Vervolg R + C - René Pieyns - Esoterie : De hogere graden

VI .
RENAISSANCE
VAN DE ESOTERIE
Licht is licht …
Het enige waar het nl. om gaat
is hoe het woord in ons ontstaat
en niet hoe een ander het hoort.
(Leo Vroman)

16.
Vervolg R+C
Angelsaksische epigonen van de Golden Dawn
- Angelsaksische epigonen GD
- Thelema: Crowley
- (Oto, Amorc, Bota)
- West-Europa: Lectorium, e.a.
Stella Matutina – Strekking Felkin, Regardie. Na het overlijden van stichter Woodman
ontstond in de GD onenigheid onder de twee resterende stichters, Mathers (magische
strekking) en Waite (mystieke strekking). Mathers werkte vanuit Parijs (tempel Ahatoor)
vanaf 1890, Waite bleef in de tempel Isis-Urania in Londen. Vanaf 1900 ontplofte de hele
structuur als gevolg van de vermelde ruzies en enkele schandalen. Mede door de inhoudelijke
tweespalt scheidde een groep rond de fratres Felkin en Yeats zich af om de Stella Matutina
(de ochtendster) te stichten in 1903.
De drijvende kracht van de jonge S.M. was ongetwijfeld Robert W. Felkin (1853-1926),
Frater Finem Respice (denk aan het einde). Hij geloofde in de Secrets Chiefs of the Order, die
met hem zouden communiceren via automatisch schrift. Felkin kwam diep onder de indruk
van Rudolf Steiner, die hij in 1912 ontmoette in Duitsland. Verder dacht hij rechtstreeks
„directions and instructions‟ te ontvangen van Christian Rosenkreutz (die hij in „astrale
tempels‟ zou ontmoet hebben). In 1914 verhuisde Felkin naar Nieuw-Zeeland, nadat hij Soror
Het Ta (Miss Stoddart) had aangesteld als Imperator in Engeland.
Het gekendste lid van de Stella Matutina is mettertijd Israel Regardie (1907-85) geworden;
voorheen was het Yeats. Tussen 1936 en 1940 publiceerde Regardie al de GD-rituals en -
lectures, hetgeen een grote uitstraling had vanwege de rituele kwaliteit in de hele westerse
esoterie, en ook de Rosy Cross als beweging liet overleven. Veel leden beschouwden hem
echter als een oath-breaker. Regardie had een sterke band met Aleister Crowley; hij werd zijn
secretaris in 1928 en schreef zijn biografie („The Eye in the Triangle‟).
De Strekking Arthur E. Waite diende zich eerst aan als Order of the Independant en Rectified
Rite, maar werd vanaf 1915 Fellowship of the Rosy Cross geheten. Deze organisatie werd
aangevuld met een Inner Order, de Ordo Sanctissimus Rosae et Aureae Crucis, ook
toegankelijk voor meesters-vrijmetselaren. Waite herschreef de ritus, samen met zijn

medewerker William A. Ayton, in christelijk-mystieke zin. De leden kwamen uit de theosofie
of de vrijmetselarij. Deze strekking verdween echter met de dood van Waite in 1942.
Arthur Waite is vooral bekend geworden door de tarotkaarten Rider Waite Tarot Deck. Hij
schreef ook tientallen boeken over o.a. magie en alchemie. Zijn ideeën over christelijke
mystiek vindt men bv. in „The Way of Divine Union’ (1915). In 1921 verscheen van zijn hand
„A New Encyclopedia of Freemasonry’.
Alpha et Omega – Strekking Mathers. Omstreeks 1906 stichtte Samuel Mathers de
Rosicrucian Order of Alpha et Omega (AO), die zijn oorspronkelijke lijn van de GD trachtte
voort te zetten. De orde beschikte in 1913 over tempels in Londen, Edinburgh, Parijs, Chicago
en New York. Na het overlijden van de stichter in 1918 werd de AO bestuurd door zijn vrouw
Moina, in samenwerking met John W. Brodie-Innes. De orde overleefde WO2 in Europa en
tot 1978 in Nieuw-Zeeland.
---
Elke strekking gaf op haar beurt aanleiding tot nieuwe bewegingen, die echter nooit het
niveau van de Golden Dawn haalden (of zelfs maar benaderden) en meestal snel uitdoofden.
We behandelen hieronder de organisaties die tot vandaag nog enige invloed uitoefenen. De
grootste zijn vandaag evenwel Oto, Bota en Amorc, met hoofdzetel in de USA – die we
verder in die hoofdstuk behandelen.
---
In Londen werd in 1912 de Order of the Temple of the Rosy Cross gesticht door Annie Besant
(1847-1933), gekend van de theosofie en van de gemengde vrijmetselarij. De OTRC vertrok
vanuit ceremoniële magie en bracht instructies over templarisme en Rozenkruis. Uit dit
midden ontstond o.m. de „Christchurch Garden Theatre‟ en later de „New Rosicrucian
Theatre‟ (o.l.v. Mabel Besant Scott, dochter van Annie; men voerde er mystieke stukken op),
waarin dan weer de esoterische inzichten groeiden van Gerald Gardner (1884-1964), stichter
van de heksenbeweging Wicca (hfst. 20).
De Society of the Inner Light (SOL) is een mystery school, in 1922 gesticht door Dion Fortune
(geboren Violet Mary Firth, 1890-1946). Fortune, een psychiater, werd lid van de AO in
1919. Haar pseudo is afgeleid van het familiemotto Deo non Fortuna (door God, niet door het
toeval). Schreef haar occulte boeken vaak in trance of n.a.v. astrale reizen; bekend is „The
mystical Qabalah‟ (1935). Ze schreef ook enkele romans en correspondeerde met Aleister
Crowley. Haar organisatie is afgestemd op de bewustwording van „the inner planes‟, in dienst
van God.
Servants of Light (SOL) is een „school of occult science‟, correspondentieschool in Jersey
voor toekomstige rozenkruisers, in 1965 opgericht door William E. Butler (1889-1978), een
leerling van Fortune. Butler was sterk afgestemd op de magie en op de westerse esoterische
traditie. Na zijn dood werd hij opgevolgd door Dolores Ashcroft-Nowicki, onvermoeibaar
spreekster en auteur van werken over tarot en pathworking. De SOL werkt in 23 landen, met
zorgvuldig geselecteerde leden. Regelmatige workshops in Zweden, Nederland (Hermetic

Order of the Temple of Starlight), USA en Mexico. Haar man Michael stichtte de Order of the
Inner Sanctum, gebaseerd op de Kabbala. Dolores ontwierp de Shakespearian Tarot (samen
met Paul Hardy). In enkele landen werkt de SOL ook met bijeenkomsten in loges.
In de USA werd een actieve rol gespeeld door Reuben Swinburne Clymer (1878-1966),
stichter van de Fraternitas Rosae Crucis in 1920 en die hierin (naar eigen zeggen) de traditie
voortzette van de oude gelijknamige FRC (1860) en de ideeën van de zwarte esoterist Pascal
Beverly Randolph (1825-75). Clymer voerde een privé-oorlog tegen de verder besproken
AMORC. Hij was o.a. bevriend met de Duitser Arnold Krumm-Heller, die het Rozenkruis
verspreidde in Latijns-Amerika (infra).
Het Rosicrucian Fellowship werd in 1909 opgericht in Californië door de Deens-Duitse Max
Heindel (Carl Louis von Grasshof, 1865-1919). Na zijn dood zette „Mrs. Heindel‟ (Augusta
Foss) het bestuur voort; ze werd bij haar overlijden in 1959 opgevolgd door een „board of
trustees‟. Men kan cursussen kopen, die het mens- en wereldbeeld van Heindel weergeven:
zeven werelden, zeven overeenstemmende lagen in de mens, zeven periodes van de mensheid,
geloof in de wedergeboorte, de centrale rol van Christus. Het doel is o.m. de genezing van
zieken. Heindel was bevriend met (en beïnvloed door) de antroposoof Rudolf Steiner
(volgend hfst). De ware Rozenkruiser is niet van stoffelijke aard. Het verder besproken
Lectorium is ontstaan als tak van het Rosicrucian Fellowship.
Thelema: Aleister Crowley
Aleister Crowley (AC, 1875-1947) is een van de meest kleurrijke figuren uit de geschiedenis
van de esoterie: magiër, wereldreiziger, adept en stichter van initiatieke organisaties, ingewijd
in het tantrisme, ontwerper van een tarot deck („The Book of Thoth‟, samen met Frieda
Harris) en van een religie, alpinist en schilder, schrijver van boeken en rituelen en poëzie,
homo en hetero, bewonderd en gehaat. Hij stond bekend als „de meest goddeloze mens van de
eeuw‟ en als „Het Beest 666‟. Geboren in de buurt van Stratford-on-Avon. Aangetrokken door
drugs, door enochiaanse en seksuele magie, door in scharlaken rood geklede vrouwen – de
Scarlet Woman zou the Moonchild, een goddelijk wezen, op de wereld moeten zetten. In 1897
veranderde hij zijn voornaam Edward-Alexander in Aleister.
In 1898 werd Crowley in Londen ingewijd in de Isis-Urania Tempel van de Golden Dawn als
Frater Perdurabo. Hij werd er vooral opgevangen door Samuel Mathers, leider van de orde,
en Allan Bennett, bekend door zijn studies over het boeddhisme. Terwijl hij opklom in de
Eerste Orde trachtte Crowley een magisch-spiritueel leven te leiden zoals beschreven door
Mathers in „The Book of the Sacred Magic of Abra-Melin the Mage‟, naar een Franse
grimoire uit de 17 e eeuw. Door Mathers werd hij in 1900 in Parijs opgenomen in de Tweede
Orde en beleefde aldus zijn spirituele wedergeboorte.
Tijdens een van zijn reizen naar Egypte beweert AC te Caïro in april 1904 de tekst
ingefluisterd te hebben gekregen van zijn succesboek „Liber AL vel Legis‟ (infra) en dit door
een entiteit geheten Aiwass, de geleidegeest van zijn vrouw Rose (een medium). De geest zou

hem ook nog de opdracht hebben gegeven om in Londen een nieuwe initiatieke organisatie te
stichten, nl. de Argenteum Astrum (AA, de „zilveren ster‟ verwijst naar Lucifer), en dit op
basis van het vermelde boek. De stichting greep plaats in 1907. De (kabbalistische) structuur
werd grotendeels overgenomen van de Golden Dawn, de kennisoverdracht gebeurt hier echter
individueel, niet via groepsrituelen. Aiwass zou later evolueren tot AC‟s engelbewaarder.
Vanaf 1910 begint Crowley met „The Equinox‟, het officieel orgaan van Argenteum Astrum,
waarin o.m. de ritualen van de Golden Dawn worden gepubliceerd (die Bennett hem had
doorgespeeld), evenals elementen van zijn magische doctrine („Magick‟ geheten). AC schreef
een immens groot aantal artikelen, boeken en ritussen. Vooral twee boeken hebben een sterke
invloed uitgeoefend, nl. het korte „Liber AL vel Legis‟/Book of the Law (1904) en „Magick in
Theory and Practice‟ (1930). Hij steunde daarbij op tal van magische bronnen uit oost en west
(maar toch vooral op Grieks-Egyptische) en op de Kabbala. Men voelt in al zijn geschriften
ook de sfeer van de Golden Dawn nog sterk doorwerken.
In het eerste boek wordt een nieuw tijdperk van de mensheid voorspeld, nl. de Tijd van Horus,
tijdens dewelke de onderstaande magick-beginselen in de praktijk zouden omgezet worden.
De drager van het nieuwe tijdperk zou de nieuwe „religie‟ Thelema worden. In 1920 sticht
Crowley daartoe de Abdij van Thelema in het Siciliaanse Cefalu. Ook de Franse satirische
schrijver Rabelais had het eeuwen tevoren al over een Abbaye de Thélème…
Er is veel geschreven over de drie hoofdregels van Thelema: “Do what thou wilt shall be the
whole of the Law”, “Love is the Law, love under will”, “Every man and every woman is a
star”. Met „handelen onder wil‟ wordt volgens de meeste thelemieten een mystiek concept
bedoeld, nl. het in overeenstemming brengen van micro- en macrokosmos. Liefde is in die
optiek zowel de vereniging der tegendelen als het respect voor andermans wil. En elke mens
is een ster, omdat hij een goddelijk element in zich draagt. Er bestaan tal van interpretaties.
Thelema werd door AC opgezet als een religie en als een leefstijl. Via diverse technieken (o.a.
zelfstudie en rituelen) moest de thelemiet zijn unieke true will vinden, teneinde zich te
verenigen met the All. Thèlèma is overigens Grieks voor „wil‟. De leefwijze wordt o.m.
beschreven in „Liber Oz‟, over de rechten van het individu, bv. te sterven zoals men wil, leven
op het eigen ritme, vernietigen van wie in de weg staat (symbolisch bedoeld volgens de
thelemieten).
Essentieel is echter het verwezenlijken (zoals de alchemisten) van het Great Work, zijnde het
vinden van de True Will, en deze dan ook uitvoeren. Crowley ontwikkelde daartoe voor
Thelema een vierdelig programma, dat men terugvindt in zijn „Holy Books‟ (geschreven
tussen 1907 en 1911): 1° studie van de kabbalistische Levensboom, 2° meditatie (met yoga),
3° ontwikkeling van een body of light (met het astraallichaam reizen in andere werelden), 4°
het regelmatig contact met spirituele entiteiten (door invocatie en evocatie). Op die manier zal
men een steeds inniger band weten op te bouwen met zijn Holy Guardian Angel (op de
Levensboom: in de sfeer van Tiferet), zal men veilig „The Abyss‟ (de afgrond, nl. de wereld
der illusie) kunnen oversteken en uiteindelijk Babalon bereiken (in de sfeer van Binah).
Babalon heet ook the City of the Pyramids; zij die dit doel bereiken heten Nemo (niemand).

Van 1922 tot zijn overlijden in 1947 was AC als Outer Head of the Order (O.H.O.) algemeen
leider (Frater Superior) van de Ordo Templi Orientis (OTO, infra), als opvolger van Theodor
Reuss. En hij wist de OTO handig te gebruiken om zijn magische doctrine te verspreiden.
Crowley stond dus aan het hoofd van twee organisaties, AA en OTO. Hij heeft dit dilemma
opgelost door de OTO voor een ruimer publiek (meestal vrijmetselaren) open te stellen,
terwijl AA als een soort esoterische privé-school fungeerde, met een sterke en unieke relatie
van meester tot leerling. Hij herschreef ook de ritus van de OTO, zodat beide organisaties op
dezelfde doctrine (uiteraard Thelema) konden terugvallen.
Een van de vele AC-oneliners: “Magick is the Science and Art of causing Change to occur in
conformity with Will” („Magick in Theory and Practice‟, 1929-30, XLL). Crowley zag
mystiek en magie als complementair.
West-Europa: Lectorium, e.a.
Frankrijk en België. In Parijs werd in 1888 de Ordre Cabbalistique de la Rose+Croix
opgericht door Stanislas de Guaita (eerste grootmeester) en Joséphin Péladan, met de hulp van
Papus en Julien Lejay. Er bestond een kruisbestuiving met de Martinistenorde; de meesten
hadden nl. een dubbel lidmaatschap, waarbij de Ordre Cabbalistique als de hogere graden van
de Ordre Martiniste werd gezien. Drie graden: Bachelier en Cabbale, Licencié en Cabbale,
Docteur en Cabbale. De twaalf raadsleden vormden een vierde graad en droegen de titel van
Frère Illuminé de la Rose+Croix. Later, onder het bestuur van Robert Ambelain, zouden de
vier graden van naam veranderen: Supérieur Inconnu, Rose+Croix de Killwinning, Réau-
Croix, Rose+Croix d’Orient. Vandaag heet de hoogste graad Patriarche R+C, voorbehouden
aan degenen die een kapittel hebben voorgezeten.
Het einde van de 19 e eeuw kende in Frankrijk een intense esoterische activiteit. De periode
1880-1920 wordt de bloeitijd van het „Franse occultisme‟ geheten. In 1890 stichtte Joséphin
Péladan (1859-1918) de Ordre de la Rose-Croix Catholique et Esthétique (du Temple et du
Graal), die de destijds beroemde „Salons de la Rose-Croix‟ organiseerde (m.m.v. Gustave
Moreau, Erik Satie, Claude Debussy, Félicien Rops, Maurice Barrès, e.v.a.) in Parijs en
Brussel. Drie graden: Ecuyer, Chevalier, Commandeur. De nomen mysticum van Péladan: Sâr
Mérodack; Mérodack is het hoofdpersonage van zijn roman „Le Vice Suprême‟, met
voorwoord van Barbey d‟Aurevilly. De titel van „Sar‟ vinden we later terug in enkele
martinistenordes. De ruzies tussen Péladan en Guaita werd in de pers van die tijd bekend als
„la guerre des deux roses‟.
In België werd de R+C in de eerste helft van de vorige eeuw verpersoonlijkt door Émile
Dantinne (1884-1969), ook genaamd Sâr Hiëronymus. Vanaf 1923 begon deze
stadsbibliothecaris van Hoei de rozenkruisers (vooral volgelingen van de in 1918 overleden
Péladan) te organiseren in drie ordes: L’Ordre de la Rose-Croix Universitaire (voor studenten
en academici), L’Ordre de la Croix Universelle (o.l.v. Imperator Fr. Soetewey, Sâr Succus),
allebei in negen graden, van Zelator tot Magus (cf. Golden Dawn). Daarbij voegde zich
L’Ordre de la Rose-Croix Intérieure, vier graden o.l.v. Imperator Jules Rochat.

Samen met Harvey S. Lewis en Victor Blanchard stichtte Dantinne te Brussel in 1934 de
FUDOSI (Federatio Universalis Dirigens Ordines Societatesque Initiationis) waar diverse
martinistische, alchemistische, egyptische, rozenkruis- en andere ritussen aansloten.Vijandig
tegenover de vrijmetselarij en de joden, ontbonden in 1951.
Er hebben in Frankrijk en België talloze kleine R+C-groepjes bestaan, die zich een
fantasierijke geschiedenis aanmeten. Een voorbeeld is de Ordre des Frères Aînés de la Rose-
Croix (FAR+C), in 1969 opgericht te Saint-Cyr door de alchemist Roger Caro (Pierre
Phoebus, 1911-92), die ook aan het hoofd stond van de gnostische kerk Eglise de la Nouvelle
Alliance. Caro was Imperator van de orde, zogezegd in opvolging van allerlei grote namen (de
„ware adepten‟) uit de esoterische geschiedenis. Verdween met het overlijden van de stichter.
Vaak duikt het gedachtegoed van een verdwenen esoterie ergens anders op; men kan het dan
voorstellen alsof een verborgen schat werd ontdekt. Dat geschiedde al snel met Caro in
België, waar een Ordre (Rénové et) Souverain des Frères Aînés de la Rose-Croix in 1997 het
licht zag – met negen graden aansluitend bij de Egyptische mysteriën (het gaat van „Heer van
de Werkelijkheid‟ tot „Groot ingewijd Heer van de Bank des Lichts‟).
-----
Nederland. In Europa staat vandaag vooral het Lectorium Rosicrucianum in hoog aanzien.
Het Lectorium werd in 1924 in Haarlem gesticht door Jan van Rijckenborgh (Jan Leene,
1896-1986), eerst als afdeling van het Rosicrucian Fellowship van Heindel en vanaf 1934 als
onafhankelijke mysterieschool. De huidige naam dateert van 1945. Wordt thans bestuurd door
de Internationale Spirituele Leiding. Gekende leden waren o.a. Joost Ritman, oprichter van de
beroemde Bibliotheca Hermetica in Amsterdam, en Catharose de Petri (Henny Stok-Huizer,
1902-90, partner en mederwerkster van de stichter).
Het Lectorium wordt ook Internationale School van het Gouden Rozenkruis geheten, een
school „die het pad van de bevrijding toont aan haar leerlingen en er aldus voor zorgt dat het
goddelijke Zelf in de mens ontwaakt‟. Men evolueert aldus „van beestmens tot Geestmens‟.
De lichaamstempel wordt zuiver gehouden door geen vlees of vis te eten, geen alcohol te
drinken, niet te roken.
Er zijn activiteiten wereldwijd: seminaries, werkgroepen, voordrachten, rituelen. Beschouwt
zich als erfgenaam van de Katharen en de Graal, en ziet zich als „een nieuwe schakel in de
eeuwenoude gnostieke keten‟. Men ziet een „universele leer‟ in de wereldgodsdiensten en de
mysteriescholen. Men aanvaardt het beginsel van de wedergeboorte, die hier „transfiguratie‟
heet. Er wordt verwezen naar de historische manifesten, naar Jacob Boehme en Angelus
Silesius. Ca. 15.000 leden in 36 landen.
Nederland kent, naast het Lectorium, nog een aantal kleinere R+C-organisaties, zoals de Orde
van het Moderne Rozenkruis ‘Fama Rosicrucianum’. Drie trappen van kennis: Gemeenschap
van de Witte Roos, van de Rode Roos, van de Gouden Roos – die samen het Gnostieke
Pad/Pad der Volmaking vormen. Gevestigd te Lochem. Deze orde leert hoe men zijn
„godsnatuur‟ moet openen.

De Orde van het Klassieke Rozenkruis ‘Fama Fraternitatis’ beroept zich op hermetische
geschriften, de gnostische van Nag Hammadi en de synoptische evangeliën. Ze vereert Henk
Leene, zoon van Jan van Rijckenborgh, als grote voorganger. Er zijn tempellezingen op de
loge-avonden. Therapeuten en artsen zijn welkom in de Esoterische Gemeenschap
‘Paracelsus’.
-----
In Duitsland heerste een grote esoterische activiteit tijdens het interbellum. Een der
spilfiguren hier was Heinrich Tränker (1880-1956), ook bekend als Frater Recnartus, Meister
Garuda en Henkelkreuzmann. Hij leidde de Duitse OTO en stichtte in 1921 het Collegium
Pansophicum (Pansophische Gesellschaft/Societät), waaruit later de Fraternitas Saturni zou
ontstaan. Leefde op voet van oorlog met Aleister Crowley. Het Collegium publiceerde enkele
R+C-boeken, werkte samen met de AMORC.
Met Eugen Grosche (Gregor A. Gregorius, 1888-1964) stichtte Tränker in 1924 de
Pansophische Loge in Berlijn; Albin Grau (Meister Pacitius) werd de eerste „Meister vom
Stuhl‟. De pansofen hadden zowel belangstelling voor oude mysteriën als voor sexuele magie.
In 2000 ontstond een anders georiënteerde Pansophische Gesellschaft, met belangstelling
voor de pansofie van Comenius.
In 1928 werd de Fraternitas Saturni opgericht door Eugen Grosche, nadat op een congres van
de OTO in 1925 grote meningsverschillen waren gebleken over de doctrine van Aleister
Crowley. De naam verwijst naar het „donkere licht‟ van Saturnus; het betreft een rijk symbool
dat o.m. verband houdt met het dodenrijk, met de „sol niger‟ (zwarte zon) van de alchemie, de
(spirituele) middernachtzon van de mystiek, de god van de leegte, de Deus Absconditus (de
Onbekende God) – een fase van elke inwijding en meditatie. Men werkte met 33 graden; de
hogere ambten van een loge waren voorbehouden aan wie t.m. de rozenkruisersgraden (12-
20) had behaald.
De Fraternitas Rosicruciana Antiqua werd in 1927 door de Mexicaans-Duitse Arnoldo
Krumm-Heller (bijgenaamd „Huiracocha‟, 1879-1949) gesticht in Zuid-Amerika, en
verspreidde zich in de gehele latino wereld. Krumm-Heller werkte samen met Papus, Crowley
en vooral Theodor Reuss (cf. OTO). De orde is nog steeds actief in Brazilië.