Pagina 1 - Vakbeweging in de oorlog
Pagina 1 - Vakbeweging in de oorlog
Pagina 1 - Vakbeweging in de oorlog
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
UITSPRAKEN<br />
ERERAAD<br />
NVV<br />
NEDERLANDS VERBOND VAN VAKVERENIGINGEN<br />
BIJLAGE BIJ HET VERSLAG VAN HET N.V.V.
UITSPRAKEN ERERAAD<br />
N.V.V<br />
NEDERLANDS VERBOND VAN VAKVERENIGINGEN<br />
BIJLAGE BIJ HET VERSLAG VAN HET N.V.V. OVER DE JAREN 1940-1945
O<br />
I<br />
ig§<br />
Int liwtituut<br />
, ©«chttdtnï»<br />
Amsterdam
INHOUDSOPGAVE.<br />
Pag.<br />
INLEIDING 5<br />
Ambtenaarsbond, Centrale Ne<strong>de</strong>rlandse Ambtenaarsbond<br />
Inzake W. Luberti, N. Vrjlbrief en J. Wiarda te 's-Gravenhage ... 67<br />
Bakkersbond, Alg. Ned. Bond v. Arbei<strong>de</strong>rs i.h. Bakkers-, Chocola<strong>de</strong>- en<br />
Suikerwerkg<strong>in</strong>gs bedrijf<br />
<strong>in</strong>zake N. J. Etman te Amsterdam 12<br />
Bouwcrbei<strong>de</strong>rsbond, Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse Bouwarbei<strong>de</strong>rsbond<br />
Inzake Bondsbestuur te Amsterdam 36<br />
Fabrieksarbei<strong>de</strong>rsbond, Ned. Verenig<strong>in</strong>g van Fabrieksarbei<strong>de</strong>rs(sters)<br />
Inzake J. W. <strong>de</strong> Vries te Amsterdam en P. A. v. d. Ent te Arnhem 81<br />
Han<strong>de</strong>ls- en Kantoorbedien<strong>de</strong>n, Alg. Ned. Bond van Han<strong>de</strong>ls- en Kantoorbedien<strong>de</strong>n<br />
en Han<strong>de</strong>lsreizigers „Mercurius"<br />
Inzake Hoofdbestuur te Amsterdam 55<br />
Haarlemse Bestuur<strong>de</strong>rsbond<br />
Inzake A Mars te Haarlem 87<br />
Landarbei<strong>de</strong>rs, Ne<strong>de</strong>rlandse Bond van Arbei<strong>de</strong>rs i.h. Landbouw-, Tu<strong>in</strong>bouw-<br />
en Zuivelbedrijf<br />
Inzake G. Hagoort te Klaaswaal 84<br />
P. Hoogerland te Barendrecht 85<br />
„ G. S<strong>in</strong>terniklaas te Barendrecht, het Hoofdbestuur te<br />
Utrecht en J. H. Ham te Emmen 93<br />
Metaalbewerkersbond, Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse Metaalbewerkerstaond<br />
Inzake J. Landman te Amsterdam 25<br />
N.V.V., Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
Inzake A. Vermeulen te Badhoevedorp 89<br />
On<strong>de</strong>rwijzersbond, Bond van Ne<strong>de</strong>rlandse On<strong>de</strong>rwijzers<br />
Inzake J. van Driel te Rotterdam en A. Koopmans te Amsterdam 47<br />
Overheidspersoneel, Ne<strong>de</strong>rlandse Bond van Personeel <strong>in</strong> Overheidsdienst<br />
Inzake Hoofdbestuur te Amsterdam 29<br />
J. J. Wittenberns en J. W. Beckers te Utrecht 76<br />
Reglement Ereraad tot Zuiver<strong>in</strong>g van het N.V.V 107<br />
Sigarenmakersbond, Alg. Ned. Sigarenmakers- en Tabakbewerkersbond<br />
Inzake C. J. Boelhouwer te Hilversum 83<br />
Th. Beerens en A. Koks te Hilversum ;... 103<br />
Spoor • en Tramweg-personeel, Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g van Spoor- en<br />
Tramwegpersoneel<br />
Inzake Dagelijks Bestuur te Utrecht 18<br />
Textielarbei<strong>de</strong>rsbond, Algemene Bond van Arbei<strong>de</strong>rs en Arbeidsters <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> Textiel- en Kled<strong>in</strong>gbedrijven „De Eendracht<br />
Inzake A. F. Stuvé te Amsterdam 79<br />
Transportarbei<strong>de</strong>rsbond, Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs<br />
Inzake P. R. Harkema te Sliedrecht 7<br />
A. B. Mijnster te Sliedrecht 10<br />
A. Kievit, R. Laan en Th. Smed<strong>in</strong>g te Rotterdam 59<br />
,, J. A. Brandste<strong>de</strong>r te Rotterdam 64<br />
Verzeker<strong>in</strong>gsagenten, Ned. Bond van Verzeker<strong>in</strong>gsagenten, Ziekenfondsbo<strong>de</strong>n<br />
en Incasseer<strong>de</strong>rs<br />
Inzake J. <strong>de</strong> Jonge Pzn. te Amsterdam 74<br />
Werkmeestersbond, Bond van Werkmeesters, Technici en Opzichthou<strong>de</strong>nd<br />
Personeel<br />
Inzake Duisterhof te Zeist .. 15
TER INLEIDING.<br />
Nu <strong>de</strong> door het N.V.V. <strong>in</strong>gestel<strong>de</strong> Ereraad met het voornaamste <strong>de</strong>el van zijn<br />
arbeid gereed is -- alleen wat m<strong>in</strong><strong>de</strong>r belangrijke gevallen moeten nog<br />
behan<strong>de</strong>ld wor<strong>de</strong>n door gewestelijke subcommissies — wordt het gewenst<br />
geoor<strong>de</strong>eld <strong>de</strong> door <strong>de</strong> Ereraad zelf gegeven uitspraken gebun<strong>de</strong>ld uit te<br />
geven. Wie er belang <strong>in</strong> stelt, v<strong>in</strong>dt aldus <strong>de</strong> gelegenheid <strong>de</strong> lijn na te gaan,<br />
welke <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze uitspraken gevolgd is.<br />
Ei' zullen er ongetwijfeld zijn, die v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, dat <strong>de</strong> Ereraad te slap is geweest.<br />
De opvatt<strong>in</strong>g is zelfs ver<strong>de</strong>digd, dat alle bestuur<strong>de</strong>rs maar moeten verdwijnen,<br />
omdat het onjuist was, dat zij na het optre<strong>de</strong>n van Wou<strong>de</strong>nberg als commissaris<br />
van het N.V.V. niet onmid<strong>de</strong>llijk hun ontslag hebben genomen. Ook<br />
<strong>de</strong> Ereraad staat blijkens zijn uitspraak <strong>in</strong> <strong>de</strong> zaak van <strong>de</strong> Verenig<strong>in</strong>g van<br />
Spoor- en Tramwegpersoneel op het standpunt, dat het <strong>de</strong> voorkeur zou<br />
nebben, verdiend, wanneer aldus ware gehan<strong>de</strong>ld. De zaak is echter niet, óf<br />
men meent, dat <strong>in</strong> een bepaal<strong>de</strong> situatie onjuist gehan<strong>de</strong>ld is. De Ereraad<br />
had te beoor<strong>de</strong>len, of het gevoer<strong>de</strong> beleid dusdanige tekortkom<strong>in</strong>gen vertoont<br />
of blijk geeft van een zó verkeer<strong>de</strong> mentaliteit, dat handhav<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs niet mogelijk is.<br />
Het uitspreken van een <strong>de</strong>rgelijk oor<strong>de</strong>el is niet zo eenvoudig als het menigeen<br />
lijkt. Er wordt zo gemakkelijk b.v. een vergelijk<strong>in</strong>g gemaakt tussen <strong>de</strong><br />
houd<strong>in</strong>g van het S.D.A.P.-bestuur en die van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>r mo<strong>de</strong>rne<br />
vakbeweg<strong>in</strong>g. Een <strong>de</strong>rgelijke vergelijk<strong>in</strong>g is echter onbillijk. Er was voor <strong>de</strong><br />
E.D.A.P. geen enkel motief, dat haar voortbestaan on<strong>de</strong>r Rost van Tonn<strong>in</strong>gen<br />
kon rechtvaardigen. Voor <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g lag het iets an<strong>de</strong>rs. Een plotsel<strong>in</strong>g<br />
wegvallen van <strong>de</strong> gehele vakbeweg<strong>in</strong>g zou grote verwarr<strong>in</strong>g hebben veroorzaakt.<br />
De arbei<strong>de</strong>rs had<strong>de</strong>n zich beroofd gezien van hun steun en zou<strong>de</strong>n<br />
nch bedreigd hebben gevoeld <strong>in</strong> hun materiële belangen. De meeste bestuur<strong>de</strong>rs<br />
hebben het zó aangevoeld, dat zij hun le<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze moeilijke omstandighe<strong>de</strong>n<br />
niet <strong>in</strong> <strong>de</strong> steek mochten laten. Men kan dit standpunt onjuist<br />
achten, men heeft niet het recht het te verklaren uit lafheid. Het is <strong>de</strong><br />
Ereraad n.l. gebleken, dat <strong>in</strong> Augustus 1940 nog <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs zon<strong>de</strong>r veel<br />
gevaar voor henzelf had<strong>de</strong>n kunnen aftre<strong>de</strong>n. Zij hebben vrijwel zon<strong>de</strong>r<br />
uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze mogelijkheid geen gebruik gemaakt. Een overweg<strong>in</strong>g<br />
daarbij was ook, dat getracht moest wor<strong>de</strong>n, zo enigsz<strong>in</strong>s mogelijk,. het<br />
apparaat met het vermogen en <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> vakverenig<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
stand te hou<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> <strong>de</strong> eerste plaats omdat men het niet uitgesloten achtte<br />
zelfs on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>ze omstandighe<strong>de</strong>n toch nog het een en an<strong>de</strong>r voor <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs<br />
te bereiken, <strong>in</strong> welke opvatt<strong>in</strong>g men door het zoet gefluit van <strong>de</strong>n Düitsen<br />
vogelaar gesterkt werd, <strong>in</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats omdat men er een groot belang<br />
<strong>in</strong> zag bij het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong>, die mogelijk gepaard zou gaan met<br />
ernstige sociale strubbel<strong>in</strong>gen, gereed te staan. Men liet zich daarbij lei<strong>de</strong>n<br />
dooï <strong>de</strong> <strong>in</strong> die tijd veel voorkomen<strong>de</strong> opvatt<strong>in</strong>g, dat Duitsland, als het er<br />
niet <strong>in</strong> slaag<strong>de</strong> Engeland op korte termijn op <strong>de</strong> knieën te krijgen, door<br />
grondstoffengebrek <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> niet meer zo heel lang zou kunnen volhou<strong>de</strong>n.<br />
En <strong>in</strong> vakverenig<strong>in</strong>gskr<strong>in</strong>gen leef<strong>de</strong> <strong>de</strong> hoop, dat het wel zou lukken <strong>de</strong> zaak<br />
zo lang te rekken.<br />
Nogmaals, het gaat er niet om of men dit standpunt juist acht, <strong>de</strong> vraag<br />
is alleen, of dit verkeer<strong>de</strong> <strong>in</strong>zicht, dat blijkbaar, aangezien van een massale<br />
le<strong>de</strong>n-uittocht geen sprake was, door <strong>de</strong> grote meer<strong>de</strong>rheid <strong>de</strong>r le<strong>de</strong>n ge<strong>de</strong>eld<br />
werd, zó zwaar moet wor<strong>de</strong>n aangerekend, dat zij, die het aanh<strong>in</strong>gen, nu<br />
<strong>de</strong> woestijn moeten wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong>gejaagd.<br />
Het is evenm<strong>in</strong> billijk <strong>de</strong> besturen van <strong>de</strong> katholieke en <strong>de</strong> christelijke vakbeweg<strong>in</strong>g<br />
als lichtend voorbeeld aan <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne vakbeweg<strong>in</strong>g voor ogen te<br />
stellen. Want <strong>de</strong>ze besturen hebben zich kennelijk door soortgelijke motieven<br />
laten lei<strong>de</strong>n als <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> bij het N.V.V. aangesloten vakbon<strong>de</strong>n.
Zij zijn wel niet on<strong>de</strong>r het commissariaat van Wou<strong>de</strong>nberg geplaatst, maar<br />
is het zoveel m<strong>in</strong><strong>de</strong>r erg, dat <strong>de</strong> katholieke en christelijke vakcentralen<br />
zich het toezicht van een Duitsen nazi hebben laten welgevallen En het<br />
moge waar zijn, dat <strong>de</strong> katholieken en christelijken er onmid<strong>de</strong>llijk een e<strong>in</strong>d<br />
aan hebben gemaakt, toen zij gedwongen wer<strong>de</strong>n tot fusie met het N.V.V.,<br />
niet m<strong>in</strong><strong>de</strong>r waar is het ook, dat het N.V.V. zijn standpunt wist te bepalen,<br />
toen voor hém het psychologisch moment gekomen was, toen n.l. <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<br />
van het N.A.F, werd ge<strong>de</strong>creteerd. De illegale bestuur<strong>de</strong>rsgroep uit<br />
N.V.V.-kr<strong>in</strong>gen, waarover <strong>in</strong> verschillen<strong>de</strong> uitspraken gesproken wordt, zat<br />
reeds lang op een <strong>de</strong>rgelijk psychologisch moment te wachten. Zij wil<strong>de</strong><br />
het risico ontgaan, dat het weglopen van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs niet door <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n<br />
gevolgd zou wor<strong>de</strong>n, omdat daarme<strong>de</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n aan N.S.B.-leid<strong>in</strong>g zou<strong>de</strong>n<br />
zijn prijs gegeven. Dat het moment juist gekozen was, bleek uit het massale<br />
bedanken zowel van bestuur<strong>de</strong>rs als le<strong>de</strong>n op l Mei 1942. Daaruit bleek<br />
tevens, dat men <strong>de</strong> geest <strong>in</strong> <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne vakbeweg<strong>in</strong>g, niettegenstaan<strong>de</strong><br />
alle moeilijkhe<strong>de</strong>n, toch gezond had weten te hou<strong>de</strong>n.<br />
Eenmaal dit uitgangspunt aanvaard hebben<strong>de</strong>, stond <strong>de</strong> Ereraad voor <strong>de</strong><br />
opgaaf <strong>in</strong> elk concreet geval, dat hem werd voorgelegd, uit te maken, of<br />
door bepaal<strong>de</strong> gedrag<strong>in</strong>gen van vroegere functionarissen of le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>rne of neutrale vakbeweg<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>gstijd <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen, <strong>de</strong><br />
doelstell<strong>in</strong>gen of <strong>de</strong> eer van <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g, waartoe zij behoor<strong>de</strong>n, waren<br />
geschaad.<br />
De Ereraad heeft zich daarbij, overeenkomstig <strong>de</strong> door vrijwel alle zuiver<strong>in</strong>gscommissies<br />
gevolg<strong>de</strong> gedragslijn, op het standpunt gesteld, dat niet<br />
elke gedrag<strong>in</strong>g op zichzelf moest wor<strong>de</strong>n beoor<strong>de</strong>eld, maar dat <strong>de</strong>ze gezien<br />
moest wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het ka<strong>de</strong>r van het gehele beleid. Het maakt ta.v. een groot<br />
verschil, of een concessie werd gedaan uit vrees, dan wel uit overweg<strong>in</strong>g,<br />
dat zij noodzakelijk was om een verzetsactie beter te kunnen voeren. In het<br />
laatste geval kan men <strong>de</strong>snoods van men<strong>in</strong>g verschillen, maar behoeft aan<br />
<strong>de</strong> goe<strong>de</strong> gez<strong>in</strong>dheid niet getwijfeld te wor<strong>de</strong>n. In het eerste geval is er<br />
eenvoudig geen excuus.<br />
De Ereraad heeft zijn uitspraken naar beste weten en gedragen door het<br />
besef van <strong>de</strong> grote verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, welke op hem rustte, gegeven.<br />
Niet ie<strong>de</strong>r is het met <strong>de</strong> uitspraken eens. Wie had ook an<strong>de</strong>rs verwacht<br />
Men staat hier voor zulke subtiele gevallen, dat uitspraken, die een ie<strong>de</strong>r<br />
bevredigen, wel uitgesloten zijn. De Ereraad schaamt zich niet te bekennen,<br />
dat hij <strong>in</strong> enkele gevallen moeilijk tot een besliss<strong>in</strong>g is kunnen komen; het<br />
blijkt wel uit <strong>de</strong> voorzichtige formuler<strong>in</strong>g, welke <strong>in</strong> die gevallen gekozen is.<br />
Overigens v<strong>in</strong>dt <strong>de</strong> Raad troost <strong>in</strong> <strong>de</strong> overweg<strong>in</strong>g, dat van <strong>de</strong> ene zij<strong>de</strong> zijn<br />
oor<strong>de</strong>el te zacht, van an<strong>de</strong>re zij<strong>de</strong> bepaal<strong>de</strong> uitspraken te hard wor<strong>de</strong>n<br />
geacht. Daar<strong>in</strong> ligt een aanwijz<strong>in</strong>g, dat hij het juiste mid<strong>de</strong>n heeft weten<br />
te v<strong>in</strong><strong>de</strong>n.<br />
Amsterdam, 30 Nov. 1945.<br />
DE ERERAAD:<br />
J. IN 'T VELD, Voorzitter<br />
P. S. NOORDHOFF, Pl.verv. Voorzitter.<br />
G. VAN DER HOUVEN<br />
H. VAN ASSELT<br />
C. A. F. LAMMERS<br />
H. LEEUW<br />
J. MANNOURY, Secretaris.
Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs<br />
De ereraad voor <strong>de</strong> zuiver<strong>in</strong>g van het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
heeft op verzoek van<br />
P. R. HARKEMA te SLIEDRECHT<br />
een on<strong>de</strong>rzoek <strong>in</strong>gesteld naar diens gedrag<strong>in</strong>gen geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g.<br />
Na een voorberei<strong>de</strong>nd on<strong>de</strong>rzoek is <strong>de</strong> zaak behan<strong>de</strong>ld ter zitt<strong>in</strong>g van<br />
Zaterdag 21 Juli 1945, alwaar verschenen waren als partijen:<br />
P. R. Harkema te Sliedrecht, en<br />
het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs, gevestigd<br />
te Rotterdam, vertegenwoordigd door <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs R. Laan en T.<br />
Smed<strong>in</strong>g.<br />
Uit <strong>de</strong> stukken en het ter zitt<strong>in</strong>g verhan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> is <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
getaleken.<br />
P. R. Harkema was <strong>in</strong> 1940 bezoldigd af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Centrale<br />
Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs voor Sliedrecht.<br />
Genoem<strong>de</strong> Bond bezat daar een belangrijke af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g, voor een groot <strong>de</strong>el<br />
bestaan<strong>de</strong> uit taaggerwerkers. De omstandighe<strong>de</strong>n van het bedrijf brengen<br />
me<strong>de</strong>, dat <strong>de</strong>ze lie<strong>de</strong>n vaak lange tijd op hun schepen wegblijven. Hun<br />
enige aanrak<strong>in</strong>g met het organisatieleven is dan een bezoek aan het af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gskantoor<br />
tij<strong>de</strong>ns korte perio<strong>de</strong>n van verblijf aan wal. Dit heeft ten<br />
gevolge, dat een af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur<strong>de</strong>r als Harkema onwillekeurig een centrale<br />
positie gaat bekle<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het organisatieleven van zulk een plaats.<br />
De veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> het Ne<strong>de</strong>rlandse vakverenig<strong>in</strong>gswezen na <strong>de</strong> capitulatie<br />
<strong>de</strong><strong>de</strong>n hun uitwerk<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Sliedrecht niet krachtig gevoelen.<br />
Natuurlijk was men op <strong>de</strong> hoogte van <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g van het commissariaat-<br />
Wou<strong>de</strong>nberg en wat daarop volg<strong>de</strong>, maar <strong>in</strong> <strong>de</strong> dagelijkse gang van zaken<br />
bij <strong>de</strong> Sliedrechtse af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Transportarbei<strong>de</strong>rstaond kwam practisch<br />
geen veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g. Van <strong>de</strong> centrale leid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Bond kwamen geen <strong>in</strong>structies,<br />
welke houd<strong>in</strong>g men tegenover „<strong>de</strong> nieuwe tijd" zou aannemen.<br />
Het Dagelijks Bestuur van <strong>de</strong> Bond bestond al spoedig uit een N.S.B.-er,<br />
Van <strong>de</strong>r Laan, Sormani en Ratte, die zich geheel <strong>in</strong> nationaal-socialistische<br />
richt<strong>in</strong>g ontwikkel<strong>de</strong>n, en T. Smed<strong>in</strong>g. Déze laatste alleen was niet <strong>in</strong> staat<br />
tegen te gaan, dat het Bondsbestuur een sterk nationaal-socialistische<br />
koers g<strong>in</strong>g varen, en het is <strong>de</strong> Raad niet gebleken, dat hij krachtige<br />
pog<strong>in</strong>gen <strong>de</strong>ed om af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur<strong>de</strong>rs, met wie daarover moeilijkhe<strong>de</strong>n<br />
ontston<strong>de</strong>n, aan te vuren en te steunen.<br />
In September 1941 werd Harkema door het Hoofdbestuur ter verantwoord<strong>in</strong>g<br />
geroepen wegens een fel anti-Duitse speech, door hem <strong>in</strong> <strong>de</strong> gemeenteraad<br />
van Sliedrecht gehou<strong>de</strong>n.<br />
Op 27 November 1941 was Harkema aanwezig op een door <strong>de</strong> Centrale Bond<br />
van Transportarbei<strong>de</strong>rs uitgeschreven bijeenkomst, waar Ratte een <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g<br />
hield over <strong>de</strong> taak <strong>de</strong>r vakbeweg<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het huidige tijdsbestek. Daar<br />
werd. <strong>in</strong> tegenwoordigheid van het gehele Dagelijkse Bestuur, uiteengezet,<br />
dat <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne <strong>oorlog</strong>voer<strong>in</strong>g nu eenmaal me<strong>de</strong>bracht, dat <strong>de</strong> bezetter<br />
zijn i<strong>de</strong>ologie <strong>in</strong> het bezette gebied propageert en dat enig verzet hiertegen<br />
doelloos is.<br />
In <strong>de</strong> hier behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1940—1942 kwam Harkema regelmatig <strong>in</strong><br />
aanrak<strong>in</strong>g met <strong>de</strong>n N.S.B.-er Van <strong>de</strong>r Laan, die door Wou<strong>de</strong>nberg tot<br />
taondsbestuur<strong>de</strong>r was benoemd en die als zodanig belast was met <strong>de</strong><br />
leid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> vakgroep Baggerwerken. Aangezien <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Sliedrecht<br />
voor een belangrijk <strong>de</strong>el uit baggerwerkers bestond, ligt het voor <strong>de</strong> hand,<br />
dat dit contact vrij <strong>in</strong>tensief was.<br />
Van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> van het Bondsbestuur is beweerd, dat tussen Harkema en<br />
Van <strong>de</strong>r Laan een tamelijk vriendschappelijke verhoud<strong>in</strong>g bestond, maar
tegenover <strong>de</strong> ontkenn<strong>in</strong>g van Harkema is dit feit niet komen vast te<br />
staan.<br />
Ook wat het contact met <strong>de</strong>n door Wou<strong>de</strong>nberg ontslagen bestuur<strong>de</strong>r Laan<br />
betreft, staan <strong>de</strong> bewer<strong>in</strong>gen van partijen tegenover elkaar. Het schijnt,<br />
dat <strong>de</strong> verstandhoud<strong>in</strong>g aanvankelijk vrij <strong>in</strong>tensief is geweest, maar lateiverflauw<strong>de</strong>.<br />
Half April 1942 beleg<strong>de</strong> Smed<strong>in</strong>g een bijeenkomst met een aantal bezoldig<strong>de</strong><br />
bestuur<strong>de</strong>rs, die ten doel had te besluiten en bloc af te tre<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong><br />
sticht<strong>in</strong>g van Het Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront op l Mei 1942.<br />
Harkema maakte op <strong>de</strong>ze verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g voorbehoud ten aanzien "van zijn<br />
houd<strong>in</strong>g. Volgens zijn eigen verklar<strong>in</strong>g zou hij hebben gezegd: „dat ik<br />
van het N.A.F. niets afwist, dat ik er weliswaar we<strong>in</strong>ig goeds van verwachtte,<br />
doch dat al <strong>de</strong> misère na Juli 1940 een gevolg was van het aanvaar<strong>de</strong>n<br />
van <strong>de</strong>n N.S.B.-er Wou<strong>de</strong>nberg als commissaris van het N.V.V<br />
dat ik even <strong>de</strong> komst van het N.A.F, wil<strong>de</strong> afwachten en dat ik daarna mijn<br />
houd<strong>in</strong>g zou bepalen." Aangezien het tegen<strong>de</strong>el niet gebleken is, wil <strong>de</strong><br />
Raad <strong>de</strong>ze lez<strong>in</strong>g van het voorgevallene als juist aanvaar<strong>de</strong>n.<br />
Onmid<strong>de</strong>llijk na <strong>de</strong> komst van het Arbeidsfront op l Mei 1942 trachtte<br />
<strong>de</strong> plaatselijke vertegenwoordiger daarvan, <strong>de</strong> N.S.B.-er A. Leeuweste<strong>in</strong>, <strong>de</strong><br />
leid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>in</strong> han<strong>de</strong>n te nemen. Harkema vond daar<strong>in</strong> aanleid<strong>in</strong>g<br />
om op 11 Mei zijn ontslag te vragen. De centrale leid<strong>in</strong>g van het<br />
N.A.F, <strong>de</strong>kte het optre<strong>de</strong>n van Leeuweste<strong>in</strong> echter niet en verlang<strong>de</strong>, dat<br />
het werk op <strong>de</strong> gewone wijze zou wor<strong>de</strong>n voortgezet.<br />
In overeenstemm<strong>in</strong>g met het af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur besloot Harkema daarop<br />
<strong>in</strong> te gaan.<br />
De werkzaamhe<strong>de</strong>n g<strong>in</strong>gen op <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> voet voort.<br />
Zij wer<strong>de</strong>n zelfs uitgebreid, doordat een collectief contract voor het zan<strong>de</strong>n<br />
gr<strong>in</strong>dbedrijf tot stand was gekomen. Met het oog daarop werd Harkema<br />
benoemd tot Lan<strong>de</strong>lijk Lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> vakgroep Baggerwerkeii en <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur<strong>de</strong>r<br />
B. A. Bons kwam naast hem <strong>in</strong> bezoldig<strong>de</strong> dienst van<br />
het N.A.F.<br />
Deze reorganisatie is <strong>in</strong> het af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur besproken. In hoeverre het<br />
besluit van Bons, om <strong>de</strong> functie te aanvaar<strong>de</strong>n, on<strong>de</strong>r Harkema's <strong>in</strong>vloed<br />
is genomen, is niet komen vast te staan. Uiteraard zal hij het hem niet<br />
hebben ontra<strong>de</strong>n.<br />
Na het fusilleren van vijf gijzelaars op 15 Augustus 1942 nam Harkema zijn<br />
ontslag uit <strong>de</strong> dienst van het N.A.F., dat hem verleend werd met <strong>in</strong>gang<br />
van. l September 1942.<br />
Vervolgens voorzag hij geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re <strong>oorlog</strong>sjaren met verschillen<strong>de</strong><br />
werkzaamhe<strong>de</strong>n <strong>in</strong> zijn on<strong>de</strong>rhoud.<br />
In 1944 zat hij vier maan<strong>de</strong>n <strong>in</strong> gevangenis en concentratiekamp. Hij<br />
schreef een aantal artikelen <strong>in</strong> een illegaal blad, „De Vrijheid", o.a. één<br />
over „De vakbeweg<strong>in</strong>g na <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong>", waar<strong>in</strong> hij het behoud van <strong>de</strong> onge<strong>de</strong>el<strong>de</strong><br />
organisatievorm van het N.A.F, bepleit.<br />
Op 13 Mei 1945 <strong>de</strong>el<strong>de</strong>n <strong>de</strong> hoofdbestuur<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> Centrale Bond van<br />
Transportarbei<strong>de</strong>rs, Laan en Smed<strong>in</strong>g, hem me<strong>de</strong>, dat hij niet <strong>in</strong> dienst<br />
van <strong>de</strong> Bond kon terugkeren. Naar aanleid<strong>in</strong>g daarvan wend<strong>de</strong> hij zich<br />
tot <strong>de</strong> Ereraad. Bovendien schreef hij een brochure „Tegen Eerroof, Willekeur<br />
en Rechtsverkracht<strong>in</strong>g", waarvan <strong>de</strong> <strong>in</strong>houd overeenstemt met zijn<br />
voor <strong>de</strong> Raad gevoerd verweer.<br />
Het aftre<strong>de</strong>n van Harkema werd voorts besproken <strong>in</strong> een verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Slie'drecht van <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs, tot<br />
welke verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g Harkema echter niet was uitgenodigd.<br />
Naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> aldus vastgestel<strong>de</strong> feiten heeft <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
overwogen.<br />
8
De Raad veroor<strong>de</strong>elt het feit, dat Harkema bij <strong>de</strong> sticht<strong>in</strong>g van Het<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront op l Mei 1942, toen <strong>de</strong> overgrote meer<strong>de</strong>rheid<br />
van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>r niet-confessionele vakbeweg<strong>in</strong>g <strong>de</strong> uiterste grens<br />
van concessies bereikt achtte, zich niet zon<strong>de</strong>r voorbehoud bij dit standpunt<br />
heeft aangesloten.<br />
Harkema heeft zich <strong>in</strong> <strong>de</strong> vier maan<strong>de</strong>n van zijn bestuur<strong>de</strong>rschap on<strong>de</strong>r<br />
het N.A.F, niet beperkt tot zuivere afwikkel<strong>in</strong>g van lopen<strong>de</strong> zaken, maar<br />
hij heeft zijn functie actief uitgeoefend. De Raad laat <strong>in</strong> het mid<strong>de</strong>n,<br />
<strong>in</strong> hoeverre hij bijzon<strong>de</strong>re aandrang op B. A. Bons heeft uitgeoefend om<br />
een bezoldig<strong>de</strong> functie te aanvaar<strong>de</strong>n. In elk geval is <strong>de</strong> aanwijz<strong>in</strong>g van<br />
Bons geschied <strong>in</strong> het af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur, waarvan Harkema <strong>de</strong>el uitmaakte<br />
en waar<strong>in</strong> hij een lei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> positie <strong>in</strong>nam.<br />
Dit laatste is voor <strong>de</strong> Raad ook aanleid<strong>in</strong>g, om Harkema's verweer, dat hij<br />
tot voortzett<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r werkzaamhe<strong>de</strong>n besloot <strong>in</strong> overeenstemm<strong>in</strong>g met het<br />
af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur, te verwerpen. Harkema bekleed<strong>de</strong> een centrale plaats<br />
<strong>in</strong> het organisatieleven van Sliedrecht, hetgeen hem een grote verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
opleg<strong>de</strong>, die hij, naar <strong>de</strong> Raad meent.te mogen aannemen, ten<br />
volle <strong>in</strong> staat was te dragen.<br />
Zijn twee<strong>de</strong> ver<strong>de</strong>dig<strong>in</strong>g — alles zou een gevolg zijn van het aanvaar<strong>de</strong>n<br />
van het commissariaat-Wou<strong>de</strong>nberg — komt <strong>de</strong> Raad evenm<strong>in</strong> juist voor.<br />
Hoe men ook over dit besluit zelf moge <strong>de</strong>nken, <strong>in</strong> elk geval mocht van<br />
een man <strong>in</strong> Harkema's positie een zelfstandig .oor<strong>de</strong>el wor<strong>de</strong>n .verwacht,<br />
niet een bl<strong>in</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>gs voortgaan op <strong>de</strong> eenmaal <strong>in</strong>geslagen, naar zijn men<strong>in</strong>g<br />
dan toch verkeer<strong>de</strong>, weg.<br />
De Raad wenst er op te wijzen, dat het aanvaar<strong>de</strong>n van een op zichzelf<br />
onjuiste gedragslijn niet op verwerpelijke motieven behoeft te berusten,<br />
<strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el <strong>in</strong> dit geval klaarblijkelijk te verklaren is uit <strong>de</strong> wil, tot het<br />
uiterste aan <strong>de</strong> mogelijkheid voor voortzett<strong>in</strong>g van het vakbeweg<strong>in</strong>gswerk<br />
vast te hou<strong>de</strong>n, maar dat er ook aan het volgen van zulk een gedragslijn<br />
toch uite<strong>in</strong><strong>de</strong>lijke grenzen moeten wor<strong>de</strong>n gesteld. Toen <strong>de</strong> overgrote<br />
meer<strong>de</strong>rheid van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>r vakverenig<strong>in</strong>gen meen<strong>de</strong>, <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g<br />
te moeten beë<strong>in</strong>digen, was er zeker voor een tegenstan<strong>de</strong>r van die<br />
me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g alle re<strong>de</strong>n dat voorbeeld te volgen Het schijnt <strong>de</strong> Raad<br />
In<strong>de</strong>rdaad aannemelijk, dat Harkema's houd<strong>in</strong>g niet zon<strong>de</strong>r <strong>in</strong>vloed gebleven<br />
is op die van <strong>de</strong> Sliedrechtse arbei<strong>de</strong>rs en an<strong>de</strong>re gemeentenaren,<br />
al zou het zon<strong>de</strong>r twijfel onbillijk zijn, het grote le<strong>de</strong>ntal van het N.A.F,<br />
uitsluitend of zelfs <strong>in</strong> hoofdzaak aan hem toe te schrijven. In een an<strong>de</strong>re<br />
zaak is <strong>de</strong> Raad gebleken, dat een bo<strong>de</strong>, wiens positie en persoonlijkheid<br />
hem veel ger<strong>in</strong>ger verantwoor<strong>de</strong>lijkheid opleg<strong>de</strong>n dan aan Harkema en<br />
over wien <strong>de</strong> Raad dan ook een an<strong>de</strong>r oor<strong>de</strong>el zal uitspreken, voornamelijk<br />
ón<strong>de</strong>r <strong>in</strong>vloed van Harkema zijn werkzaamhe<strong>de</strong>n voor het N.A.F, is blijven<br />
voortzetten.<br />
Hoewel <strong>de</strong> Ra'ad dus Harkema's aanblijven veroor<strong>de</strong>elt en <strong>de</strong> daarvoor<br />
aangevoer<strong>de</strong> gron<strong>de</strong>n verwerpt, verliest hij niet uit het oog, dat zeer<br />
belangrijke verzachten<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n zijn aan te voeren. De Raad<br />
stelt voorop, dat hij Harkema's goe<strong>de</strong> trouw buiten twijfel acht. De Raad<br />
is van oor<strong>de</strong>el, dat niet eigen belangen, maar uitsluitend die van <strong>de</strong> Bond<br />
en van <strong>de</strong> Sliedrechtse arbei<strong>de</strong>rsbeweg<strong>in</strong>g zijn houd<strong>in</strong>g hebben bepaald. Het<br />
schijnt <strong>de</strong> Raad toe, dat Harkema, die <strong>de</strong> belangen geduren<strong>de</strong> vele jaren<br />
op een vrijwel geïsoleer<strong>de</strong> post met hartstocht had gediend, ten slotte die<br />
plaatselijke en bijzon<strong>de</strong>re aangelegenhe<strong>de</strong>n een te grote plaats is gaan toekennen<br />
tegenover het algemene vaktaeweg<strong>in</strong>gs- en nationale belang.<br />
Het feit, dat hij reeds spoedig daarna op zijn dwal<strong>in</strong>g terugkwam, toen<br />
een opzienbare gebeurtenis — het fusilleren <strong>de</strong>r vijf gijzelaars — plotsel<strong>in</strong>g<br />
een hel licht wierp op d<strong>in</strong>gen, die belangrijker waren dan <strong>de</strong> vakgroep
Baggerwerken en <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Sliedrecht van <strong>de</strong> Transportarbei<strong>de</strong>rsbond,<br />
pleit <strong>in</strong> zijn voor<strong>de</strong>el.<br />
De Raad is voorts van oor<strong>de</strong>el, dat een belangrijke mate van me<strong>de</strong>-verantwoor<strong>de</strong>lijkheid<br />
rust op het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Centrale Bond van<br />
Transportarbei<strong>de</strong>rs. Toen na <strong>de</strong> benoem<strong>in</strong>g van H. J. Wou<strong>de</strong>nberg tot commissaris<br />
van het N.V.V. <strong>de</strong> besturen besloten hun functies te blijven waarnemen,<br />
vloei<strong>de</strong> daaruit <strong>de</strong> taak voort <strong>de</strong> nazificer<strong>in</strong>g van boven af, die<br />
verwacht kon wor<strong>de</strong>n en ook kwam, zo veel en zo eensgez<strong>in</strong>d mogelijk tegen<br />
te werken. De Hoofdbesturen dien<strong>de</strong>n hun af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbestuur<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> <strong>de</strong> onvermij<strong>de</strong>lijke<br />
conflicten aan te sporen, te steunen en te <strong>in</strong>strueren.<br />
In <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs was daarvan geen sprake,<br />
zon<strong>de</strong>r twijfel vooral ten gevolge van het feit, dat <strong>in</strong> het Dagelijks Bestuur<br />
al spoedig het nationaal-socialistisch element <strong>de</strong> overhand had. Zon<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong>rhalve voor het ogenblik een oor<strong>de</strong>el uit te spreken over bepaal<strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs,<br />
stelt <strong>de</strong> Raad het feit vast, dat <strong>de</strong> Bond als zodanig <strong>in</strong> gebreke<br />
bleef <strong>de</strong> noodzakelijke leid<strong>in</strong>g te geven.<br />
De Raad zou het onbillijk achten, met <strong>de</strong>ze omstandigheid bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
van Harkema's gedrag<strong>in</strong>gen niet <strong>in</strong> ruime mate reken<strong>in</strong>g te hou<strong>de</strong>n.<br />
De Raad spreekt op grond van bovenstaan<strong>de</strong> overweg<strong>in</strong>gen als zijn oor<strong>de</strong>el<br />
uit, dat P. R. Harkema door zijn gedrag<strong>in</strong>gen geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g <strong>de</strong><br />
eer, <strong>de</strong> doelstell<strong>in</strong>gen en <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen <strong>de</strong>r vakbeweg<strong>in</strong>g, waartoe hij behoor<strong>de</strong>,<br />
wel heeft geschaad, doch dat <strong>de</strong> zuiverheid van zijn bedoel<strong>in</strong>gen,<br />
niet behoeft te wor<strong>de</strong>n betwijfeld, en dat bij <strong>de</strong> beoor<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van zijn<br />
han<strong>de</strong>lwijze reken<strong>in</strong>g moet wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> ongunstige omstandighe<strong>de</strong>n,<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs ontstaan. De Raad<br />
verb<strong>in</strong>dt daaraan het advies aan <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs,<br />
P. R. Harkema voorlopig niet weer <strong>in</strong> zijn vroegere functie van bezoldigd<br />
bestuur<strong>de</strong>r voor <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Sliedrecht te herstellen, doch hem te zijner<br />
tijd, wanneer <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n zulks mogelijk zullen maken, wel weer<br />
<strong>in</strong> een vergelijkbare functie <strong>in</strong> dienst van <strong>de</strong> Bond te stellen, en hem,<br />
zolang zulks niet wenselijk zal wor<strong>de</strong>n geacht, een f<strong>in</strong>anciële tegemoetkom<strong>in</strong>g<br />
ten laste van <strong>de</strong> bondskas toe te kennen.<br />
De Raad besluit <strong>de</strong>ze uitspraak <strong>in</strong> gewaarmerkt afschrift te doen toezen<strong>de</strong>n<br />
aan P. R. Harkema te Sliedrecht, aan het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Centrale<br />
Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs, en aan het Bestuur van het N.V.V., en<br />
daarvan me<strong>de</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>g te laten doen aan <strong>de</strong> pers<br />
Deze uitspraak is gedaan op 22 Juli 1945 door Mr. Dr. J. In 't Veld, voorzitter,<br />
F. S. Noordhoff, plaatsvervangend voorzitter, C. Lammers, G. van<br />
<strong>de</strong>r Houven, H. van Asselt en H. Leeuw, le<strong>de</strong>n, die allen bij <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong>r zaak <strong>in</strong> <strong>de</strong> Ereraad hebben zitt<strong>in</strong>g gehad, <strong>in</strong> tegenwoordigheid van<br />
Mr. J. Mannoury als secretaris.<br />
(w.g.) J. IN 'T VELD, Voorzitter.<br />
(w.g.) F. S. NOORDHOFF, Plaatsverv. Voorzitter.<br />
(W.g.) G. VAN DER HOUVEN \<br />
(w.g.) H. VAN ASSELT (<br />
(W.g.) C. A. F. LAMMERS f<br />
Le<strong>de</strong>n.<br />
(w.g.) H. LEEUW )<br />
(w.g.) J. MANNOURY, Secretaris.<br />
Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs<br />
De Ereraad voor <strong>de</strong> Zuiver<strong>in</strong>g van het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
heeft op diens verzoek een on<strong>de</strong>rzoek <strong>in</strong>gesteld naar <strong>de</strong> gedrag<strong>in</strong>gen<br />
van<br />
A. B. MIJNSTER te SLIEDRECHT<br />
geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g.<br />
10
Na een voorberei<strong>de</strong>nd on<strong>de</strong>rzoek is <strong>de</strong> zaak behan<strong>de</strong>ld ter zitt<strong>in</strong>g van<br />
Zaterdag 21 Juli 1945, alwaar verschenen waren als partijen:<br />
A. B. Mijnster te Sliedrecht en<br />
het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs, gevestigd<br />
te Rotterdam, vertegenwoordigd door <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs R. Laan en T.<br />
Smed<strong>in</strong>g.<br />
Uit <strong>de</strong> stukken en het ter zitt<strong>in</strong>g verhan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> is <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
gebleken.<br />
A. B. Mijnster was <strong>in</strong> 1940 s<strong>in</strong>ds 21 jaar bo<strong>de</strong> bij <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Sliedrecht van<br />
<strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs, tevens af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gspenn<strong>in</strong>gmeester.<br />
Omstreeks l Mei 1942 werd hij aan zijn won<strong>in</strong>g bezocht door twee personen,<br />
die hem vroegen of hij bereid was <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n voor Het<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront te blijven vervullen. Hij heeft geantwoord, dat<br />
hij daartoe bereid was, want dat het zijn broodw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g was.<br />
De volgen<strong>de</strong> dag heeft hij niettem<strong>in</strong> <strong>de</strong> zaak besproken met <strong>de</strong>n bezoldig<strong>de</strong>n<br />
bestuur<strong>de</strong>r ter plaatse, P. R. Harkema, die hem verklaar<strong>de</strong>, dat er<br />
geen bezwaar tegen was te blijven. Zelf bleef genoem<strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r op dat<br />
ogenblik ook nog <strong>in</strong> functie.<br />
A. B. Mijnster is daarop als bo<strong>de</strong> voor het N.A.F, werkzaam geweest en<br />
heeft zelfs nog na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g, op 7 en 8 Mei 1945, contributie voor die<br />
<strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g opgehaald. Hij heeft verklaard, dat hij van men<strong>in</strong>g was, dat alles<br />
toch weer aan het N.V.V. zou overgaan.<br />
Het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs heeft<br />
vervolgens op 13 Mei 1945 aan A. B. Mijnster me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld, dat hij niet<br />
weer <strong>in</strong> dienst van <strong>de</strong> Bond kon wor<strong>de</strong>n genomen. Mijnster vond daar<strong>in</strong><br />
aanleid<strong>in</strong>g zich tot <strong>de</strong> Ereraad te wen<strong>de</strong>n.<br />
A. B. Mijnster is thans twee en zestig jaar; enige rechtspositie is niet voor<br />
hem vastgesteld.<br />
Hij is als bo<strong>de</strong> opgevolgd door iemand, die eveneens tot <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g toe<br />
lid van het N.A.F, is geweest.<br />
Naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> aldus vastgestel<strong>de</strong> feiten heeft <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
overwogen.<br />
De Raad keurt het feit, dat A. B. Mijnster bij Het Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront<br />
<strong>in</strong> dienst is getre<strong>de</strong>n, af. Het is niet uitgesloten, dat daarvan ook enige<br />
ongunstige <strong>in</strong>vloed op an<strong>de</strong>ren is uitgegaan.<br />
Gezien evenwel <strong>de</strong> ger<strong>in</strong>ge verantwoor<strong>de</strong>lijkheid, aan Mijnsters positie<br />
verbon<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> verband met <strong>de</strong> tegenover hem door <strong>de</strong>n af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbetuur<strong>de</strong>r<br />
P. R. Harkema aangenomen houd<strong>in</strong>g, en voorts met het oog op Mijnsters<br />
leeftijd, zijn vele dienstjaren en het feit, dat geen enkele rechtspositie<br />
voor hem is vastgesteld, zou <strong>de</strong> Raad het niet re<strong>de</strong>lijk achten, hem <strong>de</strong>ze<br />
onjuiste han<strong>de</strong>lwijze al te zwaar aan te rekenen.<br />
De Ereraad spreekt op grond van vorenstaan<strong>de</strong> overweg<strong>in</strong>gen als zijn<br />
oor<strong>de</strong>el uit, dat A. B. Mijnster te Sliedrecht door zijn gedrag<strong>in</strong>gen geduren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g <strong>de</strong> eer, <strong>de</strong> doelstell<strong>in</strong>gen en <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen van <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g,<br />
waartoe hij behoor<strong>de</strong>, tot op zekere hoogte heeft geschaad,<br />
zulks echter niet <strong>in</strong> die mate, dat er, gezien <strong>de</strong> bovenvermel<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n,<br />
bezwaar tegen behoeft te bestaan, hem <strong>in</strong> zijn vroegere functie<br />
bij <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Sliedrecht van <strong>de</strong> Centrale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs<br />
te herstellen.<br />
De Raad besluit <strong>de</strong>ze uitspraak <strong>in</strong> gewaarmerkt afschrift te doen toezen<strong>de</strong>n<br />
aan A. B. Mijnster te Sliedrecht, aan het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Cen-<br />
11
trale Bond van Transportarbei<strong>de</strong>rs, en aan het Bestuur van het N.V.V.,<br />
en daarvan me<strong>de</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>g te laten doen aan <strong>de</strong> pers.<br />
Deze uitspraak is gedaan op 22 Juli 1945 door Mr. Dr. J. In 't Veld, voorzitter,<br />
P. S. Noordhoff, plaatsvervangend voorzitter, C. Lammers, G. van<br />
<strong>de</strong>r Houven, H. van Asselt en H. Leeuw, le<strong>de</strong>n, die allen bij <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong>r zaak <strong>in</strong> <strong>de</strong> Ereraad hebben zitt<strong>in</strong>g gehad, <strong>in</strong> tegenwoordigheid van<br />
Mr. J. Mannoury als secretaris.<br />
(W.g.) J. IN 'T VELD, Voorzitter.<br />
(W.g.) P. S. NOORDHOFF, Plaatsverv. voorzitter.<br />
(W.g.) G. VAN DER HOUVEN. )<br />
(W.g.) H. VAN ASSELT.<br />
(W.g.) C. A. F. LAMMERS,<br />
'<br />
f<br />
T H<br />
Led<br />
(W.g.) H. LEEUW. )<br />
(W.g.) J. MANNOURY, Secretaris.<br />
Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse Bond van Arbei<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> het Bakkers-,<br />
Chocola<strong>de</strong>- en Suikerbewerklngsbedrijf<br />
De Ereraad voor <strong>de</strong> Zuiver<strong>in</strong>g van het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
heeft op verzoek van<br />
NIC. J. ETMAN te AMSTERDAM<br />
een on<strong>de</strong>rzoek <strong>in</strong>gesteld naar diens gedrag<strong>in</strong>gen geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g.<br />
Na een voorberei<strong>de</strong>nd on<strong>de</strong>rzoek is <strong>de</strong> zaak behan<strong>de</strong>ld ter zitt<strong>in</strong>g van Zaterdag<br />
21 Juli 1945, alwaar verschenen waren als partijen:<br />
Nic. J. Etman te Amsterdam, en<br />
het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse Bond van Arbeid(st)ers <strong>in</strong><br />
het Bakkers-, Chocola<strong>de</strong>- en Suikerbewerk<strong>in</strong>gsbedrijf, vertegenwoordigd<br />
door L. Witte, secretaris en W. G. Schra<strong>de</strong>r, penn<strong>in</strong>gmeester,<br />
en als getuige:<br />
P. M. van Noor<strong>de</strong>n te Amsterdam.<br />
Uit <strong>de</strong> stukken en het ter zitt<strong>in</strong>g verhan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> is <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
gebleken.<br />
Nic. J. Etman was <strong>in</strong> Mei 1940 secretaris van <strong>de</strong> Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Bond van Arbeid(st)ers <strong>in</strong> het Bakkers-, Chocola<strong>de</strong>- en Suikerbewerk<strong>in</strong>gsbedrijf.<br />
Voorzitter was Is. Goudsmit, penn<strong>in</strong>gmeester B. Roeg.<br />
Onmid<strong>de</strong>llijk vóór <strong>de</strong> capitulatie begaven zij zich gedrieën, vergezeld van<br />
hun vrouwen, tezamen met vele an<strong>de</strong>re personen uit <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g en<br />
an<strong>de</strong>re kr<strong>in</strong>gen, naar IJmui<strong>de</strong>n, om te trachten nog naar Engeland te<br />
vertrekken. In <strong>de</strong> verwarr<strong>in</strong>g raakten zij elkaar kwijt; Goudsmit en Roeg<br />
slaag<strong>de</strong>n er<strong>in</strong>, naar Engeland te komen, <strong>de</strong> overigen bleven achter.<br />
Etman keer<strong>de</strong> vervolgens <strong>in</strong> zijn functie terug..<br />
Hij heeft nagelaten, <strong>de</strong> gez<strong>in</strong>nen van Goudsmit én Roeg te doen on<strong>de</strong>rsteunen,<br />
hoewel daarvan sprake is geweest.<br />
Enige tijd later besloot H. J. Wou<strong>de</strong>nberg, <strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls aangesteld tot Commissaris<br />
van het N.V.V., dat <strong>de</strong> daarbij aangesloten bon<strong>de</strong>n van Bakkers en<br />
Slagers met <strong>in</strong>gang van l October 1940 moesten fuseren.<br />
In <strong>de</strong> kr<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> besturen <strong>de</strong>r genoem<strong>de</strong> bon<strong>de</strong>n werd besloten, aan<br />
Wou<strong>de</strong>nberg een voordracht te doen, waarop als voorzitter van <strong>de</strong> nieuwe<br />
organisatie voorkwam P. M. van Noor<strong>de</strong>n, bestuur<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Bond van Arbei<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> <strong>de</strong> Slagers- en Aanverwante Bedrijven en als<br />
12
secretaris Nic. J. Etman. Op 30 September 1940 kwam Wou<strong>de</strong>nberg's besliss<strong>in</strong>g,<br />
volgens welke Etman voorzitter zou wor<strong>de</strong>n. Van Noor<strong>de</strong>n vond daar<strong>in</strong><br />
aanleid<strong>in</strong>g zijn ontslag te vragen. Etman aanvaard<strong>de</strong> stilzwijgend <strong>de</strong> opgedragen<br />
functie.<br />
Hij werd bij die gelegenheid tevens redacteur van „De Bo<strong>de</strong>". Aanvankelijk<br />
was te dien opzichte aan Wou<strong>de</strong>nberg voorgesteld een tweehoofdige redactie<br />
te benoemen, bestaan<strong>de</strong> uit Van Noor<strong>de</strong>n en Etman. Toen Wou<strong>de</strong>nberg<br />
<strong>in</strong> afwijk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>ze voordracht alleen Etman als redacteur benoem<strong>de</strong>,<br />
nam <strong>de</strong>ze daarmee genoegen en stel<strong>de</strong> aan Van Noor<strong>de</strong>n voor, me<strong>de</strong>werker<br />
te wor<strong>de</strong>n, hetgeen <strong>de</strong>ze weiger<strong>de</strong>.<br />
Het beleid van Etman <strong>in</strong> zijn aldus verkregen dubbele functie g<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
belangrijke mate <strong>in</strong> nationaal-socialistische richt<strong>in</strong>g.<br />
Als voorzitter van <strong>de</strong> bond sprak hij een grote verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het Rika-<br />
.Hoppertheater toe met het woord „volksgenoten".<br />
Hoewel hij, naar <strong>de</strong> toenmalige <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g van het bestuur, voor het gehele<br />
bestuursbeleid verantwoor<strong>de</strong>lijk was, liet hij al wat op slagersaangelegenhe<strong>de</strong>n<br />
betrekk<strong>in</strong>g had, geheel over aan een fascistischen me<strong>de</strong>bestuur<strong>de</strong>r<br />
Molenaar, hetgeen tengevolge had, dat herhaal<strong>de</strong>lijk fascisten wer<strong>de</strong>n voorgedragen<br />
voor bestuursfuncties, waaruit men ze gemakkelijk had kunnen<br />
weren door naar hun antece<strong>de</strong>nten te <strong>in</strong>formeren. Er bleken namelijk personen<br />
bij te zijn, die te slechter naam en faam bekend ston<strong>de</strong>n.<br />
Als redacteur schreef hij artikelen <strong>in</strong> het vakblad, waar<strong>in</strong> grote voldoen<strong>in</strong>g<br />
werd uitgesproken over <strong>de</strong> door <strong>de</strong>n bezetter afgedwongen fusie van <strong>de</strong><br />
confessionele organisatie met <strong>de</strong> bij het N.V.V. aangesloten bon<strong>de</strong>n. Hij<br />
spoor<strong>de</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n daarbij aan, <strong>in</strong> <strong>de</strong> organisatie te blijven of daar<strong>in</strong> terug<br />
te keren.<br />
Als zodanige artikelen merkt <strong>de</strong> Raad aan een artikel <strong>in</strong> het nummer van<br />
22 Augustus 1941: „De le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> katholieke en christelijke bon<strong>de</strong>n bij<br />
ons on<strong>de</strong>rgebracht", een artikel <strong>in</strong> het nummer van 3 October 1941: „Trouw<br />
aan <strong>de</strong> organisatie", en één <strong>in</strong> het nummer van 5 September 1941: „De fusie<br />
een feit".<br />
Voorts wer<strong>de</strong>n <strong>in</strong> „De Bo<strong>de</strong>" herhaal<strong>de</strong>lijk zuiver nationaal-socialistische<br />
artikelen opgenomen, b.v. een boekbesprek<strong>in</strong>g „Baljuw Barthold" en een<br />
gedicht van George Kettman Jr. „Om het werk", bei<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het nummer<br />
van 12 Juni 1942.<br />
De Raad heeft geen re<strong>de</strong>n om te twijfelen aan Etmans verklar<strong>in</strong>g dat <strong>de</strong>ze<br />
artikelen buiten zijn voorkennis wer<strong>de</strong>n geplaatst, hetgeen echter niet<br />
wegneemt, dat plaats<strong>in</strong>g geschied<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r zijn verantwoor<strong>de</strong>lijkheid en,<br />
voor zover getaleken is, zon<strong>de</strong>r protest zijnerzijds.<br />
Op l Mei 1942, bij <strong>de</strong> sticht<strong>in</strong>g van het Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront trad Etman<br />
af. Hij bleef echter ten behoeve van <strong>de</strong> liquidatie van <strong>de</strong> Bond zijn functie<br />
uitoefenen tot l September 1942.<br />
Later nam hij <strong>de</strong>el aan enkele besprek<strong>in</strong>gen betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropricht<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> organisatie. Het bestuur van <strong>de</strong> opnieuw opgerichte Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Bond van Arbeid (st)ers <strong>in</strong> het Bakkers-, Chocola<strong>de</strong>- en Suikerbewerk<strong>in</strong>gsbedrij<br />
f weiger<strong>de</strong> echter, hem weer <strong>in</strong> dienst te nemen, <strong>in</strong> welk<br />
besluit Etman aanleid<strong>in</strong>g vond zich tot <strong>de</strong> Ereraad te wen<strong>de</strong>n.<br />
Naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> aldus vastgestel<strong>de</strong> feiten heeft <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
overwogen:<br />
De Raad veroor<strong>de</strong>elt Etman's beleid als redacteur.<br />
Hij acht het <strong>in</strong> strijd met <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocratische beg<strong>in</strong>selen <strong>de</strong>r vakbeweg<strong>in</strong>g,<br />
waartoe Etman behoor<strong>de</strong>, <strong>in</strong>stemm<strong>in</strong>g te betuigen met een eenheid, die<br />
slechts door <strong>in</strong>meng<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>n bezetter en ten koste van gewetensdwang<br />
jegens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r confessionele organisatie kon wor<strong>de</strong>n bereikt. Wanneer<br />
13
<strong>de</strong>ze le<strong>de</strong>n <strong>de</strong> materiële voor<strong>de</strong>len, die <strong>de</strong> vakverenig<strong>in</strong>g ook toen nog vermocht<br />
te bie<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> <strong>de</strong> steek lieten, verdien<strong>de</strong> dit toejuich<strong>in</strong>g. De Raad ziet<br />
zeer wel <strong>in</strong>, dat on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> toenmalige omstandighe<strong>de</strong>n die toejuich<strong>in</strong>g niet<br />
<strong>in</strong> een vakblad tot uit<strong>in</strong>g kon komen. Etman echter stelt <strong>in</strong> zijn artikelen <strong>de</strong><br />
trouw aan <strong>de</strong> organisatie zodanig op <strong>de</strong> voorgrond, dat daaruit een gebrek<br />
aan waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g spreekt, voor <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>seltrouw, waarvan <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>de</strong>r confessionele<br />
vakverenig<strong>in</strong>g op dat ogenblik blijk gaven.<br />
Ook overigens is Etman als redacteur <strong>in</strong> be<strong>de</strong>nkelijke mate tekort geschoten<br />
Hij heeft verklaard, dat herhaal<strong>de</strong>lijk nationaal-socialistische propaganda<br />
zon<strong>de</strong>r zijn voorkennis werd opgenomen, wanneer er geen kopij genoeg was.<br />
Hij had dit dus gemakkelijk kunnen voorkomen, door voor voldoen<strong>de</strong> kopij<br />
te zorgen, hetgeen toen hij eenmaal <strong>de</strong> functie van redacteur had aanvaard,<br />
zijn plicht was.<br />
Dat Etman heeft nagelaten <strong>de</strong> gez<strong>in</strong>nen van Goudsmit en Roeg te doen<br />
on<strong>de</strong>rsteunen, acht <strong>de</strong> Raad eveneens scherp af te keuren. De Raad is van<br />
oor<strong>de</strong>el, dat een kameraadschappelijke houd<strong>in</strong>g zou hebben geëist, dat<br />
Etman het <strong>in</strong>itiatief tot zulk een on<strong>de</strong>rsteun<strong>in</strong>g nam, hetzij uit <strong>de</strong> bondskas,<br />
hetzij bij wijze van on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge hulp. Tegen dit laatste zou ook <strong>de</strong><br />
Bondsraad geen bezwaar hebben kunnen maken, daargelaten nog, of dit<br />
college zijn afwijzen<strong>de</strong> houd<strong>in</strong>g bij krachtige pog<strong>in</strong>gen van Etman zou<br />
hebben gehandhaafd, hetgeen <strong>de</strong> Raad vooralsnog betwijfelt.<br />
In Etmans houd<strong>in</strong>g ten aanzien van <strong>de</strong> functiever<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> gefuseer<strong>de</strong><br />
bond komt naar <strong>de</strong> men<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Raad gebrek aan solidariteit tot uit<strong>in</strong>g.<br />
Van <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>rs, die on<strong>de</strong>r het commissariaat Wou<strong>de</strong>nberg hun functie<br />
waren blijven uitoefenen, mocht geëist wor<strong>de</strong>n, dat zij tegenover <strong>de</strong><br />
nationaal-socialisten onvoorwaar<strong>de</strong>lijk aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rl<strong>in</strong>ge afspraken zou<strong>de</strong>n<br />
vasthou<strong>de</strong>n.<br />
De Raad wil, daar het tegen<strong>de</strong>el niet gebleken is, aannemen, dat <strong>de</strong> afwijk<strong>in</strong>gen<br />
door Wou<strong>de</strong>nberg van <strong>de</strong> <strong>in</strong>gedien<strong>de</strong> voorstellen, geheel buiten beïnvloed<strong>in</strong>g<br />
door Etman waren tot stand gekomen. In elk geval echter was<br />
het naar <strong>de</strong> men<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> raad zijn plicht geweest, op <strong>de</strong> krachtigste wijze<br />
tegen <strong>de</strong>ze afwijk<strong>in</strong>gen op te komen. Dat daarvoor geen tijd was, acht <strong>de</strong><br />
Raad geen argument: een <strong>de</strong>rgelijke benoem<strong>in</strong>g is niet onherroepelijk.<br />
Wél mocht gewicht <strong>in</strong> <strong>de</strong> schaal leggen, dat bij aftre<strong>de</strong>n vermoe<strong>de</strong>lijk een<br />
N.S.B.-er, Holtrop, zou zijn benoemd. Indien Etman op die grond meen<strong>de</strong>, <strong>de</strong><br />
functie te moeten blijven bezetten, had hij daartoe echter niet mogen besluiten<br />
dan na volledige overeenstemm<strong>in</strong>g met Van Noor<strong>de</strong>n te hebben<br />
bereikt.<br />
Ten slotte acht <strong>de</strong> Raad het toespraken van een verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g met het woord<br />
„Volksgenoten" on<strong>de</strong>r gegeven omstandighe<strong>de</strong>n een be<strong>de</strong>nkelijke toena<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
tot <strong>de</strong> nationaal-socialistische term<strong>in</strong>ologie.<br />
De Ereraad spreekt op grond van vorenstaan<strong>de</strong> overweg<strong>in</strong>gen als zijn oor<strong>de</strong>el<br />
uit, dat Nic. J. Etman te Amsterdam door zijn gedrag<strong>in</strong>gen geduren<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g <strong>de</strong> eer, <strong>de</strong> doelstell<strong>in</strong>gen en <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen van <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g,<br />
waartoe hij behoor<strong>de</strong>, <strong>in</strong> belangrijke mate heeft geschaad.<br />
De Raad verb<strong>in</strong>dt daaraan het advies aan <strong>de</strong> Algemene Ne<strong>de</strong>rlandse Bond<br />
van Arbeid(st)ers <strong>in</strong> het Bakkers-, Chocola<strong>de</strong>- en Suikerbewerklngbedrijf,<br />
Nic. J. Etman niet we<strong>de</strong>rom <strong>in</strong> enige functie bij die Bond te benoemen.<br />
De Raad besluit <strong>de</strong>ze uitspraak <strong>in</strong> gewaarmerkt afschrift te doen toekomen<br />
aan Nic. J. Etman te Amsterdam, aan het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Algemene<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse Bond van Arbeid (st)ers <strong>in</strong> het Bakkers-, Chocola<strong>de</strong>- en Suikerbewerk<strong>in</strong>gbedrij<br />
f, en aan het Bestuur van het N.V.V., en daarvan me<strong>de</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
te laten doen aan <strong>de</strong> pers.<br />
14
Deze uitspraak is gedaan op 22 Juli 1945 door Mr. Dr. J. <strong>in</strong> 't Veld, voorzitter,<br />
P. S. Noordhoff, plaatsvervangend voorzitter, C. Lammers, G. van <strong>de</strong>r<br />
Houven, H. van Asselt en H. Leeuw, le<strong>de</strong>n, die allen bij' <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r<br />
zaak <strong>in</strong> <strong>de</strong> Ereraad hebben zitt<strong>in</strong>g gehad, <strong>in</strong> tegenwoordigheid van<br />
Mr. J. Mannoury als secretaris.<br />
(W.g.) J. IN 'T VELD, Voorzitter<br />
(w.g.) F. S. NOORDHOPP, Plaatsver, voorzitter<br />
(W.g.) C. LAMMERS l<br />
(W.g.) G. V. d. HOUVEN<br />
(W.g.) H. VAN ASSELT [<br />
(W.g.) H. LEEUW<br />
(w.g.) J. MANNOURY, Secretaris<br />
Bond van Werkmeesters, Technici en Opzichthou<strong>de</strong>nd Personeel<br />
De Ereraad voor <strong>de</strong> Zuiver<strong>in</strong>g van het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
heeft op verzoek van A. Duisterhof te Zeist, en op grond van<br />
een <strong>in</strong>gekomen beschuldig<strong>in</strong>g van J. A. ten Cate te Hengelo (O.) een<br />
on<strong>de</strong>rzoek <strong>in</strong>gesteld naar <strong>de</strong> gedrag<strong>in</strong>gen van<br />
A. DUISTERHOF te ZEIST<br />
geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g.<br />
Na een voorberei<strong>de</strong>nd on<strong>de</strong>rzoek is <strong>de</strong> zaak behan<strong>de</strong>ld ter zitt<strong>in</strong>g van Zaterdag<br />
21 Juli 1945, alwaar verschenen waren als partijen<br />
A. Duisterhof te Zeist en<br />
het Bestuur van <strong>de</strong> Bond van Werkmeesters, Technici en Opzichthou<strong>de</strong>nd<br />
Personeel, gevestigd te Amsterdam, vertegenwoordigd door J. H. Rub<strong>in</strong>ga,<br />
secretaris-penn<strong>in</strong>gmeester.<br />
Uit <strong>de</strong> stukken en het ter zitt<strong>in</strong>g verhan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> is <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
gebleken.<br />
A. Duisterhof was <strong>in</strong> 1940 bondspropagandalei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Bond van Technisch<br />
en Opzichthou<strong>de</strong>nd Personeel, later omgezet <strong>in</strong> <strong>de</strong> Bond van Werkmeesters,<br />
Technici en Opzichthou<strong>de</strong>nd Personeel (B.W.T.O.) Hij bleef <strong>de</strong>ze functie<br />
uitoefenen ook na <strong>de</strong> <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g van het commissariaat-Wou<strong>de</strong>nberg.<br />
Hij beijver<strong>de</strong> zich als zodanig om het le<strong>de</strong>ntal van <strong>de</strong> organisatie zo hoog<br />
mogelijk op te voeren, <strong>in</strong> het bijzon<strong>de</strong>r om <strong>de</strong>genen, die on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk <strong>de</strong>r<br />
gebeurtenissen <strong>de</strong> bond verlieten, daarvan terug te hou<strong>de</strong>n.<br />
Van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> van het bondsbestuur is verklaard, dat dit <strong>in</strong> strijd zou zijn<br />
met een <strong>in</strong> het bestuur gemaakte afspraak; dit is echter niet ondubbelz<strong>in</strong>nig<br />
vastgesteld. Een <strong>in</strong> die tijd samengesteld propagandageschriftje<br />
althans is aan <strong>de</strong> goedkeur<strong>in</strong>g van het gehele bestuur on<strong>de</strong>rworpen, zon<strong>de</strong>r<br />
dat iemand daartegen bezwaar heeft gemaakt, hoewel het bestuur op dat<br />
tijdstip geen nationaal-socialistische elementen bevatte, zodat <strong>de</strong> Raad<br />
aanneemt, dat men daar nog vrij uit zijn men<strong>in</strong>g kon zeggen.')<br />
Duisterhofs re<strong>de</strong>voer<strong>in</strong>gen op le<strong>de</strong>nverga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen droegen blijkbaar niet<br />
steeds <strong>de</strong> goedkeur<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> nieuwe leid<strong>in</strong>g van het N.V.V. weg, want op<br />
12 April 1941 werd hem door <strong>de</strong>n lei<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g Organisatie, Van<br />
Kampen, een spreekverbod voor <strong>de</strong>ze verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen opgelegd. Op 24 April<br />
d.a.v. werd dit verbod weer opgeheven. Op 15 Mei 1941 hield Duisterhof een<br />
') Het is <strong>de</strong> Raad na<strong>de</strong>r gebleken, dat weliswaar een N.S.B.-er, Jeronimus, lid van<br />
het Hoofdbestuur was, doch dat <strong>de</strong> bestuursle<strong>de</strong>n niettem<strong>in</strong> wel gewoon waren,<br />
openhartig <strong>in</strong> <strong>de</strong> verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen het woord te voeren.<br />
15
e<strong>de</strong> op een openbare verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g te Hengelo, waar ook Van Kampen sprak.<br />
Hij verklaar<strong>de</strong> daar, dat <strong>de</strong> betrekkelijk gunstige positie <strong>de</strong>r arbei<strong>de</strong>rs <strong>in</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rland vóór 1940 voornamelijk te danken was aan het ou<strong>de</strong> N.V.V. Dat<br />
nam echter niet weg, dat het grote probleem: bestaanszekerheid bij een<br />
behoorlijk levenspeil, alleen door mid<strong>de</strong>l van een socialistische maatschappij<br />
or<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g mogelijk was, en hij, Duisterhof, had <strong>de</strong> vaste overtuig<strong>in</strong>g,<br />
dat <strong>de</strong>ze <strong>oorlog</strong> die socialistische maatschappijor<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g na<strong>de</strong>r zou<br />
brengen. Hij juichte het toe, dat het N.V.V. niet meer verbon<strong>de</strong>n was aan<br />
<strong>de</strong> S.D.A.P., maar leg<strong>de</strong> er <strong>de</strong> nadruk op, dat daarvoor nu geen zelf<strong>de</strong> verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
met een an<strong>de</strong>re politieke strom<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> plaats mocht komen.<br />
De zelf<strong>de</strong> re<strong>de</strong>voer<strong>in</strong>g werd vervolgens door Duisterhof <strong>in</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsverga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen gehou<strong>de</strong>n, waarbij <strong>de</strong> laatst aangehaal<strong>de</strong> passage,<br />
die een aanval op <strong>de</strong> N.S.B, <strong>in</strong>hield, m<strong>in</strong> of meer schijnt te zijn geaccentueerd.<br />
Op 6 Juni 1941 werd hij althans door Wou<strong>de</strong>nberg geschorst wegens<br />
zijn optre<strong>de</strong>n <strong>in</strong> die verga<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen. Hij trachtte vervolgens <strong>de</strong>ze schors<strong>in</strong>g<br />
ongedaan gemaakt te krijgen en slaag<strong>de</strong> daar<strong>in</strong> na ongeveer drie weken.<br />
Toen <strong>in</strong> September 1941 <strong>de</strong> confessionele organisaties met die van het N.V.V.<br />
wer<strong>de</strong>n samengesmolten, liet Duisterhof zich als gemachtig<strong>de</strong> van Wou<strong>de</strong>nberg<br />
belasten met het voltrekken van <strong>de</strong> fusie tussen <strong>de</strong> Rooms-Katholieke<br />
en Christelijke Werkmeestersbon<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> B.W.T.O. In een circulaire aan <strong>de</strong><br />
af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gsbesturen lichtte hij <strong>de</strong> genomen maatregelen toe.<br />
Hij verklaar<strong>de</strong>, dat het N.V.V. geen organisatorische verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g met <strong>de</strong><br />
N.S.B, on<strong>de</strong>rhield, maar wel <strong>in</strong> nationaal-socialistische geest geleid werd.<br />
Dit laatste was een logische consequentie van <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g van het land.<br />
Het standpunt van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>r confessionele organisaties, die weiger<strong>de</strong>n<br />
<strong>in</strong> functie te blijven, respecteer<strong>de</strong> hij, maar an<strong>de</strong>rs stond hij tegenover<br />
<strong>de</strong>genen, die uit <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne of neutrale vakbeweg<strong>in</strong>g afkomstig, eveneens<br />
bedankten. Hij' meen<strong>de</strong>, dat <strong>de</strong> gelijkschakel<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r confessionele vakbeweg<strong>in</strong>g<br />
slechts <strong>de</strong> consequente voortzett<strong>in</strong>g was van <strong>de</strong> door <strong>de</strong> bezetten<strong>de</strong><br />
macht voorgestane samentrekk<strong>in</strong>g van krachten, waarme<strong>de</strong> wij, d.w.z. <strong>de</strong><br />
mo<strong>de</strong>rne en neutrale vakbeweg<strong>in</strong>g, het theoretisch steeds eens waren<br />
geweest. Een overeenkomstig standpunt nam Duisterhof <strong>in</strong> <strong>in</strong> enkele artikelen<br />
<strong>in</strong> het orgaan van <strong>de</strong> B.W.T.O. „De Schakel",<br />
Toen op l Mei 1942 het Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront werd <strong>in</strong>gesteld, vond<br />
Duisterhof daar<strong>in</strong> op 3 Mei 1942 aanleid<strong>in</strong>g zijn ontslag te vragen. Hij<br />
meld<strong>de</strong> zich echter wél aan als lid van <strong>de</strong>ze organisatie en bleef daar<strong>in</strong> tot<br />
30 Juli 1943.<br />
Als re<strong>de</strong>n voor zijn toetred<strong>in</strong>g geeft hij <strong>in</strong> een aan <strong>de</strong> Raad <strong>in</strong>gediend verweerschrift<br />
aan, dat hij meen<strong>de</strong>, trots alles georganiseerd te moeten blijven.<br />
Hij meen<strong>de</strong> dat het N.A.F, na <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong>, mits van <strong>de</strong> N.S.B.-ers gezuiverd,<br />
een behoorlijke grondslag voor het opbouwen van een eenheidsvakbeweg<strong>in</strong>g<br />
zou kunnen zijn. Ook <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> zou het <strong>de</strong> sociaal-economische belangen<br />
<strong>de</strong>r arbei<strong>de</strong>rs nog kunnen dienen.<br />
Ter zitt<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Raad verklaar<strong>de</strong> hij evenwel, dat hem daarbij ook <strong>de</strong><br />
handhav<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> rechten <strong>de</strong>r arbei<strong>de</strong>rs en <strong>in</strong> het bijzon<strong>de</strong>r zijn eigen<br />
rechtspositie voor ogen stond.<br />
Na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g richtte Duisterhof op 10 Mei 1945 een circulaire tot <strong>de</strong><br />
voormalige functionarissen van <strong>de</strong> B.W.T.O., ten e<strong>in</strong><strong>de</strong> tot we<strong>de</strong>ropricht<strong>in</strong>g<br />
van die organisatie te komen. Het Bondsbestuur weiger<strong>de</strong> echter hem we<strong>de</strong>r<br />
m dienst van <strong>de</strong> bond te nemen, waar<strong>in</strong> Duisterhof aanleid<strong>in</strong>g vond zich<br />
tot <strong>de</strong> Ereraad te wen<strong>de</strong>n.<br />
Naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> aldus vastgestel<strong>de</strong> feiten heeft <strong>de</strong> Raad het navolgen<strong>de</strong><br />
overwogen.<br />
De Raad veroor<strong>de</strong>elt Duisterhofs houd<strong>in</strong>g, aangenomen on<strong>de</strong>r het commis-<br />
16
sariaat-Wou<strong>de</strong>nberg, en diens toetre<strong>de</strong>n tot het Ne<strong>de</strong>rlandse Arbeidsfront.<br />
Zijn re<strong>de</strong>voer<strong>in</strong>gen en geschriften, hierboven vermeld, geven naar het<br />
oor<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> Raad weliswaar geensz<strong>in</strong>s blijk van nationaal-socialistische<br />
gez<strong>in</strong>dheid, <strong>in</strong>tegen<strong>de</strong>el van een zekere neig<strong>in</strong>g tot tegenspreken ten<br />
opzichte van <strong>de</strong> N.S.B.-leid<strong>in</strong>g. De Raad wenst er echter op te wijzen, dat<br />
tegenspreken nog geen tegenwerken behoeft te betekenen en dat uit <strong>de</strong><br />
stukken blijkt, dat Duitsterhof een grote mate van bereidwilligheid toon<strong>de</strong>,<br />
om ook on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> nationaal-socialistische leid<strong>in</strong>g het N.V.V. <strong>in</strong> stand te<br />
hou<strong>de</strong>n en zo mogelijk uit te brei<strong>de</strong>n.<br />
Hij toont <strong>in</strong> zijn openbaar optre<strong>de</strong>n een sterk vermogen, om <strong>de</strong> gunstige<br />
elementen <strong>in</strong> <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> situatie — <strong>de</strong> theoretisch wenselijk geachte eenheid,<br />
<strong>de</strong> centralisatie <strong>de</strong>r geldmid<strong>de</strong>len, e.d. — naar voren te halen en <strong>de</strong><br />
bezwaren op <strong>de</strong> achtergrond te dr<strong>in</strong>gen. Tot op zekere hoogte moge <strong>de</strong>ze<br />
eigenschap voor een verenig<strong>in</strong>gsbestuur<strong>de</strong>r en <strong>in</strong> .het bijzon<strong>de</strong>r voor een<br />
propagandalei<strong>de</strong>r noodzakelijk zijn, <strong>in</strong> een situatie, waar<strong>in</strong> <strong>de</strong> lichtzij<strong>de</strong>n<br />
zozeer <strong>in</strong> het niet zonken tegenover <strong>de</strong> wel zeer zwarte schaduwen, als dat<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> toenmalige vakbeweg<strong>in</strong>g het geval was, ziet <strong>de</strong> Raad daar<strong>in</strong> niet<br />
an<strong>de</strong>rs dan zelfbedrog.<br />
Wat het bedanken van Duisterhof voor een functie <strong>in</strong> het N.A.P. aangaat,<br />
wil <strong>de</strong> Raad uitdrukkelijk verwerpen het tegen hem gerichte verwijt, dat<br />
dit bedanken enige dagen later zou zijn geschied dan dat van <strong>de</strong> overige<br />
bestuur<strong>de</strong>rs. Het feit blijft bestaan, dat hij bij gelegenheid van <strong>de</strong> komst<br />
van het N.A.F, en om die re<strong>de</strong>n zijn ontslagaanvrage heeft <strong>in</strong>gezon<strong>de</strong>n.<br />
Het toetre<strong>de</strong>n tot het N.A.F, zelf meent <strong>de</strong> Raad hem evenwel ernstig te<br />
moeten aanrekenen.<br />
Hij heeft dit lidmaatschap na<strong>de</strong>rhand zelf gequalificeerd als een psychologische<br />
vergiss<strong>in</strong>g, later zelfs als een pr<strong>in</strong>cipiële fout. De Raad kan zich<br />
daarme<strong>de</strong> verenigen.<br />
De Ereraad spreekt op grond van vorenstaan<strong>de</strong> overweg<strong>in</strong>g als zijn oor<strong>de</strong>el<br />
uit, dat A. Duisterhof te Zeist door zijn gedrag<strong>in</strong>gen geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong> eer, <strong>de</strong> doelstell<strong>in</strong>gen en <strong>de</strong> beg<strong>in</strong>selen van <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g, waartoe hij'<br />
behoor<strong>de</strong>, heeft geschaad.<br />
De Raad verb<strong>in</strong>dt daaraan het advies aan <strong>de</strong> Bond van Werkmeesters,<br />
Technici en Opzichthou<strong>de</strong>nd Personeel om A. Duisterhof niet we<strong>de</strong>r als bezoldigd<br />
bondsbestuur<strong>de</strong>r <strong>in</strong> dienst van die organisatie aan te stellen.<br />
De Raad besluit <strong>de</strong>ze uitspraak <strong>in</strong> gewaarmerkt afschrift te doen toezen<strong>de</strong>n<br />
aan A. Duisterhof te Zeist, aan het Bestuur van <strong>de</strong> Bond van Werkmeesters,<br />
Technici en Opzichthou<strong>de</strong>nd Personeel, aan J. A. ten Cate te Hengelo (O.)<br />
en aan het Bestuur van het N.V.V., en daarvan me<strong>de</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>g te laten doen<br />
aan <strong>de</strong> pers.<br />
Deze uitspraak is gedaan op 22 Juli 1945 door Mr. Dr. J. In 't Veld,<br />
voorzitter, F. S. Noordhoff, plaatsvervangend voorzitter, C. Lammers, G. van<br />
<strong>de</strong>r Houven, H. van Asselt en H. Leeuw, le<strong>de</strong>n, die allen bij <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g<br />
<strong>de</strong>r zaak <strong>in</strong> <strong>de</strong> Ereraad hebben zitt<strong>in</strong>g gehad, <strong>in</strong> tegenwoordigheid van<br />
Mr. J. Mannoury als secretaris.<br />
(w.g.) J. IN 'T VELD; Voorzitter<br />
(w.g.) F. S. NOORDHOFF, Plaatsver, voorzitter<br />
(w.g.) C. LAMMERS<br />
(W.g.) G. v. d. HOUVEN<br />
(w.g.) H. VAN ASSELT<br />
(w.g.) H. LEEUW<br />
(w.g.) J. MANNOURY, Secretaris<br />
17
Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g van Spoor- en Tramwegpersoneel<br />
De Ereraad voor <strong>de</strong> Zuiver<strong>in</strong>g van het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
heeft op verzoek van het Dagelijks Bestuur van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Verenig<strong>in</strong>g van Spoor- en Tramwegpersoneel, gevestigd te Utrecht, en op<br />
grond, van <strong>in</strong>gekomen beschuldig<strong>in</strong>gen van M. Deen te Uitgeest, P. W. Bot<br />
te Zutphen, J. Kuitert te Utrecht en W. Bilstra te Hengelo (O.), een on<strong>de</strong>rzoek<br />
<strong>in</strong>gesteld naar <strong>de</strong> gedrag<strong>in</strong>gen van:<br />
G. JOUSTRA, H. J. KANNE, P. LANDSKROON, R. v. d. WEERDT,<br />
E. v. HINTE en L. W. PETERSE, tezamen vormen<strong>de</strong> het Dagelijks Bestuur<br />
van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g van Spoor- en Tramwegpersoneel, gevestigd<br />
te Utrecht.<br />
Na een voorberei<strong>de</strong>nd on<strong>de</strong>rzoek is <strong>de</strong> zaak behan<strong>de</strong>ld ter zitt<strong>in</strong>g van<br />
Vrijdag 3 Augustus 1945, alwaar als partij verschenen waren:<br />
het Dagelijks Bestuur bovenvermeld, voltallig aanwezig,<br />
en als getuigen:<br />
Ir. W. Hupkes, directeur <strong>de</strong>r N.V. Ne<strong>de</strong>rlandse Spoorwegen,<br />
R. Verdam, voorzitter van <strong>de</strong> voormalige Bond van Ambtenaren bij <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse Spoorwegen,<br />
L. N. Zwaan, secretaris van die Bond en<br />
C. J. Heyn<strong>in</strong>k, bestuurslid van die Bond.<br />
Bij dat on<strong>de</strong>rzoek heeft <strong>de</strong> Raad zich geplaatst gezien tegenover het beleid<br />
van het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g van Spoor- en Tramwegpersoneel<br />
geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> vijf <strong>oorlog</strong>sjaren <strong>in</strong> zijn geheel. De Raad stelt<br />
voorop, dat <strong>de</strong> talrijke afzon<strong>de</strong>rlijke feiten, die hem zijn me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld of uit<br />
<strong>de</strong> stukken bekend gewor<strong>de</strong>n, en die hieron<strong>de</strong>r, voor zover nodig, na<strong>de</strong>r<br />
zullen wor<strong>de</strong>n vermeld, alleen <strong>in</strong> het juiste licht kunnen wor<strong>de</strong>n gesteld<br />
tegen <strong>de</strong> achtergrond van dat gehele beleid. Dat beleid werd op zijn beurt<br />
beheerst door <strong>de</strong> positie van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g, zowel <strong>in</strong> het verband<br />
van <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g als <strong>in</strong> dat van het spoorwegbedrijf, welk bedrijf een<br />
zeer bijzon<strong>de</strong>re plaats <strong>in</strong>nam <strong>in</strong> het nationale leven en spoedig een grote<br />
rol zou gaan spelen <strong>in</strong> het nationale verzet.<br />
Toen op 16 Juli 1940 het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen on<strong>de</strong>r<br />
het commissariaat van H. J. Wou<strong>de</strong>nberg werd gesteld en <strong>de</strong> voorzitter<br />
E. Kupers en <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> voorzitter S. <strong>de</strong> la Bella, en na enkele dagen ook <strong>de</strong><br />
overige le<strong>de</strong>n van het Dagelijks Bestuur van het Verbond, van <strong>de</strong> leid<strong>in</strong>g<br />
wer<strong>de</strong>n ontzet, von<strong>de</strong>n <strong>de</strong> besturen van <strong>de</strong> aangesloten organisaties daar<strong>in</strong><br />
geen aanleid<strong>in</strong>g <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n van het vakverbond te beë<strong>in</strong>digen.<br />
De Raad acht het noodzakelijk <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze eerste uitspraak, die hij over een '<br />
samenhangend organisatiebeleid <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong>sjaren heeft te doen, zich eerst<br />
bezig te hou<strong>de</strong>n met dit stilzwijgend genomen, maar gewichtige besluit.<br />
Uit <strong>de</strong> toen aangenomen houd<strong>in</strong>g toch vloeit al hetgeen later <strong>in</strong> en met<br />
het Ne<strong>de</strong>rlands Verbond van Vakverenig<strong>in</strong>gen is voorgevallen, rechtstreeks<br />
voort. De Raad is van men<strong>in</strong>g, dat niet zozeer <strong>de</strong> bedreig<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong>n<br />
bezetter hét <strong>in</strong>genomen standpunt hebben bepaald --<strong>de</strong> feiten hebben<br />
bewezen, dat er <strong>in</strong> elk geval bestuur<strong>de</strong>rs waren, voor wie persoonlijk gevaar<br />
geen beslissend motief vorm<strong>de</strong> —, maar <strong>in</strong> hoofdzaak <strong>de</strong> wil om het vakverenig<strong>in</strong>gsapparaat<br />
als zodanig <strong>in</strong> stand te hou<strong>de</strong>n, tene<strong>in</strong><strong>de</strong> daardoor zo<br />
mogelijk nog <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> iets nuttigs voor <strong>de</strong> arbei<strong>de</strong>rs te bereiken en<br />
althans onmid<strong>de</strong>llijk bij het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> gereed te zijn.<br />
18<br />
/
De Raad wenst met alle dui<strong>de</strong>lijkheid voorop te stellen, dat hij het toen<br />
<strong>in</strong>genomen standpunt wel niet veroor<strong>de</strong>elt, maar toch niet zon<strong>de</strong>r meer<br />
juist acht.<br />
Hij acht het <strong>in</strong> zoverre niet juist, dat het berustte op een te hoge waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<br />
van het nut van het vakverenig<strong>in</strong>gsapparaat op zich zelf en op een<br />
te groot optimisme ten aanzien van <strong>de</strong> mogelijkheid om dit <strong>in</strong><strong>de</strong>rdaad <strong>in</strong><br />
stand te hou<strong>de</strong>n. Erkend dient echter te wor<strong>de</strong>n, dat er op dat tijdstip<br />
gegron<strong>de</strong> aanleid<strong>in</strong>g bestond tot <strong>de</strong> verwacht<strong>in</strong>g, dat <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> aanmerkelijk<br />
korter zou duren dan het geval is geweest en dat <strong>de</strong> vijand niet voldoen<strong>de</strong><br />
tijd zou hebben om <strong>de</strong> reorganisatie van <strong>de</strong> vakbeweg<strong>in</strong>g, die hem voor<br />
ogen stond, tot stand te brengen. In werkelijkheid duur<strong>de</strong> <strong>de</strong> strijd vijf jaren<br />
en <strong>de</strong> ervar<strong>in</strong>g heeft wel doen zien, hoe betrekkelijk <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> van alle<br />
organisatorische vormen is en hoe volkomen <strong>de</strong> bezetter elke openbare<br />
activiteit <strong>in</strong> <strong>de</strong> door hem gewenste richt<strong>in</strong>g kan dr<strong>in</strong>gen en, zo nodig,<br />
dw<strong>in</strong>gen.<br />
Hij veroor<strong>de</strong>elt dit standpunt echter tegelijkertijd niet, omdat het re<strong>de</strong>lijk<br />
en natuurlijk is, dat bestuur<strong>de</strong>rs, wier leven aan <strong>de</strong> organisatie gewijd is,<br />
<strong>de</strong> betekenis daarvan hoog aanslaan en <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n daarvan gunstig<br />
beoor<strong>de</strong>len. Men kan en mag van <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>rs verlangen, dat zij een juister<br />
<strong>in</strong>zicht <strong>in</strong> <strong>de</strong> vraagstukken van het maatschappelijk leven hebben dan <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n. Dat zij gemakkelijker dan <strong>de</strong>zen <strong>de</strong> conclusie zullen trekken, dat <strong>de</strong><br />
organisatie haar bestaansgrond verloren heeft, kan echter niemand <strong>in</strong><br />
re<strong>de</strong>lijkheid verwachten. Wanneer <strong>de</strong> Raad het <strong>de</strong>rhalve kan begrijpen, dat<br />
<strong>de</strong> leid<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r vakbeweg<strong>in</strong>g — geheel overeenkomstig het ten <strong>de</strong>ze door <strong>de</strong><br />
bestuur<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>r Rooms-Katholieke en Christelijke vakorganisaties <strong>in</strong>genomen<br />
standpunt — zich zolang mogelijk liet lei<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> gedachte, dat<br />
door <strong>de</strong> benoem<strong>in</strong>g van een Ne<strong>de</strong>rlandsen of Duitsen nationaal-socialist tot<br />
commissaris van <strong>de</strong> respectievelijke vakverbon<strong>de</strong>n nog niet elke mogelijkheid<br />
tot nuttige arbeid voor <strong>de</strong> organisaties was afgesloten, stelt hij daarbij<br />
niettem<strong>in</strong> <strong>de</strong> beperk<strong>in</strong>g, dat zekere grenzen niet mochten wor<strong>de</strong>n overschre<strong>de</strong>n.<br />
Er komt een ogenblik, dat gewettigd optimisme en wil tot volhou<strong>de</strong>n<br />
overgaan <strong>in</strong> opportunisme en meegaandheid. Waar die grenzen<br />
lagen, wanneer dat ogenblik was aangebroken, dat alles h<strong>in</strong>g af van <strong>de</strong><br />
omstandighe<strong>de</strong>n. Die vragen kon<strong>de</strong>n <strong>in</strong> elke organisatie, ja zelfs door<br />
ie<strong>de</strong>ren bestuur<strong>de</strong>r verschillend beantwoord wor<strong>de</strong>n, zij het met <strong>in</strong>achtnem<strong>in</strong>g<br />
van <strong>de</strong> grote mate van solidariteit, die <strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n noodzakelijk<br />
maakten.<br />
De omstandighe<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het spoorwegbedrijf on<strong>de</strong>rscheid<strong>de</strong>n zich van die <strong>in</strong><br />
eigenlijk alle an<strong>de</strong>re bedrijven door het feit, dat <strong>de</strong> vakverenig<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
loop <strong>de</strong>r jaren een vast bestand<strong>de</strong>el waren gaan uitmaken van een veel<br />
groter en belangrijker apparaat: het spoorwegwezen.<br />
Dat dit apparaat <strong>in</strong> stand moest blijven, was dui<strong>de</strong>lijk. Enig re<strong>de</strong>lijk vooruitzicht,<br />
op en snelle beë<strong>in</strong>dig<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> ten na<strong>de</strong>le van Duitsland<br />
was <strong>in</strong> 1940 niet aanwezig. Het was <strong>de</strong> vraag, of het mogelijk zou zijn, het<br />
spoorwegbedrijf niet alleen <strong>in</strong> stand, maar <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse hand te hou<strong>de</strong>n,<br />
zodanig, dat het te eniger tijd, wanneer <strong>de</strong> gelegenheid daartoe gunstig zou<br />
zijn, <strong>in</strong> <strong>de</strong> strijd tegen <strong>de</strong>n overweldiger een rol zou kunnen spelen. Dit alles<br />
is mogelijk gebleken en <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Spoorwegen hebben hun <strong>in</strong>drukwekken<strong>de</strong><br />
bijdrage tot <strong>de</strong> overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g geleverd.<br />
De Ereraad ziet zich thans voor <strong>de</strong> vragen gesteld:<br />
a. Was het beleid van het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
dit spoorwegverzet (waarvan <strong>de</strong> spoorwegstak<strong>in</strong>g slechts <strong>de</strong> laatste en<br />
meest grootse fase was) een noodzakelijk on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
19
. Was het beleid van het beg<strong>in</strong> af bewust en consequent op dit doel gericht<br />
c. Waren <strong>de</strong> afzon<strong>de</strong>rlijke han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen van het bestuur alle noodzakelijke<br />
schakels <strong>in</strong> <strong>de</strong> keten van dat beleid<br />
De eerste vraag beantwoordt <strong>de</strong> Raad zon<strong>de</strong>r voorbehoud bevestigend en<br />
zulks voornamelijk op grond van <strong>de</strong> ter zitt<strong>in</strong>g door Ir. W. Hupkes, directeur<br />
<strong>de</strong>r N.V. Ne<strong>de</strong>rlandse Spoorwegen, afgeleg<strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>gen. Het is <strong>de</strong> Raad<br />
daaruit gebleken, dat er een zeer nauwe samenwerk<strong>in</strong>g bestond tussen <strong>de</strong><br />
bedrijfsleid<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> vakverenig<strong>in</strong>gen, vertegenwoordigd <strong>in</strong> <strong>de</strong> Personeelraad.<br />
Die samenwerk<strong>in</strong>g was rechtstreeks en volledig gericht op het hierboven<br />
omschreven doel: <strong>de</strong> spoorwegen <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse han<strong>de</strong>n te hou<strong>de</strong>n<br />
en <strong>in</strong> staat te wezen, te zijner tijd <strong>in</strong> <strong>de</strong> strijd tegen Duitsland op te tre<strong>de</strong>n.<br />
In <strong>de</strong> eerste plaats moest <strong>de</strong> uitvoer<strong>in</strong>g voorkomen wor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Duitse<br />
plannen om het bedrijf wel niet geheel, maar toch, wat <strong>de</strong> sleutelposities<br />
betreft, <strong>in</strong> eigen hand te nemen. Aanvankelijk zou<strong>de</strong>n drieduizend, daartoe<br />
gereed gehou<strong>de</strong>n, Duitse spoormannen op <strong>de</strong> voornaamste plaatsen aan <strong>de</strong><br />
uitoefen<strong>in</strong>g van het bedrijf <strong>de</strong>elnemen, hetgeen natuurlijk elke mogelijkheid<br />
om ooit iets <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse z<strong>in</strong> te kunnen on<strong>de</strong>rnemen, voorgoed zou hebben<br />
uitgesloten. Den Duitsers moest daarom <strong>de</strong> <strong>in</strong>druk wor<strong>de</strong>n gegeven, dat<br />
Directie en Personeelleid<strong>in</strong>g, hoewel geensz<strong>in</strong>s nationaal-socialistisch of<br />
sympathiserend met <strong>de</strong> nieuwe or<strong>de</strong>, van een verregaan<strong>de</strong> loyaliteit waren,<br />
zodat <strong>de</strong> genoem<strong>de</strong>, uit een oogpunt van <strong>oorlog</strong>voer<strong>in</strong>g zeer kostbare<br />
metho<strong>de</strong>, overbodig was.<br />
Naast <strong>de</strong> Directie tegen <strong>de</strong>n vijand gerichte han<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen — b.v. spionnage<br />
en spoorwegaanslagen, die met me<strong>de</strong>weten van Directie en Personeelraad<br />
plaats von<strong>de</strong>n — speel<strong>de</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong>ze strijd een belangrijke rol het streven het<br />
bedrijf van nationaal-socialistische <strong>in</strong>vloe<strong>de</strong>n vrij te hou<strong>de</strong>n. Op dit gebied<br />
on<strong>de</strong>rvond men van Duitse zij<strong>de</strong> een grote mate van tegemoetkomendheid,<br />
die niet te verklaren is uit het feit alleen, dat <strong>de</strong> Directie herhaal<strong>de</strong>lijk<br />
dreig<strong>de</strong> te zullen aftre<strong>de</strong>n, <strong>in</strong>dien nationaal-socialistische maatregelen<br />
wer<strong>de</strong>n doorgezet. Het is <strong>de</strong> Raad echter uit bovengenoem<strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>g<br />
gebleken, dat bij <strong>de</strong>ze conflicten aan Duitse zij<strong>de</strong> van grote <strong>in</strong>vloed was <strong>de</strong><br />
vreeü, dat aftre<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Directie het se<strong>in</strong> zou wezen voor een algehele<br />
ontwricht<strong>in</strong>g van het spoorwegvervoer. In dit licht krijgt betekenis een<br />
uitlat<strong>in</strong>g van <strong>de</strong>n Presi<strong>de</strong>nt für das Eisenbahnwesen <strong>in</strong> <strong>de</strong>n Nie<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n,<br />
Dr. Thomas, die op een <strong>de</strong>rgelijke bedreig<strong>in</strong>g met aftre<strong>de</strong>n zou hebben<br />
gereageerd met „Urn Gotteswillen das nicht".<br />
Deze vrees voor verstrekken<strong>de</strong> gevolgen van een eventueel op <strong>de</strong> spits<br />
gedreven conflict werd van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>de</strong>r Directie bewust aangewakkerd. Dit<br />
kon uiteraard alleen met succes geschie<strong>de</strong>n, zolang <strong>de</strong> geest on<strong>de</strong>r het<br />
personeel onver<strong>de</strong>eld „goed" was en „goed" bleef, zodat met enige grond<br />
verwacht kon wor<strong>de</strong>n, dat men <strong>in</strong><strong>de</strong>rdaad <strong>in</strong> geval van nood gesloten achter<br />
<strong>de</strong> bedrijfsleid<strong>in</strong>g zou staan.<br />
Een merkwaardig beeld van <strong>de</strong> samenwerk<strong>in</strong>g tussen Directie en Personeelraad<br />
en van <strong>de</strong> moeilijkhe<strong>de</strong>n, die daardoor aan <strong>de</strong> nazificer<strong>in</strong>g van het<br />
bedrijf <strong>in</strong> <strong>de</strong> weg wer<strong>de</strong>n gelegd, komt naar voren uit een <strong>in</strong> afschrift aan<br />
<strong>de</strong> Ereraad overgelegd rapport van <strong>de</strong>n N.S.B.-er Cramer aan <strong>de</strong>n toenmaligen<br />
nationaal-socialistischen Secretaris-Generaal van het Departement<br />
van Waterstaat, W. 'L. Z. van <strong>de</strong>r Vegte.<br />
Aan dit rapport, dat dateert van 7 September 1943 en dat, dank zij <strong>de</strong><br />
activiteit van een vroegeren beambte van <strong>de</strong> Ned. Verenig<strong>in</strong>g van Spoor- en<br />
Tramwegpersoneel, die met me<strong>de</strong>weten van het Hoofdbestuur <strong>in</strong> dienst van<br />
het N.A.F, was overgegaan, genoemd Hoofdbestuur vermoe<strong>de</strong>lijk eer<strong>de</strong>r<br />
bereikte dan <strong>de</strong>n geadresseer<strong>de</strong>, wil <strong>de</strong> Raad het volgen<strong>de</strong> ontlenen:<br />
20
„Voor wat betreft het spoorwegbedrijf, moest natuurlijk zoveel mogelijk<br />
aan <strong>de</strong> door <strong>de</strong> Duitsers te stellen eisen wor<strong>de</strong>n voldaan. Ook <strong>de</strong>ze<br />
factor zou echter voor het doel kunnen wor<strong>de</strong>n uitgebuit, hetgeen dan<br />
ook prompt geschied<strong>de</strong>, zoals straks zal blijken. Zodra men <strong>in</strong> gezelschap<br />
van <strong>de</strong> Duitse heren was — men bracht ze ook eigener beweg<strong>in</strong>g veelvuldige<br />
bezoeken — putte men zich uit <strong>in</strong> uitbundige vrien<strong>de</strong>lij khe<strong>de</strong>n<br />
en voorkomendheid en werd met goe<strong>de</strong> sigaren, goe<strong>de</strong> wijnen en<br />
m<strong>in</strong>utieuze d<strong>in</strong>ers gewerkt om <strong>de</strong> nodige sfeer te scheppen. Zo verwierven<br />
verschillen<strong>de</strong> belangrijke personages <strong>in</strong> dit abele spel het<br />
praedicaat „sehr liebenswürdig".<br />
Hierdoor trachtte men steeds en met succes <strong>de</strong> aandacht af te lei<strong>de</strong>n<br />
van het gemeenschappelijke doel, dat uitsluitend neerkwam op tijd<br />
w<strong>in</strong>nen, het handhaven van <strong>de</strong> „status quo" met <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> vakverenig<strong>in</strong>gen<br />
— behalve met <strong>de</strong> Centrale Bond — en het ophemelen en op<br />
een voetstuk plaatsen van <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> Personeelraad en zijn pas kort te<br />
voren <strong>in</strong> functie getre<strong>de</strong>n voorzitter G. Joustra, een fanatieke „anti",<br />
zo er geen twee<strong>de</strong> bestaat.<br />
Het bestaan<strong>de</strong> <strong>in</strong>stituut Personeelraad werd dus onmisbaar gemaakt,<br />
doch ook diens voorzitter, die voorheen bij <strong>de</strong> Directie helemaal geen<br />
persona-grata was en zich bovendien <strong>in</strong> plaats van vrien<strong>de</strong>n, door zijn<br />
meer dan onbehoorlijk gedrag en optre<strong>de</strong>n, zeer veel vijan<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r<br />
het personeel had gemaakt.<br />
Nu had. <strong>de</strong>ze man echter plotsel<strong>in</strong>g het vertrouwen: van Directie en 70<br />
het heette ook van het personeel en was hij een hoogst waar<strong>de</strong>vol stuk<br />
<strong>in</strong> het schaakspel <strong>de</strong>r Directie gewor<strong>de</strong>n, omdat hij, zon<strong>de</strong>r dat daarvoor<br />
enige moeite behoef<strong>de</strong> te wor<strong>de</strong>n gedaan, volkomen naar het pijpen<br />
<strong>de</strong>r heren danste.<br />
Hij heeft <strong>de</strong> hem toegedachte taak — waarvoor hij later werd beloond<br />
met een benoem<strong>in</strong>g tot ambtenaar <strong>in</strong> spoorwegdienst — dan ook goed<br />
begrepen en alle aangekondig<strong>de</strong> maatregelen op het sociaal-economisch<br />
terre<strong>in</strong> van <strong>de</strong> <strong>in</strong>terne organisatie pogen af te remmen, door daartegen<br />
voortdurend bezwaren te opperen en daarvan, te pas en te onpas, grote<br />
moeilijkhe<strong>de</strong>n met het bedrijf en het personeel te voorspellen.<br />
Die bezwaren wer<strong>de</strong>n dan, zo nodig, ook nog een keer door <strong>de</strong> Directie<br />
met <strong>de</strong> Duitse heren besproken en zo werkte men dan aan twee kanten<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> gewenste richt<strong>in</strong>g, dus tegen het belang van onze volksgemeenschap."<br />
Aan het slot van zijn rapport verklaart <strong>de</strong> steller van het rapport, naar <strong>de</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis geleerd heeft volkomen terecht, het volgen<strong>de</strong>:<br />
„Integen<strong>de</strong>el, ik meen <strong>in</strong> alle oprechtheid te moeten opmerken, dat een<br />
langer voortduren van <strong>de</strong> huidige toestand zeer funest zal zijn voor 4e<br />
Duitsers, wanneer het eventueel zover zou komen, dat Ne<strong>de</strong>rland geheel<br />
of ge<strong>de</strong>eltelijk opnieuw <strong>oorlog</strong>stoneel zou wor<strong>de</strong>n, want op het Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Spoorwegbedrijf kunnen <strong>de</strong> Duitsers, ondanks alle overdreven<br />
en gehuichel<strong>de</strong> vrien<strong>de</strong>lijkheid en tegemoetkomendheid van <strong>de</strong> Directie,<br />
eerst aanwezen<strong>de</strong> ambtenaren en ou<strong>de</strong> anti-vakbondsbestuur<strong>de</strong>rs dan<br />
naar mijn vaste overtuig<strong>in</strong>g niet <strong>in</strong> voldoen<strong>de</strong> mate rekenen. Men heeft<br />
nu eenmaal aan <strong>de</strong> kop en op <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke posten te maken<br />
met geharnaste aanhangers van wat zij on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>mocratie verstaan en<br />
met fanatieke tegenstan<strong>de</strong>rs van alles, wat naar nationaal-socialisme<br />
en nieuwe or<strong>de</strong> zweemt.<br />
Waarop dit zou uitlopen, bijvoorbeeld bij een Anglo-Amerikaanse <strong>in</strong>vasie,<br />
is niet moeilijk te voorspellen."<br />
21
Het ligt voor <strong>de</strong> hand, dat, <strong>in</strong>dien <strong>de</strong> leid<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> het spel <strong>de</strong>r Directie, zoals het genoemd wordt <strong>in</strong> vorengenoemd rapport,<br />
wil<strong>de</strong> meespelen, zij zich een veel ruimer doel moest stellen dan an<strong>de</strong>re<br />
vakverenig<strong>in</strong>gsbesturen, n.l. niet alleen het <strong>in</strong> stand hou<strong>de</strong>n van het apparaat,<br />
maar wel <strong>de</strong>gelijk dat van <strong>de</strong> vakverenig<strong>in</strong>g zelf, met haar le<strong>de</strong>n, vrij<br />
van nationaal-socialistische <strong>in</strong>vloed.<br />
Ook op dit gebied beston<strong>de</strong>n — al weer blijkbaar ten gevolge van <strong>de</strong> Duitse<br />
vrees voor onrust <strong>in</strong> het spoorwegbedrijf — mogelijkhe<strong>de</strong>n, zoals die voor<br />
geen an<strong>de</strong>re bond beston<strong>de</strong>n.<br />
De <strong>in</strong>houd van het vakblad kon geheel vrij wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n van nationaalsocialistische<br />
<strong>in</strong>vloed. Zelfs het beken<strong>de</strong> artikel „Trouw aan het beg<strong>in</strong>sel",<br />
dat alle vakbla<strong>de</strong>n na <strong>de</strong> aanstell<strong>in</strong>g van Wou<strong>de</strong>nberg als commissaris<br />
moesten opnemen, werd geweigerd, 1 ) evenals latere artikelen van propagandistische<br />
strekk<strong>in</strong>g. Dat zulks mogelijk was, lag ongetwijfeld aan bijzon<strong>de</strong>re<br />
omstandighe<strong>de</strong>n, die bij an<strong>de</strong>re organisaties niet beston<strong>de</strong>n; dat neemt<br />
echter niet weg, dat <strong>de</strong> consequente weiger<strong>in</strong>g uit<strong>in</strong>g blijft van een karaktervast<br />
beleid, waarvoor <strong>de</strong> Ereraad zijn waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g wil uitspreken.<br />
Was het beleid van het beg<strong>in</strong> af bewust en consequent op het bovenomschreven<br />
doel gericht Ook <strong>de</strong>ze vraag meent <strong>de</strong> Raad <strong>in</strong> het algemeen<br />
bevestigend te moeten beantwoor<strong>de</strong>n.<br />
Het ligt voor <strong>de</strong> hand, dat ook hier van een zekere ontwikkel<strong>in</strong>g <strong>de</strong>r <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n<br />
sprake is. Niemand, ook <strong>de</strong> Directie van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Spoorwegen<br />
en het Hoofdbestuur van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Verenig<strong>in</strong>g niet, kon <strong>in</strong> 1940 het<br />
gehele <strong>oorlog</strong>sverloop <strong>in</strong> bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n voorzien en zijn houd<strong>in</strong>g daarnaar<br />
bepalen. Het komt <strong>de</strong> Raad aannemelijk voor, dat aanvankelijk <strong>de</strong> <strong>de</strong>nkbeel<strong>de</strong>n<br />
van het Hoofdbestuur meer aansloten bij hetgeen ook <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re<br />
vakverenig<strong>in</strong>gen leef<strong>de</strong>: <strong>in</strong>standhou<strong>de</strong>n van het apparaat, zon<strong>de</strong>r meer.<br />
Reeds toen kwam, naar <strong>de</strong> Raad met name uit <strong>de</strong> verklar<strong>in</strong>gen van vroegere<br />
Hoofdbestuursle<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Bond van Ambtenaren bij <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Spoorwegen gebleken is, daarbij een enigermate agressiever geest naar<br />
voren dan <strong>de</strong> Raad bij an<strong>de</strong>re organisaties wel heeft moeten constateren.<br />
Niet alleen lij<strong>de</strong>lijk verzet, maar actieve tegenwerk<strong>in</strong>g tegen het regiem-<br />
Wou<strong>de</strong>nberg stond op <strong>de</strong> voorgrond. Dat <strong>de</strong> fusie met genoem<strong>de</strong> neutrale<br />
organisatie zo gemakkelijk tot stand kwam en na <strong>de</strong> <strong>oorlog</strong> zo eensgez<strong>in</strong>d<br />
werd voortgezet — naar <strong>de</strong> Raad is me<strong>de</strong>ge<strong>de</strong>eld, stuitte het voorstel tot<br />
die bekrachtig<strong>in</strong>g bij <strong>de</strong> thans <strong>in</strong> volle vrijheid verga<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
B.A.N.S. op geen noemenswaardig verzet — is te verklaren uit het feit,<br />
dat <strong>de</strong> bij <strong>de</strong> N.V. leven<strong>de</strong> geest van tegenstand tegen Wou<strong>de</strong>nberg op <strong>de</strong><br />
le<strong>de</strong>n dier organisatie een grote aantrekk<strong>in</strong>gskracht uitoefen<strong>de</strong>. De vertegenwoordigers<br />
van het vroegere bestuur van <strong>de</strong> B.A.N.S. hebben verklaard,<br />
dat het vooral Joustra's strijdvaardigheid en <strong>in</strong> hun ogen onverdacht<br />
va<strong>de</strong>rlandse gevoelens waren, die voor hen <strong>de</strong> fusie ondanks vroegere<br />
men<strong>in</strong>gsverschillen, aannemelijk maakten. De Raad is van oor<strong>de</strong>el, dat<br />
reeds zeer vroeg <strong>de</strong>ze gedachte van relatief kle<strong>in</strong>e vakverenig<strong>in</strong>gsstrijd op<br />
<strong>de</strong> achtergrond kwam tegenover <strong>de</strong> grotere gedachte van <strong>in</strong>schakel<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
het zich langzaam ontwikkelen<strong>de</strong> spoorwegverzet. Dit kwam tot uit<strong>in</strong>g<br />
op talrijke met <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n bijeenkomsten. Van Mei 1942 af bestond<br />
voorts regelmatig contact met <strong>de</strong> illegaliteit.<br />
De geslaag<strong>de</strong> tegenstand door Directie en Personeelraad samen gebo<strong>de</strong>n<br />
tegen <strong>de</strong> pog<strong>in</strong>gen om op grote schaal spoorwegpersoneel naar Duitsland<br />
te halen, moet <strong>in</strong> dit verband zeker gememoreerd wor<strong>de</strong>n. Ten tij<strong>de</strong> van <strong>de</strong><br />
Meistak<strong>in</strong>g <strong>in</strong> 1943 bestond nauwe samenwerk<strong>in</strong>g van Directie en Perso-<br />
') Eerst na schrapp<strong>in</strong>g van aanstootgeven<strong>de</strong> passages werd het later opgenomen.<br />
22