150 jaar Diergaarde Blijdorp - Vrienden van Blijdorp
150 jaar Diergaarde Blijdorp - Vrienden van Blijdorp
150 jaar Diergaarde Blijdorp - Vrienden van Blijdorp
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>150</strong> <strong>jaar</strong><br />
<strong>Diergaarde</strong><br />
<strong>Blijdorp</strong><br />
2/2007
e v e n b i j p r a t e n<br />
Beste Vriendinnen en <strong>Vrienden</strong>,<br />
Het jubileum<strong>jaar</strong> komt nu flink op stoom! Wat een leuke verrassing <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> om de<br />
aanwezige <strong>Vrienden</strong> na de ALV een feestbuffet aan te bieden! Heeft u het prachtige jubileumboek<br />
al Nee Koop het dan snel met <strong>Vrienden</strong>korting in de winkels in de <strong>Diergaarde</strong>.<br />
Het zal u niet verbazen dat in dit jubileum<strong>jaar</strong> ook in <strong>Vrienden</strong>nieuws wordt terug geblikt.<br />
Theo vd Velde ‘graaft autobio’ zou Kees <strong>van</strong> Kooten zeggen. Monique <strong>van</strong> Leeuwen’s botanische<br />
rubriek kijkt terug op de geschiedenis <strong>van</strong> het ‘tuinieren’ in <strong>Blijdorp</strong>.<br />
i n h o u d<br />
<strong>Vrienden</strong><br />
nieuws 2/2007<br />
Even bijpraten 2<br />
Algemene Ledenvergadering 2007 3<br />
Nieuws uit <strong>Blijdorp</strong> 5<br />
Berekoel! 25<br />
Botanisch <strong>Blijdorp</strong>:<br />
Tuinieren door de tijd 10<br />
Lijn 13: Komen en gaan! 17<br />
Zomerexcursie naar ZOOM<br />
Gelsenkirchen 16<br />
VIP Rondleiding voor <strong>Vrienden</strong> 20<br />
<strong>Blijdorp</strong>, Toen en Nu 23<br />
Neerkijkers, het bekijken waard 18<br />
<strong>Vrienden</strong>-knuffels 21<br />
Na<strong>jaar</strong>sreis naar Overloon 22<br />
De kleine panda,<br />
bedreigd en beschermd 14<br />
Iets groots en buitengewoons:<br />
Jubileumboek en DVD<br />
<strong>150</strong> Jaar Rotterdamse <strong>Diergaarde</strong> 12<br />
Mutaties in de <strong>Diergaarde</strong><br />
(2 januari - 25 april 2007) 27<br />
Agenda 28<br />
Colofon 28<br />
Heeft u nog guldens 28<br />
Steller zee-arend - foto: Yvonne Raaijmakers<br />
Het wordt een druk <strong>Vrienden</strong><strong>jaar</strong>. De jubileumtaart voor de medewerkers is nog niet op<br />
of we gaan full speed aan de slag met het verder verfraaien <strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong>. Na de ALV<br />
kon u al een blik werpen op de nieuwe natuurlijke wand die dankzij uw giften in de Victoriaserre<br />
is gerealiseerd. Binnen een paar maanden openen we de verblijven voor poedoes/cavias<br />
en servals (het is eindelijk gelukt om het eens te worden met de monumentencommissie).<br />
Peter Biesta is niet te stoppen. In dit nummer vindt u alweer twee reisaanbiedingen! Vanwege<br />
het succes <strong>van</strong> de speciale zomerreis <strong>van</strong> afgelopen <strong>jaar</strong> heeft Peter ook dit <strong>jaar</strong> een<br />
extra reis gepland. Dit keer gaan we naar Gelsenkirchen. Een tuin waar ik persoonlijk heel<br />
enthousiast over ben.<br />
Misschien vraagt u zich af waarom de voorpagina wordt gesierd met een foto <strong>van</strong> een <strong>van</strong><br />
<strong>Blijdorp</strong>´s Steller zee-arenden Dat heeft een speciale reden. Op verzoek <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong><br />
gaan de <strong>Vrienden</strong> zorgen voor een prachtig nieuw verblijf voor deze magnifieke vogels bij<br />
het Oceanium! Binnenkort meer informatie hierover in uw <strong>Vrienden</strong>nieuws.<br />
Ik wens u een prachtige zomermaanden waarin u volop kunt genieten <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>. Vergeet<br />
niet om af en toe even te kijken naar de vorderingen <strong>van</strong> het ijsberenverblijf, ons<br />
grandioze jubileumgeschenk!<br />
Marcel Kreuger,<br />
Hoofdredacteur.<br />
Klok <strong>van</strong> Linnaeus<br />
n i e u w s<br />
Vanaf half mei kun je de klok <strong>van</strong> Linnaeus in<br />
de tuin beleven. Op de plek waar jarenlang<br />
een vijver met waterlelies was, is de ‘Horologium<br />
florae’ nagebouwd. Linnaeus ontwierp<br />
de klok met behulp <strong>van</strong> Aequinoctales;<br />
dat zijn planten die op vaste uren hun<br />
bloemen openen of sluiten. Net als mensen<br />
hebben planten een inwendige klok en slapen<br />
zij op vaste tijden. Sommige soorten<br />
bloeien in de ochtend, andere ontluiken<br />
midden op de dag en weer andere ontluiken<br />
pas tegen de avond. Een voorbeeld daar<strong>van</strong><br />
is de Teunisbloem. De helgele bloemen gaan<br />
pas ’s avonds open.<br />
Carl von Linne (latijnse naam: Linnaeus)<br />
publiceerde in 1751 het resultaat <strong>van</strong> zijn<br />
observatie naar de tijden waarop bloemen<br />
gedurende de dag open en dicht gaan. Op<br />
23 mei is het 300 <strong>jaar</strong> geleden dat Linnaeus geboren werd. Dat wordt over de hele wereld<br />
herdacht, ook in <strong>Blijdorp</strong> met deze klok.<br />
Vanaf een verhoging is te zien hoe de klok werkt. De planten worden gepland in vakken die<br />
verbonden zijn met de tijden op de klok. Met buxushaagjes zijn de uren en wijzers <strong>van</strong> de<br />
klok verbeeld. Na de ijsheiligen zijn de planten in de vakken te zien.<br />
2
Algemene Ledenvergadering 2007<br />
De Algemene Ledenvergadering (ALV) <strong>van</strong> de <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>Blijdorp</strong> in het Eauditorium was deze keer niet zoals gebruikelijk<br />
in de ochtend, maar ’s middags om 2 uur. En dat had te maken<br />
met een verrassing die de <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> aan het einde <strong>van</strong><br />
de middag voor de <strong>Vrienden</strong> geregeld had, meer daarover later.<br />
Tekst: Alex Schouten<br />
en Angeline Peters<br />
Misschien kwam het door de aangekondigde<br />
verrassing, maar er waren deze keer<br />
ongeveer 375 (!) <strong>Vrienden</strong> en Vriendinnen<br />
aanwezig bij de ALV en daarmee waren<br />
zowel het Eauditorium als de Haaienzaal<br />
afgeladen.<br />
Zoals gebruikelijk zat onze voorzitster,<br />
mevrouw Groenhorst, de vergadering voor.<br />
Zij ging in op de <strong>Vrienden</strong>-projecten die<br />
binnenkort op stapel staan. En dat zijn er<br />
de komende 12 maanden in totaal 4:<br />
• Allereerst wordt in september het lang<br />
verwachte servalverblijf geopend. In het<br />
laatste <strong>Vrienden</strong>nieuws <strong>van</strong> 2003 (!) wisten<br />
we op rijm nog het volgende te vermelden:<br />
De servals krijgen binnenkort een groter huis<br />
want hun huidige stekkie was niet meer pluis<br />
De vrienden dragen hun steentje bij<br />
en de <strong>Diergaarde</strong> is daarmee heel blij<br />
Allerhande vergunningen en regeltjes<br />
gooiden roet in de planning. Maar gelukkig<br />
bleek uitstel geen afstel te zijn, want<br />
binnenkort is het dus zover!<br />
• In het nieuwe deel <strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong><br />
wordt in september ook het verblijf<br />
voor de poedoe’s en wilde cavia’s geopend.<br />
Hier heeft de vereniging een<br />
bedrag <strong>van</strong> 30.000,- voor geschonken.<br />
• Het lukt helaas niet om ons jubileumcadeau<br />
aan de <strong>Diergaarde</strong> in het jubileum<strong>jaar</strong><br />
te openen. Het grootste cadeau dat<br />
de <strong>Vrienden</strong> ooit geschonken hebben<br />
(1,2 miljoen euro!) wordt nu begin 2008<br />
geopend. Ach, als er dan een meter<br />
sneeuw ligt is het wel erg sfeervol! Het<br />
beeld dat door Ineke Roelfzema in<br />
opdracht <strong>van</strong> de <strong>Vrienden</strong> wordt<br />
geschonken, zal dan uiteraard ook<br />
gereed zijn. Mogelijk worden (verkleinde)<br />
replica’s gemaakt die dan te koop<br />
zijn.<br />
• Het bestuur heeft voor 2008 als ‘klein’<br />
project gekozen voor een nieuw verblijf<br />
voor de Steller zeearenden. Deze fantastische<br />
vogels huizen nu nog in de volière<br />
in het Aziatische moeras en krijgen<br />
voor 50.000,- bij Arctica een andere<br />
woning. De opening hier<strong>van</strong> is gepland<br />
voor maart/april 2008, tegelijk met de<br />
opening <strong>van</strong> de andere onderdelen <strong>van</strong><br />
Arctica (poolvossen, lemmingen en<br />
sneeuwuilen).<br />
Vervolgens kwamen de wat meer officiële<br />
onderdelen <strong>van</strong> de vergadering aan de<br />
orde, zoals het verslag <strong>van</strong> de kascommissie,<br />
de herbenoeming <strong>van</strong> de bestuursleden<br />
en het verslag over de promotie-werkzaamheden.<br />
Bij de herbenoeming <strong>van</strong> Henk<br />
Gerritse kwam de verrassende mededeling<br />
dat dit zijn laatste termijn gaat worden.<br />
Over 3 <strong>jaar</strong> zullen Greet en Henk stoppen<br />
met de promotie-werkzaamheden voor de<br />
3
Bestuur geniet <strong>van</strong> speech koningin Constance- foto: J. Stout<br />
Koningin Constance en hofdame - foto: J. Stout<br />
<strong>Vrienden</strong>, waaronder ook het beheer<br />
<strong>van</strong> de winkel vallen. De secretaris<br />
moest helaas constateren dat op 1<br />
april circa 15 % <strong>van</strong> de leden haar<br />
contributie nog niet betaald heeft.<br />
Na de vergadering overhandigde de<br />
heer Dorresteijn, directeur <strong>van</strong> de<br />
<strong>Diergaarde</strong>, aan alle bestuursleden een<br />
exemplaar <strong>van</strong> het jubileumboek: getiteld<br />
“Iets grootsch & buitengewoons,<br />
<strong>150</strong> <strong>jaar</strong> Rotterdamse <strong>Diergaarde</strong>”.<br />
Na de vergadering was het tijd voor de<br />
vertoning <strong>van</strong> de jubileum DVD ter<br />
gelegenheid <strong>van</strong> het <strong>150</strong>-jarig jubileum<br />
<strong>van</strong> de diergaarde. Een soort korte,<br />
bewegende vertaling <strong>van</strong> het boek. De<br />
beide zalen zaten ademloos naar de<br />
‘voorstelling’ te kijken. Met name de<br />
filmbeelden <strong>van</strong> de oude <strong>Diergaarde</strong>,<br />
die tot kort voor de 2e wereldoorlog<br />
in het centrum <strong>van</strong> Rotterdam was<br />
gelegen, maakte indruk. Boek en DVD<br />
zijn voor de <strong>Vrienden</strong> met een korting<br />
te kopen in de winkels in de <strong>Diergaarde</strong>.<br />
Elders in dit <strong>Vrienden</strong>nieuws wordt<br />
uitgebreid ingegaan op boek en DVD.<br />
Koningin Constance en hofdame - foto: J. Stout<br />
Vervolgens hadden de <strong>Vrienden</strong> ruim<br />
een uur de tijd om met het prachtige<br />
april-weer de dierentuin te bekijken.<br />
Het was de bedoeling geweest om<br />
gezamenlijk de weidevogel-volière te<br />
bezoeken, maar de groep was daarvoor<br />
te groot.<br />
Om half zes werd iedereen terug verwacht<br />
in de Haaienzaal, het Eauditorium<br />
en het Caribische terras voor een<br />
warm buffet. Het buffet was ter gelegenheid<br />
<strong>van</strong> het <strong>150</strong> jarig jubileum aangeboden<br />
aan de <strong>Vrienden</strong> door de<br />
<strong>Diergaarde</strong>. Het buffet was perfect<br />
georganiseerd, het eten smaakte voortreffelijk<br />
en de sfeer was gezellig en<br />
ontspannen. Kortom, een zeer geslaagde<br />
middag én avond!<br />
4<br />
Koningin Constance toast met het bestuur- foto: J. Stout
<strong>Blijdorp</strong> n i e u w s<br />
Tekst: Gerda Nijssen<br />
Met dank aan Lex Noordermeer (<strong>Diergaarde</strong><br />
<strong>Blijdorp</strong>) en de Nieuwsbrief <strong>van</strong><br />
de Vrijwilligers <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>.<br />
In maart is tapir Ganisha uit Antwerpen<br />
naar Taman Indah gekomen. Haar roots liggen<br />
in <strong>Blijdorp</strong>, want zij is een kleindochter<br />
<strong>van</strong> onze onvolprezen Wandaloo. U herkent<br />
Ganesha aan haar wat kleine en smalle<br />
hoofd. Zij houdt <strong>van</strong> douchen. Om de<br />
beurt mogen de tapirs een dagje in het binnenverblijf.<br />
Elke dag wordt het bassin<br />
schoongemaakt en opnieuw gevuld. Dus als<br />
u een tapir onder de douche ziet staan, is<br />
dat hoogstwaarschijnlijk Ganesha’s dag.<br />
Timber - foto: Joost Hubeek<br />
Het is stil op de Takin-rots. In november vorig <strong>jaar</strong> overleed de<br />
bok en in maart een <strong>van</strong> de twee geiten <strong>van</strong> onze waardevolle<br />
Szechuan takins. In <strong>Blijdorp</strong> kregen ze in totaal acht jongen: op<br />
twee na allemaal mannetjes. Het laatste jong (geboren op 17<br />
februari j.l.) was een <strong>van</strong> die twee vrouwtjes. Uitgerekend dat<br />
jong stierf heel kort na de geboorte. Twee jongen zijn verhuisd<br />
naar Berlijn en vier bokken naar Frankrijk. Er rest nu nog slechts<br />
één bok (geboren in 2005 in <strong>Blijdorp</strong>). Hij is naast de rhesusapen,<br />
de enige bewoner <strong>van</strong> onze takin-rots. Het is nog onduidelijk<br />
hoe het verder moet.<br />
Van Taman Indah is onze bul Alexander<br />
vertrokken. Hij is op reis. Eerst naar Antwerpen<br />
om daar een aantal vrouwtjes te<br />
bezwangeren en vervolgens gaat hij verder<br />
naar Sevilla, Spanje. Het was nog spannend,<br />
want de vrouwtjes in Antwerpen waren in<br />
hun vruchtbare periode. Die duurt maar<br />
kort. Dus moet het transport op tijd geregeld<br />
zijn. Zo als het er nu naar uitziet is<br />
Alexander op tijd in Antwerpen om zijn<br />
best te doen. Zo’n transport <strong>van</strong> een olifantenmannetje<br />
is geen sinecure. Een container<br />
waar hij in past, een kraan waar hij met<br />
container aan kan hangen, Alexander de<br />
container in loodsen, dat moet allemaal<br />
kloppen. Met een gewicht <strong>van</strong> 5.700 kilo<br />
kun je geen fouten maken. Alexander krijgt<br />
drie nieuwe vrouwen tot zijn beschikking.<br />
Wij krijgen er een jongeman voor terug.<br />
Een oude bekende <strong>van</strong> ons, Timber is op<br />
26 april teruggekeerd <strong>van</strong>uit Sevilla naar<br />
zijn geboortedorp Taman Indah terug. Hij<br />
krijgt de tijd om volwassen te worden en<br />
aan zijn nieuwe verblijf en dames te wennen.<br />
Gorilla nieuws<br />
Het gorilla trio Dango, Quenta en Astra is<br />
donderdag 12 april veilig gearriveerd in de<br />
dierentuin <strong>van</strong> Sjanghai. In de Chinese miljoenenstad<br />
zijn de mensapen ondergebracht<br />
in een speciaal voor deze groep<br />
gebouwd verblijf, waarvoor kosten noch<br />
moeite gespaard zijn. Het Sjanghai-transport<br />
vond uiteraard plaats met goedkeuring<br />
<strong>van</strong> EAZA, de Europese vereniging <strong>van</strong> dierentuinen<br />
en aquaria, die verantwoordelijk<br />
is voor alle Europese fokprogramma's<br />
(EEP's) en stamboeken (ESB's).<br />
Hoewel Dango, Quenta en Astra uit Europa<br />
vertrokken zijn, is het uitgangspunt dat<br />
zij deel blijven uitmaken <strong>van</strong> het gorilla-EEP.<br />
Met het transport <strong>van</strong> de gorilla's heeft <strong>Blijdorp</strong><br />
ook deze keer niets aan het toeval<br />
overgelaten. Een <strong>Blijdorp</strong>-medewerker<br />
heeft de aankomst <strong>van</strong> de gorilla's in Sjanghai<br />
voorbereid en een andere mensapenverzorger<br />
uit <strong>Blijdorp</strong> heeft de dieren tijdens<br />
hun lange reis naar China begeleid.<br />
Eerder waren er al mensapen-verzorgers<br />
uit Sjanghai op stage in de Rotterdamse<br />
<strong>Diergaarde</strong> geweest om hier de kneepjes<br />
<strong>van</strong> het gorilla-vak te leren. Bovendien hebben<br />
de gorilla's in Rotterdam al kunnen<br />
wennen aan het voedsel dat in Sjanghai op<br />
hun menu staat. De toch wel ingrijpende<br />
overgang <strong>van</strong> Rotterdam naar Sjanghai is<br />
zodoende zo gemakkelijk mogelijk voor de<br />
gorilla's gemaakt.<br />
Het vertrek <strong>van</strong> de gorilla’s komt ten<br />
goede aan de witkruinmangabeys. Zij hebben<br />
het veel ruimere verblijf <strong>van</strong> de verhuizers<br />
overgenomen en kunnen naar buiten<br />
in het koepelbuitenverblijf. Zij hebben het<br />
daar zo te zien prima naar hun zin. De<br />
twee mannetjes krijgen over niet al te lange<br />
tijd gezelschap <strong>van</strong> drie vrouwtjes die nu<br />
nog elders in Europa op hun verhuizing<br />
5
Vliegkooi in aanbouw - foto: Fred <strong>van</strong> Tiel<br />
n i e u w s<br />
wachten. Naast hun verblijf zijn de pinché<br />
aapjes gehuisvest. U weet wel daar waar<br />
‘vroeger’ de oerang oetans verbleven. In<br />
hun vroegere verblijf waren ze nauwelijks<br />
te zien, nu krijgen ze weer de aandacht <strong>van</strong><br />
de bezoekers die zij verdienen.<br />
Het jong <strong>van</strong> Tamani is een meisje. Haar<br />
naam is Thirza (de eerste letter <strong>van</strong> haar<br />
moeder’s naam – zoals voorgeschreven -<br />
en ook de voornaam <strong>van</strong> de stagiaire die<br />
haar moeder 3 maanden lang bestudeerde).<br />
Adira, jonge dochter <strong>van</strong> Aya en Thirza<br />
groeien als kool. Aya is de meest zorgzame<br />
moeder <strong>van</strong> de twee. Tamani houdt ook<br />
erg <strong>van</strong> haar rust. De puberzoon Thomas<br />
wil namelijk nog wel eens een beetje plagen<br />
en aandacht voor zichzelf opeisen. Hij<br />
zou dolgraag met de baby’s spelen. Maar<br />
Aya vindt dat geen goed idee en geeft hem<br />
op zijn kop. Bokito, de vader <strong>van</strong> de twee<br />
baby’s speelt wel met Thomas. Ze kunnen<br />
samen lekker ravotten, een lust voor het<br />
oog.<br />
De colobusapen hebben een tweede jong.<br />
Ga vlug kijken naar het spierwitte jong,<br />
want binnenkort wordt zij net als haar<br />
ouders en tantes zwart met een beetje wit<br />
op de borst en staart. De scoutinggroep<br />
Burgemeester <strong>van</strong> Haaren heeft hun eiland<br />
opgeleukt met verschillende speel- en vermaaktoestellen.<br />
Vanaf de terraszaal kunt u<br />
ze vrolijk zien buitelen.<br />
Alia - foto: Joost Hubeek<br />
6
Zwartkoppita voert zijn broedend vrouwtje - foto: Anneke Oberman<br />
Okapi nieuws: Lisala is helaas op 8 februari<br />
overleden. Zij had al een tijd lang last <strong>van</strong><br />
benauwdheid. Sectie heeft uitgewezen dat<br />
ze een lekkende hartklep had en veel te<br />
veel vocht in het hart. Toen werd ook<br />
bekend dat zij al 10 weken zwanger was.<br />
Lisala is slechts 16 <strong>jaar</strong> geworden. Dan is<br />
een okapi in de bloei <strong>van</strong> haar leven. In de<br />
vrije natuur kunnen ze wel 30 <strong>jaar</strong> oud<br />
worden. Op 3 april is een nieuw vrouwtje<br />
aangekomen uit Kopenhagen. Hopelijk is ze<br />
snel gewend aan haar nieuwe maatjes.<br />
Onze Anton heeft bewezen dat ook hij een<br />
goede zwemmer is. Hij duikt regelmatig<br />
met moeder Janneke onder in het dwergnijlpaarden<br />
bad. Je houdt je hart vast, want<br />
hij blijft lang onder, maar komt dan proestend<br />
weer boven.<br />
Bij de tijgers heeft een wisseling plaatsgevonden.<br />
Onze tijgerin Musi is verhuisd naar<br />
de Lisieux zoo in Frankrijk. Musi mag geen<br />
nakomelingen meer krijgen, omdat haar<br />
bloedlijn al oververtegenwoordigd is. En<br />
<strong>Blijdorp</strong> wil graag fokken met haar tijgerman.<br />
Daarvoor is de jonge tijgerdame Alia<br />
uit Wuppertal (Duitsland) naar Rotterdam<br />
gekomen. De eerste tijd moet zij in quarantaine<br />
in haar binnenverblijf blijven, maar<br />
binnenkort krijgt zij de ruimte in haar eigen<br />
riante buitenverblijf. En hopen we over niet<br />
al te lange tijd tijgersbaby’s te bewonderen.<br />
De kroeskoppelikanen zijn weer terug in<br />
hun vijver aan de <strong>van</strong> Aerssenlaan. Ik moet<br />
nog uitvinden of ze nu wel of niet gejongd<br />
hebben. De aalscholvers moeten weer een<br />
beetje inschikken, want de pelikanen<br />
nemen hun ruimte goed in beslag. Vlakbij<br />
staan de witnekkraanvogel-ouders met hun<br />
jong te pronken. Blijf een beetje uit de<br />
buurt, want zij dulden geen mensen dichtbij<br />
hun kroost.<br />
- foto: Yvonne Raaijmakers<br />
De oropendola’s zijn druk bezig met de<br />
voortplanting. De zwarte (recht tegenover<br />
het Caribische café in het Oceanium) hebben<br />
de manden die voor hen opgehangen<br />
zijn als nesten gebruikt om er een eigen<br />
nest onder te hangen. Je kunt toch maar<br />
beter je eigen huis bouwen. De groene<br />
oropendola’s vliegen sinds kort los in de<br />
Victoria serre. Daar doen ze het best na<br />
een eerste periode <strong>van</strong> pikken naar de verzorgers.<br />
Zij maken gebruik <strong>van</strong> de manden<br />
om hun eieren in uit te broeden. Slechts<br />
een paar extra sliertjes waren nodig om ze<br />
voor hun doel geschikt te maken.<br />
De Victoria serre is trouwens een bezoek<br />
weer meer dan waard. De vier verblijven<br />
<strong>van</strong> de toekans zijn opgeknapt. Ze zijn zo<br />
ingericht dat het een geheel lijkt. Het decor<br />
<strong>van</strong> het ene verblijf loopt over in het andere.<br />
Verder is er –dankzij een gulle gift <strong>van</strong><br />
de <strong>Vrienden</strong>- een cementmuur gemaakt<br />
waar prachtige planten hangen; een ware<br />
lust voor het oog. De groep gestreepte<br />
muisvogels is opgesplitst. Het waren er<br />
maar liefst 30 in totaal. Dat zorgde voor<br />
teveel vogelpoep. Een deel is verhuisd naar<br />
de krokodillenhal.<br />
De zwartkoppitta’s hebben maar liefst<br />
twee nesten gemaakt. Deze lijken nog het<br />
meest op trechters gedraaid <strong>van</strong> plantenstengels.<br />
Ze zien er heel kunstig uit. Een<br />
<strong>van</strong> de nesten is nog te zien in het achterste<br />
deel op een plateau. Er zijn drie jongen<br />
uitgevlogen, maar die zijn tot nog toe<br />
onvindbaar. Een daar<strong>van</strong> is helaas overleden.<br />
Zij bewoonden eerst het middenstuk<br />
samen met onder andere de moloneta<br />
spreeuwen, maar dat bleek voor het jonge<br />
ouderpaar te druk. En daar kan ik me wat<br />
bij voorstellen.<br />
Verderop in de Victoriaserre groeit de Victoria<br />
Amazonica. Er zijn al diverse bladeren<br />
te zien. De randen <strong>van</strong> de bladeren krullen<br />
om zodat er uitzien als grote dienbladen op<br />
het water. Ze zullen nog veel groter groeien,<br />
zo groot en stevig dat een kind erop<br />
kan zitten. Met genoeg uren zonneschijn<br />
krijgen we weer een prachtige bloem. Die<br />
bloem is slechts korte tijd te bewonderen,<br />
dat wordt dus opletten geblazen.<br />
De kikkerhoek in de Rivierahal heeft een<br />
nieuwe bewoner. Er is een pipa bijgekomen.<br />
De pipa is een platgeslagen pad.<br />
Althans hij lijkt veel op dubbeltje, zo plat is<br />
hij. Oorspronkelijk komt hij uit Suriname.<br />
Tegelijk met het mannetje zijn drie dames<br />
aangekomen, maar die blijven nog een tijdje<br />
achter de schermen. U moet enige<br />
moeite doen om de pipa te ontdekken.<br />
Meestal zit hij tegen de achterwand <strong>van</strong> het<br />
aquarium geplakt. Met je neus tegen het<br />
glas kun je hem ontdekken. Let op: hij is<br />
helemaal bruin en hij heeft een driehoekige<br />
kop met een spitse neus. De eitjes groeien<br />
in de huid <strong>van</strong> het vrouwtje en kruipen na<br />
ongeveer 3 maanden uit de huid naar buiten.<br />
Ook uit Suriname is een heuse grietjebie<br />
gearriveerd. Wie ooit in Suriname geweest,<br />
kent zijn roep en vergeet dat nooit meer.<br />
Deze leuke gele rakker is de meest voorkomende<br />
vogel <strong>van</strong> Paramaribo. Hij roept<br />
de hele dag zijn eigen naam. Dus al onze<br />
stadsgenoten met Surinaamse familie kennen<br />
hem zeker.<br />
In het publiekslaboratorium zit een sepia<br />
die uiteindelijk in het aquarium bij de<br />
ingang <strong>van</strong> het Oceanium moet komen.<br />
Het valt niet mee om sepia’s te kweken.<br />
Althans ze worden wel geboren, maar<br />
zodra ze voor het publiek in aquaria<br />
geplaatst worden, gaan ze snel achteruit.<br />
Blijkbaar zijn ze stress gevoelig. Nu worden > 7
ze achter de schermen grootgebracht en<br />
dan hoger geplaatst in het lab. Daar lijken<br />
ze het prima te doen. Het zijn levendige<br />
dieren met een leuk ‘rokje’ waarmee ze<br />
zich voortbewegen.<br />
De vissen collectie is uitgebreid met 30<br />
neerkijkers. Mijn collega redactielid schreef<br />
daarover een interessant artikel dat verderop<br />
in deze <strong>Vrienden</strong>nieuws staat. Schijn<br />
bedriegt: Er zijn 30 rode kanaries gearriveerd.<br />
Die zijn wel rood maar geen vogels<br />
maar vissen (volgens een goede kennisbron<br />
die Lex heet). Verder nog twee rock beauty’s<br />
(gele driehoekige vissen met een grote<br />
zwarte vlek) en 50 pork fish (gele strepen<br />
en een gele staart). Allemaal zijn ze afkomstig<br />
uit de buurt <strong>van</strong> Florida.<br />
Verderop in het Caribische deel hebben de<br />
renkoekoeken het een tijdje zonder elkaar<br />
moeten doen. Ze kwamen maar niet tot<br />
het uitbroeden <strong>van</strong> hun eieren. Het vrouwtje<br />
toonde zich te bazig. De verzorgster<br />
verzon een list en zette het vrouwtje een<br />
tijdje apart. Het mannetje kreeg de ruimte<br />
in hun verblijf. Na drie weken mochten ze<br />
elkaar weer zien. Dat lijkt een goed resultaat<br />
te hebben, de rollen zijn omgedraaid.<br />
Het mannetje is de baas, maar voor hoe<br />
lang weten we nog niet en ook niet of het<br />
nu wel tot nakomelingen komt. Hun medebewoners,<br />
de konijnenuilen doen het beter.<br />
Zij hebben voor drie nakomelingen<br />
gezorgd.<br />
Veel nieuwe verblijven<br />
De nieuwe vliegvolière voor weide- en<br />
trekvogels is geopend: Een aantal typerende<br />
weidevogels zoals de tureluur, grutto,<br />
kemphaan, en lepelaar nemen half april hun<br />
intrek in een grote doorloopvolière. Met<br />
dit nieuwe verblijf (2.000 m²) beoogt <strong>Blijdorp</strong><br />
het verhaal te vertellen <strong>van</strong> de reis die<br />
veel <strong>van</strong> onze inheemse vogels elk <strong>jaar</strong> naar<br />
Afrika maken om daar te overwinteren.<br />
Het project komt tot stand in samenwerking<br />
met de stichting Zuid-Hollands Landschap<br />
en de Vogelbescherming.<br />
Niet ver <strong>van</strong> de vliegvolière wordt druk<br />
gebouwd aan het Sa<strong>van</strong>nehuis. In dat huis<br />
komen bijeneters, krokodillen, giraffen en<br />
nog veel meer interessante dieren zoals<br />
verschillende soorten schildpadden. Eind<br />
<strong>van</strong> dit <strong>jaar</strong> hopen we door het nieuwe huis<br />
te kunnen lopen. Wordt vervolgd.<br />
Aan de kant <strong>van</strong> het Oceanium zijn ook<br />
twee nieuwe verblijven in aanbouw. In mei<br />
verwacht men de vliegvolière voor rode<br />
ibissen en ara’s te openen. Deze kleurrijke<br />
vogels komen oorspronkelijk uit Zuid-Amerika.<br />
En passen dus in het deel bij de<br />
Spoorbaan waar het Zuid-Amerika continent<br />
zetelt. Het poedoeverblijf tegenover<br />
de volière is naar verwachting in juni klaar<br />
om haar bewoners te ont<strong>van</strong>gen. Dan<br />
komen eindelijk de cavia’s in beeld.<br />
Tot slot is er vlakbij de spoorwegtunnel een<br />
moerasgebied aangelegd. Er zijn wilgentakken<br />
gebruikt om afrastering <strong>van</strong> te maken<br />
en ook de beschoeiing <strong>van</strong> de waterpartijen<br />
is <strong>van</strong> dat natuurlijk materiaal. Het geheel<br />
straalt een biesboschachtige sfeer uit. Waar<br />
het er nu nog redelijk kaal uitziet, staat binnenkort<br />
een groene zee <strong>van</strong> boompjes en<br />
struiken. De eerste visjes en schaatsenrijdertjes<br />
zijn al gesignaleerd. Het wachten is<br />
op kikkers. Ook handig voor de ooievaars<br />
die dichtbij nestelen.<br />
De ooievaars zijn weer terug op hun nest<br />
boven het spoor aan de Kanaalweg. Even<br />
verderop richting <strong>Blijdorp</strong> zit een tweede<br />
stel te broeden. De toren bij de oude<br />
ingang is ook weer in gebruik door twee<br />
potentiële ooievaarouders. Het vierde stel<br />
heeft een nieuw nest gebouwd op de<br />
grond bij de flamingo’s. Het mannetje heeft<br />
zich dit <strong>jaar</strong> eerder neergelegd bij het feit<br />
dat het vrouwtje niet naar het nest op de<br />
oude ingang kan vliegen. Al had dat wel zijn<br />
voorkeur. Het bijna 20 <strong>jaar</strong> jongere mannetje<br />
is een felle. Flamingo’s in de buurt is tot<br />
daar aan toe, maar reigers duldt hij niet bij<br />
zijn vrouw.<br />
Historische tram: tijdens vakanties en feestdagen<br />
laat de RET ter gelegenheid <strong>van</strong> het<br />
jubileum de ‘Historische diergaarde tram’<br />
(lijn 11) rijden. De route loopt <strong>van</strong>af Centraal<br />
station (<strong>Blijdorp</strong> zijde) naar de stadsingang<br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> (Rivierahal zijde) en vice<br />
versa. Met de voordeelbon die u bij het<br />
dagretour ont<strong>van</strong>gt, krijgt u € 1,50 korting<br />
op de entreeprijs.<br />
Tot slot heeft op 25 april onze koningin het<br />
feestelijke jubileum<strong>jaar</strong> geopend. Daarbij is<br />
een kunstwerk onthuld op het plein bij de<br />
oude ingang. Het belooft een <strong>jaar</strong> vol activiteiten<br />
voor jong en oud te worden. U kunt<br />
geen week missen.<br />
8<br />
Prins Alfredhertjes, moeder Akira met zoon Dico - foto: Anneke Oberman<br />
Groene Cropendola - foto: Anneke Oberman
Bezoek Koningin Beatrix - foto’s Jeanne <strong>van</strong> Langeveld / Oranje olifant, oranje gebakje - foto: Joost Hubeek
Tuinieren door de tijd<br />
b o t a n i s c h b l i j d o r p<br />
Het is al jaren een traditie: een botanische tentoonstelling naast<br />
de terraszaal. Dit maal staat deze tentoonstelling natuurlijk in<br />
het teken <strong>van</strong> het <strong>150</strong>-jarig bestaan <strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong>.<br />
Er staan drie enorme foto’s opgesteld met opnamen uit 1890,<br />
1955 en heden. De omgeving is aan de betreffende foto aangepast,<br />
waardoor het lijkt of je zó de foto kunt binnenstappen.<br />
Het contrast tussen de foto uit 1890, met de keurig aangeharkte<br />
Victoriaanse bloemperken, en die <strong>van</strong> het hedendaagse <strong>Blijdorp</strong>,<br />
met zijn natuurlijke beplanting, is enorm.<br />
Tekst: Monique <strong>van</strong> Leeuwen-Maat<br />
Met dank aan:<br />
Arie <strong>van</strong> Duyvenboden, Jaap <strong>van</strong><br />
Houwelingen, Hans Huyzers, Reinier<br />
de Jong, Jacques Radder en Martin<br />
de Zeeuw (<strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>)<br />
Fotografie: Koos <strong>van</strong> Leeuwen<br />
In het jubileumboek, dat onlangs is uitgekomen,<br />
wordt uitgebreid ingegaan op het feit<br />
dat <strong>Blijdorp</strong> ook een Botanische tuin is. De<br />
oude <strong>Diergaarde</strong>, met onder andere<br />
indrukwekkende kassen, wordt uitgebreid<br />
beschreven. Ook de aanleg <strong>van</strong> de nieuwe<br />
tuin, in de <strong>Blijdorp</strong>-polder komt daarin aan<br />
bod.<br />
De botanische afdeling heeft medewerkers<br />
die al tientallen jaren in de <strong>Diergaarde</strong> werken.<br />
Zij hebben in de afgelopen veertig <strong>jaar</strong> het<br />
nodige meegemaakt. Met name de invoering<br />
<strong>van</strong> het Masterplan in 1990 zorgde<br />
voor grote veranderingen. In een reeks<br />
korte gesprekken hebben zij over hun<br />
ervaringen verteld.<br />
Van takkenbezem tot<br />
veegwagen<br />
Het <strong>Blijdorp</strong> <strong>van</strong> Van Ravensteyn zag er<br />
heel anders uit dan het huidige <strong>Blijdorp</strong>.<br />
Dieren- en plantenwereld waren strikt<br />
gescheiden. Van biotopen had nog niemand<br />
gehoord. De botanische afdeling was toen<br />
nog de ‘boeren- en tuindersafdeling’. De<br />
bloemperken en borders dienden ter verfraaiing<br />
<strong>van</strong> de tuin. Het werk voor de<br />
hoveniers bestond voornamelijk uit het<br />
schoonhouden <strong>van</strong> de tuin, de aanleg en<br />
het onderhoud <strong>van</strong> bloemperken en het<br />
maaien <strong>van</strong> de grote weiden. Op de eigen<br />
kwekerij <strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong> werden eenjarige<br />
perkplanten gekweekt. Er was slechts<br />
één kas waar planten aan het publiek werden<br />
tentoongesteld: de Victoriaserre. Later<br />
kwamen daar de Reesemakas en Kosterkas<br />
bij. Die zijn bij ons nu bekend als de vlinderkas.<br />
Iedere ochtend, inclusief de zondag, trokken<br />
de hoveniers en kasmedewerkers<br />
gewapend met een takkenbezem door de<br />
<strong>Diergaarde</strong> om alle paden schoon te vegen.<br />
Een klus die <strong>van</strong> 7 tot 10 uur duurde! En<br />
niet alleen het schoonmaken ging met de<br />
hand. Er was nog geen groot materieel en<br />
alles gebeurde met kruiwagen, emmer en<br />
schop. Het maaien ging met een zeis of een<br />
simpele maaimachine. Ook zware klussen,<br />
zoals het uitgraven en verplaatsen <strong>van</strong><br />
bomen, gebeurde handmatig. Het was dan ><br />
10
ook belangrijk dat het gereedschap goed<br />
scherp werd gehouden. Zo kon het gebeuren<br />
dat een <strong>van</strong> de medewerkers bij het<br />
uitgraven <strong>van</strong> een boom met zijn spa een<br />
dikke telefoonkabel doormidden stak.<br />
Waardoor er vervolgens twee dagen<br />
iemand <strong>van</strong> de PTT bezig was om alles<br />
weer in orde te maken.<br />
Tegenwoordig is er veel meer materieel in<br />
de tuin waardoor dit soort zware klussen<br />
veel sneller en gemakkelijker kunnen worden<br />
uitgevoerd. En met alle bouwwerkzaamheden<br />
is aannemer Molhoek ook altijd<br />
in de tuin aanwezig en bereid om af en toe<br />
een hand, of beter gezegd een kraan, uit te<br />
steken. Ook de takkenbezems zijn al enige<br />
jaren verleden tijd. <strong>Blijdorp</strong> beschikt over<br />
een professionele veegwagen die zijn ronde<br />
maakt vóórdat het publiek de tuin<br />
betreedt.<br />
Over zware jongens en fikkie<br />
stoken<br />
De grote palmen die elke zomer de <strong>Diergaarde</strong><br />
opsieren, brengen tegenwoordig de<br />
wintermaanden door in een kas in het<br />
Westland. Met groot materieel worden de<br />
zware jongens, die inclusief de bak wel<br />
<strong>150</strong>0 tot 2000 kilo wegen, <strong>van</strong> hun onderstel<br />
gehaald en in de vrachtwagen gezet.<br />
Dat ging vroeger wel anders. Toen was er<br />
een pompwagen met daarop een pallet om<br />
die palmen te verplaatsen. In die tijd overwinterden<br />
de palmen nog in de Rivièrahal.<br />
Met man en macht werd de palm op zo’n<br />
pallet gezet en vervolgens met zes man<br />
eromheen naar de plaats <strong>van</strong> bestemming<br />
gereden. Bij ieder hobbeltje dreigde hij om<br />
te kiepen. Zie zo’n gewicht dan maar eens<br />
te houden!<br />
Net als op boeren-en tuinbouwbedrijven<br />
werd het groenafval verbrand op een<br />
brandstapel. Dat gebeurde op verschillende<br />
plekken in <strong>Blijdorp</strong>. Achter de Himalayarots<br />
was zo’n plek en het gebeurde herhaaldelijk<br />
dat de kerk aan de <strong>van</strong> Aerssenlaan<br />
gehuld was in dikke rookwolken. Een andere<br />
stookplaats lag bij het spoor. Ook daar<br />
werd regelmatig een fikse stapel in de<br />
brand gestoken. Dit tot groot ongenoegen<br />
<strong>van</strong> de NS. De toenmalige directeur <strong>van</strong> de<br />
<strong>Diergaarde</strong> drukte de jongens op het hart<br />
om toch vooral goed rekening te houden<br />
met hoe de wind stond. Want anders stond<br />
in no time de brandweer op de stoep.<br />
Maar toch ging het niet altijd goed. Op een<br />
dag waren ze weer eens een flinke fik aan<br />
het stoken. Er lag nog wat oud hout,<br />
afkomstig uit de slaaphokken <strong>van</strong> de leeuwen.<br />
Dat ging ook op de stapel. Er zaten<br />
echter nog wat resten rubber bij en er was<br />
een enorme rookontwikkeling. Het was<br />
zwart als de nacht op het spoor en alle<br />
treinen moesten afremmen. Het hele schema<br />
<strong>van</strong> de NS draaide de soep in! Toen was<br />
het natuurlijk afgelopen met het fikkie stoken.<br />
Met de huidige milieueisen zou dit<br />
inmiddels helemaal niet meer mogen. <strong>Blijdorp</strong><br />
zamelt dan ook al jaren het afval zo<br />
veel mogelijk gescheiden in.<br />
Van perkplanten naar collectieplanten<br />
De kwekerij achter de schermen is er nog<br />
steeds. Maar zowel in uiterlijk als in werkwijze<br />
is er veel veranderd. Er zijn nieuwe<br />
kassen gekomen omdat de oude, houten<br />
kassen zo lek waren als een mandje. Bij een<br />
fikse regenbui renden de kasmedewerkers<br />
<strong>van</strong> hot naar haar om bijzondere planten<br />
zoveel mogelijk uit de drup te houden. Die<br />
tijden zijn gelukkig veranderd, hoewel de<br />
indeling <strong>van</strong> die oude kassen perfect was.<br />
Met de invoering <strong>van</strong> het Masterplan en de<br />
overgang naar een biotopentuin is er wat<br />
betreft de plantencollectie heel veel veranderd.<br />
De kweek <strong>van</strong> eenjarige perkplanten<br />
werd stopgezet. Dit was ontzettend<br />
arbeidsintensief en het bleek voordeliger<br />
om perkplanten te betrekken bij gespecialiseerde<br />
kwekers. Nu kregen de kasmedewerkers<br />
de handen vrij om meer bijzondere<br />
planten te gaan kweken. Voor de diverse<br />
biotopen zijn specifieke planten gewenst.<br />
Die zijn niet altijd zomaar te koop in de<br />
handel. Juist zulke planten opkweken is<br />
interessant. De zaden komen <strong>van</strong> botanische<br />
tuinen <strong>van</strong> over de hele wereld. Ook<br />
heeft <strong>Blijdorp</strong> een grote orchideeëncollectie<br />
en beheert zij de nationale bromelia en<br />
primulacollectie.<br />
Meer zeggenschap<br />
Het Masterplan vereist <strong>van</strong> de medewerkers<br />
<strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong> veel meer samenwerking.<br />
Plant -en dierenwereld zijn niet<br />
langer gescheiden. <strong>Blijdorp</strong> wil de dieren in<br />
hun natuurlijke omgeving laten zien. De<br />
planten staan niet langer in keurige bloemperken,<br />
maar maken deel uit <strong>van</strong> het verblijf.<br />
Dat levert ook wel eens frustratie op.<br />
Een hovenier wil nu eenmaal dat zijn plantjes<br />
er mooi bijstaan en baalt er<strong>van</strong> als ze<br />
worden opgegeten of ondergescheten door<br />
de dieren. Maar over het algemeen heerst<br />
toch het gevoel dat het werk veel interessanter<br />
en aantrekkelijker is geworden.<br />
Vroeger was er veel meer hiërarchie. Je<br />
had maar te doen wat er gezegd werd en<br />
het was ook niet gauw goed. Tegenwoordig<br />
is er op alle fronten veel meer overleg. De<br />
medewerkers hebben meer zeggenschap<br />
en meer verantwoordelijkheden gekregen.<br />
Toch was het vroeger niet slecht. Het was<br />
een andere tijd. En met je collega’s kon je<br />
wel eens lekker één <strong>van</strong> de bazen in de<br />
maling nemen.<br />
Hoewel er veel veranderd is in de afgelopen<br />
jaren zijn er ook dingen die al decennia<br />
op dezelfde wijze gaan. Een mooi voorbeeld<br />
daar<strong>van</strong> is de Victoria Amazonica, de<br />
grote waterlelie waarvoor destijds speciaal<br />
de Victoriaserre is gebouwd. Traditiegetrouw<br />
wordt zij begin januari gezaaid en,<br />
nadat de planten gekiemd zijn, uitgezet in<br />
de ronde vijver <strong>van</strong> de serre. Alleen de rest<br />
<strong>van</strong> de serre is veranderd. Leek het vroeger<br />
op een keurige bloemenzaak, nu lijkt<br />
het meer op een stukje tropisch regenwoud,<br />
waar ook vogels vrij rondlopen en<br />
vliegen.<br />
De gesprekken met de medewerkers<br />
leverden een hoop leuke verhalen op. En<br />
voldoende inspiratie om in volgende artikelen<br />
op een aantal zaken terug te komen.<br />
11
ZOO’N BOEK IETS GROOTSCH EN BUITENGEWOONS<br />
Iets grootsch en buitengewoons<br />
<strong>150</strong> <strong>jaar</strong> Rotterdamse <strong>Diergaarde</strong><br />
Op 18 mei 1857 ging de eerste spa de grond in voor de aanleg <strong>van</strong> een echte <strong>Diergaarde</strong><br />
in Rotterdam. Daarvoor was er al een dierentuintje naast het station Delftsche Poort.<br />
Toch wordt algemeen 1857 als begin<strong>jaar</strong> <strong>van</strong> de Rotterdamsche <strong>Diergaarde</strong> beschouwd.<br />
Deze <strong>Diergaarde</strong> verhuisde in 1940, versneld door de grote stadsbrand, naar de wijk<br />
<strong>Blijdorp</strong>. Dit kon zonder overdrijving als de redding <strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong> beschouwd worden,<br />
want in 1936 stond de Vereniging Rotterdamsche <strong>Diergaarde</strong> op de rand <strong>van</strong> een<br />
bankroet. Ook <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> dreigde in de jaren ‘80 <strong>van</strong> de vorige eeuw failliet te<br />
gaan. Dankzij een Masterplan, een initiatief <strong>van</strong> de medewerkers zelf, raakte <strong>Blijdorp</strong> uit<br />
het slop. En nu is de <strong>Diergaarde</strong> opnieuw een toonaangevende dierentuin in de wereld.<br />
De lotgevallen <strong>van</strong> de Rotterdamse <strong>Diergaarde</strong>, met zijn geboorte en verscheidene wedergeboorten,<br />
wordt door acht auteurs beschreven in het jubileumboek, dat <strong>van</strong>af 25 april<br />
2007 te koop is voor € 29,50. Het beschrijft een stuk Rotterdamse geschiedenis dat u niet<br />
mag missen. De bijbehorende historische DVD kost € 7,50. De combinatie boek en dvd<br />
kost € 35,- . <strong>Vrienden</strong> kunnen het boek of de combinatie in bezit krijgen met € 5,- korting<br />
(voor respectievelijk € 24,50 of € 30,-) tegen inlevering <strong>van</strong> onderstaande bon bij de<br />
<strong>Blijdorp</strong>winkels of de <strong>Vrienden</strong>winkels.<br />
——————————————<br />
‘Iets grootsch en buitengewoons’<br />
Uitgave <strong>van</strong> de Koninklijke Rotterdamse <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong><br />
Redactie drs. Ardaan Gerritsen / <strong>Blijdorp</strong><br />
304 blz. rijk geïllustreerd in kleur en zwart-wit, genaaid gebonden, met hard kaft<br />
Kortingsbon<br />
Jubileumboek presentatie - foto: Archief <strong>Blijdorp</strong><br />
Tegen inlevering <strong>van</strong> deze bon ont<strong>van</strong>gt u –zolang de voorraad strekt- € 5,- korting<br />
bij de aanschaf <strong>van</strong> boek en/of DVD ‘Iets grootsch en buitengewoons’ over<br />
<strong>150</strong> <strong>jaar</strong> <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>.<br />
€ 5,- korting<br />
Bijzondere<br />
geboorte:<br />
een boek<br />
Interview met<br />
Ardaan Gerritsen<br />
Het Jubileumboek over <strong>150</strong><br />
<strong>jaar</strong> Rotterdamse <strong>Diergaarde</strong> is<br />
in eigen productie tot stand<br />
gekomen dankzij een gewaardeerde<br />
medewerker <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>:<br />
Ardaan Gerritsen. In<br />
onderstaand artikel leest u wat<br />
aan de publicatie vooraf ging<br />
en welke ‘tranen’ vergoten zijn<br />
voor dit prachtige boek <strong>van</strong> de<br />
drukker kwam.<br />
Op een zonnige voor<strong>jaar</strong>sochtend spreek ik<br />
Ardaan in zijn gezellige kantoor dat hij deelt<br />
met zijn collega Lex Noordermeer. Zij zitten<br />
op de begane grond achter het schuifhek<br />
bij de oude ingang. Als u een blik naar<br />
binnen werpt, ziet u de oude publicaties<br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> Blad en vele archiefdozen met<br />
materiaal. Lex en Ardaan zijn de wandelende<br />
kennisbronnen voor collega’s en vrienden.<br />
Ardaan is redacteur <strong>van</strong> het <strong>Blijdorp</strong> blad<br />
dat hij al 12 <strong>jaar</strong> verzorgt. Hij vertelt mij<br />
hoe het boek met, volgens eigen zeggen,<br />
‘bloed, zweet en tranen’ tot stand gekomen<br />
is. Een boek <strong>van</strong> een dergelijke om<strong>van</strong>g had<br />
hij nog nooit gepubliceerd. En een archiefwurm<br />
is hij niet. Er is maanden gezocht<br />
naar de foto’s bij de verschillende artikelen.<br />
En vervolgens was het een hele klus om bij<br />
de foto’s die gepubliceerd zijn de juiste bijschriften<br />
te krijgen. Hopelijk is dat allemaal<br />
uiteindelijk goed in het boek gekomen.<br />
Ardaan vond het erg ingewikkeld om alles<br />
precies te achterhalen.<br />
Van Fernande Hazewinkel (Gemeentearchief)<br />
lag er een stuk geschiedenis als voorbereidend<br />
deel klaar. Na een gesprek met<br />
mevrouw Hazewinkel is afgesproken om<br />
haar werk voort te zetten en uit te breiden<br />
met bijdragen <strong>van</strong> andere schrijvers. Maar<br />
liefst 9 schrijvers <strong>van</strong>uit verschillende disciplines<br />
zijn aan de slag gegaan en hebben<br />
hun kennis beschikbaar gesteld. Door de<br />
keuze voor deze multidisciplinaire samenwerking<br />
<strong>van</strong> auteurs is er een interessante<br />
mix ontstaan waarbij de geschiedenis en de<br />
><br />
12
Door: JGerda Nijssen<strong>Blijdorp</strong>)<br />
Ardaan Gerritsen - foto: Monique <strong>van</strong> Leeuwen-Maat<br />
toekomst <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> in een boek tot uitdrukking<br />
gekomen is. Het voelt voor<br />
Ardaan als een compleet beeld dat vele<br />
bezoekers en vrienden zal weten te boeien.<br />
Voor hem zijn de meest bijzondere<br />
stukken: De wandeling beschreven door<br />
Frans Ramack (schoonvader <strong>van</strong> Lex Noordermeer)<br />
die <strong>van</strong> alles verzamelde over de<br />
geschiedenis. Plus de geschiedenis beschreven<br />
door Fernande Hazewinkel. Daarin<br />
vertelt zij onder andere over het terugvinden<br />
<strong>van</strong> de vierkante bloembak die in de<br />
oude <strong>Diergaarde</strong> stond en nu midden in de<br />
huidige Lijnbaan.<br />
Ardaan’s hoogtepunt in dit hele proces<br />
waren de drukproeven. Toen hij deze voor<br />
het eerst in handen kreeg, voelde hij zich<br />
apetrots op het resultaat. Hij realiseerde op<br />
dat moment wat er tot stand gekomen is<br />
dankzij alle inspanningen <strong>van</strong> vele medeschrijvers<br />
en medezoekers. Het masterplan<br />
is het (voorlopige) eindpunt. Deze publicatie<br />
markeert hoe directeur, educatieve<br />
medewerkers, ontwikkelaars en verzorgers<br />
nadenken over de combinatie <strong>van</strong> botanische<br />
tuin, beschermer <strong>van</strong> natuur en fokker<br />
<strong>van</strong> vele diersoorten, educatieve taken en<br />
aantrekkelijke plek voor bezoekers met<br />
vele achtergronden en interesses. Deze<br />
complexe combinatie <strong>van</strong> functies maakt<br />
onze <strong>Diergaarde</strong> tot een dierentuin <strong>van</strong><br />
wereldformaat. <strong>Blijdorp</strong> is de enige diergaarde.<br />
Dat gaarde is echt onderdeel <strong>van</strong><br />
de naam, alle andere noemen zich dierentuin.<br />
<strong>Diergaarde</strong> wordt dan ook meestal<br />
met een hoofdletter geschreven. Dat alles<br />
is te lezen in de 300 pagina’ s die deze jubileumuitgave<br />
telt. De oplage telt exact 3.486<br />
exemplaren. Als u een <strong>van</strong> die exemplaren<br />
in huis wilt halen of aan iemand cadeau wil<br />
doen, mag u wel voortmaken, want het<br />
gaat zeker storm lopen.<br />
Wat begonnen is als een spoortuin naar een<br />
idee <strong>van</strong> spoorwegbeambten, is uitgegroeid<br />
tot de tuin die nu een verzameling <strong>van</strong><br />
botanische en dierlijke schatten herbergt.<br />
De notabelen namen later de tuin over en<br />
bouwden er verder aan met onder andere<br />
een deftige sociëteit waar menig huwelijkspartner<br />
gevonden is. De foto <strong>van</strong> de bar<br />
<strong>van</strong> de sociëteit kwam voor de drukker<br />
jammer genoeg net te laat, maar zal zeker<br />
op de tentoonstelling in de Rivièrahal te<br />
zien zijn. De eerste spa is op basis <strong>van</strong> een<br />
ontwerp <strong>van</strong> Zochers in 1857 in de grond<br />
gezet. De zorg <strong>van</strong> de grondleggers en huidige<br />
bouwers aan de dierentuin komen in<br />
het boek bij elkaar.<br />
In het boek staan ook recente historische<br />
vondsten. Het obstakelonderzoek (aan de<br />
<strong>Diergaarde</strong>singel tegenover het huidige<br />
Centraal station) voor de bouw <strong>van</strong> de<br />
Randstadrail leverde bijvoorbeeld nieuwe<br />
historische gegevens op over de oorspronkelijke<br />
gebouwen <strong>van</strong> de oude dierentuin.<br />
Onder andere kwamen fundamenten <strong>van</strong><br />
gebouwen boven de grond die in verhalen<br />
overgeleverd zijn, maar niet op foto’s of<br />
tekeningen terug te vinden waren.<br />
Verhalen ook over de herkomst <strong>van</strong> de<br />
eerste dieren. De eerste vogels zijn gekropen<br />
uit eieren die via eierrapen zijn binnengekomen.<br />
Zeelieden brachten de eerste<br />
apen mee en een bruine beer. De spoorwegbeambten<br />
hebben ze een plek gegeven<br />
in de oude dierentuin in het centrum <strong>van</strong><br />
Rotterdam. Dit soort sappige historische<br />
feiten heeft Ardaan verzameld compleet<br />
met bijpassende foto’s en schetsen.<br />
Tot op het laatste moment zijn er tekeningen<br />
en foto’s boven water gekomen. Ardaan<br />
is de vele mensen die zich vrijgevig<br />
toonden en hem met unieke beelden hielpen,<br />
erg dankbaar. Zonder hun hulp was<br />
het boek een stuk minder interessant<br />
geworden. De allerlaatste toevoeging is een<br />
oude plaat op linnen die een meneer op<br />
zolder vond. Naast het boek is er ook een<br />
dvd gemaakt. Daar ben ik zelf erg nieuwsgierig<br />
naar, want daar heb ik nog niks <strong>van</strong><br />
mee gekregen. Eind april kreeg de koningin<br />
het eerste exemplaar <strong>van</strong> die dvd samen<br />
met het boek aangeboden. Het is sindsdien<br />
voor anderen te koop. De prijs kan geen<br />
probleem zijn, het boek is te koop “voor<br />
een prikkie” aldus Ardaan. <strong>Vrienden</strong> krijgen<br />
met een bon korting op de aanschafprijs.<br />
Een boek dat u zeker niet mag missen.<br />
Natuurlijk zijn er ook nadat de drukproeven<br />
klaar waren nog foto’s en tekeningen<br />
binnengekomen. Deze vinden een plaats in<br />
de tentoonstelling die de komende maanden<br />
opgesteld staat in de tuin. Verder is de<br />
tijdreis in vijf containers verspreid over <strong>Blijdorp</strong><br />
een prachtige aanvulling op de<br />
geschiedenis zoals die in het boek verwoord<br />
staat. Het worden spannende maanden<br />
die voor elk wat wils bieden. Laten we<br />
er een gedenkwaardig <strong>jaar</strong> <strong>van</strong> maken en<br />
vooral genieten.<br />
Dank Ardaan voor je mooie verhaal,<br />
13
De kleine panda, bedreigd en beschermd<br />
Het is soms even zoeken, want deze dieren zijn meestal niet<br />
gewoon in hun verblijf te vinden, maar brengen veel tijd door<br />
hoog boven in hun verblijf. Ik heb het over de kleine of rode<br />
panda, een <strong>van</strong> de meest schattig uitziende dieren <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>.<br />
Op het voorplein <strong>van</strong> de Rivièrahal is hun verblijf, dat meteen<br />
opvalt door de twee grote bomen. De panda’s zitten vaak hoog in<br />
de boom. Opgerold op een tak doen ze wat ze een groot deel <strong>van</strong><br />
de dag doen, slapen.. Maar soms tref je een panda op ooghoogte,<br />
terwijl hij zich te goed doet aan wat bamboe. Dan valt direct zijn<br />
prachtige, roodbruine pels op en zijn dikke, gestreepte staart. Hij<br />
ziet eruit als een levend knuffeldier!<br />
De rode panda<br />
De rode panda (Ailurus fulgens) werd voor<br />
het eerst ontdekt in 1821, 48 <strong>jaar</strong> eerder<br />
dan de reuzenpanda. Hij vertoont gelijkenissen<br />
met de reuzenpanda, maar ook met<br />
de wasbeer. En als hij zich wast, heeft hij<br />
zelfs iets weg <strong>van</strong> de huiskat. Al tientallen<br />
jaren wordt gediscussieerd over bij welke<br />
familie de rode panda nu eigenlijk hoort.<br />
Recent onderzoek plaatst de rode panda in<br />
een eigen subfamilie, de Ailuridae. Deze<br />
subfamilie maakt deel uit <strong>van</strong> de grotere<br />
familie waar het stinkdier, de wasbeer en<br />
de wezel toe behoren. De rode panda is<br />
het enige dier ter wereld in zijn soort. Hij<br />
wordt wel beschouwd als een levend fossiel,<br />
omdat hij geen levende verwanten<br />
heeft. Zijn naaste, fossiele voorouders leefden<br />
zo’n drie tot vier miljoen <strong>jaar</strong> geleden.<br />
De rode panda is dus geen beer, en daarmee<br />
geen familie <strong>van</strong> de reuzenpanda.<br />
De rode panda leeft in het Himalayagebergte,<br />
in Nepal, Noordoost-India, Bhutan<br />
en een deel <strong>van</strong> China. Hij leeft daar in<br />
bosrijke gebieden, op een hoogte <strong>van</strong> 2.000<br />
- 4.800 meter. Dit zijn bamboebossen,<br />
want de kleine panda eet vooral heel veel<br />
bamboe. Hij deelt dit leefgebied met een<br />
andere ‘bamboespecialist’, de reuzenpanda.<br />
De rode panda heeft, net als de reuzenpanda,<br />
een verlengd bot in zijn voorpoten. Met<br />
deze extra ‘duim’ kan hij de takken en<br />
blaadjes die hij eet goed vasthouden.<br />
De vacht <strong>van</strong> de rode panda is dik en heeft<br />
verschillende kleuren: roodbruin op zijn<br />
rug, bijna zwarte poten en in zijn gezicht<br />
rood met wit. Deze vacht beschermt hem<br />
goed tegen de kou, maar zorgt er ook voor<br />
dat de panda het snel warm heeft. De<br />
panda houdt het meest <strong>van</strong> gemiddelde<br />
temperaturen, tussen de 10 en 25 graden<br />
Celsius. Stijgt de temperatuur hier boven,<br />
dan is het voor de panda te heet. Hij zal<br />
direct de schaduw <strong>van</strong> de bladeren in de<br />
bomen opzoeken.<br />
Rode panda’s zijn nachtdieren. Overdag<br />
rusten ze in bomen, opgerold op een tak<br />
met de staart voor hun gezicht. ‘s Avonds<br />
zoeken ze al rennend over de grond naar<br />
eten. Het zijn uitstekende klimmers en<br />
kunnen hun voedsel ook in de bomen vinden.<br />
Naast bamboe eten ze verschillende<br />
soorten groenten en fruit en als aanvulling<br />
wel eens een ei of een klein dier.<br />
><br />
Kleine panda - foto: Aart Pijl<br />
14
Tekst: Trix Vermeulen<br />
Met dank aan Angela Glatston<br />
(<strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>)<br />
Het bestaan <strong>van</strong> de rode panda is solitair.<br />
Alleen in de paartijd zoeken de mannetjes<br />
en vrouwtjes elkaar op. Dit gebeurt <strong>van</strong><br />
eind december tot midden februari. Van<br />
eind mei tot begin juli worden de jongen<br />
geboren, gemiddeld twee per worp. Na de<br />
geboorte maakt de moeder haar jongen<br />
schoon. Dit is nodig, omdat ze zo haar jong<br />
direct kan herkennen aan zijn specifieke<br />
geur. De ogen <strong>van</strong> de jongen zijn nog dicht<br />
als ze geboren worden. Zodra ze open zijn,<br />
kleuren de ogen langzaam <strong>van</strong> grijs tot bijna<br />
pikzwart. Wanneer de volgende paartijd in<br />
zicht komt, worden de jongen verstoten<br />
door hun moeder.<br />
Rode panda’s in <strong>Blijdorp</strong><br />
In <strong>Blijdorp</strong> wonen op dit moment drie panda’s.<br />
In de roofdierenrotonde zit het mannetje<br />
Rex. Hij is in 1986 in Madrid geboren.<br />
Rex is de oudste panda die in Europa (of<br />
zelfs in de wereld) in ge<strong>van</strong>genschap leeft.<br />
Hij heeft voor veel nakomelingen gezorgd.<br />
Rex is vast en zeker de bekendste panda<br />
<strong>van</strong> Nederland, doordat hij in de zomer <strong>van</strong><br />
2006 het landelijke nieuws haalde met zijn<br />
ontsnapping. Hoe hij uit zijn verblijf is gekomen,<br />
is niet helemaal duidelijk. Hij kan<br />
<strong>van</strong>af een hoge tak gesprongen zijn, maar<br />
er zou ook een tak afgebroken kunnen zijn<br />
door de droogte. Rex heeft een tijdlang in<br />
een boom op het Statenpad in de wijk <strong>Blijdorp</strong><br />
doorgebracht. Nadat hij met een verdovingspijltje<br />
verdoofd was, kon hij weer<br />
uit de boom worden gehaald. Rex mankeerde<br />
gelukkig niks, maar het verblijf<br />
moest wel weer ‘pandaproof’ worden<br />
gemaakt!<br />
Kleine panda - foto: Peter <strong>van</strong> Norde<br />
In het verblijf bij de Rivièrahal woont een<br />
stel rode panda’s. Het mannetje is bijna<br />
drie en komt uit Italië, het vrouwtje is bijna<br />
twee en komt uit Frankrijk. Omdat het<br />
mannetje niet goed kon opschieten met het<br />
vorige vrouwtje, is dat vrouwtje gewisseld<br />
voor een ander. Dit nieuwe vrouwtje is in<br />
januari <strong>van</strong> dit <strong>jaar</strong> gearriveerd, precies in<br />
de paartijd <strong>van</strong> de kleine panda. Het voortplantingspatroon<br />
<strong>van</strong> de rode panda is strikt<br />
seizoensgebonden. De kans is daarom klein<br />
dat het vrouwtje nu al zwanger is, omdat<br />
ze een groot gedeelte <strong>van</strong> de paartijd in<br />
quarantaine doorgebracht heeft. De twee<br />
kunnen het goed vinden samen, dus hopelijk<br />
zijn er volgend <strong>jaar</strong> al jonge panda’s te<br />
bewonderen in de diergaarde.<br />
Bedreigd en beschermd<br />
Het gebied waar de rode panda leeft, de<br />
hellingen <strong>van</strong> het Himalaya-gebergte, is een<br />
<strong>van</strong> de minst toegankelijke gebieden ter<br />
wereld. Het is daarom ook een <strong>van</strong> de<br />
minst bestudeerde streken <strong>van</strong> de wereld.<br />
Het precieze aantal kleine panda’s dat er<br />
leeft is daarom niet bekend. Wel is bekend<br />
dat het voortbestaan <strong>van</strong> de kleine panda<br />
wordt bedreigd. De bossen waar de panda’s<br />
leven worden met grote snelheid<br />
gekapt. Het hout is nodig als brandstof<br />
voor de plaatselijke bevolking en op de<br />
weilanden die ontstaan door kappen kunnen<br />
bijvoorbeeld yaks gehouden worden.<br />
Een andere, natuurlijke oorzaak is het feit<br />
dat rode panda’s relatief weinig jongen krijgen.<br />
Bovendien is het sterftecijfer onder de<br />
jongen hoog. Er wordt ook gejaagd op de<br />
panda. De vacht is veel geld waard. In<br />
China worden er hoedjes <strong>van</strong> gemaakt die<br />
gebruikt worden bij huwelijksceremoniën.<br />
De panda heeft nu in alle landen de status<br />
<strong>van</strong> bedreigde en beschermde diersoort.<br />
Gelukkig bestaan er verschillende projecten<br />
met als doel het behoud <strong>van</strong> de rode<br />
panda. <strong>Blijdorp</strong> steunt het Pude Kudo project<br />
in Nepal. Dit project wil de rode panda<br />
beschermen en zijn natuurlijke leefomgeving<br />
behouden. Om dit goed te kunnen, is<br />
het belangrijk inzicht te krijgen in de grootte<br />
<strong>van</strong> de populatie panda’s en hun leefgedrag.<br />
Met behulp <strong>van</strong> de plaatselijke bevolking<br />
probeert men hier zicht op te krijgen.<br />
De mensen, die gebruik maken <strong>van</strong> de bossen<br />
waar de panda’s leven, zullen samen<br />
met studenten observaties doen. Ook zullen<br />
zij samen proberen de plaatselijke<br />
bevolking te interesseren voor het behoud<br />
<strong>van</strong> de panda. De rode panda en zijn leefgebied<br />
worden bedreigd doordat bossen<br />
worden gekapt om boeren bedrijven te<br />
beginnen. Dit project wil alternatieven bieden<br />
aan de bevolking, waardoor de kans<br />
dat de panda’s het zullen redden toeneemt.<br />
<strong>Blijdorp</strong> steunt dit bedrijf financieel en door<br />
de deskundigheid <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>-biologe<br />
Angela Glatston aan te bieden. Zij heeft<br />
veel onderzoek gedaan naar het gedrag <strong>van</strong><br />
de rode panda’s.<br />
In <strong>Blijdorp</strong> wordt zowel het EEP, European<br />
Endangered Species Programme, als het<br />
wereldwijde stamboek <strong>van</strong> alle kleine panda’s<br />
in ge<strong>van</strong>genschap bijgehouden. Met de<br />
fok <strong>van</strong> de rode panda gaat het niet goed.<br />
In 2006 zijn er 23 jongen geboren, waar<strong>van</strong><br />
er maar 15 het overleefd hebben. Het aantal<br />
oudere dieren dat in 2006 overleed was<br />
ook 15, waardoor de populatie gelijk bleef.<br />
Er bestaat een wachtlijst <strong>van</strong> dierentuinen<br />
die rode panda’s kunnen plaatsen, dus een<br />
uitbreiding <strong>van</strong> de populatie is zeer welkom.<br />
Hopelijk zal het nieuw gevormde stel<br />
in <strong>Blijdorp</strong> in de toekomst voor veel nakomelingen<br />
zorgen!<br />
Kleine panda - foto: Peter <strong>van</strong> Norde<br />
15
v r i e n d e n<br />
Zomerexcursie<br />
wacht niet te lang met<br />
inschrijven,<br />
want vol is vol!!<br />
Op (boot)safari door Afrika en wandelen door Alaska<br />
Op zaterdag 21 juli 2007 kunt u erbij zijn in ‘ZOOM Erlebniswelt Gelsenkirchen’<br />
De volgende punten zijn voor<br />
u <strong>van</strong> belang<br />
Maximaal aantal deelnemers is 50/100. Bij<br />
70 deelnemers of meer gaat een tweede<br />
bus rijden. Wacht daarom niet te lang met<br />
opgeven want vol is vol. Zoals altijd geldt in<br />
de bus een rookverbod. Op de heenreis zal<br />
een koffiestop gehouden worden (inclusief).<br />
Op de terugweg is er een gezamenlijk<br />
diner (inclusief).<br />
***** Let op!<br />
Nieuwe vertreklocatie!*****<br />
Na het succes <strong>van</strong> de extra zomerreis <strong>van</strong> vorig <strong>jaar</strong> is er dit <strong>jaar</strong><br />
weer een zomerexcursie. Op zaterdag 21 juli 2007 organiseert<br />
de Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> een zomerexcursie naar de<br />
dierentuin <strong>van</strong> Gelsenkirchen in Duitsland. Net als vorig <strong>jaar</strong><br />
wordt het weer een complete dagtocht!<br />
Vertrek: 8.00 uur <strong>van</strong>af het Willemsplein<br />
te Rotterdam (bij de Spido). Het Willemsplein<br />
is makkelijk te bereiken met de metro<br />
(halte Leuvehaven) en met tramlijn 7 <strong>van</strong><br />
Rotterdam CS naar het eindpunt Willemsplein.<br />
Ook de tramlijnen 8, 20, 23 en 25<br />
stoppen bij Leuvehaven.<br />
Aankomsttijd in Gelsenkirchen ca. 12.00<br />
uur. Geplande aankomsttijd in Rotterdam<br />
ca. 22.00 uur.<br />
ZOOM Erlebniswelt<br />
Gelsenkirchen<br />
Gelsenkirchen Daar ligt toch de Ruhrzoo<br />
zullen vele <strong>Vrienden</strong> denken. Dat is verledentijd,<br />
daar lag de Ruhrzoo! De <strong>Vrienden</strong><br />
hebben in het <strong>jaar</strong> 2000 deze oude en triest<br />
ogende Ruhrzoo nog bezocht. Niet lang<br />
daarna is de tuin flink uitgebreid en geheel<br />
op de schop gegaan. Wat nu nog herkenbaar<br />
is, is het oude entreegebouw en het<br />
mooie eikenbos. De rest is nieuw…..<br />
De tuin is opgezet naar voorbeeld <strong>van</strong><br />
‘Erlebniszoo Hannover’. Er komen slechts<br />
drie thema’s. Alaska en Afrika zijn af. Azië is<br />
nog in aanbouw. Alles is veel ruimer opgezet<br />
dan in Hannover, maar de detaillering in<br />
Gelsenkirchen is wat grover. Het is een erg<br />
prettige wandeltuin met maar een klein<br />
hoogteverschil. Als u de twee wandelgebieden<br />
bij elkaar optelt is het hele traject vijf<br />
km. U kunt ook één werelddeel overslaan<br />
maar u mist dan wel een hoop.<br />
Hoogtepunten in Alaska:<br />
- Het startgebied in het bos met o.a.<br />
bevers, elanden en stinkdieren;<br />
- Een enorm grizzlyberenverblijf met een<br />
woeste rivier en grote waterval;<br />
- Europa’s grootste zeeleeuwenverblijf<br />
met een grote onderwatertunnel;<br />
- Het liefdevol opge<strong>van</strong>gen gehandicapte<br />
ijsbeertje met hele korte pootjes.<br />
Hoogtepunten in Afrika:<br />
- De mooi aangelegde wandelpaden door<br />
de sa<strong>van</strong>na’s;<br />
- De ‘African Queen Bootsafari’;<br />
- Het gecombineerde tropenhuis voor<br />
nijlpaarden en chimpansees;<br />
- Het ‘Regenwald’ gebied.<br />
ZOOM Erlebniswelt heeft drie themarestaurants.<br />
Bij de ingang het ‘Grimberger<br />
Hof’, in Alaska het ‘Alaska Diner’ en tot slot<br />
in Afrika de ‘Afrika Lodge’. Niet te veel<br />
bestellen want we hebben ’s avonds nog<br />
een gezamenlijk diner!<br />
Dit is een speciale reis naar een zomerse<br />
bestemming en wordt bijna geheel inclusief<br />
aangeboden. Wij maken op de heenweg<br />
een stop bij het restaurant ‘De Hof’ voor<br />
koffie met gebak. Op de terugweg staat in<br />
hetzelfde restaurant een 3-gangen diner<br />
(schnitzel) voor u klaar Vegetarisch is ook<br />
mogelijk. Wel graag <strong>van</strong> tevoren opgeven.<br />
Kosten voor leden bedragen: € 57,50.<br />
Niet leden betalen € 60.<br />
Gaat u ook mee met de na<strong>jaar</strong>sexcursie naar<br />
Overloon….Graag een aparte overschrijving<br />
om verwarring te voorkomen…<br />
Een eventuele reisverzekering / annuleringsverzekering<br />
dient u zelf af te sluiten.<br />
16
In de reissom zijn inbegrepen:<br />
- de busreis Rotterdam – ZOOM<br />
Erlebniswelt Gelsenkirchen v.v.<br />
- toegang tot de dierentuin;<br />
- koffie/thee met gebak op de heenweg;<br />
- een 3-gangen diner op de terugweg;<br />
- fooi voor de chauffeur.<br />
Aanmelden voor deze reis<br />
Het verschuldigde bedrag dient u over te<br />
maken naar girorekening 20.71.059 t.n.v.<br />
Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>, Vroesenlaan<br />
28-A 3039DV Rotterdam onder vermelding<br />
<strong>van</strong> ‘ZOOM’ + uw telefoonnummer<br />
en voor leden het lidmaatschapsnummer.<br />
De overschrijvingen dienen uiterlijk 1<br />
juli 2007 te zijn ont<strong>van</strong>gen. Uw overschrijving<br />
is uw bewijs <strong>van</strong> deelname. U ont<strong>van</strong>gt<br />
geen verdere bescheiden of mededelingen,<br />
tenzij de bus vol is. Hier<strong>van</strong> krijgt u dan zo<br />
snel mogelijk bericht en het volledige<br />
bedrag wordt teruggestort.<br />
Het is niet mogelijk het betaalde bedrag te<br />
restitueren voor afmeldingen die na 1 juli<br />
worden ont<strong>van</strong>gen. Eventuele restituties<br />
vinden plaats onder inhouding <strong>van</strong> €2,50<br />
administratiekosten.<br />
NB. De Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> organiseert<br />
voor haar leden <strong>jaar</strong>lijks een aantal reizen<br />
naar binnen- en buitenlandse dierentuinen. De<br />
prijsstelling <strong>van</strong> deze reizen is gebaseerd op een<br />
inschatting <strong>van</strong> de reiscoördinator. Het kan voorkomen<br />
dat de werkelijke kosten hoger uitvallen.<br />
Soms zijn de werkelijke kosten lager, omdat een<br />
dierentuin bijvoorbeeld op het laatste moment<br />
besluit vrije toegang te verlenen. is aan het eind<br />
<strong>van</strong> het boek<strong>jaar</strong> het saldo <strong>van</strong> reizen positief<br />
dan stort de reiscoördinator het positieve saldo<br />
in de algemene kas <strong>van</strong> de Vereniging ten gunste<br />
<strong>van</strong> het eerstvolgende geschenk aan <strong>Blijdorp</strong>. Een<br />
negatief saldo komt ten laste <strong>van</strong> de Verenigingskas.<br />
Wanneer u deelneemt aan een vriendenreis<br />
verklaart u akkoord te gaan met deze regeling.<br />
Komen en gaan!<br />
Hoera! Het milieu staat weer op de politieke agenda. Na tien <strong>jaar</strong> stilte is het weer<br />
zover, een goede leefomgeving wordt weer belangrijk geacht. Misschien wel omdat<br />
door ‘global warming’ zelfs de wintersport in de toekomst bedreigd kan worden. Al<br />
Gore durft nu zelfs dingen te zeggen die hij in zijn eigen verkiezingsprogramma’s<br />
nooit een plaats heeft durven geven.<br />
Is klimaatsverandering eigenlijk een nieuw verschijnsel Nee toch! Je hoeft maar naar<br />
het verleden te kijken om te zien wat de gevolgen daar<strong>van</strong> waren en wat de gevolgen<br />
<strong>van</strong>daag zouden kunnen zijn. Kunnen wij het tij überhaupt wel keren Het is gemeten<br />
en bewezen dat het warmer wordt. Hierdoor verdwijnen gletsjers en sneeuw, waardoor<br />
minder straling <strong>van</strong> de zon weerkaatst. Dus verandert het klimaat … Maar ja, dan zou<br />
je zeggen dat er dan meer water verdampt en daardoor de neerslag toeneemt wat toch<br />
ook weer afkoeling veroorzaakt. In het verleden kregen vulkaanuitbarstingen de schuld<br />
<strong>van</strong> klimaatverandering. Toen waren er nog niet zoveel mensen. Is het dan niet onze<br />
schuld Natuurlijk wel, maar er is nauwelijks een weg terug. We proberen de landen<br />
om ons heen tot ontwikkeling te brengen, zodat ze een nieuw afzetgebied vormen. Stel<br />
dat we een op de tien Chinezen en Indiërs in een auto krijgen dan zijn we binnen een<br />
paar <strong>jaar</strong> door al onze reserves heen. We stoken de gehele aardolievoorraad dubbelsnel<br />
op en draaien en er tegelijkertijd een extra spaarlamp in.<br />
Klimaatzones verplaatsen. Als gevolg zie je een opmars <strong>van</strong> de Afrikaanse kakkerlak en<br />
<strong>van</strong> de hornaar (hele grote wespen) naar het noorden. Door het vele reizen en wereldhandel<br />
komen diersoorten in verkeerde continenten terecht. Sommige dieren zullen<br />
verdwijnen, andere dieren zullen zich aan nieuwe omstandigheden aanpassen. De bruine<br />
beer ontmoet de ijsbeer. Dan worden het misschien wel een soort vleesetende reuze<br />
panda’s! Hoezo biodiversiteit<br />
Voor een globaal probleem moet je met globale oplossingen komen. Je kunt moeilijk<br />
als land dat zijn eigen bossen gekapt heeft, zeggen dat een ander land dat niet mag (of<br />
je moet met alternatieven komen).<br />
Stel dat de mens, nadat de aardbol is kaalgegeten, zich niet meer op tijd aan kan passen<br />
aan de veranderende omgeving, en stel nu eens dat de mens dan zou uitsterven. Dan<br />
zouden andere wezens misschien kansen krijgen die wij ze nu ontnemen. Mensen zijn,<br />
denk ik, ook tijdelijke schepsels die het waarschijnlijk heel wat minder lang vol zullen<br />
houden dan de dinosaurussen. Milieuzorg is dus eigenlijk het vertragen <strong>van</strong> de reis die<br />
we maken.<br />
Moeten wij ons zorgen maken om de toekomst Volgens Gandalf (In de ban <strong>van</strong> de<br />
Ring) hebben wij slechts een queeste te verrichten in ons eigen era.<br />
17
k o u d b l o e d<br />
Neerkijkers, het bekijken waard<br />
In het Oceanium staan veel bezoekers even stil voor het aquarium<br />
met de neerkijkers. Ze zijn ook vrij apart. Van opzij zie je<br />
een groot glimmend oppervlak, maar draaien ze een kwartslag,<br />
dan zie je niet meer dan een streep. Bovendien lijkt de hele<br />
school tegelijkertijd <strong>van</strong> koers te wijzigen. In die zin hebben de<br />
neerkijkers veel weg <strong>van</strong> de school vissen die pictionary spelen<br />
met Marlin en Dory in de film ‘Finding Nemo’. Toch zijn dat weer<br />
andere vissen, in een andere oceaan.<br />
Tekst: Jan Breedijk<br />
Met dank aan Peter <strong>van</strong> Putten<br />
(<strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>)<br />
beneden kijkt. Het gezichtsvermogen<br />
<strong>van</strong> deze vissensoort is<br />
goed. Hij jaagt dan ook op zicht.<br />
Het lichaam <strong>van</strong> de neerkijker<br />
heeft een zilverachtige glans.<br />
Voor een fotograaf is het daardoor<br />
lastig om deze dieren op de<br />
gevoelige plaat vast te leggen.<br />
Het voordeel voor de vis zelf is<br />
dat hij hierdoor niet opvalt in de<br />
oceaan tegen het invallende zonlicht.<br />
De neerkijker benadert zijn<br />
prooi dan ook <strong>van</strong> boven. Hij<br />
doet dat door een zo klein<br />
mogelijk oppervlak <strong>van</strong> zijn<br />
lichaam in de richting <strong>van</strong> zijn<br />
prooi te keren. Kleine visjes worden<br />
door groepen neerkijkers<br />
nogal eens opgejaagd en ingesloten.<br />
Verder worden ook wormen<br />
en kreeftachtigen zoals kleine<br />
krabben en garnalen verorberd.<br />
Het lichaam <strong>van</strong> de neerkijker is<br />
bedekt met vele kleine schubjes,<br />
waardoor hij sneller kan zwemmen.<br />
Opvallend aan de lichaamsbouw<br />
zijn de aarsvin en de rugvin.<br />
Beide vinnen lopen uit in een lange<br />
punt. Hierdoor wordt de neerkijker nogal<br />
eens verward met de maanvis. In de rugvin<br />
bevinden zich 9 stekels en 23 korte, zachte<br />
vinstralen. In de aarsvin zitten 3 stekels en<br />
18 vinstralen.<br />
De neerkijker zwemt namelijk rond in het<br />
subtropische deel <strong>van</strong> de Atlantische Oceaan.<br />
Jonge neerkijkers leven in de mangroves.<br />
Ze kunnen zo zelfs wel in brak water<br />
gevonden worden. De volwassen dieren<br />
trekken naar het open, maar niet te diepe<br />
water <strong>van</strong> de zee. Hij komt vooral voor in<br />
het Caribisch gebied, <strong>van</strong> Florida tot Venezuela,<br />
in de ondiepere stukken (tot 10<br />
meter diep). Ze worden ook gevonden<br />
langs de kusten <strong>van</strong> Zuid Amerika. De vissen<br />
worden aangetroffen in grote groepen<br />
<strong>van</strong> honderden of zelfs duizenden bij elkaar,<br />
maar ook in kleine groepen of zelfs in<br />
paren. De wetenschappelijke naam <strong>van</strong><br />
deze vis is Selene Vomer. In het Engels heet<br />
hij Lookdown en de Duitse naam is pferdekopf<br />
(paardenkopvis). De neerkijker<br />
behoort tot de familie <strong>van</strong> de horsmakrelen<br />
(Carangidae), de orde <strong>van</strong> de baarsachtigen<br />
(Perciformes) en de klasse <strong>van</strong> de<br />
straalvinnigen (Actinopterygii).<br />
De neerkijker bekeken<br />
De neerkijker heeft een zijdelings afgeplat<br />
lichaam. De ogen draagt het dier hoog op<br />
de kop, waardoor het lijkt of hij steeds naar<br />
k o u d b l o e d<br />
Neerkijkers worden gewoonlijk tussen<br />
de 25 en 30 centimeter lang en<br />
bereiken een gewicht <strong>van</strong> rond de<br />
kilogram. Uitzondering vormt een<br />
exemplaar, ge<strong>van</strong>gen voor de Braziliaanse<br />
kust. Het dier was 48,3 centimeter<br />
lang en 2,1 kilogram zwaar. Het<br />
is vrij moeilijk om de mannetjes en<br />
vrouwtjes te herkennen. De mens<br />
vormt niet echt een bedreiging voor<br />
de neerkijkers. De vissen zijn niet<br />
interessant voor de handel. Wel gaan<br />
sportvissers eropuit om deze vissensoort<br />
aan de haak te slaan.<br />
Neerkijken op de bezoekers<br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong><br />
Het kan goed zijn dat particulieren in<br />
ons land in het bezit zijn <strong>van</strong> neerkijkers,<br />
want in principe is het een ieder<br />
vrij ze in een aquarium te houden.<br />
<strong>Blijdorp</strong> is echter de enige dierentuin<br />
in Nederland die neerkijkers in de collectie<br />
heeft. In het Caribische deel <strong>van</strong><br />
het Oceanium, tussen de ‘Noordzee’<br />
en de haaientunnel bevindt zich het<br />
130 kubieke meter grote aquarium<br />
dat de neerkijkers delen met enkele<br />
grote beerkreeften. De eerste neerkijkers<br />
in onze <strong>Diergaarde</strong> hadden<br />
aanmerkelijk minder ruimte. De 20<br />
dieren zwommen rond in het 9 duizend<br />
liter bevattend aquarium dat zich<br />
in de Rivièrahal tegenover de souvenirwinkel<br />
bevindt. Neerkijkers zijn erg<br />
gevoelig voor schimmels. Deze eerste<br />
groep kreeg de ‘fingerprintdisease’.<br />
Ze kregen vlekken in de vorm <strong>van</strong><br />
vingerafdrukken die bloederige schimmelplekken<br />
werden. Behandeling met<br />
antibiotica bleek niet te helpen en op<br />
4 na stierven alle dieren. In het Oceanium<br />
werd gestart met een nieuwe<br />
groep <strong>van</strong> 43 exemplaren. Iets meer<br />
dan een <strong>jaar</strong> geleden gebeurde daar<br />
tragisch ongeval mee. Door een<br />
mechanische fout kwam er te veel<br />
><br />
18
ozon in het aquarium en stierf de gehele<br />
groep. Vanaf 6 april 2006 kunnen we de<br />
huidige groep bezichtigen. Hij bestaat uit<br />
45 nog niet volgroeide dieren.<br />
De neerkijkers krijgen per dag circa 400<br />
gram voedsel. Dit bestaat uit steurgarnalen,<br />
mosselen, spiering, gesneden sprot en soms<br />
gesneden inktvis. Zijn de stukjes te groot<br />
dan kan een neerkijker enige tijd blijven<br />
rondzwemmen met een wijd open bek. Dit<br />
kan geen kwaad, want uiteindelijke krijgt<br />
het dier het voedsel echt wel weg. Toch<br />
proberen de verzorgers dit te voorkomen,<br />
omdat het voor de bezoekers niet zo’n<br />
leuk gezicht is.<br />
Het water in de huidige bak is met 19 graden<br />
Celsius wat koeler dan in de oude bak<br />
in de Rivièrahal. Dit is gedaan om uitwendige<br />
parasieten tegen te gaan. In het aquarium<br />
bevinden zich geen planten, alleen wat<br />
grote stenen. Dit is simpelweg omdat er in<br />
het natuurlijke biotoop <strong>van</strong> de neerkijker<br />
ook geen plantengroei voorkomt.<br />
Alhoewel er af en toe wel paringsgedrag<br />
wordt waargenomen is het niet de bedoeling<br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> om te kweken met deze<br />
vissensoort. De neerkijkers zwemmen af<br />
en toe in paren zij en zij door de groep<br />
heen. Tot ei-afzetting zal het wellicht niet<br />
komen, omdat een magrovegebied <strong>van</strong>uit<br />
dit aquarium niet te bereiken is.<br />
Schoon water<br />
Het water moet uiteraard goed gezuiverd<br />
worden. Daarvoor gaat het door een uitgebreid<br />
filtersysteem. Als eerste wordt het<br />
water een eiwitafschuimer ingepompt. Het<br />
vuil komt met het schuim bovendrijven en<br />
wordt dan afgevoerd. Om het effect hier<strong>van</strong><br />
te versterken wordt er ozon aan toegevoegd.<br />
Het ozongehalte wordt gemeten<br />
met redox-sensoren die in de gaten houden<br />
of het gehalte tussen de 300 en 350<br />
millivolt blijft. Automatisch wordt geregeld<br />
dat de toevoer <strong>van</strong> ozon start of juist stopt.<br />
Door een fout in dit systeem kwam de<br />
vorige groep neerkijkers dus om het leven.<br />
Het nu relatief schone water wordt nu<br />
door een zandfilter gedrukt. Vervolgens<br />
komt het nog in een biologisch filter, waarin<br />
bacteriën het overige vuil afbreken. Hierna<br />
kan het water via een by-pass langs het UVfilter<br />
en stroomt het weer terug in de neerkijkerbak.<br />
Het biologisch en UV filter zijn te<br />
vergelijken met de filters die te koop zijn<br />
voor tuinvijvers, alleen zijn ze in dit geval<br />
uiteraard vele malen groter. De 153 kubieke<br />
meter water <strong>van</strong> de neerkijkers en <strong>van</strong><br />
de Gibraltarbak zijn aangesloten op één filter.<br />
Medebewoners<br />
Onderin het aquarium lopen 6 grote beerkreeften<br />
(Scyllarides latus). De dieren<br />
bewandelen normaal gesproken de bodem<br />
<strong>van</strong> de Middellandse Zee en de Atlantische<br />
kusten <strong>van</strong> Frankrijk, Spanje, Portugal en<br />
Noord Afrika. Dit is niet echt het verspreidingsgebied<br />
<strong>van</strong> de neerkijkers, maar komt<br />
qua temperatuur wel overeen. Ze worden<br />
45 centimeter groot en ongeveer 3 kilogram<br />
zwaar. Ze hebben geen grote scharen<br />
om zich te verdedigen of aan te vallen.<br />
Daarom zoeken ze graag de bescherming<br />
op <strong>van</strong> rotsen en vertrouwen ze op hun<br />
camouflage. Door vlug hun staart te openen<br />
en weer te sluiten kunnen ze eventueel<br />
snel achteruit verdwijnen. De kreeften zitten<br />
bij de neerkijkers in de bak zodat er in<br />
het onderste gedeelte <strong>van</strong> het aquarium<br />
ook wat te zien valt, aangezien de neerkijkers<br />
vaak in het bovenste gedeelte <strong>van</strong> het<br />
water zwemmen. Verder is het mooi meegenomen<br />
dat zij het afval <strong>van</strong> de neerkijkers<br />
opruimen. Hopelijk kunnen de beerkreeften<br />
nog lang opkijken naar deze groep<br />
neerkijkers en kunnen deze neerkijkers nog<br />
lang neerkijken op ons. Door de ervaringen<br />
met de vorige neerkijkersscholen moet het<br />
toch mogelijk zijn dat we deze dieren wat<br />
langer kunnen bekijken dan hun onfortuinlijke<br />
voorgangers.<br />
Neerkijkers - foto’s: Yvonne Raaijmakers<br />
><br />
19
v r i e n d e n<br />
VIP-Rondleiding voor <strong>Vrienden</strong><br />
De vereniging ‘<strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>’ had een mooi plan<br />
bedacht. Door een actie wilde men proberen zoveel mogelijke<br />
nieuwe leden binnen te halen. <strong>Vrienden</strong> die nieuwe vrienden<br />
aanbrachten deden mee met een loterij, waar<strong>van</strong> de vijf gelukkige<br />
winnaars een VIP-tour achter de schermen <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> zouden<br />
krijgen <strong>van</strong> niemand minder dan directeur Ton Dorresteijn<br />
himself. Tijdens de nieuw<strong>jaar</strong>slezing in januari 2007 werd de<br />
balans opgemaakt en de trekking verricht. Het aantal <strong>van</strong> 42<br />
nieuwe leden viel wat tegen, maar elk nieuw lid is er één.<br />
Op 24 maart was het zover; De Tour-de-<strong>Blijdorp</strong> kon beginnen.<br />
Om 10.00 uur werden we verwacht, maar<br />
om 9.45 uur was de groep al compleet.<br />
‘Meneer Koos’ (zoals Koos <strong>van</strong> Leeuwen<br />
liefkozend werd genoemd door een baliemedewerker<br />
<strong>van</strong> de bezoekersinfo) liet de<br />
directeur dus maar wat vroeger oppiepen.<br />
De winnaars E. Bosma (Rotterdam), J.<br />
Wuyster (Maassluis), J. Bloemers (Alblasserdam)<br />
en J. Breedijk (Capelle aan den IJssel)<br />
en hun familie hoefden niet lang te wachten<br />
voor de trip begon. L.H. <strong>van</strong> Broeckhuysen<br />
is de vijde winnaar, maar hij was nog op<br />
vakantie en krijgt een alternatief programma<br />
aangeboden op een later tijdstip. Ton<br />
Dorresteijn leidde ons eerst richting het<br />
Oceanium. Voor we naar binnen gingen<br />
moest de groep <strong>van</strong> ‘meneer Koos’ eerst<br />
even op de foto.<br />
Tekst: Jan Breedijk<br />
Ton vertelde eerst voor de schermen één<br />
en ander over de Bassrock, de Noordzeeaquaria,<br />
de Gibraltarbak, de haaientunnel,<br />
de walvissen en het publieke laboratorium<br />
voor we echt achter de schermen verdwenen.<br />
Zo hoorden we dat alle vogels <strong>van</strong> de<br />
Bassrock in Rotterdam geboren zijn en<br />
afkomstig zijn <strong>van</strong> eieren uit een IJslandse<br />
supermarkt. Waar ik persoonlijk erg <strong>van</strong> op<br />
hoorde was dat de twee open ‘noordzeebakken’<br />
gemaakt zijn om je handen in te<br />
kunnen steken. Dit om het leven <strong>van</strong> de<br />
zee beter waar te nemen dan alleen met<br />
de ogen.<br />
Eenmaal door een ‘geheime’ deur, ging er<br />
een nieuwe wereld voor ons open. Tweederde<br />
<strong>van</strong> het Oceanium bevindt zich achter<br />
de schermen en dat gingen we nu beleven.<br />
We kregen een uitleg over filters,<br />
alarmsystemen en noodaggregaten en kwamen<br />
toen achter de Bassrock terecht. Een<br />
keuken met een overheersende vislucht<br />
bood de toegang tot het verblijf zelf, waar<br />
we net over de drempel even binnen<br />
mochten kijken. Via een andere deur kwamen<br />
we in de rots terecht. Die is hol en<br />
bestaat uit cement en staalconstructies. De<br />
nestgangen <strong>van</strong> de vogels zijn <strong>van</strong> pvc en<br />
kunnen <strong>van</strong>uit deze tunnel geopend en dus<br />
in de gaten gehouden worden. Een derde<br />
deur gaf ons een blik op twee zieke eidereenden<br />
in een zwembadje die daar door<br />
het voedsel hun medicijnen kregen toegediend.<br />
De weg terug bracht de groep in de quarantaineafdeling<br />
voor zeedieren. Met name<br />
VIPtour winnaars in Taman Indah - foto: Koos <strong>van</strong> Leeuwen<br />
20<br />
VIPtour en hun introducees - foto: Koos <strong>van</strong> Leeuwen
de inktvissen trokken de aandacht. Ton<br />
vertelde ons dat een octopus de intelligentie<br />
had om uit zijn bak te klimmen, over<br />
een bak heen te kruipen en in het derde<br />
aquarium te duiken, omdat daar voedsel<br />
aanwezig was. Na deze ervaring kwamen<br />
we weer ’te voorschijn’ bij het koraalaquarium.<br />
Via de magrovebak kwamen we bij<br />
het Caribische café waar de directeur ons<br />
een kop koffie aanbood. Hij is <strong>van</strong> alle<br />
markten thuis, want als een vakkundige<br />
serveerster bracht hij een ieder zijn of haar<br />
drankje.<br />
Via het Eauditorium, met een prachtig uitzicht<br />
in de haaientunnel, liepen we door<br />
naar boven en konden toen het grote bassin<br />
<strong>van</strong> de haaien <strong>van</strong> bovenaf zien. Als eerste<br />
bracht onze directeur ons bij drie terraria<br />
die ietwat verloren in deze grote<br />
ruimte stonden. Uit één <strong>van</strong> de bakken<br />
haalde hij een rattenslang die een ieder<br />
mocht aanraken of zelfs vasthouden. De<br />
bedoeling was te ontdekken dat reptielen<br />
helemaal geen slijmerige, enge dieren zijn.<br />
Na informatie te hebben ont<strong>van</strong>gen over<br />
het voeren <strong>van</strong> haaien en het schoonmaken<br />
<strong>van</strong> dit verblijf door duikers, begaven we<br />
ons richting de koningspinguïns. De dieren<br />
konden prachtig <strong>van</strong> bovenaf bewonderd<br />
worden. Het volgende uitstapje bracht ons<br />
in het laboratorium waar we o.a. zeepaardjes<br />
in alle maten zagen en natuurlijk<br />
de wereldberoemde kweek <strong>van</strong> koralen<br />
<strong>van</strong> dichtbij bekeken.<br />
De klok bereikte inmiddels de magische 12<br />
uur en de rondleiding zou ongeveer 2 uur<br />
duren, maar Ton Dorresteijn was niet te<br />
stoppen. De hele groep moest hem nog<br />
volgen naar het olifantenverblijf. Even later<br />
stonden we in de Taman Indah het uitzicht<br />
<strong>van</strong> de olifanten te bekijken. Jawel, we liepen<br />
echt in het verblijf en door de ‘kantelstellage’<br />
die Nelcon ontworpen heeft om<br />
zieke olifanten te kunnen behandelen. Nog<br />
enige minuten later stonden we buiten oog<br />
in oog met Alexander die knuffelde met<br />
zijn ‘tochtige’ vriendinnetje <strong>van</strong> dat<br />
moment. Teder legden ze de grote koppen<br />
tegen elkaar en draaiden hun slurven tot<br />
een vlecht.<br />
Toen Alexander zenuwachtig liet blijken dat<br />
hij alle extra belangstelling een beetje zat<br />
begon te worden verlieten we het verblijf.<br />
We maakten nog even een uitstapje naar<br />
het tijgerverblijf, maar dat was dan het<br />
einde <strong>van</strong> de VIP-tour. Ton Dorresteijn nam<br />
onder onze dankzegging afscheid en had<br />
zich uiteindelijk toch zo’n 2 uur en 3 kwartier<br />
voor ons vrijgemaakt.<br />
Koos bracht ons in de Lepelaar naar een<br />
tafel waar we een lunch geserveerd kregen<br />
<strong>van</strong> heerlijke broodjes. De twee kinderen<br />
onder ons gingen echter liever aan de<br />
patat. Na de lunch ging ieder zijns weegs.<br />
Er was nog tijd genoeg om de prachtige<br />
<strong>Diergaarde</strong> <strong>van</strong> voor de schermen te gaan<br />
bekijken. En dat is en blijft natuurlijk de<br />
moeite waard.<br />
<strong>Vrienden</strong>-knuffels voor<br />
zieke kinderen<br />
Enige tijd geleden werden Henk en<br />
Greet Gerritse benaderd door leden<br />
<strong>van</strong> Rotaract Club Scheveningen. Deze<br />
club bestaat al meer dan 25 <strong>jaar</strong> en is<br />
opgericht door Rotary Club Scheveningen.<br />
Zij bestaat uit leden tussen de 18<br />
en 30 <strong>jaar</strong>, en organiseert <strong>jaar</strong>lijks een<br />
aantal activiteiten ten behoeve <strong>van</strong> een<br />
goed doel.<br />
Bij het bezoek aan een <strong>van</strong> onze winkels en het kopen <strong>van</strong> een pluche ijsbeer ten behoeve<br />
<strong>van</strong> de bouw <strong>van</strong> ons nieuwe ijsberenverblijf, kwam een <strong>van</strong> de leden <strong>van</strong> Rotaract<br />
Club Scheveningen op het idee om een beach volleybalwedstrijd te organiseren. Met de<br />
opbrengst hier<strong>van</strong> zouden dan bij de <strong>Vrienden</strong> kuffels gekocht kunnen worden, die vervolgens<br />
geschonken zouden worden aan de kinderen <strong>van</strong> het Juliana Kinderziekenhuis te<br />
Den Haag. Op deze manier zou het mes aan twee kanten snijden: de <strong>Vrienden</strong> kunnen<br />
veel knuffels verkopen en de zieke kinderen worden blij gemaakt met een pluche olifant,<br />
tijger, panter of leeuw!<br />
Rotaract Club Scheveningen liet ons op enig moment weten dat zij de opbrengst <strong>van</strong><br />
deze volleybalwedstrijd zouden verdubbelen en uiteindelijk op een bedrag <strong>van</strong> 1.000,-<br />
uit- kwamen! Voor dit bedrag zijn bij de <strong>Vrienden</strong> een heleboel knuffels aangeschaft.<br />
Greet Gerritse heeft persoonlijk alle dozen in cadeaupapier verpakt en voorzien <strong>van</strong><br />
feestelijke strikken. Uit elke doos prijkte een knuffeldier.<br />
Via een persbericht werd door Rotaract Club Scheveningen melding gemaakt <strong>van</strong> het feit<br />
dat op zaterdag 17 februari de knuffels officieel aan het kinderziekenhuis zouden worden<br />
overgedragen in het Ronald McDonald Huis, dat op het dak <strong>van</strong> het ziekenhuis is<br />
gebouwd. Op die dag togen Henk en Greet Gerritse en ik met een volgepakte auto richting<br />
Scheveningen. De manager <strong>van</strong> het Ronald McDonald Huis gaf ons een korte rondleiding<br />
door het Huis, waar ouders <strong>van</strong> zieke kinderen uit het kinderziekenhuis voor<br />
korte of lange tijd kunnen verblijven om zo dicht mogelijk in de buurt <strong>van</strong> hun zieke kind<br />
te kunnen zijn.<br />
Met deze actie werden twee goede doelen in één keer gesteund.<br />
Tineke Groenhorst<br />
21
v r i e n d e n<br />
Heeft u interesse<br />
Dan graag voor<br />
1 september reageren!<br />
Na<strong>jaar</strong>sexcursie<br />
Ingetogen en natuurlijk…de grootste <strong>van</strong> de kleinen<br />
Zoo Parc Overloon. Een nieuwe bestemming.<br />
Tekst en foto’s: Peter Biesta<br />
Heeft u vorig <strong>jaar</strong> <strong>van</strong> NaturZoo Rheine<br />
genoten Dan zal Zoo Parc Overloon u<br />
zeker bevallen!<br />
Zoo Parc Overloon heeft een beperkte<br />
horecavoorziening, maar prima voor een<br />
hapje en een drankje. De tuin is makkelijk<br />
te lopen en heeft nauwelijks hoogteverschillen.<br />
Kortom bijna iedereen kan mee!<br />
De volgende punten zijn voor u <strong>van</strong> belang<br />
Maximaal aantal deelnemers is 50/100. Bij<br />
70 deelnemers of meer gaat een tweede<br />
bus rijden. Wacht daarom niet te lang met<br />
opgeven want vol is vol. Zoals altijd geldt in<br />
de bus een rookverbod. Er wordt, gezien<br />
de afstand, onderweg niet gestopt.<br />
*** Let op! Nieuwe vertreklocatie!****<br />
Op zaterdag 22 september organiseert de Vereniging <strong>Vrienden</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> de na<strong>jaar</strong>sexcursie naar Zoo Parc Overloon. U kunt<br />
hier weer aan deelnemen.<br />
Vertrek: 9.00 uur <strong>van</strong>af het Willemsplein te<br />
Rotterdam (bij de Spido). Het Willemsplein<br />
is makkelijk te bereiken met de metro<br />
(halte Leuvehaven) en met tramlijn 7 <strong>van</strong><br />
><br />
Zoo Parc Overloon<br />
Het bekendste park <strong>van</strong> ZodiacZoos! De<br />
organisatie die streeft naar natuurlijke verblijven.<br />
Zoo Parc Overloon is een bestaande<br />
botanische tuin uitgebreid met een<br />
groot dierentuingebied. Het zal dan ook<br />
niemand verbazen dat het een landschappelijk<br />
fraai aangelegde tuin is. Zeker nu de<br />
beginjaren achter ons liggen en het nieuwe<br />
groen niet meer zo pril is. De dieren en de<br />
presentatie er<strong>van</strong>, is anders dan in <strong>Blijdorp</strong>.<br />
Geen hele bijzondere diersoorten, maar<br />
minder ‘delicate’ soorten in veel doorloopverblijven<br />
of eilanden. Het mooiste is misschien<br />
wel de ‘Maidan’. Een glooiend grasland<br />
om een meertje met Axisherten, Indische<br />
antilopen, kraanvogels, streepkopganzen<br />
en kroeskoppelikanen…. tussen de<br />
bezoekers….<br />
Hoogtepunten in Overloon:<br />
de “Maidan”;<br />
de vlindervallei;<br />
de botanische tuin;<br />
de vele doorloopverblijven.<br />
22
Rotterdam CS naar het eindpunt Willemsplein.<br />
Ook de tramlijnen 8, 20, 23 en 25<br />
stoppen bij Leuvehaven.<br />
Aankomsttijd in Overloon ca. 11.00 uur.<br />
Geplande aankomsttijd in Rotterdam ca.<br />
18.30 uur.<br />
Kosten voor leden bedragen: 30. Niet<br />
leden betalen 32,50.<br />
Gaat u ook mee met de zomerexcursie<br />
naar Gelsenkirchen….Graag een aparte<br />
overschrijving om verwarring te voorkomen…<br />
Een eventuele reisverzekering / annuleringsverzekering<br />
dient u zelf af te sluiten.<br />
In de reissom zijn inbegrepen:<br />
de busreis Rotterdam – Overloon v.v.<br />
toegang tot de dierentuin;<br />
fooi voor de chauffeur.<br />
Aanmelden voor deze reis<br />
Het verschuldigde bedrag dient u over te<br />
maken naar girorekening 20.71.059 t.n.v.<br />
Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>, Vroesenlaan<br />
28-A 3039DV Rotterdam onder vermelding<br />
<strong>van</strong> ‘Overloon’ + uw telefoonnummer<br />
en voor leden het lidmaatschapsnummer.<br />
De overschrijvingen dienen uiterlijk 1<br />
september 2007 te zijn ont<strong>van</strong>gen. Uw<br />
overschrijving is uw bewijs <strong>van</strong> deelname.<br />
U ont<strong>van</strong>gt geen verdere bescheiden of<br />
mededelingen, tenzij de bus vol is. Hier<strong>van</strong><br />
krijgt u dan zo snel mogelijk bericht en het<br />
volledige bedrag wordt teruggestort.<br />
Foto 1<br />
<strong>Blijdorp</strong>,<br />
Toen en Nu<br />
Tekst: Jan Breedijk<br />
<strong>Blijdorp</strong> <strong>van</strong> toen. Wanneer is dat ‘toen’ eigenlijk Voor een enkeling<br />
is ‘toen’ de <strong>Diergaarde</strong> <strong>van</strong> voor de oorlog. Voor veruit de<br />
meesten is het juist de tijd erna. Voor mij is <strong>Blijdorp</strong> ‘<strong>van</strong> toen’<br />
de dierentuin <strong>van</strong> de zestiger jaren. De ‘oude tuin’ was in die<br />
jaren op haar mooist. Het groen lag er na de eerste 20 <strong>jaar</strong> mooi<br />
bij. Er was een grote verscheidenheid <strong>van</strong> dieren die allemaal in<br />
verblijven zaten waarin je ze goed kon zien. De visie op de eisen<br />
waaraan een verblijf moest voldoen, was natuurlijk niet te vergelijken<br />
met deze tijd. Ik neem u mee in mijn herinnering.<br />
Het is niet mogelijk het betaalde bedrag te<br />
restitueren voor afmeldingen die na 1 september<br />
worden ont<strong>van</strong>gen. Eventuele<br />
restituties vinden plaats onder inhouding<br />
<strong>van</strong> 2,50 administratiekosten.<br />
NB. De Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> organiseert<br />
voor haar leden <strong>jaar</strong>lijks een aantal reizen naar binnenen<br />
buitenlandse dierentuinen. De prijsstelling <strong>van</strong> deze<br />
reizen is gebaseerd op een inschatting <strong>van</strong> de reiscoördinator.<br />
Het kan voorkomen dat de werkelijke kosten<br />
hoger uitvallen. Soms zijn de werkelijke kosten lager,<br />
omdat een dierentuin bijvoorbeeld op het laatste<br />
moment besluit vrije toegang te verlenen. is aan het<br />
eind <strong>van</strong> het boek<strong>jaar</strong> het saldo <strong>van</strong> reizen positief<br />
dan stort de reiscoördinator het positieve saldo in de<br />
algemene kas <strong>van</strong> de Vereniging ten gunste <strong>van</strong> het<br />
eerstvolgende geschenk aan <strong>Blijdorp</strong>. Een negatief saldo<br />
komt ten laste <strong>van</strong> de Verenigingskas. Wanneer u deelneemt<br />
aan een vriendenreis verklaart u akkoord te gaan<br />
met deze regeling.<br />
Voor de meeste mensen was<br />
een dagje dierentuin niet iets<br />
wat je even tussendoor<br />
deed. Voor de gemiddelde<br />
bezoeker was de toegangsprijs<br />
voor het hele gezin een<br />
drempel. De dag werd al<br />
lang <strong>van</strong> tevoren gepland.<br />
Doorgaans ging je niet iedere Foto 2<br />
maand naar de dierentuin!<br />
Als het dan eindelijk zover<br />
was en de tram reed de Bentincklaan<br />
op, dan sloeg de<br />
onrust toe als de ingang in zicht<br />
kwam. De kaartjes werden<br />
gekocht en de gezinnen passeerde<br />
het hek. Ook toen was<br />
er al een fotograaf. Ik kan me<br />
niet herinneren of hij al bij de<br />
ingang stond. Wel kon je kinderen<br />
laten fotograferen in een<br />
autootje (foto 1). Verder hadden<br />
sommige bezoekers zelf<br />
een fototoestel bij zich; wij<br />
hadden zo’n boxje, zwart groot<br />
en vierkant. Daar moest thuis<br />
voorzichtig een rolletje <strong>van</strong> Foto 3<br />
twaalf foto’s in gestopt worden<br />
met een lange strook papier<br />
eraan. Schoot het rolletje uit je hand dan<br />
was het reddeloos verloren.<br />
Ook toen werden de bezoekers<br />
rechts bij de ingang al door flamingo’s<br />
opgewacht. Als je linksaf ging kwam<br />
je bij het verblijf <strong>van</strong> de bruine beren.<br />
Ik vond het prachtig. In mijn kinderfantasie<br />
zag ik het verveelde gedrag<br />
aan voor de onrust die paste bij<br />
woeste dieren. Leunend over de rand<br />
keek je in een ‘diepte’ met onderin<br />
donker water. Dit<br />
moest voorkomen dat<br />
de beren hun dodelijke<br />
werk buiten hun verblijf<br />
zouden kunnen verrichten<br />
(foto 2).<br />
Iets verder lag de speeltuin<br />
die pas veel later op<br />
de dag aan de beurt<br />
kwam. Vooral de hangbrug<br />
met het opspattende<br />
water was mooi. Wij<br />
gingen hier zo laat<br />
mogelijk naartoe omdat<br />
de kans op nat worden<br />
daar wel heel erg groot<br />
was. Overigens was het<br />
heel gewoon om je voor<br />
een dagje <strong>Diergaarde</strong><br />
netjes aan te kleden,<br />
ook kinderen ontkwamen daar niet aan<br />
(foto 3).<br />
><br />
23
Over de toren is al veel gezegd en geschreven.<br />
Ik denk niet dat er nu nog veel mensen<br />
warmlopen om op een toren <strong>van</strong> 45<br />
meter te staan. Toen wel. Men dacht dat de<br />
toren op instorten stond omdat er betonrot<br />
was geconstateerd. De sloper heeft<br />
echter de grootste moeite gehad om het<br />
bouwwerk neer te krijgen. De afbraak was<br />
een grote vergissing, maar wederopbouw<br />
zou het weer zijn (foto 4).<br />
De leeuwen en tijgers zaten in vergelijking<br />
met de andere katachtigen in riante verblijven.<br />
Later heb ik me afgevraagd waarom<br />
leeuwen in een ruimte met Ionische zuilen<br />
zaten. Als kind vond ik het niet vreemd.<br />
Koning der dieren, dus zuilen is een paleis.<br />
Wat dacht u <strong>van</strong> de ijsberen Als je foto’s<br />
ziet <strong>van</strong> hun verblijven <strong>van</strong> toen, dan zie je<br />
een kale ruimte met een glijbaan. Naar de<br />
huidige opvattingen volstrekt onvoldoende.<br />
Het is echter wel het verblijf waarin<br />
opzienbarende fokresultaten zijn behaald.<br />
Als je een nieuw verblijf bouwt dan willen<br />
we graag de natuurlijke situatie nabootsen.<br />
Dat is wel zo educatief. Maar of een ijsbeer<br />
het ook zo ervaart dat blijft de vraag (foto<br />
5). Uiteindelijk is een ijsberg<br />
toch ook behoorlijk kaal.<br />
Waar nu de Lotusserre gevestigd<br />
is, waren destijds de reptielen<br />
ondergebracht. Als je door<br />
de dubbele deur binnenkwam Foto 5<br />
sloeg de vochtige warmte je<br />
tegemoet. Ik zie het nog zo voor me. <strong>Blijdorp</strong><br />
had een indrukwekkende collectie<br />
slangen. Ik voel mijn teleurstelling nog bij<br />
het zien <strong>van</strong> de cobra. Een olijfgroen dun<br />
beestje met de naam brilslang die natuurlijk<br />
zijn nek niet breed wilde maken. In het<br />
Foto 4<br />
midden stond een groot terrarium met<br />
twee netpythons. Als ze gevoerd werden<br />
dan stapte de verzorger in het verblijf, hield<br />
een reusachtige rat aan zijn staart en hield<br />
hem voor de python zijn<br />
neus. De snelheid waarmee<br />
het 50 kilo zware<br />
lijf <strong>van</strong> de grond kwam<br />
en de rat omwikkelde<br />
was imponerend. Ik<br />
denk dat verzorgers dit<br />
<strong>van</strong>daag de dag niet<br />
meer in hun hoofd zouden halen. Ook had<br />
men nog een Gabonadder. In die dagen<br />
werden ze nog gevoed tijdens het bezoek.<br />
Niet dat er een show <strong>van</strong> werd gemaakt,<br />
maar gewoon omdat niemand het vreemd<br />
vond. Later vond men het beter om dit<br />
zoveel mogelijk buiten bezoektijden te<br />
doen omdat slangen vaak levend voer moeten<br />
hebben. Natuurlijk is het niet leuk om<br />
te zien hoe een slang een muisje <strong>van</strong>gt.<br />
Niet leuk, maar ik vond het machtig interessant.<br />
Op de plaats waar nu de keuken<br />
<strong>van</strong> de Lotusserre is, daar zaten toen een<br />
paar oude krokodillen. Ook hier weer, ze<br />
hadden weinig ruimte maar zijn heel oud<br />
geworden. Maar goed, tegenwoordig willen<br />
we dat de dieren zo veel mogelijk getoond<br />
worden in een nabootsing <strong>van</strong> hun natuurlijke<br />
omgeving. Het liefst met hun natuurlijke<br />
gedrag. Heeft het dier echter afwijkende<br />
tafelmanieren, dan houden we dat een<br />
beetje buiten beeld.<br />
Sommige herinneringen gaan verder terug. ><br />
Foto 6<br />
24
Maquette ijsberenverblijf - foto: Menno Lam<br />
Door: Angeline Peters en Alex Schouten<br />
Met dank aan: Robert <strong>van</strong> Herk (<strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>)<br />
en informatie <strong>van</strong> de ijsberenduwgroep<br />
Berekoel!<br />
Zoals die <strong>van</strong> mevrouw Velthuijsen (82) die<br />
in 1948 trouwde met de cellist <strong>van</strong> The<br />
Allround Stars. Deze band trad op zondagmiddagen<br />
op in de Rivièrahal. Nadat de<br />
muzikant vroeg: ‘Mevrouw vindt u de<br />
muziek mooi’ was het raak. Nog steeds<br />
komt mevrouw Velthuijsen graag in de<br />
<strong>Diergaarde</strong> om herinneringen op te halen.<br />
(foto 6).<br />
Dit <strong>jaar</strong>, waarin <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> haar <strong>150</strong> jarig jubileum<br />
viert, is het zo ver: de ijsberen komen terug in <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>.<br />
De leus <strong>van</strong> de <strong>Vrienden</strong> ‘kom over de brug, de ijsberen<br />
moeten terug’ heeft gewekt, want we hebben een bijdrage <strong>van</strong><br />
maar liefst 1,2 miljoen euro gedaan om een nieuw ijsberenverblijf<br />
mogelijk te maken. Het maakt onderdeel uit <strong>van</strong> het nieuwe<br />
gebied Artica, waar allerlei dieren uit het hoge noorden in de<br />
komende jaren een plekje zullen krijgen. Naast de publiekslievelingen<br />
de ijsberen zijn dat poolvossen, lemmingen, sneeuwuilen,<br />
sneeuwhazen en bevers of wasberen. Maar in dit artikel eerst<br />
een ‘preview’ <strong>van</strong> het hoofdverblijf <strong>van</strong> Arctica: de ijsberen.<br />
Van mevrouw Van Leeuwen-Thieme ontvingen<br />
we een knipselboek dat haar vader<br />
destijds zelf gemaakt heeft. Het is een zelf<br />
ingebonden werk, een schoolopdracht,<br />
waarin de heer J. Thieme destijds 56 bladzijden<br />
met krantenartikelen heeft gebundeld<br />
uit 1939 tot en met 1941. Door de<br />
compleetheid is het een waar tijdsdocument<br />
geworden. In een later stadium zal ik<br />
hier zeker op terugkomen. Het boekje zal<br />
tijdelijk ter beschikking aan <strong>Blijdorp</strong> worden<br />
gegeven.<br />
Heeft u nog mooie herinneringen (liefst<br />
met foto) stuur ze dan aan Theo@vrienden<strong>van</strong>blijdorp.nl<br />
of aan ons postadres.<br />
Foto 1: Anja 1961<br />
Foto 2: bruine beer<br />
Foto 3: familie bij papegaai<br />
Foto 4: bouw toren<br />
Foto 5: ijsberen<br />
Foto 6: orkest<br />
Een duwgroep<br />
In 2000 nam <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> afscheid<br />
<strong>van</strong> de ijsberen Mien en Katrien. Het verblijf<br />
bij de brug over de vijver voldeed niet<br />
meer aan de eisen <strong>van</strong> deze tijd. Een nieuw<br />
ijsberenverblijf stond voorlopig in de ijskast<br />
omdat een dergelijk groot verblijf al snel<br />
miljoenen kost en met alle bouwplannen<br />
die al op stapel stonden was de geldkas<br />
simpelweg leeg. Het idee <strong>van</strong> een nieuw<br />
ijsberenverblijf bleef echter kriebelen bij<br />
een aantal mensen die al jaren verbonden<br />
zijn met <strong>Blijdorp</strong>: Ardaan Gerritsen (redacteur<br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>blad), Bob Knieze (projectleider<br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>), Martin <strong>van</strong> Wees<br />
(assistent curator in <strong>Blijdorp</strong>), Hans Horsting<br />
(voormalig voorzitter <strong>Blijdorp</strong>) en Marcel<br />
Kreuger (vice-voorzitter en hoofdredacteur<br />
<strong>van</strong> de <strong>Vrienden</strong>). Samen besloten ze<br />
in 2003 een zogenaamde ‘ijsberenduwgroep’<br />
te vormen. Doel <strong>van</strong> deze duwgroep<br />
was het terugbrengen <strong>van</strong> de ijsberen<br />
in <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>. Het eerste knelpunt<br />
dat moest worden aangepakt: hoe ziet<br />
een goed ijsberenverblijf eruit<br />
Pakket <strong>van</strong> eisen<br />
Bij het ontwerpen <strong>van</strong> een nieuw verblijf<br />
wordt een zogenoemd “pakket <strong>van</strong> eisen”<br />
opgesteld. Hierin worden de eisen en wensen<br />
die de toekomstige bewoners stellen<br />
aan hun verblijf samengevoegd met de<br />
eisen en wensen <strong>van</strong> de verzorgers, maar<br />
ook met de voorwaarden die <strong>Blijdorp</strong> zichzelf<br />
oplegt. Het gaat de <strong>Diergaarde</strong> er niet<br />
alleen om dieren aan het publiek te laten<br />
zien ter vermaak. Natuurbehoud en educatie<br />
behoren uitdrukkelijk ook tot de doelstellingen<br />
<strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong>. Bij het opstellen<br />
<strong>van</strong> het pakket <strong>van</strong> eisen wordt uiteraard<br />
gebruik gemaakt <strong>van</strong> alle mogelijke<br />
kennis die er is op het gebied <strong>van</strong> huisvesting<br />
en verzorging <strong>van</strong> ijsberen. Onder<br />
meer tijdens vakanties zijn diverse ijsbeerverblijven<br />
in andere dierentuinen door de<br />
leden <strong>van</strong> de werkgroep bekeken en is veel<br />
informatie ingewonnen bij experts.<br />
Onderscheidend<br />
Belangrijkste aspect bij het ontwerpen <strong>van</strong><br />
een verblijf bleek ruimte. IJsberen staan<br />
><br />
25
ekend als actieve en nieuwsgierige dieren.<br />
Het zijn echte kilometervreters (noodzakelijk<br />
om in hun ruige leefgebied voldoende<br />
voedsel te vinden) die de mogelijkheid<br />
moeten hebben om te klimmen, rennen,<br />
springen, zwemmen, zoeken en graven.<br />
Kortom, een ijsberenverblijf moet groot<br />
zijn: minimaal 1000 m2 per dier, waar<strong>van</strong><br />
een kwart (250 m2)<br />
als watergedeelte.<br />
Dit watergedeelte<br />
moet bij voorkeur<br />
zout water bevatten.<br />
IJsberen leven<br />
het grootste deel<br />
<strong>van</strong> de tijd solitair,<br />
dus het streven was<br />
een verblijf te<br />
maken voor één<br />
man en één vrouw<br />
waarbij het verblijf<br />
in tweeën gedeeld is<br />
buiten het paarseizoen.<br />
Om verveling en<br />
stereotype gedrag<br />
(‘ijsberen’) te voorkomen<br />
moet de<br />
inrichting <strong>van</strong> het<br />
verblijf voldoende<br />
uitdaging bieden,<br />
met mogelijkheden<br />
zich uit het zicht<br />
terug te trekken.<br />
Kortom:<br />
- geen vierkante betonnen bak, maar een<br />
langwerpig verblijf met een riviertje<br />
- een “zandbak” om in te graven<br />
- uitlopers <strong>van</strong> de wanden om zich te verschuilen<br />
- bochten in het verblijf om niet alles in<br />
een keer te overzien<br />
- grote stenen en boomstronken om mee<br />
te spelen en waar ze omheen moeten<br />
lopen<br />
- veel aandacht <strong>van</strong>uit de verzorgers voor<br />
verrijking in de vorm <strong>van</strong> “speelgoed”<br />
en de manier waarop gevoerd wordt<br />
(zoals de bekende vis-ijslolies).<br />
Met andere woorden: het gewenste nieuwe<br />
ijsberenverblijf in <strong>Blijdorp</strong> zou zeker<br />
onderscheidend zijn, maar ook heel kostbaar.<br />
Maquette ijsberenverblijf - foto: Menno Lam<br />
Goede <strong>Vrienden</strong><br />
Gelukkig heeft <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> goede<br />
en genereuze <strong>Vrienden</strong>. Met het <strong>150</strong>-jarig<br />
jubileum in 2007 in het vooruitzicht wilden<br />
de <strong>Vrienden</strong> graag een bijzonder cadeau<br />
aan de <strong>Diergaarde</strong> geven. Toen bekend<br />
werd dat <strong>Blijdorp</strong> plannen had voor de<br />
terugkeer <strong>van</strong> de ijsberen in de <strong>Diergaarde</strong>,<br />
was de beslissing snel genomen. Tijdens de<br />
Algemene Ledenvergadering <strong>van</strong> de <strong>Vrienden</strong><br />
in 2004 werd aangekondigd dat er hard<br />
gespaard zou gaan worden om in 2007 een<br />
bedrag <strong>van</strong> 1 miljoen euro te schenken.<br />
Toen bleek dat de kosten toch hoger zouden<br />
zijn dan verwacht is de bijdrage <strong>van</strong> de<br />
<strong>Vrienden</strong> zelfs verhoogd tot 1,2 miljoen<br />
euro!!! Een recordbijdrage, maar dan wel<br />
voor een bijzonder verblijf.<br />
Toendra en ruimte<br />
<strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> heeft een continentenindeling.<br />
Een ijsberenverblijf zou dus niet<br />
op zichzelf staan maar onderdeel moeten<br />
vormen <strong>van</strong> een groter gebied (Artica)<br />
waarin ook ruimte is voor andere dieren.<br />
Het aspect <strong>van</strong> ruimte vond de <strong>Diergaarde</strong><br />
heel belangrijk. Niet alleen voor de dieren,<br />
maar ook de bezoeker moet het gevoel<br />
<strong>van</strong> ruimte krijgen. Er moet een uitstraling<br />
<strong>van</strong> weidsheid zijn. Daarom is een Amerikaanse<br />
ontwerper, Ray Robinson, gevraagd<br />
te helpen met het ontwerp <strong>van</strong> een landschappelijk<br />
verblijf zonder (zichtbaar)<br />
gebruik hekken en muren.<br />
Eén <strong>van</strong> de misverstanden rondom ijsberen<br />
is dat ze alleen op de ijsvlaktes <strong>van</strong> de<br />
Noordpool voorkomen. Niets is minder<br />
waar. Als de winter invalt trekken ijsberen<br />
naar het noorden, het drijfijs op. Ze graven<br />
uiteindelijk een hol in de sneeuw om de<br />
koudste maanden in winterslaap te ontlopen.<br />
In het voor<strong>jaar</strong> en de zomer, als het<br />
pakijs langzaam smelt, zoeken deze dieren<br />
de uitgestrekte toendra’s op in het noorden<br />
<strong>van</strong> Canada, Verenigde Staten, Groenland<br />
en Siberië. Het is dus niet gek een ijsbeer<br />
tussen een groepje naaldbomen te<br />
zien scharrelen op zoek naar iets eetbaars<br />
zoals bessen. Juist deze toch wat onbekende<br />
kant <strong>van</strong> de ijsbeer wil <strong>Blijdorp</strong> laten<br />
zien. Artica moet dus zowel de ijzige poolcirkel<br />
laten zien als de kleurrijke toendra<br />
met zijn dwergstruiken, heide en korstmossen.<br />
Artica<br />
De bezoeker loopt Artica binnen via een<br />
pad met toendrabegroeiing. Al snel zal hij<br />
poolvossen tegenkomen met op de achtergrond<br />
een ijsbeer. Als de bezoeker verder<br />
Artica inloopt staat hij opeens oog in oog<br />
met het ijsbeervrouwtje. Het lijkt net of de<br />
bezoeker zo door kan lopen het verblijf in.<br />
Uiteraard is dit schijn: een diepe droge<br />
gracht (vergelijkbaar met de gracht rondom<br />
het olifantenperk) zorgt voor een veilige,<br />
maar onzichtbare barrière. Het kraamhok,<br />
waar het vrouwtje hopelijk tijdens haar<br />
winterslaap een jong<br />
ter wereld brengt,<br />
ligt verscholen achter<br />
in het verblijf.<br />
Ver <strong>van</strong> geluid en<br />
onrust. Mocht het<br />
zover komen, dan<br />
kan de bezoeker via<br />
een videocamerasysteem<br />
alles volgen.<br />
De bezoeker loopt<br />
vervolgens via een<br />
soort mijnschacht<br />
een ondergrondse<br />
expositieruimte in.<br />
Via grote ruiten kunnen<br />
de ijsberen<br />
onder water worden<br />
bewonderd. Het<br />
water in de grote<br />
bassins maakt<br />
onderdeel uit <strong>van</strong><br />
het watersysteem<br />
<strong>van</strong> het Oceanium.<br />
De ijsberen kunnen<br />
dus zwemmen in<br />
echt zeewater. De expositieruimte biedt<br />
plaats voor allerlei educatieve aspecten,<br />
maar daarover volgt in het volgende nummer<br />
<strong>van</strong> <strong>Vrienden</strong>nieuws meer.<br />
De bezoeker heeft inmiddels ook kennis<br />
kunnen maken met de ijsbeerman en loopt<br />
<strong>van</strong>zelf weer naar boven. Hier krijgt hij<br />
weer zicht op de poolvossen in hun verblijf<br />
bovenop de expositieruimte. Om het beeld<br />
<strong>van</strong> de uitgestrektheid <strong>van</strong> de toendra niet<br />
te verstoren is de skyline <strong>van</strong> Rotterdam<br />
verstopt achter een haag <strong>van</strong> dennenbomen.<br />
Behalve de ijsberen en de al genoemde<br />
poolvossen zullen ook lemmingen,<br />
sneeuwuilen, sneeuwhazen en bevers of<br />
wasberen een plekje krijgen in Artica.<br />
Tot slot<br />
Lange tijd heerste in Rotterdam de mening<br />
dat het bijna niet mogelijk was een goed ijsberenverblijf<br />
te maken dat rekening hield<br />
met zowel het welzijn <strong>van</strong> de dieren als de<br />
eisen <strong>van</strong> verzorgers en bezoekers en dat<br />
dan ook nog financieel mogelijk was. Over<br />
een half <strong>jaar</strong> moet blijken dat dit toch kan.<br />
In oktober krijgen de <strong>Vrienden</strong> een ‘preview’<br />
in Arctica. De bouw zal dan in een<br />
interessant stadium verkeren en <strong>Diergaarde</strong><br />
<strong>Blijdorp</strong> kan dan bewijzen dat zij wederom<br />
een onderscheidend verblijf heeft ontworpen,<br />
mede dankzij de vastberadenheid<br />
<strong>van</strong> de ijsberenduwgroep en de financiële<br />
ondersteuning <strong>van</strong> de <strong>Vrienden</strong>. De opening<br />
voor het publiek zal rond de <strong>jaar</strong>wisseling<br />
plaatsvinden.<br />
26
2 januari 2007 - 25 april 2007<br />
m u t a t i e s<br />
Kraanvogel met jong - foto: Fred <strong>van</strong> Tiel<br />
In deze rubriek vindt u delen <strong>van</strong> de mutatielijst <strong>van</strong> de <strong>Diergaarde</strong>.<br />
Voor deze lijst is gebruik gemaakt <strong>van</strong> diverse (interne) <strong>Blijdorp</strong>-uitgaven.<br />
Er kan dus tussentijds het een en ander zijn veranderd. Ook<br />
kunnen dieren zich (niet zichtbaar voor publiek) achter de schermen<br />
bevinden. De meest actuele lijst vindt u op het mededelingenbord<br />
op het voorplein tegenover de flamingo’s. Op verzoek geven<br />
we met ingang <strong>van</strong> dit nummer aan of het een mannetje (het eerste<br />
cijfer) of een vrouwtje (het tweede cijfer) betreft, of dat het<br />
geslacht nog niet bekend is (het derde cijfer). Voorbeeld: 1.1.0<br />
Leeuw = Twee leeuwen, één mannetje en één vrouwtje.<br />
Geboren<br />
13-04/0.0.1 witnekkraanvogel, 11-04/1.0.0 Java-banteng (Onslow),<br />
11-04/0.0.1 witnekkraanvogel, 07-04/0.1.0 Kirks dik-dik (Olga),<br />
22-03/0.0.6 manoel (29/3 1 gestorven), 10-03/0.0.1 pinché, 02-<br />
03/1.0.0 zandwallaby, 26-02/0.0.2 roestkat, 17-02/ 0.1.0 Szechuantakin<br />
(Een meisje! Helaas gestorven), 23-01/0.0.1 rode reuzenkangoeroe,<br />
18-01/0.0.1 franjeaap, 12-01/ 0.0.1 addax, 10-01/0.0.1<br />
gorilla (moeder Tamani, vader Bokito), 04-01/0.0.1 Alaotra-bamboemaki,<br />
04-01/0.0.1 Prins-Alfredhert<br />
Gestorven<br />
Gestorven<br />
01-04/1.0.0 rode reuzenkangoeroe, 04-03/0.1.0 Szechuan-takin,<br />
23-02/1.0.0 bosrendier, 16-02/0.1.0 zwartvoetpinguïn, 12-02/1.0.0<br />
Madagaskar-reuzendaggekko, 08-02/0.1.0 okapi (Lisala), 31-01/0.1.0<br />
onager, 21-01/1.0.0 groen Javahoen, 18-01/0.1.0 zandwallaby, 17-<br />
01/0.1.0 groen Javahoen, 16-01/0.1.0 zandwallaby, 08-01/0.1.0 anoa<br />
(Aafje)<br />
Bamboemaki - foto: Rob Doolaard<br />
Gearriveerd<br />
Gearriveerd<br />
25-04/1.0.0 Aziatische olifant (Timber, uit Sevilla), 24-04/0.0.30<br />
neerkijker, 19-04/0.0.1 witkuifkaketoe, 12-04/1.0.0 zandwallaby (uit<br />
South Lakes, Engeland), 12-04/1.1.0 Surinaamse pad (pipa), 04-<br />
04/0.1.0 Sumatraanse tijger (Alia, uit Wuppertal, Duitsland),<br />
04-04/0.1.0 gevlekte hyena (uit Beauval, Frankrijk), 03-04/0.1.0<br />
okapi (uit Kopenhagen, Denemarken), 01-04/1.0.0 Aziatische leeuw<br />
(uit Moskou), 01-04/1.1.0 dottergele toekan, 25-03/0.0.1 tapijtpython<br />
(uit Leipzig), 25-03/0.1.0 Smiths dakschildpad (uit Leipzig), 21-<br />
03/1.1.0 wondergekko, 16-03/0.0.18 rode piranha (o.a. uit Keulen),<br />
12-03/0.1.0 McCords slangenhalsschildpad (uit Münster), 08-<br />
03/0.0.7 rode ibis (uit Ramat Gan, Israël), 08-03/2.3.0 grote textorwever<br />
(uit Zodiac Zoos), 07-03/0.0.1 gekko (uit Italië), 06-03/0.1.0<br />
olifantspitsmuis (uit Leipzig), 28-02/1.1.0 klipdas (uit Praag), 28-<br />
02/1.0.0 kroeskoppelikaan (uit Praag), 16-02/ 0.0.10 kluut (uit Avifauna),<br />
03-02/1.3.0 Surinaamse pad (Pipa), 02-02/0.2.0 Mhorrgazelle<br />
(uit München), 02-02/3.0.0 bosrendier (uit Burgers’, Arnhem),<br />
30-01/0.0.300 doodshoofdkakkerlak (uit Emmen), 24-01/0.0.2 lepelaar<br />
(uit Zürich, Zwitserland), 20-01/ 0.1.0 rode panda (uit Douéla-Fontaine,<br />
Frankrijk), 20-01/0.0.3 zwarte wouw (uit Beauval,<br />
Frankrijk), 17-01/1.0.0 vosmangoeste (uit Apenheul, Apeldoorn),<br />
17-01/0.1.0 onager (uit Parijs), 12-01/6.3.0 rode ibis (uit Avifauna)<br />
Verzonden Verzonden<br />
17-04/1.0.0 Aziatische olifant (Alexander, naar Antwerpen),<br />
17-04/0.0.1 swiftvos (naar Spanje), 17-04/0.1.0 pinché (naar Santillana<br />
del Mar, Spanje), 11-04/1.2.0 gorilla (Dango, Quenta en Astra<br />
naar Sjanghai, China), 02-04/0.1.0 Sumatraanse tijger (Musi, naar<br />
Lisieux, Frankrijk), 15-03/2.0.0 gevlekte hyena (naar Planckendael),<br />
14-03/1.1.0 VonderDeckentok (naar Burgers’ Zoo, Arnhem),<br />
14-03/1.1.0 Braziliaanse tangara (naar Burgers’ Zoo, Arnhem),<br />
14-03/1.1.0 driekielstralenschildpad (naar Keulen), 12-03/1.0.0<br />
okapi (Kimdu, naar Leipzig), 12-03/1.0.0 McCords slangenhalsschildpad<br />
(naar Münster), 08-03/0.0.8 zwartvoetpinguïn (naar<br />
Zodiac Zoos), 08-03/0.0.25 grote textorwever (naar Zodiac Zoos),<br />
27-02/2.2.0 Visaya-wrattenzwijn (naar Chester, Engeland), 27-<br />
02/1.0.0 grote koedoe (naar OpelZoo, Duitsland), 14-02/0.0.1 witnekkraanvogel<br />
(naar NOP), 07-02/ 1.0.0 Maleise civetkat (naar Pont<br />
Scorff, Frankrijk), 07-02/1.1.0 manoel (naar Pont Scorff, Frankrijk),<br />
02-02/0.2.0 Mhorrgazelle (naar München), 02-02/1.0.0 bosrendier<br />
(naar GaiaPark, Kerkrade), 31-01/1.0.0 bosrendier (naar Arnhem),<br />
21-01/1.0.0 eidereend (naar Zürich, Zwitserland), 17-01/2.0.0 VonderDeckentok<br />
(naar Beauval en Arnhem), 10-01/0.1.0 kuifmakaak<br />
(naar Omega Park, Portugal)<br />
27
c o l o f o n<br />
29e <strong>jaar</strong>gang, nummer 2, oplage: 6750<br />
Heeft u nog oude briefjes <strong>van</strong><br />
vijf, tien, vijfentwintig of meer<br />
gulden Investeer het in een<br />
nieuw ijsberenverblijf!<br />
U kunt al uw oude geld inleveren<br />
bij de <strong>Vrienden</strong>winkels.<br />
Zij zullen het omwisselen<br />
in Euro’s voor ons jubileumgeschenk<br />
ter gelegenheid <strong>van</strong><br />
<strong>150</strong> <strong>jaar</strong> <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>:<br />
een prachtig ijsberenverblijf.<br />
Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong><br />
Sonoystraat 6a, 3039 ZT Rotterdam<br />
<strong>Vrienden</strong>nieuws is een uitgave <strong>van</strong> de Vereniging<br />
<strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> en verschijnt vier maal per <strong>jaar</strong>.<br />
De Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> stelt zich ten doel:<br />
“Het in zo breed mogelijke zin ondersteunen <strong>van</strong> <strong>Diergaarde</strong><br />
<strong>Blijdorp</strong>”. De <strong>jaar</strong>lijkse minimale contributie<br />
bedraagt € 33,-, waarvoor de leden 4 keer per <strong>jaar</strong> het<br />
verenigingsorgaan <strong>Vrienden</strong>nieuws ont<strong>van</strong>gen, alsmede<br />
2 gratis toegangsbewijzen voor <strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong> in<br />
Rotterdam. Bovendien worden de leden in staat gesteld<br />
deel te nemen aan diverse activiteiten, die speciaal voor<br />
hen georganiseerd worden, zoals excursies en lezingen.<br />
Secretariaat:<br />
K. <strong>van</strong> Leeuwen, Sonoystraat 6a,<br />
3039 ZT Rotterdam<br />
<strong>Vrienden</strong>foon: 010 - 467 66 37<br />
<strong>Vrienden</strong>fax: 010 - 467 66 37<br />
Email: info@vrienden<strong>van</strong>blijdorp.nl<br />
Postbank: 13 57 803<br />
IBAN: NL88 PSTB 0001 3578 03<br />
BIC: PSTBNL21<br />
Bank: Fortis bank nr: 98.55.33.099<br />
Wie<br />
komt ons<br />
promotieteam<br />
versterken<br />
Heeft u een dagje over,<br />
kunt u 1 + 1 bij elkaar tellen<br />
en leuk met klanten omgaan<br />
Kom dan ons promotieteam<br />
versterken.<br />
Reizen:<br />
P. Biesta, Vroesenlaan 28A,<br />
3039 DV Rotterdam<br />
Telefoon: 010-4664998 (<strong>van</strong>af 18.00 uur)<br />
Email: peter.biesta@wanadoo.nl<br />
Promotieteam:<br />
Fam. H. Gerritse,<br />
Sourystraat 1d, 3039 SR Rotterdam<br />
Telefoon: 010 - 466 36 82<br />
Telefoon <strong>Vrienden</strong>winkel: 010 - 4431431<br />
tst 220 (oude winkel) en 250 (nieuwe winkel)<br />
Mobiel: 06-40323077<br />
Postbank: 62 17 917<br />
Voor inlichtingen kunt u bellen naar: 010-4663682.<br />
Een briefje is ook welkom: H. Gerritse, Sourystraat 1d,<br />
3039 SR Rotterdam.<br />
Agenda<br />
Adresgegevens <strong>Blijdorp</strong><br />
21 juli 2007 Speciale zomerreis<br />
naar ZOOM Gelsenkirchen (blz. ..)<br />
22 september 2007 Na<strong>jaar</strong>sexcusrie<br />
naar Zoo Parc Overloon (blz …)<br />
<strong>Diergaarde</strong> <strong>Blijdorp</strong>, Abraham <strong>van</strong> Stolkweg, Rotterdam<br />
Bezoekersinformatie: 010-4431495<br />
Postadres: Postbus 532, 3000 AM Rotterdam<br />
Openingstijden: Het gehele <strong>jaar</strong>, iedere dag geopend!<br />
Wintertijd: 09.00 tot 17.00 uur. Zomertijd: 09.00 tot 18.00 uur<br />
Redactie-adres <strong>Vrienden</strong>nieuws:<br />
M. Kreuger, hoofdredacteur<br />
Goudsesingel 235d, 3031 EL Rotterdam<br />
Email: mkreuger@planet.nl<br />
Redactie-medewerkers:<br />
J. Breedijk, M. <strong>van</strong> Leeuwen-Maat,<br />
A. Peters, A. Schouten, G. Nijssen<br />
T. <strong>van</strong> de Velde, T. Vermeulen<br />
Vormgeving en druk: Argus, Rotterdam<br />
<strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> op Internet:<br />
Website: http://www.vrienden<strong>van</strong>blijdorp.nl<br />
Redactie Website: A. Gelderblom<br />
Samenstelling Verenigingsbestuur:<br />
Voorzitter<br />
C.M. Groenhorst<br />
Vice-voorzitter M. Kreuger<br />
Secretaris<br />
K. <strong>van</strong> Leeuwen<br />
Tweede secretaris S. Noordijk<br />
Penningmeester A.M. Bos<br />
Leden<br />
H. Gerritse - Promotie<br />
P. Biesta - Reizen<br />
ISSN: 1568-3400<br />
Artikelen geschreven door derden vertegenwoordigen de<br />
mening <strong>van</strong> de auteur en niet noodzakelijkerwijs die <strong>van</strong> de<br />
redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen in<br />
te korten of te weigeren.<br />
Toegezonden foto’s kunnen met vermelding <strong>van</strong> de naam <strong>van</strong><br />
de fotograaf rechtenvrij gebruikt worden ten behoeve <strong>van</strong><br />
activiteiten zonder winstoogmerk <strong>van</strong> de Vereniging <strong>Vrienden</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong>. Tenzij schriftelijk anders wordt aangegeven worden<br />
toegezonden foto’s opgenomen in het fotoarchief <strong>van</strong> de<br />
Vereniging <strong>Vrienden</strong> <strong>van</strong> <strong>Blijdorp</strong> en aldus niet geretourneerd.