stoffen, net als voor nieuwe onderzoekslijnen op
dit gebied. De lezer krijgt op deze manier een helder inzicht in
de werking van drugs en de wijze waarop ze verslaving veroorzaken.
Sannen, A., Woudstra, S., van den Bos, A. , van
Hasselt, N., Schulten, I. & Verdurmen, J. (2012).
Uitgaan en opvoeding. Literatuur- en expertstudie
naar de rol van ouders bij de preventie
van middelengebruik en ander risicogedrag van
uitgaande jeugd van 16 jaar en ouder. Utrecht:
Trimbos Instituut.
De invloed van ouders op het middelengebruik van hun kind van
16 jaar en ouder heeft nog weinig aandacht gehad. Toch werd
er zowel internationaal als nationaal veel kennis opgebouwd
over wat effectieve interventies zijn voor ouders van deze doelgroep
en wat hierin de effectieve elementen zijn (bijvoorbeeld
het stellen van duidelijke regels, een goede communicatie tussen
ouder en kind). Deze studie laat zien dat ouders het middelengebruik
van hun kind boven de zestien wel degelijk kunnen
beïnvloeden. De uitgaanscontext lijkt daarvoor een goede
ingang te bieden. Onderzoek naar enkele buitenlandse interventies
voor de oudere leeftijdsgroep laten positieve resultaten
zien. In de Nederlandse praktijk zijn verschillende initiatieven
ontwikkeld voor uitgaan en opvoeding, maar een goed onderbouwde
bewezen effectieve interventie is er nog niet.
Pates, R. & Riley, D. (eds.). (2012). Harm reduction
in substance use and high-risk behaviour.
Chichester: Wiley-Blackwell.
Dit boek, geschreven door een internationaal team van experten,
biedt de lezer een uitgebreid overzicht van het beleid,
de praktijk en wetenschappelijke inzichten met betrekking tot
harm reduction. Vertrekkend vanuit de geschiedenis van de
harmreductionbeweging, haalt het boek een aantal belangrijke
ethische en wettelijke aspecten aan die centraal staan in het
wereldwijde debat omtrent de harmreductionbenadering en de
ontwikkelingen op dit terrein. Het boek bevat ondermeer hoofdstukken
over injecterend druggebruik, uitgaansdrugs, harm reduction
met betrekking tot tabak en alcohol en in het sekswerk.
Hames, G. (2012). Alcohol in World history.
Londen: Routledge.
Dit boek begint met de ontstaansgeschiedenis van het drinken
van alcohol en eindigt bij het gebruik en misbruik van alcohol in
onze hedendaagse samenleving. Hierbij wordt gebruikgemaakt
van onderzoeksresultaten uit verschillende wetenschapsdomeinen
zoals biologie, antropologie, sociologie en psychologie. Enkele
van de onderwerpen die aan bod komen zijn: de impact van
het kolonialisme, industrialisatie en alcohol, globalisatie, de consumptiemaatschappij
en alcohol. De auteur beargumenteert dat
de productie, handel, consumptie en regularisatie van alcohol
zowat het hele beschavingsproces op verschillende manieren
heeft beïnvloed.

UIT DE KUNST
© foto: Ming-Sing Yu
Kavka, where art
meets leisure
Kavka, een toonaangevend jongerencentrum in Antwerpen,
is vanalles. Voor sommigen is het the place to party in ‘t
stad, anderen zijn blij met de gratis concerten vol talent,
sommigen volgen er workshops en nog anderen kennen het
van de graffiti. Kavka is er voor jong en creatief geweld in
en rond Antwerpen.
Kavka vzw levert een belangrijke bijdrage in de culturele, maatschappelijke
en economische ontwikkeling van jongeren. Bij
Kavka gelooft men in het potentieel van jongeren en biedt men
hen een open huis waar een klimaat heerst van veiligheid en
vertrouwen. Jongeren vinden er een platform - infrastructuur en
begeleiding - waar zij experimenteren en activiteiten organiseren
die aansluiten bij hun interesses. Zo ontstaat een ruim en gediversifi
eerd vrijetijdsaanbod gerealiseerd door en voor jongeren.
Zij leren verantwoordelijkheid te nemen, ze tonen, ontplooien en
delen hun talenten, ze ontwikkelen ondernemerschap en groeien
op cultureel en artistiek vlak. Hierdoor staan ze sterker in werk
en maatschappij.
Kavka ateliers
Een belangrijk onderdeel van de werking zijn de ateliers. Kavka
presenteert dit voorjaar zeven Do It Yourself workshopreeksen.
Ateliers waar jongeren hun ei kwijt kunnen en waarbij ze naar
huis gaan met een unieke eigen creatie, waar hun eigen stempel
staat opgedrukt. Enkele voorbeelden: Plastiek (creatief met petfl
esdopjes), Madame Tirette (van saaie t-shirts hippe exemplaren
maken) en Bike repair (fi x en pimp je tweewieler). Check ze allemaal
op www.kavka.be
Graffiti
Eind september organiseerde Kavka een driedaagse graffi ti-jam.
De binnenkoer van Kavka deed soms denken aan een kleine
versie van Meeting of Styles, terwijl het podium openstond voor
enkele toppers uit de Vlaamse hiphopscene. Het Kopstraatje, een
zijstraat van de Kammenstraat, stond jarenlang bekend als een
plek waar taggers en druggebruikers thuis waren. Tijdens het
weekend hebben enkele kunstenaars opnieuw kleur gegeven
aan dit notoire steegje.
Quality Nights
Sinds kort is Kavka ook actief lid van Quality Nights. Door het
ondertekenen van het charter garanderen ze een veilige en gezonde
uitgaanslocatie voor alle jongeren die er komen feesten
in de concertzaal. Ontdek alle services die Kavka aanbiedt op
www.qualitynights.be.
Kortom, Kavka is de ideale plek voor Antwerpse jongeren, om
rond te hangen, zich te uiten, te performen, te feesten en zo
veel meer. En bovendien gebeurt dat in een mooi en verantwoord
kader, midden in ’t stad.
Jochen Schrooten
22 UIT DE KUNST

ETALAGE
Alcohol. Hoeveel is te veel | brochure
Deze folder biedt info over hoeveel alcohol je mag drinken als je negatieve gevolgen of risico’s wil voorkomen
of verminderen. Deze folder maakt deel uit van de reeks ‘Meest gestelde vragen aan De DrugLijn’.
© 2012, bestelcode DLF25, 25 exemplaren gratis, zolang de voorraad strekt.
Wil u meer dan 25 exemplaren bestellen, mail naar Jonathan.deleener@vad.be
Aan de slag | bladwijzer
Promotie van de rubriek Aan de slag op www.druglijn.be. Test hier je kennis en je gebruik van drank,
drugs, pillen en gokken, of start de online zelfhulp.
© 2012, bestelcode DLB01, 20 exemplaren gratis, zolang de voorraad strekt. Wil u meer dan 20
exemplaren bestellen, mail naar Jonathan.deleener@vad.be
Ge(s)laagd contact | rapport
Problematisch middelengebruik en intrafamiliaal geweld
De DrugLijn bundelde cijfers over de signalen van intrafamiliaal geweld die ze bij bellers en mailers opvangt, met literatuur over het
samengaan van middelenmisbruik en intrafamiliaal geweld.
Misbruik van alcohol en andere drugs gaat vaak samen met intrafamiliaal geweld. Maar hoe zit die samenhang juist in elkaar In
onderzoek en vakliteratuur is veel terug te vinden over middelenmisbruik en geweld, maar of, en in welke mate, er sprake is van een
oorzakelijk verband, is veel minder duidelijk.
De DrugLijnbeantwoorders monitoren sinds 2007 met welke situaties van intrafamiliaal geweld de lijn te maken krijgt. De resultaten
werden in 2008 samen met een literatuurstudie gebundeld in een rapport. In 2012 verscheen een update met een opgefriste literatuurstudie
en nieuwe cijfers van de eigen monitoring.
© 2012, bestelcode PUB69, € 7,50
Juridische handvatten beroepsgeheim voor hulpverleners | rapport
Bij het rapporteren aan justitiële medewerkers bij doorverwijzingen van meerderjarige druggebruikers
Deze nota formuleert de juridische context, de standpunten en de blijvende vraagtekens rond het rapporteren van de hulpverlening aan
justitiële medewerkers bij een doorverwijzing van druggebruikers. De algemene probleemstelling wordt toegelicht, de basisprincipes
en de richtlijnen aangaande persoonsgerichte informatieoverdracht aan justitiële medewerkers bij een justitiële doorverwijzing.
© 2012, bestelcode PUB70, € 7,50
ETALAGE 23

Bestelbon
Naam publicatie Bestelcode Stukprijs (€) Aantal Totaal
© 2013 Drugpreventie bij jongeren uit etnisch-culturele minderheden. Draaiboek voor het uitvoeren van
een lokale verkenning en het opzetten van preventieve acties | rapport
PUB71
7,50 euro,
of gratis downloaden op www.vad.be
© 2012, Alcohol. Hoeveel is te veel | brochure DLF25 25 exemplaren gratis, zolang de
voorraad strekt. Wil u meer dan 25
exemplaren bestellen, mail naar
Jonathan.deleener@vad.be
© 2012, Aan de slag | bladwijzer DLB01 20 exemplaren gratis, zolang de
voorraad strekt. Wil u meer dan 20
exemplaren bestellen, mail naar
Jonathan.deleener@vad.be
© 2012, Ge(s)laagd contact. Problematisch middelengebruik en intrafamiliaal geweld | rapport PUB69 7,50 euro,
of gratis downloaden op www.vad.be
© 2012, Juridische handvatten beroepsgeheim voor hulpverleners. Bij het rapporteren aan justitiële
medewerkers bij doorverwijzingen van meerderjarige druggebruikers | rapport
PUB70
7,50 euro,
of gratis downloaden op www.vad.be
© 2012 (herziene versie), Speed. De meest gestelde vragen | brochure DLF07 0,50 euro,
of gratis downloaden op www.vad.be
© 2012 (herziene versie), Drugs en de wet. De meest gestelde vragen | brochure DLF05 1,00 euro,
of gratis downloaden op www.vad.be
© 2013 (herziene versie), Drugs en urinetesting. Een folder voor ouders | brochure DLF13 0,50 euro,
of gratis downloaden op www.vad.be
© 2012 (herziene versie), Boodschap in een fl es voor mannen | brochure ALG29 0,30 euro
© 2012 (herziene versie), Maat in de shit | brochure ONF01 0,50 euro
Totaal
Naam organisatie:
(indien u in functie van uw organisatie bestelt)
Naam en voornaam:
Leveringsadres:
Facturatieadres:
(indien verschillend van leveringsadres)
Telefoon:
E-mail:
Datum bestelling:
Handtekening:
✁
De prijzen zijn exclusief verzendingskosten en eventuele verpakkingskosten. De leveringstermijn is ongeveer twee weken. Betaling na
ontvangst van factuur. TERUGSTUREN NAAR: VAD, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel | F 02 423 03 34 | vad@vad.be
Voor alle vragen over drank, drugs, pillen en gokken.
Je kunt bij De DrugLijn terecht voor concrete informatie, een eerste advies en/of adressen voor hulp en preventie. We staan open voor je
verhaal, zonder te oordelen of te veroordelen.
Anonimiteit, objectiviteit en vertrouwen staan voor ons centraal.
Bel via 078 15 10 20
- ma-vr: 10-20 u. (niet op feestdagen)
- vanaf een vast toestel bel
je aan voordeeltarief
Een gesprek via Skype
- ma-vr: 10-20 u. (niet op feestdagen)
- gratis via www.druglijn.be
Mail via www.druglijn.be
- je ontvangt een antwoord op maat
- binnen de 5 werkdagen