nr. 4 - december 2010 - Bronovo Ziekenhuis

dec/2010 9 4
u i t g a v e : j a a r g a n g : n u m m e r :
in d i t n u m m e r :
• Minder wachten en betere begeleiding door zorgpad
• Bronovo krijgt borstvoedingscertificaat
• Goede beoordeling zorg borstkanker
• Hartrevalidatie op maat bij Capri-Bronovo
• Hemochromatose op tijd herkennen
• Nieuwe specialisten stellen zich voor
Zorgpaden: integrale en multidisciplinaire zorg
Patiënten centraal
in zorgproces
Dit najaar zijn in Bronovo twee ‘zorgpaden’ van start gegaan, één voor borstkankerpatiënten die hormonale therapie
ondergaan en één voor patiënten met thoracale klachten. Het zorgpad stroomlijnt de zorg voor deze patiëntengroepen,
waardoor zij snel en goed begeleid worden. In de loop van 2011 komen er meer zorgpaden bij.
Wat is een zorgpad nu precies “Geen lopende band in
elk geval, waarop de patiënt zijn behandeltraject doorrolt”,
vertellen stafmedewerkers zorg Marja Paardekooper
en Eline Elsinga. Bij een zorgpad worden – in goed multidisciplinair
overleg – afspraken gemaakt en vastgelegd
voor bepaalde patiëntengroepen, met het doel de zorg
voor zowel patiënt als ziekenhuis zo goed mogelijk te
organiseren. Zorgpaden zijn zinvol voor patiëntengroepen
waarbij iedereen ongeveer dezelfde stappen in de
behandeling doorloopt. Paardekooper: “De ontwikkeling
en implementatie van een zorgpad kost tijd en aandacht,
maar het biedt ook kansen om het zorgproces goed tegen
het licht te houden.” Een zorgpad kan de communicatie
tussen zorgverleners en de patiënten en hun familie verbeteren
en het coördineert het zorgproces door ieders rol
vast te leggen.
Om de tafel
Het ontwerpen van een zorgpad vraagt behoorlijk wat
tijd. Zo heeft de ontwikkeling van het zorgpad hormonale
therapie ruim een jaar geduurd. Paardekooper: “Maar
iedereen was enthousiast en we hebben essentiële dingen
kunnen veranderen. Bij de hormonale therapie is de internist
bijvoorbeeld voortaan leidend in het proces. Iedereen
zag in dat de zorg aan de vrouwen die deze behandeling
ondergaan, daarmee verbeterde.”
Marja Paardekooper
Het aantal zorgpaden zal de komende jaren toenemen.
Op dit moment wordt gewerkt aan de implementatie van
het zorgpad stervensfase. Zorgpaden voor zwangeren
met hoge bloeddruk, patiënten met colorectale tumoren
en patiënten die een totale heup- of knieprothese nodig
hebben, zijn in de maak of staan gepland. Paardekooper:
“De essentie van elk zorgpad is dat je met een multidisciplinair
team om de tafel gaat zitten en goede afspraken
maakt. Dat werkt direct want in de drukke dagelijkse
praktijk schiet afstemming over werkprocessen er weleens
bij in.”

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
2
Zorgpad hormonale therapie: goede
begeleiding en aandacht voor bijwerkingen
Meer structuur en betere afstemming tussen de vele betrokkenen,
dat waren belangrijke doelen bij de ontwikkeling van
het zorgpad hormonale therapie. “Afspraken over de rolverdeling
zijn binnen een lang traject als hormonale therapie
erg belangrijk”, legt verpleegkundig specialist (nurse practitioner)
Margreet Kroon uit.
Onno Guicherit (chirurg), Margreet Kroon (verpleegkundig specialist)
en Nir Weijl (internist), allen betrokken bij het zorgpad hormonale
therapie
Het zorgpad hormonale therapie is op 1 oktober gestart,
te kort geleden dus om conclusies te trekken. “Maar het
feit dat alle betrokkenen samen hebben nagedacht over
knelpunten en mogelijkheden om de zorg voor deze
patiënten groep te verbeteren, levert nu al winst op.” Er
zijn bijvoorbeeld afspraken gemaakt met de reumatoloog,
opdat patiënten op tijd gescreend worden op osteoporose,
een bijwerking van hormonale therapie. Daarnaast heeft de
verpleegkundig specialist een belangrijke rol gekregen bij
de begeleiding van de patiënten. Zij is het aanspreekpunt
en zal de patiënt afwisselend met de arts op de poli zien.
Kroon: “Tijdens de actieve behandeling, de operatie, radiotherapie
en chemotherapie, krijgen patiënten al veel steun
van de mammacare- en oncologieverpleegkundigen. Tijdens
de vijf jaar hormonale therapie die volgt, verminderde
dat wat. Maar goede begeleiding is ook hier belangrijk, ook
om in te kunnen spelen op bijwerkingen, die voor patiënten
soms een reden zijn om af te haken.” Hormonale therapie
wordt steeds veelomvattender en steeds ingewikkelder,
bijvoorbeeld omdat de patiënt halverwege het traject overstapt
op andere medicatie. Dit zorgpad garandeert ook dat
het traject medisch goed bewaakt wordt.
Kroon kijkt tevreden terug op de ontwikkeling van het
zorgpad. “Het voordeel van deze aanpak is dat je het met
elkaar doet. Je bent samen verantwoordelijk en bekijkt
samen wat beter kan.”
Zorgpad thoracale klachten: kort wachten
en geen onnodige onderzoeken
Bij de Eerste Harthulp van Bronovo gaat het in tachtig
procent van de gevallen om thoracale klachten en bij
de diagnose zijn veel verschillende disciplines betrokken.
Een goede reden om voor dit traject een zorgpad te ontwikkelen.
Unithoofd Hendrik-Jan Colijn en Arieke van ’t Zelfde, CCUverpleegkundige,
vertellen dat ze met alle betrokkenen om
de tafel zijn gegaan om een globale schets te maken van
de routing voor de patiënten: laboratorium, hartfunctieafdeling,
radiologen, Eerste Harthulp en medici. Colijn:
“Ons doel was: kortere wachttijden voor de patiënt en
meer kwaliteit, bijvoorbeeld door te voorkomen dat er
onnodige onderzoeken worden gedaan.” Vervolgens is een
nulmeting gedaan om de wachttijden in kaart te brengen.
Hendrik-Jan Colijn (unithoofd CCU/EHH), Melanie Pos (CCU/EHH verpleegkundige)
en Mirjam Haverkamp (cardioloog)
Verbeteringen
Het multidisciplinaire overleg heeft een aantal verbeteringen
opgeleverd. Zo is afgesproken dat het ECG voortaan
door twee verpleegkundigen wordt bekeken en wordt
afgetekend door een arts. De rollen van alle betrokkenen
– arts-assistenten, cardiologen, secretaresse, poli, Radiolo-

gie – zijn duidelijk vastgelegd en voor de fietsproef gelden
aangepaste richtlijnen. Van ’t Zelfde: “Concrete afspraken
met de Radiologie zorgen bijvoorbeeld voor een betere
doorlooptijd. Ook intern heeft de ontwikkeling van dit
zorgpad duidelijkheid geschept.” De Eerste Harthulp werkt
inmiddels volgens de nieuwe afspraken, naar tevredenheid.
“Ik kan niet wachten op het klanttevredenheidsonderzoek”,
aldus Colijn.
Voor de patiënt is een informatiekaart ontwikkeld, zodat
die weet wat hij tijdens het proces op de afdeling kan
verwachten. Colijn wijst huisartsen er graag op patiënten
voor te bereiden op het feit dat zij bij een bezoek aan de
Eerste Harthulp, indien nodig, uitgebreid onderzocht worden:
“Patiënten denken soms dat ze komen voor ‘even
een ECG’tje’. Dat is niet het geval. De onderzoeken nemen
gemiddeld vier tot zes uur in beslag.”
3
Huisarts centraal
“Mensen kiezen voor
één gezicht”
Naam: Mathilde Millenaar
Praktijk: Hubertusduin
Huisarts sinds: vijf jaar
In deze rubriek staat steeds een huisarts centraal. We vragen
hem of haar naar praktijk, inspiratie en de samenwerking
met Bronovo.
Waarom heeft u gekozen voor het vak huisarts
Vanwege de breedte van het vak, ik ben een echte generalist.
Daarbij is het mooi om de arts van een gezin te
zijn, van de wieg tot het graf. Dat spreekt me erg aan en
ik denk ook dat het nog steeds kan. Ook als een arts niet
tachtig uur per week beschikbaar is, kiezen mensen zelf
voor één gezicht.
Heeft u last van de toegenomen regeldruk
Ik kan het nog niet goed inschatten. Er is veel administratieve
rompslomp voor de verzekeraars en we hebben heel
veel werk aan het declareren. Met de komst van de DBC’s
zal dat niet beter worden. En dan zijn er ook nog alle vergaderingen
voor de Zorggroep en de cijfers die daarvoor
ingeleverd moeten worden. Aan de andere kant: ik ben pas
vijf jaar huisarts. Ik weet niet hoe het vroeger was. We zijn
hier in Hubertusduin nu net fris gestart, we zien het wel.
Mathilde Millenaar
Kunt u uw praktijk karakteriseren
Samen met een collega ben ik op 1 oktober gestart in de
HOED in Hubertusduin. Wij zitten daar onder één dak met
drie andere huisartsen, een apotheker en fysiotherapie.
Het is een praktijk met veel ouderen, veel expats, veel
hoogopgeleiden. Geen dwarsdoorsnede van de samenleving
dus, maar in de praktijk maakt het niet veel uit. Voor
ik hier begon, was ik een beetje bang dat mijn patiënten
met uitgeprinte diagnoses van Google binnen zouden
komen. Dat valt erg mee. Ook hoogopgeleide mensen
weten vaak weinig van hun eigen lichaam.
U werkt in een samenwerkingsverband. Is er nog toekomst
voor solisten
Ik voer mijn praktijk samen met een collega. Het is prettig
om zaken met elkaar te kunnen bespreken en omdat
hij een andere dokter is dan ik, vullen we elkaar aan. Het
maakt de praktijk sterker. Ikzelf zou nooit solist willen zijn,
het lijkt me oereenzaam. Ik heb altijd gezegd dat ik wil
samenwerken. Toch denk ik dat je ook als solist een goede
huisarts kunt zijn, als je zorgt dat je jezelf op tijd bijschoolt
et cetera. Het zijn de strenge eisen van de zorgverzekeraars
en de invoering van de DBC’s die het werk voor solisten
onmogelijk maken.
Hoe is uw samenwerking met Bronovo
De specialisten van Bronovo zijn goed toegankelijk, telefonisch
overleg is meestal mogelijk. Nu ik op het terrein van
het ziekenhuis zit, hoop ik de specialisten ook persoonlijk
te leren kennen. Daar wil ik de komende jaren wel in investeren.
Omdat de ouderenpoli naast ons in het gebouw zit,
heb ik de artsen daar al leren kennen. Dat werkt prettig.

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
4
Bronovo ontvangt certificaat Zorg voor borstvoeding
“Het is belangrijk borstvoeding
professioneel te benaderen”
Ook voor de beste zorg en begeleiding rond borstvoeding,
zijn vrouwen bij Bronovo aan het juiste adres. Dat blijkt uit
het certificaat Zorg voor borstvoeding, uitgegeven door de
Wereldgezondheidsorganisatie en Unicef, dat het ziekenhuis
in oktober verkreeg. Het borstvoedingscertificaat past binnen
de visie op vrouw & kindzorg van Bronovo, waarbij de
zorg en service voor het gezin centraal staan en moeder en
kind zoveel mogelijk samen worden opgenomen.
Het certificaat is een kwaliteitskeurmerk dat aangeeft dat
moeders op een deskundige wijze geïnformeerd en begeleid
worden bij het geven van borstvoeding, ook als moeder
en kind door omstandigheden van elkaar gescheiden
zijn. Lactatiekundige Marjes Elling: “Als zorgverlener is het
onze taak goede voorlichting te geven. Dat betekent dat
we aangeven dat borstvoeding – in de meeste gevallen –
de beste keuze is.” “Maar de keuze van de moeder blijft
ons uitgangspunt”, benadrukt Van der Kolff. Ook vrouwen
die niet kiezen voor borstvoeding kunnen uiteraard rekenen
op volledige ondersteuning.
Huid op huid
Bronovo laat zich leiden door de tien vuistregels voor het
slagen van borstvoeding, opgesteld door de Wereldgezondheidsorganisatie
en Unicef. De vuistregels bepalen
bijvoorbeeld dat een ziekenhuis een beleid moet hebben
op het gebied van borstvoeding en dat moeders binnen
een uur na de geboorte geholpen moeten worden bij het
voeden. Een interne beoordeling heeft geleid tot een plan
van aanpak. Elling: “Het afgelopen jaar zijn alle medewerkers
en artsen geschoold. Jaarlijks is er een herhaling. Die
gestructureerde aanpak is echt nieuw. Verder hebben we
protocollen opgesteld, bijvoorbeeld voor de voorlichting
aan zwangeren, op dit moment nog een aandachtspunt,
en een aantal folders ontwikkeld. Eén van de belangrijke
aanpassingen in ons beleid is dat een kindje na een keizersnede
bloot bij de vader ligt tot huid-op-huidcontact met
de moeder mogelijk is.”
Trudie van de Kolff en Marjes Elling met de behaalde certificaten
Nieuw is de aandacht voor borstvoeding in Bronovo niet.
“We willen dat elk kind de kans op borstvoeding krijgt”,
legt praktijkopleider Trudie van der Kolff uit. Daarom heeft
Bronovo een lactatiekundige in dienst, die moeders advies
kan geven, en werd in 2007 de werkgroep Borstvoeding
opgericht die nadenkt over de beste begeleiding, door
zowel verpleegkundigen en verloskundigen als artsen.
De werkgroep stelde zich ten doel het borstvoedingscertificaat
te behalen. In september zijn de afdelingen drie
dagen gevisiteerd door de Stichting Zorg voor Borstvoeding,
waarbij ook medewerkers en pas bevallen vrouwen
en zwangeren geïnterviewd zijn. Op basis van de uitkomst
van de visitatie is het certificaat toegekend aan zowel de
Kraamafdeling, de Verloskamers, de Kinderafdeling als de
Verloskundigenpraktijk Bronovo.
Trots
Verpleegkundigen en artsen zijn enthousiast over de aandacht
voor borstvoeding, hoewel sommigen in eerste
instantie dachten: dat weten we allemaal wel. Van der
Kolff: “Iedereen heeft een mening over borstvoeding, vaak
gebaseerd op persoonlijke ervaringen. Het is echter belangrijk
dit onderwerp vanuit je professie te benaderen.”
Bij de beoordeling voor het certificaat wogen de ervaringen
van de moeders het zwaarst. “Dat motiveert”, vinden Van
der Kolff en Elling. “Er zijn zoveel kwaliteitsplannen tegenwoordig,
maar een plan is van papier. Dit gaat over zorg.
We zijn trots dat de moeders ons goed beoordeeld hebben.”
De werkgroep Borstvoeding blijft bestaan. Er wordt nu
gewerkt aan de aandachtspunten uit het visitatierapport,
bijvoorbeeld de voorlichting en de doorverwijzing naar
borstvoedingsorganisaties die de moeder kunnen ondersteunen
als zij met het kindje naar huis gaat. Het certificaat
is drie jaar geldig.

Even voorstellen… dr. Valeska Terpstra, patholoog
5
“Ik ben gek op de
microscoop”
Een half jaar werkt Valeska Terpstra nu in Bronovo, met plezier: “Ik vind het prettig dat ik hier met alle facetten van de
pathologie in aanraking kom.” De pathologie is niet het zichtbaarste specialisme binnen een ziekenhuis. Terpstra vertelt
hoe het vak haar boeit.
een directe link tussen onderzoek en de kliniek. Meer dan
bij het basale onderzoek dat ik eerder deed, heb ik hier het
gevoel dat ik me nuttig maak voor de patiënten.”
Overleggen
“Ik ben gek op de microscoop”, verklaart Terpstra. Maar
hoe zeer de afdeling pathologie in het AMC ook beviel, een
nadeel vond Terpstra dat ze zich steeds meer specialiseerde
(op lever, maag- en darmgebied). “In Bronovo zie ik alles
en heb ik een veel directer contact met de artsen. Niet
alléén de microscoop dus, maar ook veel overleg. Een aantal
keer per week hebben we een multidisciplinaire bespreking,
bijvoorbeeld van alle oncologiepatiënten, waarbij we
samen de behandeling bepalen.”
Het aandachtsgebied lever, maag en darmen houdt Terpstra
wel vast. “We vullen elkaar aan op de afdeling, je kunt
niet alles van alles weten. Wat je door de microscoop ziet,
is nooit standaard. Er is zoveel variatie. Dat houdt het boeiend.”
Spannend zijn de momenten waarop een chirurg
tijdens de operatie de hulp van een patholoog inroept. Dan
wordt binnen een half uur een coupe gemaakt en beoordeeld,
waarna de chirurg kan beslissen hoe de operatie
voortgezet wordt.
Op dit moment en in de nabije toekomst spelen samenwerkingsverbanden,
ook met andere ziekenhuizen, een
belangrijke rol binnen de pathologie. Apparatuur is duur
en er moet veel bezuinigd worden. “Door samen te werken
kunnen we met minder middelen dezelfde kwaliteit blijven
leveren.”
Valeska Terpstra
Terpstra studeerde geneeskunde aan de Universiteit van
Amsterdam en vertrok al voor haar co-schappen naar
Amerika om onderzoek te doen: basaal onderzoek naar de
rol van immuuncellen bij het ontstaan van hart- en vaatziekten.
“Daar werkte ik vooral met cellen en muizen.” In
het Sylvius Laboratorium in Leiden promoveerde ze op dit
onderzoek om vervolgens co-schappen te gaan lopen in
Amsterdam. “Ik twijfelde”, zegt Terpstra. “Zou ik dokter
worden of onderzoeker De co-schappen vond ik erg leuk
en het specialisme pathologie bracht uitkomst. Het legt
Vertrouwen
De patholoog staat altijd wat op de achtergrond, aldus
Terpstra, omdat er geen direct patiëntencontact is. “Misschien
is dat wel goed en kan ik daardoor het preparaat
helemaal objectief beoordelen. Soms constateer ik heel
slecht nieuws. De behandelaar vormt dan een buffer tussen
mij en de patiënt, waarbij vertrouwen heel belangrijk is.”
Ook huisartsen sturen soms een stukje weefsel in ter beoordeling.
Terpstra benadrukt het belang van goed overleg
over de patiënt en nodigt huisartsen uit vooral te bellen bij
vragen over de uitslag.

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
6
Lezersonderzoek huisartsenbulletin: de uitslag
en leesbaarheid, de informatieve waarde, persoonlijke interessegebieden
en de vorm en frequentie van het blad. Ook
vroegen we u een rapportcijfer te geven.
Bij het juninummer van dit huisartsenbulletin ontving u een
enquêteformulier. De 75 huisartsen die de enquête invulden,
zijn positief over het blad. Ruim de helft van de respondenten
geeft aan het blad altijd te lezen en meer dan tachtig
procent beoordeelt de inhoud en leesbaarheid als goed. De
beknoptheid van de artikelen is een aandachtspunt.
Bronovo vindt het belangrijk te weten wat huisartsen van
haar informatiebulletin vindt. Daarom heeft de afdeling
Kwaliteitszorg in de zomer een evaluatie gehouden onder
de huisartsen die het bulletin ontvangen. 439 huisartsen
in de regio ontvingen bij Bronovo’s informatiebulletin een
enquêteformulier met vragen over onder meer de inhoud
Gemiddeld een 7,8
75 huisartsen hebben de enquête ingevuld. Uit de antwoorden
die zij gaven, blijkt onder meer dat de meeste huisartsen
het informatiebulletin regelmatig lezen. De helft van
de respondenten geeft aan het blad altijd te lezen. Over de
inhoud en leesbaarheid zijn de respondenten tevreden: de
leesbaarheid en inhoud scoren ‘goed’ bij respectievelijk 79
en 75 procent en ‘zeer goed’ bij 9 respectievelijk 6 procent.
Niemand beoordeelt dit onderdeel als onvoldoende. Alle
respondenten geven aan nieuwe informatie in het informatiebulletin
te vinden. Die informatie wordt door meer dan
80 procent meestal of altijd als nuttig ervaren en door 75
procent meestal of altijd als interessant. Respondenten zijn
het meest geïnteresseerd in informatie over nieuwe specialisten
en over medisch inhoudelijke zaken.
Tot slot blijkt dat 78 procent van de respondenten het bulletin
het liefst in papieren vorm per post ontvangt en dat
93 procent tevreden is met de frequentie. Het informatiebulletin
krijgt gemiddeld het cijfer 7,8.
Op het enquêteformulier was ook ruimte voor opmerkingen.
Veel huisartsen geven daar aan behoefte te hebben
aan een nieuwe ‘smoelenboek’ met actuele telefoonnummers.
Ook wijzen ze erop de artikelen beknopt te houden.
Nota bene: 14 december
huisartsensymposium longkanker
4 december 2010 in het
bus 22. Tram 2, 3 en 6 halte
richting Duinzigt.
m en Utrecht volgt u op het
an de Utrechtse Baan gaat u
n-Bad. Bij het eerste stoplicht
ovo’.
uw aanwezigheid bij het
2010 kenbaar maakt via
men met:
4 december 2010!
Longkanker is één van de meest voorkomende soorten kanker.
Wereldwijd krijgen jaarlijks meer dan één miljoen mensen
de ziekte. Hun prognose
is niet gunstig, maar
www.bronovo.nl
Longkanker:
voorwaarts maar voorzichtig
Nieuwe ontwikkelingen in
diagnostiek en therapie
Dinsdag 14 december 2010
van 17.00 - 19.30 uur
Auditorium Bronovo, Den Haag
er zijn de laatste jaren
wel veel nieuwe gunstige
ontwikkelingen. Voor een
kleine groep patiënten is
grote vooruitgang geboekt
en in de toekomst is meer
positief nieuws te verwachten.
Het symposium over
longkanker, dat Bronovo
op 14 december organiseert,
belicht de nieuwe
ontwikkelingen in diagnostiek
en therapie.
Het symposium over longkanker vindt plaats op dinsdag
14 december van 17.00 - 19.30 uur. Aansluitend is er een
Italiaans buffet. Het symposium is geaccrediteerd. Aan de
toegang zijn geen kosten verbonden.
Longarts Roos van der Heijde is een van de sprekers op het
symposium: “Wij zien het als onze taak om huisartsen op de hoogte
te houden, zodat zij hun patiënten goed kunnen voorlichten.”

Website mammapolithuis.nl gelanceerd
7
Op 28 oktober werd de website www.bronovo.mammapolithuis.nl
gelanceerd. Deze site is een bron van informatie
voor patiënten die zijn doorverwezen naar onze
Mammapoli. Bovendien kan de patiënt kennismaken met het
behandelteam.
hun behandelaars aan het woord te horen voordat ze de
poli bezoeken. Bij de keuze van informatie is rekeninggehouden
met het patiëntenbestand van Bronovo. “Wij weten
dat onze patiënten van de hoed de rand willen weten”,
aldus Van der Wilden. “Daarom zijn we de diepte ingegaan
bij de uitleg.”
De site vormt een aanvulling op de mondelinge en schriftelijke
informatie die patiënten in Bronovo ontvangen.
“We gaan in die zin met onze tijd mee. Daar komt bij dat
patiënten sowieso gaan googelen. We zien het als taak om
ook op internet goede informatie aan te bieden. Niet alle
informatie is immers betrouwbaar, daar wijzen we patiënten
op.”
Bijzondere sfeer
De lancering van de website vond plaats tijdens de borstkankerinformatiemarkt
in Bronovo. Daarbij werd het verpleegkundig
team dat verantwoordelijk is voor de patiënten
met borstkanker, toegesproken door bestuurslid Renée
Barge. Zij refereerde daarbij aan de CZ-rapportage, waarin
Bronovo goed uit de bus komt.
De markt, met het thema ‘Op weg naar herstel’, werd goed
bezocht. Van der Wilden: “We zouden om 14.30 uur beginnen,
maar om 14.00 stonden er al mensen voor de deur.
We moesten De Orangerie na de lunch dus razendsnel
ombouwen!” Op de markt was bijvoorbeeld informatie te
vinden over terugkeer naar werk, verzekeringen, hypotheken
en bewegen na borstkanker, maar ook over pruiken,
protheses, make-up en lingerie. Veel belangstelling was er
voor de Shiatsu-stoelmassage en yoga. Patiënten en voormalig
patiënten van Bronovo waren persoonlijk uitgenodigd,
zonodig in het Engels.
Opvallend was de bijzondere sfeer. Keunen: “Er was echt
een gevoel van saamhorigheid. Veel mensen kwamen ons
vertellen hoe het nu met ze ging. Als casemanagers van de
patiënt bouwen we een band op. Dat blijft mensen blijkbaar
bij.”
Mammacareverpleegkundigen Pauline Keunen, Lida van der Wilden
en Victoria Skinner en chirurg Jisk Heslinga, bij de lancering van de
website.
Bij de ontwikkeling van de website is Bronovo niet over één
nacht ijs gegaan. Mammacareverpleegkundigen Lida van
der Wilden en Pauline Keunen vertellen dat ze een persoonlijke
en inhoudelijke site wilden maken, waarin de visie van
Bronovo - het ‘samen zorgen’ - terugkomt. “We laten zien
dat we in Bronovo echt multidisciplinair te werk gaan. We
kennen elkaar en alle leden van het behandelteam hebben
hun aandeel.” Het resultaat is een website met veel achtergrondinformatie
over de verschillende onderzoeken en de
behandeling bij borstkanker. Van de leden van het behandelteam
zijn filmpjes opgenomen die op de website te zien
zijn. Keunen: “Dat maakt de site persoonlijk.” Uit de eerste
reacties blijkt dat patiënten het inderdaad op prijs stellen
Patiënten met borstkanker krijgen een visitekaartje met het adres van
de website www.bronovo.mammapolithuis.nl.

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
8
Goede beoordeling zorg
borstkanker
Bronovo scoort goed in landelijk onderzoek naar de zorg voor patiënten met borstkanker. Het gaat hierbij om de Consumer
Quality Index (CQI) mammacare 2009, waaruit ook de ‘CZ-lijst’ voortkwam. Bronovo krijgt hoge cijfers op het gebied van
be jegening en de wachttijden voor een operatie zijn kort.
overgang naar revalidatie. Daarnaast bevat de vragenlijst
specifieke vragen over onder meer de onderzoeken, het
behandelplan en de operatie.
Kwaliteitsmedewerker Simone Schellekens: “Wat betreft korte
wachttijden tot de operatie scoren we het beste van Nederland.”
Het landelijke Consumer Quality onderzoek onder borstkankerpatiënten
is uitgevoerd in opdracht van een aantal
verzekeraars, die de resultaten gebruiken bij de inkoopgesprekken
met ziekenhuizen. Onderzocht zijn mammacarepatiënten
die verzekerd zijn bij Achmea, Agis, CZ/Delta
Lloyd, Menzis, Multizorg VRZ, Uvit en Unive. De vragenlijsten
zijn in de maanden november en december 2009 uitgezet.
Het totaal aantal respondenten was 11.492, verdeeld
over 94 ziekenhuizen (netto respons 49%). De respons voor
(ex)patiënten van Bronovo was 46%.
Vragenlijst
De vragenlijst bestaat uit 114 vragen verdeeld over tien
thema’s. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de bejegening
door zorgverleners, de informatievoorziening, de afstemming
tussen zorgverleners, psychosociale zorg en de
Resultaten
De steekproef in Bronovo is met 76 deelnemers, minder
dan de helft van het aantal patiënten met borstkanker dat
jaarlijks wordt behandeld, relatief klein. Bronovo scoort
op vier thema’s en vier losse vragen significant beter dan
gemiddeld. Bronovo scoort op geen enkele vraag significant
slechter. Enkele specifieke uitkomsten: op het gebied
van bejegening door zorgverleners, verpleegkundigen en
chirurgen en op het gebied van autonomie scoort Bronovo
significant hoger dan gemiddeld. Bij de vraag ‘Luisterden
verpleegkundigen aandachtig naar u’ scoort Bronovo als
enige 100%! Bij het thema bejegening door verpleegkundigen
scoort Bronovo het allerhoogste van Nederland.
De bejegening door de chirurg tijdens de operatiefase
vond 92% van de respondenten goed, tegen een landelijk
gemiddelde van 70%. De chirurg luisterde in 94% van de
gevallen goed (landelijk 74%) en hij nam volgens 95%
van de respondenten de tijd (landelijk 66%). Ook op het
gebied van autonomie scoort Bronovo het beste van Nederland.
Het gaat er hierbij bijvoorbeeld om of de patiënt kan
meebeslissen over het behandelplan, of zorgverleners zaken
begrijpelijk uitleggen en of er gelegenheid is om vragen te
stellen.
Bij het thema ‘afstemming tussen zorgverleners’ heeft 65%
‘goed’ ingevuld (landelijk 56%) en 30% ‘meestal goed’.
Hier liggen dus wellicht nog mogelijkheden voor verbetering.
Patiënten hoeven in Bronovo niet lang te wachten op een
operatie: bijna 70% kan binnen tien dagen geopereerd
worden als dat nodig is. Landelijk ligt dit percentage op
slechts 27%.
CZ-lijst
CZ kreeg veel media-aandacht toen het een deel van de
CQI-vragenlijst gebruikte om ziekenhuizen in te delen in
vier categorieën van voorkeur. Naast de CQ-index baseerde
CZ zich op gegevens die aangeleverd zijn aan Zichtbare
Zorg. Bronovo valt volgens CZ in de categorie ‘goede
zorg’. Voor de categorie ‘beste zorg’ moet een ziekenhuis
significant hoger scoren dan het marktgemiddelde. Het cijfer
dat patiënten aan Bronovo gaven, is met 8.3 weliswaar
hoger dan gemiddeld, maar het verschil is, mede door het
relatief lage aantal deelnemers, niet significant. Geen enkel
Haags ziekenhuis kreeg het predicaat ‘beste zorg’ van CZ.

Even voorstellen…
Onno Schuitema, plastisch chirurg
9
Op 1 november 2010 is Onno Schuitema begonnen als plastisch
en reconstructief chirurg in Bronovo. Hij streeft naar
nauwe samenwerking met bijvoorbeeld de specialismen dermatologie
en chirurgie.
Voor hij naar Bronovo kwam, werkte Schuitema in het Erasmus
Medisch Centrum, waar hij ook zijn opleiding genoot.
De laatste jaren was hij er staflid. “Na mijn medische studie
in Leiden ben ik me gaan richten
op de plastische chirurgie en ben ik
werkzaam geweest in het MCH Den
Haag als assistent chirurgie en in het
Lucas Andreas in Amsterdam voor de
plastische chirurgie. Mijn vooropleiding
heb ik in het Rijnland Ziekenhuis
in Leiderdorp gehad, waarna ik
in Rotterdam de vervolgopleiding
volgde.
Binnen de plastische chirurgie heb
ik me de laatste jaren gericht op
oncologische reconstructies, zowel
mammareconstructies als complexe
hoofd-halsreconstructies. Ook richtte
ik me op de traumatologie, waarvoor
vanuit de havens een ruim aanbod
was. Behoudens mijn werkzaamheden
in het EMC, werkte ik in het Sint
Franciscus Gasthuis in Rotterdam
waar algemene plastische chirurgie
werd uitgeoefend. Binnen Bronovo
zal ik bovengenoemde werkzaamhe-
Onno Schuitema
den voortzetten en streven naar een nauwe samenwerking
met aanpalende disciplines zoals dermatologie en chirurgie.”
Schuitema is getrouwd en heeft een zoon van drie en een
dochter van negen maanden. Zijn hobby’s zijn wedstrijdzeilen
met catamarans, hardlopen en vakanties boeken. “Ik
hoop op een fijne en goede samenwerking met mijn collega-specialisten
in Bronovo en de huisartsen in de regio.”
Commissie Eerste Lijn ingesteld
Samenwerking Bronovo en huisartsen
nu centraal gecoördineerd
Op 28 september is de Commissie Eerste Lijn geïnstalleerd.
Het doel is de contacten tussen de eerste lijn en ons ziekenhuis
te verstevigen en te intensiveren, in het belang van de
zorg voor de patiënt. De commissie bestaat uit drie huisartsen,
een vertegenwoordiger van de organisatie Huisartsen
Kring Haaglanden, een apotheker, de coördinator huisartsen
van Bronovo (Jan Berssenbrugge), vijf specialisten en
Renée Barge, die de Raad van Bestuur vertegenwoordigt.
Klinisch chemicus en hoofd laboratorium Ad Castel is voorzitter:
“We beginnen ermee te inventariseren welke vormen
van samenwerking er op dit moment zijn, wat we daarin
kunnen verbeteren en hoe we de samenwerking kunnen
uitbreiden. Onderwerpen die de aandacht krijgen, zijn bijvoorbeeld
de bereikbaarheid van specialisten en de nascholing.”
Het is de bedoeling dat er volgend jaar weer een
gezamenlijke nascholing plaatsvindt voor zowel specialisten
als huisartsen, met inbreng van beide beroepsgroepen. Ook
denkt de commissie na over andere vormen voor de huisartsenpraatjes,
waarbij specialisten bijvoorbeeld ook kunnen
afreizen naar een HOED om daar een actueel onderwerp
toe te lichten. Castel: “De samenwerking tussen Bronovo
en de huisartsen had al veel aandacht, maar deze commissie
zal die aandacht beter coördineren en de relatie daarmee
écht verbeteren.”

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
10
Capri-Bronovo levert
hartrevalidatie op maat
Op 1 augustus is het Regionaal Hartrevalidatiecentrum Bronovo overgenomen door Capri Hartrevalidatie uit Rotterdam.
Op 1 oktober verhuisde het centrum naar Hubertusduin, op het terrein van Bronovo. “Capri-Bronovo Hartrevalidatie is een
sterke combinatie”, vertelt directeur Niek Baart in één van de mooie, lichte ruimtes van het nieuwe pand. “Samen bieden we
de hartrevalidatie van de toekomst.”
Capri Hartrevalidatie verzorgt voor de regio Rotterdam
sinds 1978 een revalidatieprogramma dat speciaal voor
hartpatiënten is ontwikkeld. Bronovo’s hartrevalidatie was
tot voor kort het hartrevalidatiecentrum voor de regio Den
Haag. Om financiële redenen was het echter noodzakelijk
de krachten te bundelen. “Voor ons cardiologen is het van
belang de kwaliteit van de
hartrevalidatie te waarborgen
voor onze patiënten
en onze verwijzers. Er is
gekozen voor Capri vanwege
hun jarenlange ervaring
en visie”, licht cardioloog
Mirjam Haverkamp toe.
Tijdens de hartrevalidatie
maken patiënten de stap
naar het herstel na hun
opname. Daarom is het
goed als de revalidatie
plaatsvindt bij de mensen
in de buurt en onderdeel
wordt van het dagelijks Mirjam Haverkamp
leven. Capri brengt de
hartrevalidatie zoveel mogelijk naar de mensen toe, door
sportzalen in de wijk te gebruiken bijvoorbeeld. “Dat is een
goede visie”, zegt Haverkamp, “Hoewel het voor ons wennen
is. Wij waren juist gewend dichtbij het ziekenhuis te
opereren.”
Voor Capri was de kwaliteit van de patiëntenzorg een
zwaarwegende reden om Bronovo’s hartrevalidatie over
te nemen. Niek Baart: “We hebben een goed gevoel bij
Bronovo, wij zien de overname als een kans om de kwaliteit
van ons programma op een hoger niveau te brengen.
Zelfde kwaliteit, meer mogelijkheden
Inhoudelijk komt het programma van Capri-Bronovo Hartrevalidatie
op veel punten overeen met hoe het was. Haverkamp:
“Het is prettig dat de cardiologen van Bronovo de
medische verantwoordelijkheid houden. De kwaliteit en
veiligheid voor onze patiënten blijft hierdoor gegarandeerd.
We werken volgens de geldende richtlijnen en er wordt net
zo goed, zo niet beter, over de individuele patiënten nagedacht
als voorheen.” Wat anders is, is de organisatie en de
invulling van het programma. “De Capri-methode legt de
nadruk op de psychische en sociale kant van het herstelproces”,
legt Baart uit. “En de bewegingstrainingen organiseren
we bij voorkeur in grotere groepen.” De patiënt
wordt bijvoorbeeld niet meer door een verpleegkundige
door het proces geloodst, maar door een maatschappelijk
werker. En de trainingen vinden grotendeels plaats in een
grote zaal in Voorburg, waar patiënten rennen en goed aan
hun conditie werken. Omdat veiligheid voorop staat, is in
de zaal een team aanwezig met een arts, verpleegkundige,
maatschappelijke werker en fysiotherapeut. In Hubertusduin
is een kleinere trainingsruimte
voor een speciale
patiëntengroep: mensen
die laagbelastbaar zijn
vanwege bijvoorbeeld
hartfalen of patiënten
met andere fysieke beperkingen.
Haverkamp: “Met
meerdere locaties kunnen
we nog meer maatwerk
leveren.”
Zorgen voor mensen
Voor de medewerkers is de
overname en de nieuwe
Niek Baart
samenwerking soms nog
wennen. “We hebben
allemaal de intentie goed voor mensen te zorgen”, zegt
Haverkamp. “Vanuit dat uitgangspunt leren we van elkaar,
wisselen we uit. Maar de periode voorafgaand aan de overname
was onrustig: de medewerkers van het Hartrevalidatiecentrum
zijn heel betrokken bij Bronovo en hun werk en
vonden het – heel begrijpelijk – moeilijk om soms na veel
jaren ‘hun’ hartrevalidatie te moeten opgeven en niet meer
in dienst van Bronovo te zijn. Het samengaan met Capri
was noodzakelijk, tegelijkertijd is het een nieuwe kans voor
iets moois. De hartrevalidatie in Den Haag en omstreken
kan namelijk alleen maar beter worden!”
Wie ‘iets’ aan zijn hart heeft, kan bij Capri-Bronovo Hartrevalidatie
terecht. Toch is dat voor veel mensen die een
hartincident meemaken nog niet vanzelfsprekend. “Wat
deelnemers aan de Capri-programma’s vaak gemeenschappelijk
hebben, is de combinatie van weinig bewegen, een
ongezonde leefstijl en de angst om met hun hartaandoening
iets te ondernemen”, aldus Baart. “Bij Capri-Bronovo
Hartrevalidatie leren deze mensen hun dagelijkse leven
weer op orde te krijgen. Wij willen in de regio Den Haag
een sterke positie verwerven, zodat mensen ons snel weten
te vinden.”
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Capri-
Bronovo Hartrevalidatie, telefoon (070) 314 30 30.

Even voorstellen…
Dr. Jörn Streefkerk, internist-intensivist
11
Jörn Streefkerk werkt sinds juni als intensivist in Bronovo en in het MCH. Samen met Wim Engelbrecht en Nienke Dijkman
vormt hij de ‘Bronovotak’ binnen het IC-netwerk.
Jörn Streefkerk
Bronovo vormt samen met drie andere Zuid-Hollandse
ziekenhuizen een coöperatie waarin op een aantal gebieden
wordt samengewerkt om de patiëntenzorg beter en
effi ciënter te maken. Op de intensive care neemt deze
samenwerking duidelijke vormen aan. Het streven is dat de
intensivisten van Bronovo en het MCH in
Den Haag en Leidschendam op korte termijn
een 24-uurs dekking gaan verzorgen
voor de drie locaties. De intensivisten blijven
dan gedurende de gehele IC-opname
verantwoordelijk voor de zorg. Streefkerk:
“Daarnaast wordt er op veel deelgebieden
van de Intensive care Geneeskunde
samenwerking gezocht, bijvoorbeeld om
de behandelprotocollen te harmoniseren
en te optimaliseren. Dit alles maakt dat er
binnen dit ziekenhuis een voor Nederland
unieke IC-situatie aan het ontstaan is, waar
komende jaren veel te gebeuren staat.”
“Aansluitend heb ik een promotieonderzoek
gedaan naar de vaatvernauwende
effecten van het hormoon vasopressine.
Tijdens mijn opleiding tot internist trok de
Intensive care Geneeskunde mij erg aan.
De combinatie van een intensieve behandeling
waarin je de patiënt en de familie
begeleidt, met acute geneeskunde in de
eerste instabiele fase van een opname,
maakt het tot een leuk vak.”
Streefkerk komt uit de regio Nijmegen, maar is voor zijn
studie Geneeskunde naar Amsterdam verhuisd. Hij heeft
een zoontje van zeven maanden en een dochter van
drie jaar.
Nieuws over ZorgDomein
Weer meer verwijzingen
Met de cijfers tot en met het derde kwartaal 2010
komt het aantal verwijzingen in de regio op ruim
49.000 voor Bronovo, Haga en MCH. Dat is ruim
10.000 meer dan in dezelfde periode in 2009 (zie
grafiek).
Regionale verwijzingen ZorgDomein per kwartaal
Verwijsredenmenu aangepast
Het verwijsredenmenu in ZorgDomein is landelijk
aangepast. Bij een aantal specialismen zijn verwijsredenen
toegevoegd en vooral de indeling bij
kindergeneeskunde is gewijzigd. Zoeken naar een
verwijsreden is nu nog gemakkelijker en vollediger
geworden voor de huisarts.
Jan Berssenbrugge, coördinator huisartsen Bronovo

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
12
Onbegrepen klachten
Denk ook aan hemochromatose!
Hemochromatose (ijzerstapelingsziekte) is één van de meest
voorkomende erfelijke aandoeningen. De ziekte is goed te
behandelen, maar wordt vaak (te) laat herkend, waardoor
onherstelbare schade optreedt. Dr. Ad Castel, klinisch chemicus
in Bronovo, pleit ervoor om patiënten van Europese
origine, die ten minste zes maanden onbegrepen klachten
hebben, zonder anemie, ook op hemochromatose te testen.
Dat kan met een eenvoudig en goedkoop bloedonderzoek.
Ad Castel
Bij hereditaire hemochromatose nemen de darmen te veel,
en niet gereguleerd, ijzer op uit het voedsel. Omdat het
lichaam niet in staat is het te veel aan ijzer uit te scheiden,
stapelt het zich op in weefsels, bijvoorbeeld de pancreas,
de huid of de hersenen. Die weefsels raken beschadigd
– grote hoeveelheden ijzer zijn toxisch – en kunnen een
deel van hun functie verliezen. De erfelijke vorm van
hemochromatose is vooral geassocieerd met twee mutaties
(Cys282Tyr en His63Asp) in het HFE-gen, dat codeert voor
een eiwit dat samen met andere eiwitten de ijzeropname
reguleert. Van de Noord-Europese bevolking is 0,5 procent
homozygoot voor de Cys282Tyr-mutatie en 2 procent is
heterozygoot voor zowel de Cys282Tyr- als de His63Aspmutatie.
“Statistisch gezien moet elke huisarts enkele
hemochromatosepatiënten in de praktijk hebben.”
Diagnose
Helaas is het klinisch beeld van de hemochromatosepatiënt
niet eenduidig. De aandoening uit zich in algemene
klachten als moeheid, gewrichtproblemen, buikklachten,
diabetes, leverfunctieafwijkingen, hart- en vaatziekten,
huidverkleuringen en libidoverlies. “De ziekte openbaart
zich doorgaans, maar niet altijd, tussen het dertigste en het
veertigste levensjaar bij mannen en tussen het veertigste en
vijftigste levensjaar bij vrouwen”, vertelt Castel. Hoe ontdek
je hemochromatose voordat onomkeerbare weefselschade
ontstaat In 2007 brachten de Nederlandse Internisten
Vereniging en het Kwaliteitsinstituut CBO een richtlijn uit
(http://www.internisten.nl/home/richtlijnen/definitief). Die
schrijft voor bij patiënten een diagnostisch onderzoek naar
hemochromatose te overwegen als er zes maanden onbegrepen
lichamelijke klachten zijn.
In de eerste fase van de diagnostiek wordt
bepaald hoeveel ijzer er in het lichaam zit.
Castel: “Dat kan met een eenvoudig en
goedkoop laboratoriumonderzoek waarbij
we ferritine, serumijzer, transferrine en de
transferrinesaturatie bepalen.” Is de ferritineconcentratie
te hoog en de transferrinesaturatie
boven 45 procent, dan volgt een
DNA-onderzoek om te kijken of er sprake
is van een mutatie in het HFE-gen. “Dat is
belangrijk om de diagnose met zekerheid
te stellen en in verband met de implicaties
voor familieleden. Het is immers een erfelijke
aandoening.”
Aderlaten
Zodra de ziekte is vastgesteld, is de behandeling
eenvoudig. Castel: “Die bestaat uit
aderlaten. We nemen op regelmatige basis
een hoeveelheid bloed af. Omdat rode
bloedcellen veel ijzer bevatten neemt de
hoeveelheid ijzer in het lichaam daarmee
ook af. De rode bloedcellen van het ‘verse bloed’ dat de
patiënt aanmaakt, zijn nog niet verzadigd en onttrekken
weer overmaat ijzer elders uit het lichaam. Dat merk je
meteen, je ziet de donkere plekken in de huid van patiënten
na een aderlating vaak oplichten.”
Met een eenvoudig laboratoriumonderzoek kan een patiënt op hemochromatose
getest worden

Even voorstellen…
Dr. André van Rossum, klinisch chemicus
13
André van Rossum werkt sinds 1 oktober als klinisch chemicus in het Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium, als
opvolger van Annemarie van der Slot-Verhoeven: “Dit laboratorium is een gedroomde plek als klinisch chemicus.”
André van Rossum
“De biochemie van de (patho)fysiologie van het lichaam
interesseert mij al sinds mijn studie Chemie. Om die
reden wilde ik graag promotieonderzoek doen. Tijdens
mijn promotieonderzoek heb ik mij verdiept in de autoimmuunziekte
Wegener’s granulomatose, een ziekte waarbij
afweercellen zich tegen het lichaam keren, in het bijzonder
de bloedvaten. Dit onderzoek vond plaats bij de afdeling
Klinische Immunologie, een onderafdeling van de Interne
Geneeskunde, in het Universitair Medisch Centrum Groningen.
Na mijn promotie volgde ik de opleiding tot klinisch
chemicus, eerst hier in Bronovo en daarna in het LUMC. Ik
zie dus veel bekende gezichten en het voelt heel goed om
weer terug te zijn.”
Bronovo is een fijn ziekenhuis, vindt Van Rossum. “En de
communicatie tussen het laboratorium en de kliniek is
goed. Dat is essentieel, omdat de klinische chemie een
belangrijke schakel is in het zorgproces, waarbij goede
onderlinge communicatie tussen aanvrager en laboratorium
bepalend is. Daarnaast is het laboratorium ruim uitgerust,
zeker voor een middelgroot ziekenhuis, met veel verschillende
technieken op zowel klinisch-, chemisch als hematologisch
gebied. Kortom, een gedroomde plek als klinisch
chemicus.”
Het primaire aandachtsgebied van Van Rossum is de hematologie
en hij zal zich dan ook met name bezig houden
met de algemene laboratoriumhematologie, de stolling, de
transfusiegeneeskunde en de moleculaire diagnostiek. “Ik
zie uit naar een goede samenwerking!”

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
14
Nieuws uit de Coöperatie
Ondertekening raamovereenkomst Textielverzorging
44.000 kilo textiel
Op woensdag 8 september heeft de Coöperatie
een raamovereenkomst getekend
met CleanLeaseFortex (CLF). Die bepaalt
dat de vier coöperatieziekenhuizen al hun
textiel – 44.000 textiel – vanaf 1 januari
2011 uitbesteden aan CLF. Bronovo, ’t
Lange Land Ziekenhuis en het Groene Hart
Ziekenhuis doen dat nu al. De ondertekening
van deze raamovereenkomst is een
onderdeel van het grote project Inkoop
voor de Coöperatie. Dit project leverde eerder
al samenwerking bij de afvalverwerking
en inkoop van PC’s op. Ook wordt gewerkt
aan deelprojecten op het gebied van voeding,
het inhuren van uitzendkrachten en
facilitaire disposables, zoals handschoenen.
Het overkoepelende doel: minder kosten en
meer kwaliteit.
Gezamenlijk administratiesysteem
In augustus hebben de Coöperatie en leverancier
AFAS ERP Software een contract
ondertekend voor de aanschaf van een
gezamenlijk systeem voor salaris- en personeelsadministratie.
De huidige systemen
zijn verouderd en vereisen veel handmatig
werk bij de salarisadministratie. Drie ziekenhuizen,
het Groene Hart Ziekenhuis, Bronovo
en MCH, starten begin 2011 met de
uitrol van het nieuwe systeem. Het nieuwe
systeem is een voorbeeld van een geslaagd
coöperatieproject, waar Bronovo’s afdeling
PO&O nauw bij betrokken is geweest. De
kwaliteit van de verwerking van de salarisstroken
gaat omhoog en dat tegen aanzienlijk
lagere kosten.
De handen op elkaar voor het nieuwe salaris- en personeelssysteem
Landelijke website ‘Toekomst na kanker’
De website Toekomst na Kanker wijst (ex-)kankerpatiënten
de weg naar ondersteuning en begeleiding tijdens of na
de behandeling tegen kanker. De ziekte en behandeling
hebben vaak grote weerslag op het leven van patiënten en
hun naasten. Daarom zijn er verschillende zorgverleners en
organisaties die op uiteenlopende gebieden ondersteuning
en verlichting bieden tijdens de ziekte en in de periode
daarna. Per provincie zijn ziekenhuizen opgenomen. Als de
patiënt op ‘zijn’ ziekenhuis klikt, vindt hij informatie over
nazorgorganisaties in de buurt, bijvoorbeeld op het gebied
van thuiszorg, oedeemtherapie, diëtetiek en fysiotherapie.
Ook Bronovo heeft de gegevens voor de website ingevuld.
Mammacareverpleegkundige Pauline Keunen: “Daarbij
hebben we erop gelet dat de organisaties die we noemen
zonodig speciaal geschoold zijn om oncologiepatiënten te
begeleiden. Bezoekers van de website kunnen ervan op aan
dat ze hier goede zorg ontvangen.”
De website Toekomst na kanker is een initiatief van het
Integraal Kankercentrum Amsterdam.

Wachttijden poliklinieken Bronovo in weken
15
Wachttijd
Wachttijd
Specialisme Polikliniek Behandeling
Allergologie
Bekkenbodemcentrum
Cardiologie 3 0
Chirurgie algemeen 1 3
– Galblaas 1 4
– Liesbreuk 1 3
– Mammapolikliniek 0
– Spataderen 2 6
Dermatologie 3
Gastro-enterologie
– Gastroscopie 3
– Spoed 0
Geriatrie algemeen 0
– Geheugenpolikliniek 1
– Kortademigheid 0
– Valpolikliniek 0
Gynaecologie algemeen 3
– Baarmoederverwijdering 3
– Curettage 2
– IVF behandeling 12
– Laparoscopie 2
– Laparoscopische
baarmoederverwijdering 7
– Sterilisatie vrouw 2
Interne geneeskunde algemeen 4
– Maag/lever/darmziekten
– Hypertensie 4
Kaakchirurgie 1 4
Keel- neus- oorheelkunde 0
– Neus- en/of keelamandelen 0 1
– Neustussenschot 0 3
– Oorbuisjes 0 1
– Snurkpolikliniek 1 4
Kindergeneeskunde algemeen 1
– ADHD 20
– Astma 3
Longziekten algemeen 1 1
– Sportgeneeskunde
Neurologie 7
Oogheelkunde 2 3
– Staaroperatie 6 6
Orthopedie algemeen 2
– Hernia 6
– Kijkoperatie knie 1 3
– Sportgeneeskunde 2
– Totale knieoperatie 1 3
– Totale heupoperatie 1 3
Wachttijd
Wachttijd
Specialisme Polikliniek Behandeling
Ouderengeneeskunde algemeen 0
– Geheugenpolikliniek 1
– Kortademigheid 0
– Valpolikliniek 0
Pijnbestrijding 3 3
Plastische Chirurgie algemeen 2
– Borstcorrectie 2 12
– Buikwandcorrectie 2 12
– Carpaal tunnel syndroom 2 6
– Dupuytren 2 6
Radiologie
– CT-scan 1
– MRI 4
Radiotherapie 1 1
Reumatologie 5
– Osteoporosepolikliniek 4
Revalidatiegeneeskunde
Urologie algemeen 1
– Besnijdenis 8
– Niersteenvergruizer max. 4
– Prostaatoperatie 8
– Sterilisatie man 6 8
Zie voor de meest recente gegevens: www.bronovo.nl
(onder wachttijden).
Bronovo Buitenpoli
Statenkwartier
Op de Kennedylaan houden diverse specialisten van
Bronovo spreekuur. Afspraken hiervoor kunnen worden
gemaakt via de poliklinieken in Bronovo. Laat de patiënten
graag vermelden dat het om een afspraak gaat op de
Kennedylaan.
Jan Berssenbrugge, coördinator huisartsen Bronovo

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
16
Even voorstellen…
Dr. Peter Kornaat,
radioloog
Spreekuren in
Gezondheidscentrum
Wassenaar
Vrijwel alle specialismen van Bronovo houden spreekuur in
het gezondheidscentrum. Door de aanwezigheid van het
gezondheidscentrum (Rijksstraatweg 324) hoeven de meeste
Wassenaarders met gezondheidsproblemen niet direct naar
ziekenhuizen in nabij gelegen gemeenten.
Een actueel overzicht is beschikbaar op www.gezondheidscentrumwassenaar.nl
en www.wassenaarhealthcentre.nl. U
kunt Gezondheidscentrum Wassenaar bereiken op telefoonnummer:
070 - 512 72 00.
Cardioloog maandag 10.00 – 11.30 uur
Chirurg maandag 08.30 – 10.00 uur
Dermatoloog maandag 13.30 – 16.00 uur
woensdag
13.30 – 16.00 uur
Gynaecoloog maandag 14.00 – 16.00 uur
dinsdag
09.00 – 11.30 uur
Hartfalenspreekuur woensdag 13.00 – 16.30 uur
Peter Kornaat
Peter Kornaat werkt sinds 1 juni met veel plezier als radioloog
op de afdeling Radiologie van Bronovo. Zijn aandachtsgebied
is de musculoskeletale radiologie, de radiologie
van het bewegingsapparaat.
In 1994 begon Kornaat met zijn studie Geneeskunde aan
de Universiteit Leiden. “Toen was al snel duidelijk dat ik
radioloog wilde worden. Het is een diagnostisch en dynamisch
specialisme waarbij je met nagenoeg de gehele
breedte van de geneeskunde in aanraking komt. In 2002
heb ik mijn artsexamen gehaald en ben ik gestart met
mijn promotieonderzoek op de afdeling Radiologie van het
LUMC. Dit richtte zich op artrose van de knie en in het
bijzonder het afbeelden van kraakbeen met behulp van
magnetic resonance imaging (MRI).” In het kader van zijn
promotieonderzoek deed Kornaat een half jaar onderzoek
naar de knie aan de Yale University Medical School en een
half jaar aan de Stanford University Medical School, in de
Verenigde Staten. In 2005 startte hij zijn opleiding Radiologie
bij het LUMC, om na de afronding daarvan een half
jaar als fellow bij het LUMC te werken. “Vervolgens heb ik
mijn fellowship afgebroken om als radioloog in Bronovo te
komen werken.”
Kornaat woont samen en heeft een zoon van ruim anderhalf
jaar oud. Een tweede is op komst. Voor zijn werk is hij
naar Den Haag verhuisd, “zodat ik elke dag op de fiets naar
mijn werk kan!”
Internist woensdag 09.00 – 11.00 uur
Kinderarts dinsdag 09.45 – 11.00 uur
KNO-arts dinsdag 13.30 – 16.15 uur
woensdag
donderdag
13.30 – 16.15 uur
13.30 – 16.15 uur
Longarts dinsdag 14.30 – 16.30 uur
Neuroloog maandag 09.00 – 12.00 uur
Optometrist dinsdag 08.45 – 16.00 uur
Oogarts maandag 08.30 – 16.30 uur
Orthopeed donderdag 08.00 – 12.00 uur
Ouderengeneeskunde vrijdag 09.00 – 12.00 uur
Plastisch chirurg woensdag 09.00 – 11.30 uur
Reumatoloog dinsdag 08.30 – 09.30 uur
woensdag
09.00 – 10.00 uur
Verloskundige dinsdag 14.00 - 17.00 uur
Laboratorium
(bloedprikken e.d.)
iedere werkdag
08.00 – 11.00 uur

Nieuws uit Gezondheidscentrum Wassenaar
Gezondheidscentrum verhuisd
naar tijdelijke locatie
17
De tijdelijke locatie van het Gezondheidscentrum Wassenaar aan de
Rijksstraatweg.
Op 17 september verhuisde Gezondheidscentrum Wassenaar
naar een nieuwe (tijdelijke) locatie. Het centrum is nu
te vinden op de Rijksstraatweg 324 in Wassenaar. Alle zorgverleners
verhuisden mee en naast de huisartsen Spelt, Van
Niekerk, Van der Feen en Dinger van Kruiningen heeft nu
ook huisarts Smit (de opvolger van huisarts Huls) zijn intrek
in het centrum genomen.
Op dit moment wordt alweer volop overlegd over de indeling
van het nieuw te bouwen centrum aan de Hofcampweg.
Het oude centrum is inmiddels gesloopt. Volgens de
laatste planning moet het casco van het nieuwe centrum
eind 2011 gebouwd zijn en kan het nieuwe centrum, met
daarachter 57 woningen, eind 2012 betrokken worden.
Voor meer informatie over Gezondheidscentrum Wassenaar
en over de spreekuren zie: www.gezondheidscentrumwassenaar.nl
of www.wassenaarhealthcentre.nl. Elders in dit
blad vindt u ook een actueel overzicht van de spreekuren
van de medisch specialisten van Bronovo in Wassenaar.
Het oude centrum is inmiddels gesloopt
Jan Berssenbrugge, coördinator huisartsen Bronovo
Verbouwing kraamafdeling voltooid!
De verbouwing van de kraamafdeling op de vijfde verdieping is zo goed als gereed. De zestien eenpersoons kraamstudio’s en twee
tweepersoonsstudio’s bieden meer privacy en comfort aan moeder en kind en aan de partner.
Op 15 december zal de afdeling in gebruik worden genomen. De kraamafdeling maakt deel uit het Moeder-kindcentrum Bronovo.

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
18
Openingstijden laboratorium bloedprikken
Locatie Adres Tijden
Bronovo, polikliniek Bloedafname,
2e etage
Bronovolaan 5, Den Haag
elke werkdag 7.30 - 16.00 uur en op dinsdag tot 20.30 uur
zaterdag 8.00 - 11.00 uur
Gezondheidscentrum Wassenaar Rijksstraatweg 324, Wassenaar elke werkdag 8.00 - 11.00 uur
Apotheek Wassenaar-Zuid Rijksstraatweg 703, Wassenaar dinsdag en vrijdag 9.30 - 10.30 uur
Huize Deo Gratias,
ingang Nieuwe Parkfysio
Nieuwe Parklaan 85, Scheveningen
woensdag 14.00 - 15.00 uur
Verpleeghuis Mechropa Scheveningseweg 96, Scheveningen maandag en donderdag
9.45 - 10.00 uur
Verzorgingshuis Het Uiterjoon Vissershavenstraat 277,
Scheveningen
maandag 9.30 - 10.15 uur
woensdag en donderdag 8.45 - 9.30 uur
Huisartsenpraktijk Scheveningen Prins Willemstraat 20, Scheveningen maandag en donderdag 8.15 - 9.15 uur
Huisartsenpraktijk Duindorp Tesselseplein 6, Scheveningen dinsdag 8.30 - 9.30 uur
Buurthuis Het Klokhuis Celebesstraat 4, Den Haag dinsdag 10.00 - 11.00 uur
woensdag en vrijdag 8.15 - 9.15 uur
Gezondheidscentrum Frankenslag Frankenslag 160, Den Haag maandag en donderdag 10.00 - 11.00 uur
dinsdag, woensdag en vrijdag 8.15 - 10.00 uur
Medisch Centrum Loudon Loudonstraat 118, Den Haag elke werkdag 08.00 - 10.30 uur
Huisartsengroep Savalle Savallelaan 2, Voorburg maandag, woensdag en vrijdag 08.00 - 10.00 uur
Huisartsenpraktijk Holst Parkweg 296, Voorburg dinsdag 8.30 - 9.30 uur
Extra service: per golfkar van locatie naar locatie
Parkeerservice Jeeves heeft zijn dienstenpakket uitgebreid met een extra service. Vanaf nu kunnen ouderen en patiënten die slecht ter been zijn,
kosteloos vervoerd worden tussen de verschillende locaties op het terrein van Bronovo. Dat gebeurt in een golfkar!
De Parkeerservice is van maandag tot en met donderdag aanwezig, van 8.15 tot 17.00 uur.

Samengevat
Leerpunten
klinische
demonstraties
Bouwplannen
Polikliniek Oogheelkunde
verhuisd naar Hubertusduin
19
In het vervolg vindt u in dit bulletin indien beschikbaar
de leerpunten van de ‘huisartsenpraatjes’ in de afgelopen
periode. Deze keer gaat het om de presentatie van Peter
Kornaat, radioloog, tijdens de bijeenkomst over artrose op
14 september 2010.
Leerpunten 14 september over artrose
• Obesitas is de belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen
van artrose.
• Aanvullend onderzoek, waaronder conventioneel röntgenonderzoek,
is alleen nodig bij twijfel aan de diagnose
artrose.
• De relatie tussen afwijkingen op MRI en de kliniek is bij
artrose nihil.
O, ja…
Praktijkverhalen
In deze rubriek geven specialisten aan de hand van
een recente casus inzicht in aandoeningen die u in uw
praktijk kunt tegenkomen. Deze keer: Pieter Lambregts,
neuroloog.
De heer S., 78 jaar, werd naar de neuroloog verwezen
met de volgende tekst: “Pijn in de rug uitstralend in het
linkerbeen bij staan en lopen. De MRI bevestigt wervelkanaalstenose.
Ik wilde hem rechtstreeks naar de neurochirurg
verwijzen maar dat was niet mogelijk.” Toen
de patiënt de wachtkamer binnenliep, vielen mij het
trage tempo en de mimiekarmoede op. De linkerarm
pendelde niet mee. Bij verder onderzoek was er enige
bradykinesie van de linkerarm en ook een geringe rusttremor
van de linkerhand.
“U heeft mogelijk een probleem in de rug, maar zeer
waarschijnlijk ook de ziekte van Parkinson”, was mijn
boodschap aan patiënt. Na behandeling met levodopa
ging het veel beter, en ook de pijnklachten in het been
verdwenen.
De boodschap: de ziekte van Parkinson kan debuteren
met pijn in een arm of in een been. MRI-afwijkingen in
de lagere rug (HNP, stenose) zijn vaak asymptomatisch.
Sanne Jongste (7 jaar) is op 6 september feestelijk ontvangen
als eerste patiënt in de nieuwe polikliniek Oogheelkunde
Bronovo in Hubertusduin.
Kort nieuws
Reflecteren op zorg
Eind april is op de verpleegafdelingen Henriëtte en Wilhelmina
gestart met het project Bronovozorg. Met het
project wordt de visie op zorg ingevoerd die in de periode
2008-2009 is ontwikkeld. In deze visie staan vier waarden
centraal: gelijkwaardigheid, gezamenlijkheid, respect voor
autonomie en gepastheid. Deze waarden zijn het uitgangspunt
bij alle zorg die we in Bronovo verlenen. Op de pilotafdelingen
worden onder andere casuïstiekbesprekingen
gehouden. Tijdens die besprekingen wordt een patiëntencasus
ingebracht en spiegelen verpleegkundigen hun eigen
handelen in de praktijk aan deze waarden.

i n f o - b u l l e t i n
huisartsen
20
n i e u w e s p e c i a l i s t e n
Per 1 oktober 2010
Dr. A.P. van Rossum (klinisch chemicus)
Telefoon: 070 - 312 46 73
E-mail: apvrossum@bronovo.nl
Bronovolaan 5, 2597 AX Den Haag
Telefoon 070 312 41 41
De kracht van samen zorgen
Per 1 november 2010
O.P. Schuitema (plastisch chirurg)
Telefoon: 070 - 312 53 65
E-mail: opschuitema@bronovo.nl
Per 1 januari 2011
T.J. van der Steenhoven (vaatchirurg)
vertrekkende specialisten
Per 1 november 2010:
J.E. Sluimers (plastisch chirurg)
Dr. A.J. van der Slot-Verhoeven (klinisch chemicus)
Per 31 december 2010
Dr. A.B.B. van Rijn (chirurg)
doorgeven wijziging gegevens
Om ons adressenbestand actueel te houden en ervoor
te zorgen dat wij u kunnen blijven informeren, stellen
wij het zeer op prijs wanneer u wijzigingen in uw
adres, telefoonnummer of e-mail aan ons wilt doorgeven.
U kunt deze wijzigingen sturen naar:
Bronovo
Bureau Medische Staf
Postbus 96900
2509 JH Den Haag
Telefoon: 070 - 312 4513
E-mail: secrmedstaf@bronovo.nl
Bronovo is in de periode rondom de feestdagen
geopend en bereikbaar.
Wilt u een patiënt doorsturen op vrijdag
24 december of vrijdag 31 december, neemt u
dan alstublieft voor de zekerheid eerst contact op
met de betreffende afdeling. Dit in verband met
eventueel aangepaste openingstijden.
c o l o f o n
Redactie:
J.W.M. Berssenbrugge, coördinator
huisartsen en locatiemanager
Gezondheidscentrum Wassenaar
B.W. Boom, dermatoloog Bronovo
M.M. Köhne, coördinator patiëntenvoorlichting
A. van der Vaart, huisarts
dr. M.S. Vos, psychiater Bronovo
Eindredactie:
M. de Ree
M. van Wijk, communicatie
adviseur
a g e n d a
Voor u…
Klinische demonstraties
Ontwerp:
Albani ontwerpers
Druk:
Albani drukkers, Den Haag
Drukwerkbegeleiding:
P. van Schie, Cendris
Uitgave:
Bronovo
Oplage:
650 exemplaren
Redactieadres:
Postbus 96900, 2509 JH Den Haag
Kopij: Bronovo, t.a.v. M. van Wijk, Postbus 96900, 2509 JH Den Haag.
Ingezonden brieven en artikelen zijn van harte welkom, maar de redactie behoudt zich
het recht voor om deze in overleg in te korten of niet te plaatsen.
14 december 2010 Longsymposium (zie meer informatie elders in
dit blad)
15 februari 2011 Speed daten
Sinds september zijn de klinische demonstraties iedere tweede dinsdag
van de maand, om 17.15 uur.
De Klinische Demonstraties van Bronovo zijn geaccrediteerd.
Huisartsen komen in aanmerking voor 1 punt per bijgewoonde
demonstratie. Zij moeten daarvoor de presentielijst invullen.
De Klinische Demonstraties worden bij toerbeurt voorgezeten door de
heer P. van Aken en mevrouw L.M. Voorkamp, huisartsen.
En uw patiënt…
Inloopspreekuur
Iedere eerste maandag van de maand houdt de NVBS (Nederlandse
Vereniging van Blinden en Slechtzienden) van 16.00-17.15 uur inloopspreekuur
in de ruimte van Bureau Voorlichting in de Centrale Hal.
Wij wensen u prettige feestdagen.