1e editie 2005 - NVvE

NVvE - verenigingsblad, nr. 2 september 2007
Het Kanaal
◆ Welkomstwoord ter
introductie van het
vernieuwde kanaal
◆ De endodontische
diagnose
◆ Nieuwe producten

Geachte collega,
Hierbij presenteren wij u een nieuwe uitgave van het
verenigingsblad van de NVvE “Het Kanaal” dat in
2002 voor het eerst verscheen. De aanleiding voor
een eigen verenigingsblad was de uitslag van een
enquête onder de leden waaruit bleek dat het International
Endodontic Journal niet of nauwelijks werd
gelezen, omdat de artikelen voor velen moeilijk te
lezen zijn en te weinig praktische informatie voor de
dagelijkse praktijk hebben. En zo werd “Het Kanaal”
geboren.
Op 1 april 2002 verscheen de eerste uitgave van
“Het Kanaal” in eerste instantie alleen door Walter
van Driel samengesteld. Daarna voegden Hidde
Doornbusch, Edwin Eggink en Toon Francois zich bij
de redactie en sinds 2003 verschijnt het blad zo’n
vier keer per jaar.
Wegens een verschil van inzicht met het bestuur
heeft de redactie besloten haar werkzaamheden te
beëindigen. Vanaf deze plaats wil ik Walter van Driel
en de overige redactieleden bedanken voor hun
inzet voor de totstandkoming van, als ik het goed
heb, 14 “Kanalen”.
Met de nieuwe opzet van “Het Kanaal” wil het bestuur
van de NVvE aan de eisen van de huidige tijd
tegemoetkomen. De nieuwe redactie heeft als doel
een integratie van wetenschappelijke informatie,
productinformatie en informatie over de activiteiten
van de vereniging.
Veel leesplezier gewenst, Frans Nugteren

figuur 1a Verticale wortelfractuur
Deel 1
In dit artikel wordt een stappenproces
beschreven volgens welke een endodontische
diagnose bepaald kan worden. De
verschillende klinische en diagnostische
testen worden besproken.
Inleiding
Diagnostiek is een belangrijk en fundamenteel
onderdeel van de tandheelkunde. De diagnose
stuurt het beslissingsproces in de tandheelkundige
behandeling en zonder diagnose is het niet
mogelijk om de correcte tandheelkundige
be han deling uit te voeren. Het stapsgewijs
volgen van een systematische benadering maakt
de diagnose tot een uitdagend en spannend
onderdeel van de tandheelkunde.
De procedure van het diagnoseproces kan als
volgt worden weergegeven:
1. Het opnemen van de medische en tandheelkundige
anamnese (bij een nieuwe patiënt).
2. Het vaststellen van de klacht of het tandheelkundige
probleem, ook als geen sprake is van
een pijnklacht (subjectieve anamnese).
3. Het uitvoeren van objectief en röntgenologisch
onderzoek (objectieve anamnese).
4. Het analyseren van de verkregen informatie.
5. De endodontische diagnostiek.
Het merendeel van de patiënten met een endodontisch
probleem heeft geen pijn. Meestal is
het endodontisch probleem een toevalsbevinding
op een röntgenopname, vaak bij een controle
röntgenopname voor een restauratief plan. Een
andere mogelijkheid is dat het wordt geconstateerd
tijdens een behandeling (1).
Diagnostiek in de endodontologie 1
Medische en tandheelkundige
anamnese
Het opnemen en/of actualiseren van de medische
anamnese is van belang om tijdens de behandeling
medische complicaties en
interferentie met medicijngebruik te voorkomen
en om vast te stellen of een medisch probleem
niet de oorzaak van de klacht kan zijn. Dit kan
het beste schriftelijk en voorafgaande aan het
consult worden gedaan.
De tandheelkundige anamnese is een samenvatting
van huidige en voorgaande ervaringen van
de patiënt met de tandheelkunde. Het zorgvuldig
aanleggen van een adequaat tandheelkundig
dossier is onontbeerlijk voor het stellen van een
goede diagnose. Bijvoorbeeld de voorgeschiedenis
van een gebitselement kan bepalend zijn of
een endodontisch behandeld element met als
diagnose: pijnlijke parodontitis apicalis, herbehandeld
moet worden of dat er een apicale chirurgie
kan worden uitgevoerd. Ook informatie
over de houding van de patiënt ten opzichte van
de tandheelkundige zorg en de aandacht voor
het gebit is mede bepalend voor het behandelplan.
Het is dan ook aan te raden om bij een
eventuele verwijzing naar een specialist de voor
geschiedenis van de klacht of het element te vermelden
in een verwijsbrief.
De subjectieve
anamnese
Voor een patiënt met pijn is het belangrijk dat
deze de ruimte krijgt om rustig zijn klacht te
omschrijven. Het is van essentieel belang om de
patiënt in zijn eigen bewoordingen zijn verhaal
over de aard, het karakter en de historie van de
klacht te laten doen. Als tandarts moet je dit
vaak persoonlijke relaas kunnen ontcijferen,
waarbij de sociale factoren niet mogen worden
vergeten.
Het gesprek wordt ook gebruikt om de patiënt
op zijn gemak te stellen en een contact op te
bouwen. Tijdens het gesprek wordt informatie
verzameld over de klacht. De behandelaar moet
suggestieve vragen vermijden en zoveel mogelijk
open vragen stellen om te voorkomen dat de patiënt
in een bepaalde richting wordt gestuurd.

De volgende vragen kunnen de patiënt gesteld
worden:
figuur 1b
Verticale wortelfractuur
2
De objectieve
anamnese
De objectieve anamnese bestaat uit een extra -
oraal en intraoraal onderzoek. Het extraorale
visuele onderzoek kan al beginnen wanneer de
patiënt de praktijkruimte binnenkomt. Gelet
moet worden op asymmetrieën, zwellingen, verkleuringen
en extraorale fistels.
Tijdens het intraoraal onderzoek wordt eerst gekeken
naar caviteiten, grote restauraties, fracturen
en randaansluitingen van restauraties en
fracturen van gebitselementen (figuur 1a+b).
Bij een fistel wordt een guttapercha-stift in de
fistelgang geschoven en een röntgenopname gemaakt
om de oorsprong van de fistel te traceren
(figuur 2). Het verloop van de guttapercha-stift
kan op de röntgenopname nauwkeurig de oorsprong
van de fistel aangeven. De locatie van de
fistel in de mond geeft echter niet altijd het gebitselement
aan welke de oorzaak is van de ontsteking.
Vervolgens vinden palpatie, percussie,
- Het ontstaan van de pijn: wanneer zijn de
klachten begonnen Hoe lang bestaat de
pijn Heeft u eerder deze klachten gehad
- De frequentie en periode: hoe frequent zijn de
klachten Komt de pijn steeds sneller terug Is
de pijn constant Treedt de pijn op tijdens een
bepaalde periode van de dag
- De intensiteit: verdwijnt de pijn door pijnstillers
in te nemen Houdt de pijn u wakker
- De locatie: kunt u aanwijzen waar de pijn vandaan
komt, indien niet, kunt u dan aangeven
waar de pijn is begonnen
- De pijn opwekken: kunt u de pijn opwekken
Indien ja, hoe
Diagnostiek in de endodontologie
mobiliteitstest en parodontaal onderzoek plaats,
en wordt de sensibiliteit van het ‘verdachte element’
en zijn buurelementen getest. De kaak
wordt gepalpeerd met de vinger ter hoogte van
de wortelpunten om eventuele gevoeligheid vast
te stellen. Gevoeligheid bij palpatie kan er op
duiden dat ontsteking van het parodontale ligament
zich heeft uitgebreid tot het periost. Zwellingen
worden gepalpeerd om het onderscheid
tussen oedeem, infiltraat en abces te maken en
de oorsprong vast te stellen.
Tijdens de percussietest wordt met de vingers
druk uitgeoefend op de occlusale vlakken en incisale
randen. De percussietest wordt eerst uitgevoerd
bij een gezond gebitselement, zodat de
patiënt normaal met abnormaal kan vergelijken.
Indien de vingerdruk tegen of op de gebitselementen
onvoldoende resultaat oplevert, wordt
met het handvat van de mondspiegel op de
- De duur: blijft de pijn lang nazeuren
- Het ontstaan: ontstaat de pijn spontaan of als
reactie op bepaalde stimuli (koude, warmte, bijten)
- De pijnverlichting: is er iets dat de pijn verlicht,
bijvoorbeeld koude of druk
Deze informatie geeft de behandelaar een eerste
indruk over de klacht van de patiënt. Met deze
informatie kan een werkdiagnose worden gesteld
die vervolgens tijdens de objectieve anamnese
wordt getest. Heeft de patiënt geen pijn
dan vindt in dit stadium een inventarisatie plaats
van het tandheelkundige probleem.
figuur 2 Fistel tracing (foto’s: Andreas Braun)

gebitselementen getikt. Veroorzaakt deze handeling
pijn of gevoeligheid dan duidt dit op een
parodontaal probleem of een pijnlijke pulpitis
gecombineerd met een pijnlijke parodontitis apicalis
of een pijnlijke parodontitis apicalis, in fec -
tieus of traumatisch, of bijvoorbeeld een sinusitis
maxillaris of een neoplasma. Is het testresultaat
ook nu nog onvoldoende dan kan de bijttest
soms uitkomst brengen, doordat hierbij een grotere
kracht wordt uitgeoefend. De patiënt kan
dan op een tussen twee antagonisten geplaatste
‘toothslooth’ (crack finder), bijthoutje of wattenrol
bijten (figuur 3).
Om de mobiliteit van een gebitselement te beoordelen
worden de gebitselementen in het betrokken
kwadrant met de vingers of met een
vinger en het handvat van de mondspiegel in
vestibulolinguale richting heen en weer bewogen.
Is een gebitselement abnormaal beweegbaar
dan duidt dit eveneens op een verstoring
van het parodontale ligament. Wortelfractuur,
recent trauma, chronisch bruxisme, parafunctie
en orthodontische behandeling kunnen mobiliteit
veroorzaken.
figuur 3 Toothslooth
Parodontaal onderzoek wordt uitgevoerd om de
aanwezigheid van parodontopathie of van periapicale
fistels die uitmonden in de sulcus te diag -
nosticeren. Indien er meer pockets voor komen in
de mond duidt dit dikwijls op een parodontaal
probleem. Is er echter een smalle, op zichzelf
staande pocket dan kan dit duiden op een verticale
wortelfractuur of op een apicale
fistel uitgaande van een parodontitis apicalis.
Pulpa-sensibiliteits -
testen
Deze testen berusten op het gegeven dat een
gezonde vitale pulpa gevoelig is voor prikkels,
een ontstoken pulpa verhoogd gevoelig is en
een avitale pulpa ongevoelig is voor prikkels.
Deze testen maken dus gebruik van de pulpasensibiliteit
om daaruit gevolgtrekkingen te
maken over de gezondheid van de pulpa. De
sensibiliteitstesten worden ingedeeld en benoemd
naar het middel waarmee de test wordt
uitgevoerd: thermische testen (warmte en
koude), elektrische stroom, proefpreparatie en
anesthesie.
Bij de pulpasensibiliteitstesten moet rekening
worden gehouden met drie algemene complicaties:
1. Bij een pulpitis gaat de normale sensibiliteit
geleidelijk over in verhoogde sensibiliteit en
vervolgens in insensibiliteit afhankelijk van de
verhouding van het vitale en avitale weefsel.
Er is een overgangsfase waarin een gedeeltelijk
niet-vitale pulpa hetzelfde reageert als een
vitale pulpa.
2. Insensibiliteit van de pulpa kan het gevolg zijn
van een storing in de innervatie.
3. Er kan een vals-negatieve reactie optreden
wanneer de pulpakamer is geoblitereerd, na
recent trauma, bij een open apex of premedicatie
zoals pijnstillers (2).
Bij de thermische pulpasensibiliteitstesten moet
een temperatuurverschil een pulpareactie opwekken.
Dit temperatuurverschil zou een verplaatsing
van de vloeistof in de tubuli
teweegbrengen, die een mechanische prikkeling
uitoefent op de zenuwreceptoren. Eerst wordt
een gezond gebitselement getest om de patiënt
een normale reactie te laten voelen. De ‘normale’
reactie is een onplezierige tot licht-pijnlijke
sensatie die onmiddellijk verdwijnt als de
warmte- of koudebron wordt weggenomen.
Wanneer de pijn toeneemt of heftiger wordt,
zelfs na het wegnemen van de stimulus, dan is
er sprake van een ernstiger ontstekingsgraad.
Voordat de test wordt uitgevoerd is het aan te
raden het te testen kwadrant droog te leggen
door middel van wattenrollen. De elementen zelf
kunnen met een wattenprop of een zwakke
luchtstroom uit de meerfunctiespuit gedroogd
worden. Voor de warmtetest wordt gebruikgemaakt
van ‘baseplate-guttapercha’ dat in de
vlam wordt verwarmd tot het begint te roken. De
temperatuur is dan circa 175 °C. Van de baseplate
wordt een bolletje gemaakt dat op de punt
van een Ash 49 of een Ash 6 tegen het gebitselement
wordt geplaatst. Eerst dient er op het
gebitselement een laagje vaseline aangebracht
te worden om te voorkomen dat de warme
3

4
guttapercha aan het gebitselement blijft plakken.
De warme guttapercha mag niet in contact
komen met een metalen restauratie en mag niet
langer dan vijf seconden contact maken met het
gebitselement omdat dit schade aan de pulpa
kan veroorzaken (3). Een warme spreader, bijvoorbeeld
System B, kan ook voor dit doel worden
gebruikt. Voor de koudetest wordt meestal
chloorethylsneeuw (-20 °C) of dichlorodifluoromethaan
(EndoIce) gebruikt. Door een van deze
stoffen op een wattenprop, vastgehouden in een
pincet, te spuiten en een deel te laten verdampen,
vormt zich een hoeveelheid sneeuw, die
met de wattenprop tegen het gebitselement
wordt geplaatst. Een grote wattenprop geeft de
beste resultaten bij het geleiden van de koude
(4). De extreme koude veroorzaakt geen schade
aan het glazuur of de pulpa (3). Een meer tijdrovende
methode om de thermische testen uit te
Diagnostiek in de endodontologie
voeren is het gebitselement te isoleren met rubberdam
en het gebitselement te baden in koud
of warm water aangebracht met een spuit gedurende
vijf seconden. Dit is de meest nauwkeurige
testmethode omdat het gehele gebitselement
gelijktijdig wordt gekoeld of verwarmd. Een enkele
keer kan deze methode bij twijfel uitsluitsel
geven.
De thermische testen zijn bij gebrek aan beter
onmisbaar, maar de waargenomen reactie en het
histopathologische beeld van de pulpa komen
slechts in beperkte mate overeen. De koude test
met behulp van chloorethyl geeft duidelijk betere
resultaten dan de test met warme guttapercha
(5). Klaagt de patiënt over pijn bij warmte dan
verdient de warmtetest de voorkeur.
Enige interpretatiemogelijkheden van de uitkomsten
van de thermische testen zijn:
1. Geen reactie: mogelijk is de pulpa avitaal tenzij
er sprake is van recent trauma, een geoblitereerde
pulpakamer, een open apex, premedicatie
(bijvoorbeeld pijnstiller) of een
gestoorde innervatie.
2. Lichte gemiddelde reactie, pijn die een tot
twee seconden na het verwijderen van de
prikkel afneemt: normale reactie, er is sprake
van een gezonde vitale pulpa of de ontsteking
is in zodanig stadium dat er al delen van de
pulpa avitaal zijn.
3. Sterke, pijnlijke reactie die echter een tot twee
seconden na het verwijderen van de prikkel
afneemt: reversibele pulpitis.
4. Gemiddelde tot sterke pijnreactie die ongeveer
dertig seconden of langer na het verwijderen
van de prikkel blijft nazeuren:
irreversibele pulpitis.
Wanneer een elektrische stroom door een gebitselement
wordt gestuurd dan ontstaat, bij voldoende
stroomsterkte, een actiepotentiaal in een
of meer zenuwuiteinden in de pulpa. De conclusie
is dan dat er exciteerbare vezels zijn. Met de
daarop aansluitende conclusie dat de pulpa vitaal
is, moet men voorzichtig zijn aangezien zenuwvezels
de meest resistente
weefselcomponenten van de pulpa zijn, wellicht
omdat hun cellichamen elders zijn gelegen. Bij
een positief resultaat kan de pulpa reeds vérgaand
zijn vervallen. Omdat alleen A-vezels door
de pulpatester worden geëxciteerd en deze eerder
afsterven dan C-vezels, kan na een negatief
testresultaat toch nog pijn optreden bij de extirpatie
van de pulpa (2). De elektrische test differentieert
niet tussen gevoelig en verhoogd
gevoelig. De drempelwaarde voor prikkeling van
de zenuw hangt af van de plaatsing van de elektrode
op het gebitselement. Daarom wordt geadviseerd
om de tester te plaatsen waar het glazuur
het dunst is (bij incisieven de incisale rand)
of waar de grootste concentratie zenuwweefsel
dichtbij is (bij een pulpahoorn) (3).
Indien alle bovengenoemde testen geen uitsluitsel
geven, kan door een proefpreparatie in het
dentine te boren - bij voorkeur op een plaats
waar men weinig tertiair dentine verwacht -
worden nagegaan of de pulpa al dan niet gevoelig
is. Bij kronen is deze proefpreparatie of het
verwijderen van de kroon de enige manier om
een sensibiliteitstest uit te voeren. Soms kan bij
kronen de sensibiliteit ook worden vastgesteld
door met een ultrasone scaler cervicaal van de
kroonrand langs de tandhals te gaan. Bij de
caviteitspreparatie verdient het de voorkeur, als
er geen zekerheid is over de pulpavitaliteit, te
starten met de preparatie zonder anesthesie, en
om op deze manier een sensibiliteitstest uit te
voeren.
Bij de anesthesietest is het de bedoeling om de
pulpasensibiliteit selectief uit te schakelen. De
test is een hulpmiddel bij het differentiëren tussen
endodontische en niet-endodontische pijn
en bij de lokalisatie van het ‘schuldige’ gebitselement.
In de bovenkaak kan de pulpa-sensibiliteit
gebitselement na gebitselement door
infiltratie-anesthesie uitgeschakeld worden door
bij het meest mesiale gebitselement te beginnen.
Als de pijn verdwijnt, kan dit een aanwijzing zijn
dat de oorzaak van de pijn in de pulpa van het
desbetreffende gebitselement gelegen is. In de
onderkaak kan men hetzelfde doen met behulp
van intraligamentaire anesthesie. De intraligamentaire
anesthesie beïnvloedt echter ook de
sensibiliteit van de aangrenzende gebitselementen
omdat de verspreiding van de verdovingsvloeistof
zich vooral verspreidt via het
interradiculaire botweefsel.
- vervolg na centerfold -

Het 2e Kanaal
C E N T E R F O L D
Een doorstart met een nieuwe redactie
nieuwe stijl 2007
Zoals de voorzitter al aangaf bestaat er bij de leden van de NVvE
behoefte aan een verenigingsblad waarin praktisch en handzame
informatie over de endodontie wordt aangeleverd, die direct toegepast
kan worden in de praktijk Daarvoor is het Kanaal opgericht en
de vereniging stelt zich hiermee ten doel hierin het tandheelkundige
endodontische metier te ondersteunen in praktische zin met product
informatie, behandel methodieken en de “evidence based” endodontie
in zijn volle omvang.
De huidige redactie beseft zich terdege dat een doorstart, na de
professionele voorgangers onder hoofdredactie van Walter van Driel,
geen sinecure is. Daarom hebben wij een team jonge enthousiaste
redactieleden bij elkaar gezet die hun schouders eronder willen zetten
en zich gesteund weten door derden.
Ons staat voor ogen om u een verenigingsblad te bieden waarin u
een combinatie krijgt van deze factoren. Enerzijds de te bewaren
wetenschappelijke artikelen, anderzijds de vluchtige informatie over
de waan van de dag, waarbij u moet denken aan gebeurtenissen
binnen de endodontie, congresinformatie en dergelijke.
U heeft nu het tweede kanaal van 2007 in uw handen. De nieuwe
vormgeving van het kanaal moet een praktische weerspiegeling van
deze filosofie zijn. De buitenste pagina’s vormen het hardcore gedeelte,
samengebonden met het reeds bekende handige niet-systeem
waarmee deze artikelen snel in de ordner opgeborgen kunnen worden.
Dit zal met name de lezer aanspreken die nog graag papier in
zijn handen voelt bij het lezen.
Daarnaast worden deze artikelen ook digitaal op de website van de
vereniging aangeboden. De binnenste pagina’s, het zogenaamde centrefold,
geven kortstondige informatie over producten, congressen
van de NVvE, cursussen, verslagen en gebeurtenissen.
Ook een rubriek ‘nieuwe producten’ blijft in dit gedeelte van ‘Het Kanaal’
gehandhaafd en geeft onafhankelijke informatie over nieuwe producten van
de markt op basis van een testrapport. Deze pagina’s zijn in een handomdraai
te verwijderen zodat deze kortstondige informatie niet het lange
termijn archief hoeft te belasten.
Wij wensen u veel leesplezier.
De redactie/ Els Duijst
Seminar “Goodbye to Lateral Compaction”
Op donderdagavond 11 oktober
om 20.00 uur organiseert de NVvE
een seminar rondom de laterale
condensatietechniek. Het seminar
is gratis toegankelijk voor de leden
van de NVvE.
Hierbij zal het vooral gaan over
de vraag of er nog een plaats is
voor deze vultechniek binnen de
endodontologie.
De spreker zal zijn:
Plaats:
Erick de Souza
kleine collegezaal ACTA, Louwesweg 1, Amsterdam
Drs. Erick de Souza is wetenschappelijk medewerker bij de Universiteit van
Soa Paolo (Brazilië) en heeft een jaar onderzoek gedaan bij de afdeling van
CEP ACTA , o.a. naar de laterale condensatie techniek.
5

Het was druk, goed bezocht en gezellig
6 5e Lustrum van de NVvE een fotoimpressie

DIAG
endodontische
NOS
7
Het Najaarscongres van de NVvE
T I E K
zaterdag 10 november
Lokatie;
Okura Hotel
Ferdinand Bolstraat 333
1072 LH Amsterdam

8
De NVvE zal op 10 november het
najaarscongres rondom het thema
“Endodontische Diagnostiek”
organiseren.
Gedurende het congres zullen
verschillende sprekers lezingen
houden over dit thema.
Verder wordt een “Lunch and
Learning”georganiseerd.
Tijdens de lunch zullen aan iedere
tafel, onder begeleiding van een
door de NVvE erkende endodontoloog,
de differentiaal diagnoses en
een behandelplan van een aantal
casussen worden opgesteld. Deze
casussen worden aangeleverd.
C.V. Kishor Gulabivala
BDS (Birm), MSc (Lond), FDS RCS (Edin), PhD (Lond), ILTM.
Professor and Head of Endodontology,
Honorary Consultant in Restorative Dentistry,
Eastman Dental Institute and Hospital,
University College London.
Kishor is in 1980 afgestudeerd
aan Birmingham
Dental School. Na 3 jaar algemene
praktijk heeft hij
het Masters programma
conserverende tandheelkunde
gevolgd aan het
Eastman Institute. Aansluitend
heeft hij daar gedurende 2 jaar een aanstelling
gehad. In 1987 werd hij docent
conserverende tandheelkunde, gedurende deze
periode heeft hij een masters opleiding in de
thema “Endodontische Diagnostiek”
Endodontologie opgezet naast het veelvuldig
geven van lezingen en hands-on cursussen in de
endodontie.
Vanaf 2006 is Kishor directeur van het onderwijs
programma voor restauratieve tandheelkunde,
waarbij een samenwerking wordt nagestreefd
tussen prothetische tandheelkunde, parodontologie
en endodontologie.
Kishor is gepromoveerd op microbiologische infecties
van gebitselementen met als zwaartepunt
de microbiologische oorzaken van de pathologie
van de pulpa en periradiculaire pathologie. Ook
heeft hij studies verricht naar succes percentages
van behandelingen. Verder heeft hij oorzaken
van verzwakking bij gebitselementen
onderzocht.
De lezingen van Kishor Gulabivala vormen een
weergave van endodontische diagnostiek die gevormd
is door 27 jaar klinische ervaring, versmolten
met wetenschappelijke inzichten in de
endodontie. In zijn lezing zal de nadruk komen
te liggen op de relevante wetenschappelijke inzichten
die nodig zijn voor het stellen van een
accurate en efficiënte diagnose en hoe deze inzichten
in de praktijk van de algemeen practicus
toegepast kunnen worden.
Hij zal aandacht besteden aan het combineren
van de klacht van de patiënt en de anamnese,
aangevuld met een relevante medische anamnese
en een doelgericht klinisch onderzoek met
specifieke testen, om zo de mogelijke oorzaak
van de klachten te ontdekken en vervolgens tot
een diagnose te komen.
Diagnostische dilemma’s vormen zeer interessante
uitdagingen in de dagelijkse praktijk, toch
zijn verkeerde diagnoses nog steeds de belangrijkste
oorzaak voor medisch-juridische kwesties.
De ontwikkeling van deze vaardigheid vergt de
juiste “blend” van wetenschappelijke kennis, observatie
en interview technieken, psychologisch
inzicht, verfijning van het klinisch onderzoek,
eigen voorstellingsvermogen en tenslotte de
intuïtieve interpretatie van de verschillende informatie.
CV van Jan Warnsinck
Jan Warnsinck is in 1982 afgestudeerd in
Groningen en is daarna bijna twintig jaar algemeen-practicus
geweest. Sinds 1998 is hij parttime
werkzaam bij het ACTA en rondde daar in
2003 de Endodontologie-opleiding af. Sindsdien
voert hij een Verwijspraktijk voor Endodontologie,
eerst in Heemstede en vanaf 2007 in Santpoort-
Zuid. Daarnaast is hij coördinator van het Masterprofiel
Endodontologie bij het ACTA.
De lezing van Jan Warnsinck heeft wortelresorptie
als thema. Wortelresorptie is een regelmatig voorkomend
verschijnsel in de algemene praktijk. Het
is vaak lastig om een onderscheid te maken tussen
de verschillende soorten resorptie. Toch is het
belangrijk om dit te weten, omdat de diag nose
bepaalt welke therapie geïndiceerd is.
Oppervlakteresorptie, externe ontstekingsresorptie
en externe vervangingsresorptie zijn in ieder
geval vaak sterk gecorreleerd aan trauma. Van
cervicale resorptie en interne resorptie is de oorzaak
veel onduidelijker. Drukresorptie ten gevolge
van orthodontie of een geïmpacteerd element
neemt een eigen plaats in binnen alle soorten van
resorptie.
De volgende vragen ten aanzien van de verschillende
vormen van wortelresorptie worden beantwoord:
hoe kom je tot de juiste diagnose,
wat zijn de klinische verschijnselen
wat zijn de therapeutische (on)-mogelijkheden,
bij welke soort van resorptie is een endodontische
behandeling de juiste therapie en bij welke
is dat juist niet het geval.

Hans Genet Lezing: Paul Wesselink
Onlangs werd het vijfde lustrum van de NVvE groots gevierd met een druk bezocht congres
in Scheveningen. We zouden dit lustrum niet hebben kunnen vieren als niet vijfentwintig
jaar geleden Hans Genet een van de drijvende krachten achter de oprichting van onze vereniging
was. De NVvE hecht er waarde aan om de Hans Genet-lezing in stand te houden als
eerbetoon aan een van de initiatiefnemers en oprichters van onze vereniging.
9
Hans Genet en Paul Wesselink, vroeger
Wie was Hans Genet
Vooral de jongere generatie zal de naam niet
veel zeggen omdat Hans al in 1989 veel te jong
gestorven is, op 45-jarige leeftijd. Ik herinner mij
het langbenige energieke rondstappen van hem
op onze afdeling op ACTA, meestal met veel lawaai.
Hij was een gedreven tandarts met een passie
voor endodontologie. Hij stond voor overdracht
van zijn kennis door onderwijs, wetenschappelijke
onderbouwing van zijn klinisch handelen en
enthousiasme in alles wat hij deed. Samen met
zijn vriend Paul Wesselink vormde hij het team
jonge honden dat in de tachtiger jaren “de
endo” in Nederland zou veranderen. Door hun
motivatie, gedrevenheid en vooral door hun bezieling
en humor brachten zij nieuwe wetenschappelijke
inzichten in de endodontologie
waardoor studenten en collega’s met vernieuwd
enthousiasme de endodontische behandeling
weer ter hand namen. Veel collega’s bezochten
de PAOT cursussen van Genet en Wesselink die
een eye-opener waren, omdat de wortelkanaalbehandeling
onderbouwd werd door wetenschappelijk
onderzoek en klinische ervaring.
De Hans Genet Stichting reikt bij het ESE congres
iedere twee jaar een prijs uit aan jonge
tandartsen (onder de 40 jaar) uit heel Europa,
die zich klinisch en wetenschappelijk bezighouden
met de endodontologie en het onderwijs
binnen het vakgebied.
De NVvE wil eens per jaar de Hans Genet lezing
organiseren ter nagedachtenis, en als gelegen
heid om sprekers uit binnen- en buitenland een
podium te bieden waarop zij hun vrije associaties
binnen het vakgebied kunnen uiten. Er zal gestreefd
worden om vertegenwoordigers van alle
aspecten van ons vakgebied hiervoor uit te nodigen,
zowel algemene als gespecialiseerde clinici,
wetenschappers en mensen uit de industrie.
Tijdens het najaarscongres zal Paul Wesselink de
rij van sprekers openen.
Ref. In memorium Hans Genet, Int. Endod Journal
(1989) 22, 316
Els Duijst.

Najaarscongres NVVE
10 november 2007
Lokatie: Okura hotel, Amsterdam
Advies: neem het openbaar vervoer, of parkeer bij de RAI
Tijdsplanning Onderdeel Status
8.30 - 9.00 Ledenvergadering
9.15 - 9.30 Opening
9.30 - 10.45 Lezing Prof.Dr. K. Gulabivala Diagnostiek, Part I
10
Programma
10.45 - 11.15 Pauze
Najaarscongres
11.15 - 12.00 Lezing Drs. J. Warnsink, Msc Resorptie.
12.00 - 14.00 Lunch & learning Toegepaste diagnostiek aan tafel.
14.00 - 15.00 Lezing Prof.Dr. K. Gulabivala Diagnostiek, Part II
15.00 - 15.30 Pauze
15.30 - 16.30 Hans Genet lezing Prof. Dr. P.R.Wesselink Vrij onderwerp door Paul Wesselink
16.30 - 17.00 Resume lunch & learning Plenaire evaluatie van de diagnoses van
de lunch bespreking
17.00 Afsluiting en borrel

Promotie Luc W.M. van der Sluis
Prof. P. Wesselink
reikt de bul uit aan
Luc v.d. Sluis
( foto: a.verhoef)
Promotie
21 23 22
11
15 23
11 12 22 21 24 14
11 13
24 15 12
15 13 11 21
Plaats de elementen
15 t/m 24 zodat ze
in elke rij, kolom en 3x3 vak
één keer voorkomen.
23 21 22 13
e11 n24 15
d o k u
Op donderdag 14 juni jl. verdedigde Luc van der
Sluis zijn proefschrift “ Ultrasonic irrigation of the
root canal”. Luc, die al jaren werkzaam is bij de
afdeling endodontologie van het ACTA heeft zich
de laatste jaren vooral bezig gehouden met dit
onderzoek. Verder is hij bestuuurslid van de
NVvE.
De promotie werd gehouden in de Agnietenkapel
te Amsterdam in aanwezigheid van familie, vrienden
en collega’s.
Prof. Dr. P.R. Wesselink en Dr. Min-Kai Wu van de
afdeling Cariologie Endodontologie Pedodontologie
van het ACTA waren de promotors. Buitenlandse
leden van de promotie commissie waren
Prof. Dr. Michael Hülsmann (Duitsland) en Prof.
Dr. Roeland de Moor (België).
Voor een volle zaal beantwoordde Luc op uitstekende
wijze de vragen van de commissieleden,
waaruit zijn enorme kennis op dit gebied bleek.
Een van de conclusies van Luc’s onderzoek is dat
een non-cutting ultrageluid vijl net zo effectief is
als een conventionele vijl bij de irrigatie van het 11
kanaal. Tevens blijkt dat activatie van hypochloride
via ultrageluid niet alleen een schoner kanaal
geeft, maar ook een betere sealing en
minder lekkage ten opzichte van niet met ultrageluid
gespoelde kanalen. Deze resultaten zijn in
meerdere tijdschriften gepubliceerd.
Ter gelegenheid van de promotie had Luc ‘s
avonds een minisymposium georganiseerd, waar
hij, samen met zijn paranimfen (Rifat Ozok en
ondergetekende) en Eric de Souza ( Brazilië), verschillende
aspecten van de preparatie van wortelkanalen
presenteerde. Ook aspecten van het
vullen van een niet-tapered (laterale condensatie,
verticale condensatie, single-cone) kwamen aan
de orde.
Na afloop van het symposium was er een borrel
waar Luc zich na een lange vruchtbare dag met
collega’s kon ontspannen; hij kon terugkijken op
een geslaagde dag.
Luc zal verbonden blijven aan het ACTA waarbij
hij zich vooral zal toeleggen op onderzoek.
Hagay Shemesh

C E N T E R F O L D
6-8 september: 13th Biennial Congress of the European Society of Endodontology. Istanbul, Turkije.
14 september: Middagcursus; Nieuwe prepareer- en vultechnieken in wortelkanaalbehandelingen.
Docent: W.J. van Driel, tandarts-endodontoloog.
27-29 september: 2-daagse cursus ’Endodontologie1’
Docenten: mw.dr. L.B.Peters, dr. L.W.M. van der Sluis en prof.dr. P.R.Wesselink, tandarts-endodontologen.
5-6 oktober: 2-daagse hands-on cursus ’Endodontische Microchirurgie’.
Docenten: Marga Ree en Michiel de Cleen, tandarts-endodontologen.
18-20 oktober: 6 th Annual Meeting of the German Society of Endodontics (DG Endo). Deusseldorf, Duitsland.
12
Agenda september _ december 2007
2-3 november: ‘Endo en zo’ 2-daagse hands-on cursus met gebruik van de operatiemicroscoop.
Docenten: Ron Fransman en Marga Ree, tandarts-endodontologen.
2-3 november: ‘De endo en de opbouw bij kroon- en brugwerk’.
Docenten: W.J. van Driel, tandarts- endodontoloog, J.H.N. Pameijer, tandarts.
23 november: ‘ Restauratie van endodontisch behandelde gebitselementen’.
Docenten: M.J.H. de Cleen, tandarts-endodontoloog, J.V. Laverman, tandarts.
C E N T E R F O L D
14 december: Congres NVGPT 2007.
Sprekers: Jeff Okeson en Michael Wise.
13-14 januari: XV World Congress on Dental Traumatology. Nagoya Japan.

Deel 2 - vervolg diagnostiek -
Fracturen
Pijn kan ook het gevolg zijn van een onvolledige
kroonfractuur. De symptomen variëren van een
voortdurende lichte, zeurende pijn tot de hevige
pijn van een ernstige pijnlijke pulpitis. De pijn
neemt meestal toe bij kauwen omdat dan de
fractuurdelen ten opzichte van elkaar bewegen.
Een karakteristiek symptoom dat hierbij kan optreden,
is dat de pijn toeneemt op het moment
dat de kauwdruk wegvalt. Dit wordt toegeschreven
aan het toenemen van de intrapulpale druk
als de fractuurdelen weer naar elkaar toe veren.
Een uitgebreide visuele inspectie is noodzakelijk
en het doorlichten met een sterke lichtbron
(figuur 4) kan extra informatie verschaffen. Iedere
gerichte lichtbundel kan hiervoor worden gebruikt,
alleen geven com po sie t lampen vaak een
te sterke lichtbundel.
De fractuur wordt dan soms als een donkere lijn
zichtbaar. Bij een fractuur lopend van mesiaal
naar distaal is kenmerkend dat maar één helft
(buccaal of linguaal) oplicht. Ook kan de fractuurlijn
soms zichtbaar gemaakt worden door de kronen
te penselen met jodiumtinctuur of
erythrosine-oplossing. Met behulp van de
toothslooth of crack-finder (figuur 3) is het mogelijk
om de afzonderlijke knobbels te testen op
sensibiliteit bij het kauwen. Op die manier kan de
locatie van de fractuur worden opgespoord.
figuur 5 Instelapparatuur geschikt voor parallele techniek
Het verwijderen van de eventueel aanwezige restauratie
en inspectie met behulp van een operatiemicroscoop
kan definitief uitsluitsel geven.
Wanneer de fractuur niet wordt opgemerkt kan
er een irreversibele pijnlijke pulpitis ontstaan of
een irreversibele niet-pijnlijke pulpitis die uiteindelijk
overgaat in een (niet-)pijnlijke parodontitis
apicalis. Als de fractuur nog niet doorloopt in de
wortel kan een restauratie worden vervaardigd
met een knobbeloverkapping. De prognose voor
het gebitselement is meestal echter twijfelachtig.
Hieruit kan een verticale wortelfractuur ontstaan
(figuur 1a+b). Ook endodontisch behandelde gebitselementen
kunnen verticaal fractureren. Dit
kan voorkomen worden door de knobbels aan de
zijde van de eventueel doorbroken randlijst te
Diagnostiek in de endodontologie
Röntgenonderzoek
Röntgenfoto’s geven belangrijke informatie over
de anatomie van wortels en wortelkanalen en
over pulpale en periapicale ziekteprocessen. Bij
de pulpa betreft het voornamelijk interne resorptie,
tertiair dentine, pulpastenen en onregelmatige
verkalkingen van het pulpaweefsel. Bij
periapicale aandoeningen zijn het voornamelijk
parodontitis apicalis en de bijverschijnselen
daarvan: apicale wortelresorptie, apicale hypercementose,
focale chronische scleroserende osteomyelitis
(condenserende ostitis), en verder
osteomyelitis, cysten en dys- en neoplasieën die
radiolucenties en radio-opaciteiten veroorzaken.
De kwaliteit van de röntgenfoto is erg belangrijk.
Het is beter om een extra foto te maken als een
röntgenfoto niet van goede kwaliteit is dan te
proberen een diagnose te stellen op basis van
een slechte röntgenfoto. Dit laatste leidt met
grote waarschijnlijkheid tot een verkeerde
overkappen. De tweede bovenpremolaren en de
mesiale wortels van de ondermolaren fractureren
het meest frequent (7). In dit onderzoek van
Tamse werden 92 verticaal gefractureerde gebitselementen
geanalyseerd. Bij 67,4% daarvan was
een fistel aanwezig. In 34,8% van deze fistels
was deze dicht bij de marginale gingiva gelegen.
Meer dan de helft van de gebitselementen gaf
een laterale radiolucentie te zien.
figuur 4
Lichtbron om
fracturen te
diagnostiseren
diagnose en dus een verkeerd behandelplan. De
röntgenfoto dient rustig bestudeerd te worden
om alle informatie goed te interpreteren, want
het blijft altijd een persoonlijke interpretatie die
anders kan zijn als de röntgenfoto een dag later
nog eens wordt bekeken (8).
Over het algemeen is voor de endodontische
diagnostiek de apicale röntgenopname, gemaakt
volgens de parallelle techniek (figuur 5), de
meest geschikte. Voor de diagnostiek van de
kroonpulpa heeft de bitewing-opname de voorkeur.
Met een of twee extra opnamen vanuit een
andere richting kunnen onduidelijkheden op de
röntgenopname, veroorzaakt door het tweedimensionale
beeld, eventuele overprojectie en
verwarring van periapicale pathologie met anatomische
structuren, zoals het foramen mentale,
het foramen incisivum en de canalis nasopalatinus,
worden verminderd.
13

Het dentine, het cement en de corticale botplaten
zijn hoog gecalcificeerde weefsels, waardoor
een relatief klein gebied van ontkalking zich al
kan aftekenen op de röntgenopname. Het spongieuze
bot, gelegen tussen de corticale botplaten,
is veel minder gecalcificeerd waardoor
gebieden van ontkalking niet of nauwelijks op
de röntgenopname zichtbaar worden (figuur 7).
Wanneer een periapicaal ontstekingsproces aanwezig
is, wordt alleen het raakvlak met de corticalis
afgebeeld. De daadwerkelijke uitbreiding
van het botdefect is dus altijd groter. Dit heeft
mede tot gevolg dat 40% van de periapicale
aandoeningen op de röntgenopname onopgemerkt
blijft (3,9). De plaats van de apex ten opzichte
van de corticalis is van belang voor het
röntgenologisch zichtbaar worden van een apicaal
ontstekingsproces.
figuur 7 Doorsnede mandibula
Met hulp van een tandheelkundige CT scan zijn
bovenstaande problemen voor een deel op te
lossen omdat het hiermee mogelijk is om een
dwarsdoorsnede door de kaak te maken. Met
behulp hiervan is er een duidelijker beeld te verkrijgen
van het spongieuse bot. Indien er bij een
patiënt sprake is van een onbegrepen pijnklacht
dan zou een tandheelkundige CT scan een duidelijker
beeld van de periapex kunnen geven.
14
Diagnostiek in de endodontologie
Endodontische
diagnostiek
Na het verzamelen van de gegevens in de verschillende
anamneses moet de diagnose van de
pulpa gesteld worden, gebruikmakend van de
onderstaande mogelijkheden:
1. Gezonde pulpa. Een gezonde pulpa geeft
geen klachten en veroorzaakt een milde respons
op de thermische en elektrische testen
die binnen ongeveer dertig seconden afneemt.
Het gebitselement en het parodontium geven
geen pijnreactie bij percussie of palpatie. Op
de röntgenfoto zijn geen afwijkingen van het
normale patroon zichtbaar. Wanneer er calcificatie
van de pulpaholte of het wortelkanaalstelsel
is opgetreden, is dit geen aanwijzing
voor een geïnfecteerde pulpa. Leeftijd, pulpale
stress veroorzaakt door restauratieve handelingen,
parodontale therapie of ziekte, attritie,
abrasie, erosie of trauma kunnen de oorzaak
zijn van calcificatie van de pulpa of het wor
telkanaalsysteem. Het is niet mogelijk om een
onderscheid te maken tussen een gezonde
pulpa en een niet-pijnlijke ir- en reversibele
pulpitis zonder een histologisch biopt.
2. Pijnlijke of niet-pijnlijke reversibele pulpitis.
De reversibele pulpitis kan pijnlijk of niet-pijnlijk
zijn en kan worden veroorzaakt door bijvoorbeeld
beginnende cariës, parodontale
behandeling of microlekkage. Er is sprake van
een vitale pulpa. De pulpa is zodanig ontstoken
dat een thermische test een korte, scherpe
pijnreactie kan geven die snel afneemt wanneer
de stimulus stopt.
3. Pijnlijke of niet-pijnlijke irreversibele pulpitis.
De irreversibele pulpitis kan pijnlijk of nietpijnlijk
zijn. De pulpa is gedeeltelijk geïnfecteerd,
maar er is nog sprake van een vitale
pulpa. Cariës en trauma zijn de meest voor de
hand liggende oorzaken. Het gebitselement
reageert verhoogd op de thermische testen en
de pijn houdt aan nadat de prikkel is weggenomen
(langer dan dertig seconden). De beslissing
ir- of reversibel blijft echter meestal
een arbitraire, waarbij de duur en hevigheid
van de klacht, eerdere pijnklachten, recente
behandeling, eerder opgetreden traumata,
diepe restauraties, de leeftijd van de pulpa in
de overwegingen worden betrokken.
4. Pijnlijke of niet-pijnlijke reversibele parodontitis
apicalis. Dit komt voor na trauma bij jonge
patiënten met een nog niet afgevormde radix
(open apex). Er was geen infectie van de
pulpa of een minimale infectie die door de
pulpacirculatie kan worden bestreden. De
pulpa is vitaal. Het verschijnsel wordt wel beschreven
als ‘transient apical breakdown’
(TAB).
5. Niet pijnlijke reversibele parodontitis apicalis

in combinatie met reversibele niet-pijnlijke
pulpitis. Deze bijzondere situatie wordt wel
aangetroffen bij jonge patiënten bij wie de
kroonpulpa is geïnfecteerd. Zoals de diagnose
aangeeft, heeft de patiënt geen pijn. De pulpa
is vitaal. De parodontitis apicalis wordt veroorzaakt
door de micro-organismen die aanwezig
zijn in het geïnfecteerde dentine en/of
het coronale gedeelte van de kroonpulpa.
Deze produceren toxinen die een ontstekingsreactie
aan de periapex teweeg kunnen brengen.
De oorzaak is een onbehandelde
cariëslaesie. Wanneer de cariës wordt verwijderd
en een restauratie wordt aangebracht
dan is de circulatie van de pulpa in staat om
de microbiële gebitselementen in de pulpa af
te voeren omdat er, vanwege de jonge leeftijd
van de patiënten, zeer efficiënte circulatie
aanwezig is. Daarna kan genezing optreden
van de parodontitis apicalis (9).
6. Pijnlijke irreversibele pulpitis met parodontitis
apicalis. Beide processen treden gecombineerd
op en veroorzaken pijn. Er is meestal
(nog) geen periapicale radiolucentie op de
röntgenfoto zichtbaar. De pulpa is nog gedeeltelijk
vitaal. Het gebitselement kan verhoogd
reageren op de thermische testen waarbij de
pijn blijft aanhouden nadat de prikkel is weggenomen.
Het gebitselement reageert meestal
duidelijk op percussie.
7. Pijnlijke of niet pijnlijke irreversibele parodontitis
apicalis. De pulpa is partieel of geheel
avitaal. Het gebitselement is geïnfecteerd.
Oorzaak is een bacteriële infectie door bijvoorbeeld
een uitbreiding van een pulpitis of
coronale bacteriële lekkage wanneer het gebitselement
al endodontisch is behandeld.
De analyse
Aan de hand van de verzamelde gegevens kan
er een diagnose worden gemaakt. Dit is fundamenteel
voor het opstellen van een behandelplan
en een serieus vervolg van een uitgevoerde
behandeling.
Soms is het mogelijk dat er na de inventarisatie
van de gegevens geen endodontische diagnose
kan worden gesteld. In dat geval zijn er andere
oorzaken voor de klachten van de patiënt. Dan is
een endodontische behandeling niet geïndiceerd.
Het is ook mogelijk dat er nog een paar
dagen gewacht moet worden voordat de endodontische
diagnose duidelijk is en voor welk gebitselement
die diagnose kan worden gesteld.
Behandelen zonder diagnose kan leiden tot onnodige
en onverantwoordelijke endodontische
behandelingen.
Literatuur
(1) PETERSSON K, WENNBERG A, OLSSON B.
Radiographic and clinical estimation of endodontic
treatment need. Endod Dent
Traumatol 1986; 2: 62-64.
(2) THODEN VAN VELZEN SK, WESSELINK PR.
Endodontologie. Houten/Diegem: Bohn Stafleu
van Loghum, 1995.
(3) PITT FORD THR, PATEL S. Technical equipment
for assessment of dental pulp status.
Endod Topics 2004; 7: 2-13.
(4) JONES DM. Effect of the type carrier used on
the results of dichlorodifluoromethane application
to teeth. J Endod 1999; 25: 692-694.
(5) PETERSSON K, SÖDERSTRÖM C, KIANI-ANA-
RAKI M, LÉVI G. Evaluation of the ability of
thermal and electrical tests to register pulp
vitality. Endod Dent Traumatol 1999; 15:
127-131.
Dr. L.W.M. van der Sluis, tandarts
Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam
Afdeling Cariologie Endodontologie Pedodontologie
Louwesweg 1, 1066 EA Amsterdam
l.vd.sluis@acta.nl
(6) BARTHEL CR, ZIMMER S, TROPE M.
Relationship of radiologic and histologic
signs of inflammation in human root-filled
teeth. J Endod 2004; 30: 75-90.
(7) TAMSE A, FUSS Z, LUSTIG J, KAPLAVI J. An
evaluation of endodontically treated vertically
fractured teeth. J Endod 1999; 25:
506-508.
(8) REIT C, HOLLENDER L. Radiographic evaluation
of endodontic therapy and the influence
of observer variation. Int Endod J
1998; 31: 358-363.
(9) BRYNOLF I. A histological and röntgenological
study of periapical region human
upper incisors. Odontologisk Revy;
18(Supplement (11) :1-97.
(10) ÇALIŞKAN MK. Pulpotomy of carious vital
teeth with periapical involvment. Int Endod
J 1995; 28: 172-176.
15

De rubriek ‘nieuwe producten’ blijft in de
nieuwe uitgave van ‘Het Kanaal’ gehandhaafd
en geeft onafhankelijke informatie
op basis van een testrapport.
De EndoActivator’ ontworpen door Cliff
Ruddle, Pierre Machtou en Robert Sharp.
Algemene informatie
De EndoActivator bestaat uit een handstuk met
een sonische aandrijving en de zogenaamde
‘Activator Tips’ uitgevoerd in een polymeer
materiaal en leverbaar in drie diktes: small
(geel 15/02), medium (rood 25/04), and large
(blauw 35/04) allemaal 22mm lang.
Informatie van de ontwerpers en verkopers
(citaat uit de folder):
‘The EndoActivator is designed to safely and
vigorously energize the hydrodynamic phenomenon.
Evidence-based endodontics has shown
that cavitation and acoustic streaming significantly
improve debridement and the disruption
of the smear layer and biofilm. Activating fluids
promote deep cleaning and disinfection into
lateral canals, fins, webs, and anastomoses.
A cleaned root canal system facilitates 3-D obturation
and long-term success.’.
Commentaar
De EndoActivator wordt sonisch aangedreven.
Onafhankelijk onderzoek heeft aangetoond dat
sonische activatie van een irrigatievloeistof minder
effectief is dan ultrasoon geactiveerde irrigatievloeistof.
De activatie vindt bij sonisch
aangedreven instrumenten alleen vanuit de punt
plaats, terwijl bij ultrasoon aangedreven instrumenten
over het gehele instrument een actief
trillingspatroon plaatsvindt (figuur 1). Verder is
de frequentie van sonisch aangedreven instrumenten
veel lager dan de ultrasoon aangedreven
instrumenten waardoor de vloeistroming minder
actief is. Hierdoor is het zeer onwaarschijnlijk dat
er cavitatie optreedt bij sonisch aangedreven
instrumenten.
16
Nieuwe produkten
Het klopt inderdaad dat onderzoek heeft aangetoond
dat cavitatie en akoestische stroming van
een irrigatievloeistof in het wortelkanaal een
extra reinigende werking heeft zoals in de folder
wordt vermeld, dit geldt echter voor ultrasoon
geactiveerde irrigatievloeistoffen en niet voor sonisch
geactiveerde irrigatievloeistoffen. Het verwijderen
van de biofilm in een wortelkanaal is
nog nooit aangetoond en het is zeer onwaarschijnlijk
dat dit mogelijk is met een sonisch
aangedreven instrument omdat de frequentie
daar waarschijnlijk te laag voor is.
In een studie die is uitgevoerd op ACTA en de
Universiteit van Rome is gebleken dat de Endo-
Activator minder effectief is in het verwijderen
van dentine debris uit het apicale wortelkanaal
dan ultrasoon geactiveerde NaOCl. Ultrasoon
geactiveerde NaOCl verwijderde 95% van het
aanwezige dentine debris en de EndoActivator
slechts 60%.
De heren Ruddle en Machtou claimen dat de
instrumenten (naalden) van de EndoActivator
figuur 1 ultrasoon
sonisch
veiliger zijn in het apicale deel van kromme wortelkanalen
omdat ze uitgevoerd zijn in polymeer
en niet in hardstaal of nikkel-titanium. Een veilig
maar niet actief instrument is echter weinig zinvol.
Wanneer ultrageluid goed wordt toegepast
met de juiste instrumenten vindt er geen beschadiging
plaats van de wand van het wortelkanaal
ook niet in kromme kanalen. De actieve door
ultrageluid opgewekte stroming werkt 1 tot 3 mm
voor zich uit waardoor het instrument in kromme
kanalen 3 mm korter dan de werklengte aangebracht
kan worden en toch apicaal actief blijft.
Verder is de sonisch geleverde energie altijd
lager dan de ultrasoon geleverde energie, en
minder energie betekent een minder actieve
stroming van de irrigatievloeisof.
Al met al is de informatie nog niet overtuigend
genoeg om tot aanschaf van de EndoActivator
over te gaan. Vandaar ons advies: gebruik de in
de praktijk aanwezige ultrasone apparatuur voor
ultrasone irrigatie, dat is goedkoper en effectiever
dan de aanschaf van een nieuw sonisch
appa raat. Dit gegeven volgt uit meer dan twintig
jaar onderzoek uitgevoerd door vele verschillende
instituten.
Literatuur o.a.:
Passive ultrasonic irrigation: a review of the
literature. International Endodontic Journal
Juni 2007.
Noortje Akveld, Tijmen Hiep, Luc van der Sluis
(l.vd.sluis@acta.nl).

Colofon
Inhoudsopgave
Welkomstwoord van de voorzitter
De endodontische diagnose - deel 1 1
Seminar “Goodbye to Lateral Compaction” 5
5e Lustrum van de NVvE - een fotoimpressie - 6
Aankondiging Najaarscongres ‘Endodontische Diagnostiek’ 7
Lezing Kishor Gulabivala en Jan Warnsinck 8
Hans Genetlezing 9
Programma Najaarscongres NVvE 10
Promotie Luc W.M. van der Sluis 11
Agenda september - december 2007 12
De endodontische diagnose - deel 2 13
Nieuwe producten 16
Inhoud
september 2007/2
Uitgever; Nederlandse Vereniging voor Endodontologie (NVvE)
©NVvE
e-mail; secretariaat@nvve.com
correspondentieadres; NVvE, Postbus 53, 2100 AB Heemstede
vormgeving; ACTA, facilitaire dienst, Afd. Vormgeving&Fotografie
drukwerk; c.c. callenbach b.v.
Redactie:
Els Duijst (hoofdredacteur)
Andreas Braun
Aukje Bouwman
Maikel Vogels
Luc van der Sluis
Annemarie Verhoef