Bereikbaarheidsindicator Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte
Bereikbaarheidsindicator Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte
Bereikbaarheidsindicator Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> <strong>Structuurvisie</strong> <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> <strong>Ruimte</strong>:<br />
Goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
Maaike Snelder<br />
TNO<br />
maaike.snelder@tno.nl<br />
Floris Bruil<br />
Ministerie van <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> Milieu<br />
floris.bruil@mini<strong>en</strong>m.nl<br />
Sascha Hoog<strong>en</strong>doorn-Lanser<br />
K<strong>en</strong>nisinstituut voor Mobiliteitsbeleid<br />
sascha.hoog<strong>en</strong>doorn@mini<strong>en</strong>m.nl<br />
Bijdrage aan het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk<br />
22 <strong>en</strong> 23 november 2012, Amsterdam<br />
1
Sam<strong>en</strong>vatting<br />
<strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> <strong>Structuurvisie</strong> <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> <strong>Ruimte</strong>: Goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
T<strong>en</strong> behoeve van de <strong>Structuurvisie</strong> <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> <strong>Ruimte</strong> (SVIR) is e<strong>en</strong> eerste<br />
uitwerking van de bereikbaarheidsindicator gemaakt waarbij de g<strong>en</strong>eraliseerde<br />
transportkost<strong>en</strong> als bereikbaarheidsindicator zijn gekoz<strong>en</strong>. De SVIRbereikbaarheidsindicator<br />
is in 2011 <strong>en</strong> 2012 doorontwikkeld. In deze bijdrage is de<br />
bereikbaarheidsindicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer uitgewerkt. Omdat het volledige<br />
‘ontwikkelpad’ van de indicator nog niet t<strong>en</strong> einde is, is in deze bijdrage ook e<strong>en</strong> aantal<br />
aanbeveling<strong>en</strong> voor nadere ontwikkeling opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Deze bijdrage beschrijft de keuzes die gemaakt zijn om tot de volg<strong>en</strong>de<br />
bereikbaarheidsindicator voor goeder<strong>en</strong>vervoer te kom<strong>en</strong>: de gemiddelde<br />
geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> van alle verplaatsing<strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
bestemmingsgebied in euro/tonkm. Om te kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> of de bereikbaarheid van e<strong>en</strong><br />
regio goed is of niet, is naast de doorontwikkeling van de bereikbaarheidsindicator voor<br />
het goeder<strong>en</strong>vervoer ook e<strong>en</strong> methode ontwikkeld die op basis van de afgelegde<br />
afstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> de transportstrom<strong>en</strong> de refer<strong>en</strong>tiewaarde voor de bereikbaarheid van e<strong>en</strong><br />
regio bepaalt voor de verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>.<br />
De bereikbaarheidsindicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer kan voor verschill<strong>en</strong>de doeleind<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gebruikt:<br />
Inzicht in de bereikbaarheid (euro per tonkilometer) van verschill<strong>en</strong>de regio’s met<br />
verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>.<br />
Inzicht in welke regio’s goed <strong>en</strong> slecht scor<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van de refer<strong>en</strong>tiewaarde<br />
voor bereikbaarheid.<br />
Inzicht in hoe maatregel<strong>en</strong> de bereikbaarheid van verschill<strong>en</strong>de regio’s beïnvloed<strong>en</strong>.<br />
In deze bijdrage word<strong>en</strong> deze toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong> aan de hand van twee<br />
voorbeeld<strong>en</strong> toegelicht. In het eerste voorbeeld is de bereikbaarheidsindicator voor het<br />
goeder<strong>en</strong>vervoer over de weg vastgesteld voor het jaar 2004. Tev<strong>en</strong>s is deze vergelek<strong>en</strong><br />
met de berek<strong>en</strong>de refer<strong>en</strong>tiewaarde voor de bereikbaarheid van het goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
over de weg. Om vervolg<strong>en</strong>s inzicht te krijg<strong>en</strong> in de oorzaak van e<strong>en</strong> goede of slechte<br />
bereikbaarheid is het van belang om over de achtergrondinformatie (de<br />
transportstrom<strong>en</strong>, de vervoerde goeder<strong>en</strong>, de afgelegde afstand<strong>en</strong> etc.) te beschikk<strong>en</strong><br />
om zo het verhaal achter de indicator te kunn<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>.<br />
In het tweede voorbeeld is het effect van e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>vaartproject op de bereikbaarheid in<br />
kaart gebracht met behulp van het binn<strong>en</strong>vaartmodel BIVAS. Het betreft de<br />
opwaardering van het Prinses Margrietkanaal van CEMT klasse IV naar CEMT klasse Va.<br />
Hieruit is geblek<strong>en</strong> dat de indicator laat zi<strong>en</strong> welke regio’s baat hebb<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> maatregel.<br />
Zo verbetert niet alle<strong>en</strong> de bereikbaarheid in Noord-Nederland, maar ook de<br />
bereikbaarheid van gebied<strong>en</strong> nabij Rotterdam <strong>en</strong> Utrecht. Hiermee is de<br />
bereikbaarheidsindicator e<strong>en</strong> aanvulling op de traditionele analyses die knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
int<strong>en</strong>siteit<strong>en</strong> in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> legt deze de verbinding naar kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyses<br />
waarbij al gebruik wordt gemaakt van geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> van deur-totdeur.<br />
2
1. Inleiding<br />
Op 13 maart 2012 heeft de Minister van <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> Milieu (I<strong>en</strong>M) de <strong>Structuurvisie</strong><br />
<strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> <strong>Ruimte</strong> (SVIR) vastgesteld <strong>en</strong> aan de Tweede Kamer aangebod<strong>en</strong><br />
(Ministerie van <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> Milieu, 2012). In deze structuurvisie is e<strong>en</strong> nieuwe<br />
bereikbaarheidsindicator opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De uitgangspunt<strong>en</strong> van de nieuwe<br />
bereikbaarheidsindicator kom<strong>en</strong> voort uit de SVIR <strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> aan bij de ambitie uit de<br />
SVIR om de mobiliteitsnetwerk<strong>en</strong> onderling optimaal te verbind<strong>en</strong> én infrastructuur <strong>en</strong><br />
ruimtelijke ontwikkeling goed op elkaar af te stemm<strong>en</strong>. Door drie concrete vernieuwing<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> opzichte van deze bestaande indicator<strong>en</strong> sluit de bereikbaarheidsindicator beter aan<br />
op de ambitie van de SVIR. Deze vernieuwing<strong>en</strong> zijn:<br />
1. De indicator richt zich op de gehele reis van deur tot deur. Vervoerders <strong>en</strong><br />
verladers nem<strong>en</strong> bij hun reis de totale reistijd van deur tot deur in beschouwing <strong>en</strong><br />
beperk<strong>en</strong> zich niet tot specifieke del<strong>en</strong> van het netwerk. De indicator betrekt daarom<br />
alle onderdel<strong>en</strong> van het netwerk bij het bepal<strong>en</strong> van de bereikbaarheid: hoofdnett<strong>en</strong>,<br />
provinciale- <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke netwerk<strong>en</strong>.<br />
2. De indicator bepaalt de bereikbaarheid voor alle vervoerwijz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> uniforme<br />
wijze. Hierdoor word<strong>en</strong> de vervoerwijz<strong>en</strong> onderling beter vergelijkbaar <strong>en</strong> levert de<br />
indicator e<strong>en</strong> bijdrage aan de integratie van de verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ket<strong>en</strong>mobiliteit.<br />
3. De indicator zegt iets over de bereikbaarheid van e<strong>en</strong> gebied, <strong>en</strong> niet direct iets<br />
over de (verschill<strong>en</strong>de) netwerk<strong>en</strong>. Op deze manier slaat de indicator e<strong>en</strong> brug tuss<strong>en</strong><br />
mobiliteit <strong>en</strong> de ruimtelijke ontwikkeling. Bij het bepal<strong>en</strong> van de bereikbaarheid van<br />
gebied<strong>en</strong> wordt uitgegaan van de kortst mogelijke (hemelsbrede) afstand. Zo wordt<br />
rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met ontbrek<strong>en</strong>de schakels in het netwerk.<br />
T<strong>en</strong> behoeve van de SVIR is e<strong>en</strong> eerste uitwerking van de bereikbaarheidsindicator<br />
gemaakt waarbij de g<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> als bereikbaarheidsindicator zijn<br />
gekoz<strong>en</strong>. Figuur 1 toont e<strong>en</strong> integraal beeld van de gemiddelde bereikbaarheid van alle<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Nederland over e<strong>en</strong> dag waarbij in de berek<strong>en</strong>ing zowel wegvervoer, spoor<br />
als regionaal OV zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> in<br />
deze eerste uitwerking alle<strong>en</strong> nog reistijdaspect<strong>en</strong>. De kleur van e<strong>en</strong> cirkel geeft de<br />
gemiddelde bereikbaarheid van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te weer vanuit alle andere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />
Nederland, terwijl de grootte van de cirkel het totaal aantal verplaatsing<strong>en</strong> naar deze<br />
geme<strong>en</strong>te laat zi<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te ‘rood’ kleurt, betek<strong>en</strong>t dit dat de gemiddelde<br />
transportkost<strong>en</strong> per kilometer naar deze geme<strong>en</strong>te hoog zijn.<br />
3
Figuur 1: Eerste uitwerking geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> als<br />
bereikbaarheidsindicator (Bron: Ministerie van <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> Milieu, 2012)<br />
De SVIR-bereikbaarheidsindicator is in 2011 <strong>en</strong> 2012 doorontwikkeld <strong>en</strong> heeft op basis<br />
van e<strong>en</strong> breed proces zijn huidige vorm gekreg<strong>en</strong>. In (Hoog<strong>en</strong>doorn-Lanser et al, 2012)<br />
wordt de definitieve bereikbaarheidsindicator voor het person<strong>en</strong>verkeer beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gezet in e<strong>en</strong> breder beleidsmatig <strong>en</strong> onderzoekskader. De bereikbaarheidsindicator voor<br />
person<strong>en</strong>vervoer is hierin gedefinieerd als de gemiddelde snelheid van alle verplaatsing<strong>en</strong><br />
naar e<strong>en</strong> bestemmingsgebied in kilometer per uur. De belangrijkste keuzes die hierbij<br />
gemaakt zijn, zijn:<br />
de reistijd<strong>en</strong> zijn gehanteerd als eerste uitwerking van geg<strong>en</strong>eraliseerde<br />
transportkost<strong>en</strong>,<br />
bereikbaarheid wordt bepaald op basis van alle verplaatsing<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> gebied,<br />
de indicator is gebaseerd op hemelsbrede afstand<strong>en</strong>,<br />
er is afgezi<strong>en</strong> van weging naar economisch belang,<br />
de indicator wordt beschouwd per vervoerwijze <strong>en</strong> per afstandsklasse.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de doorontwikkeling zijn diverse toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong> van de<br />
bereikbaarheidsindicator getoetst. Het brede pallet aan toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong> met de<br />
indicator wordt beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> toegelicht in (Stelling et al., 2012). Naast de<br />
doorontwikkeling van de bereikbaarheidsindicator is de indicator in 2011 <strong>en</strong> 2012 ook<br />
toepasbaar gemaakt voor het goeder<strong>en</strong>vervoer. Op deze uitwerking gaat deze bijdrage<br />
in. Omdat het volledige ‘ontwikkelpad’ van de indicator nog niet t<strong>en</strong> einde is, is in deze<br />
bijdrage ook e<strong>en</strong> aantal aanbeveling<strong>en</strong> voor nadere ontwikkeling opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze<br />
bijdrage is als volgt opgebouwd. In paragraaf 2 wordt de bereikbaarheidsindicator voor<br />
het goeder<strong>en</strong>vervoer beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de gemaakte keuzes toegelicht. In paragraaf<br />
3 wordt ingegaan op de vraag hoe de refer<strong>en</strong>tiewaarde voor de bereikbaarheidsindicator<br />
voor het goeder<strong>en</strong>vervoer kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgesteld. Paragraaf 4 beschrijft de<br />
4
toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong>. Deze bijdrage wordt afgeslot<strong>en</strong> met conclusies <strong>en</strong><br />
aanbeveling<strong>en</strong> voor het vervolg (paragraaf 5).<br />
2. Definitie van de bereikbaarheidsindicator voor goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
2.1 Inleiding<br />
Bij de uitwerking van de bereikbaarheidsindicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer zijn dezelfde<br />
uitgangspunt<strong>en</strong> als die voor het person<strong>en</strong>vervoer gehanteerd. Het gaat in ess<strong>en</strong>tie om de<br />
bereikbaarheid van gebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> de volledige reis van deur-tot-deur, waarbij de<br />
geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> als basis word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze paragraaf beschrijft<br />
de keuzes die zijn gemaakt bij de uitwerking van de indicator. Bij de uitwerking van de<br />
indicator is het van belang dat deze uitgerek<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> op basis van data <strong>en</strong><br />
modell<strong>en</strong>. Paragraaf 2.2 gaat daarom in op de beschikbaarheid van data <strong>en</strong> modell<strong>en</strong> om<br />
de bereikbaarheidsindicator te bepal<strong>en</strong>. Paragraaf 2.3 beschrijft de specifieke verschill<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> het person<strong>en</strong>- <strong>en</strong> het goeder<strong>en</strong>vervoer <strong>en</strong> paragraaf 2.4 beschrijft welke keuzes<br />
zijn gemaakt.<br />
2.2 Beschikbare modell<strong>en</strong> <strong>en</strong> data voor de indicator<br />
Om de bereikbaarheidsindicator op basis van data te kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong> is informatie<br />
nodig over de vervoerde volumes van alle herkomst<strong>en</strong> naar alle bestemming<strong>en</strong> voor<br />
verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> is informatie nodig over de level of service (reistijd<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>). Deze informatie is t<strong>en</strong> dele beschikbaar. Om de bereikbaarheidsindicator te<br />
kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong> is het Basisbestand goeder<strong>en</strong>vervoer het meest geschikt omdat dit<br />
bestand zich op de transportstrom<strong>en</strong> in <strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar Nederland richt <strong>en</strong> het e<strong>en</strong><br />
opgeschoonde <strong>en</strong> verbeterde versie is van de publicatiebestand<strong>en</strong>. Het feit dat het<br />
Basisbestand goeder<strong>en</strong>vervoer niet jaarlijks verschijnt, betek<strong>en</strong>t dat jaarlijkse monitoring<br />
van de bereikbaarheid niet mogelijk is op basis van dit bestand. Het Basisbestand bevat<br />
ge<strong>en</strong> reistijd <strong>en</strong> reiskost<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> wijze om dit te ondervang<strong>en</strong> is om met behulp van<br />
modell<strong>en</strong> de reistijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong> (zie onder). De transportkost<strong>en</strong> per tijds<strong>en</strong><br />
afstandse<strong>en</strong>heid kunn<strong>en</strong> uit het vergelijkingskader modaliteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gehaald.<br />
Voor het goeder<strong>en</strong>vervoer zijn diverse modell<strong>en</strong> beschikbaar. Het Basis<br />
Goeder<strong>en</strong>vervoermodel (BasGoed) is e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t ontwikkeld model waarmee e<strong>en</strong><br />
goeder<strong>en</strong>vervoermatrix voor e<strong>en</strong> prognosejaar kan word<strong>en</strong> afgeleid. BasGoed heeft ge<strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong> toedelingsmodel maar maakt gebruik van reistijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> afgelegde afstand<strong>en</strong> die met<br />
specifieke toedelingsmodell<strong>en</strong> voor de weg, het spoor <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>vaart berek<strong>en</strong>d<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dit betreft het LMS voor de weg, RoutGoed voor het spoor <strong>en</strong> BIVAS<br />
voor de binn<strong>en</strong>vaart. Reistijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> afgelegde afstand<strong>en</strong> voor het internationale transport<br />
word<strong>en</strong> uit TRANS-TOOLS gehaald. In BasGoed word<strong>en</strong> de reistijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand<strong>en</strong> voor<br />
het spoor <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>vaart opgehoogd met voor- <strong>en</strong> natransporttijd<strong>en</strong> over de weg. Op<br />
basis van de transportkost<strong>en</strong> uit het vergelijkingskader Modaliteit<strong>en</strong> wordt vervolg<strong>en</strong>s het<br />
nut berek<strong>en</strong>d van het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verplaatsing<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de modaliteit<strong>en</strong>.<br />
Afhankelijk van de toepassing kan voor het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de bereikbaarheidsindicator<br />
gebruik word<strong>en</strong> gemaakt van de verschill<strong>en</strong>de modell<strong>en</strong>.<br />
5
2.2 Het karakter van goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
In het goeder<strong>en</strong>vervoer zijn geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> belangrijk <strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>d<br />
voor de bereikbaarheid van e<strong>en</strong> regio. Er zijn specifieke verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het person<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
het goeder<strong>en</strong>vervoer waarmee rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> bij de<br />
operationalisatie van de geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij het bepal<strong>en</strong> van<br />
refer<strong>en</strong>tiewaard<strong>en</strong> voor de indicator. Het belangrijkste is dat regio’s sterk verschill<strong>en</strong>d<br />
zijn van elkaar:<br />
De vervoerpatron<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> van regio tot regio. Sommige regio’s zull<strong>en</strong><br />
bijvoorbeeld veel goeder<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> uit regio x, terwijl andere regio’s veel goeder<strong>en</strong><br />
hal<strong>en</strong> uit regio y.<br />
In verschill<strong>en</strong>de regio’s word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> geproduceerd <strong>en</strong><br />
geconsumeerd. Dat verschil kan zich zowel manifester<strong>en</strong> in de kwaliteit van de<br />
goeder<strong>en</strong> (hoogwaardig of laagwaardig), als in de spoed die met e<strong>en</strong> bepaald goed<br />
gemoeid is.<br />
Het feit dat verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> in andere regio’s word<strong>en</strong> geproduceerd,<br />
opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> geconsumeerd, stelt andere eis<strong>en</strong> aan de beschikbaarheid <strong>en</strong> kwaliteit van<br />
verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de regio’s <strong>en</strong> dus aan de bereikbaarheid. Voor<br />
laagwaardige goeder<strong>en</strong> zijn immers de transportkost<strong>en</strong> van groter belang, terwijl de<br />
snelheid er minder toe doet. Voor hoogwaardige goeder<strong>en</strong> is dit vaak andersom.<br />
Daarnaast zijn er verschill<strong>en</strong> in gehanteerde transportwijz<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> met <strong>en</strong><br />
zonder haast.<br />
2.3 De keuzes<br />
Op basis van e<strong>en</strong> ontwikkelingsproces <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> het bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde karakter van<br />
goeder<strong>en</strong>voer is de volg<strong>en</strong>de definitie voor goeder<strong>en</strong>vervoer geselecteerd:<br />
De bereikbaarheidsindicator is de gemiddelde geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong><br />
van alle verplaatsing<strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> bestemmingsgebied in euro/tonkm.<br />
De indicator is sam<strong>en</strong>gevat in vergelijking (1). Deze wiskundige vergelijking geeft aan<br />
dat voor iedere regio op basis van alle ingaande <strong>en</strong> uitgaande strom<strong>en</strong> de gewog<strong>en</strong><br />
gemiddelde geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> per hemelsbrede kilometer word<strong>en</strong><br />
bepaald. De e<strong>en</strong>heid van de indicator is euro per tonkilometer. E<strong>en</strong> uitkomst kan<br />
bijvoorbeeld zijn dat de gemiddelde geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> 0,12 euro/tonkm<br />
bedrag<strong>en</strong> om regio x te bereik<strong>en</strong> (of vanuit regio x te vertrekk<strong>en</strong>).<br />
<br />
g<br />
( T<br />
* V<br />
T<br />
* V<br />
Iiv <br />
i,<br />
v<br />
XY<br />
XY<br />
( d * T d T )<br />
g<br />
j<br />
<br />
j<br />
jivg<br />
ji<br />
jivg<br />
jivg<br />
ijvg<br />
ij<br />
ijvg<br />
ijvg<br />
)<br />
(1)<br />
<br />
<br />
V = geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> per ton (tot aan gr<strong>en</strong>s) – [euro/ton]<br />
v = index vervoerwijz<strong>en</strong> {weg, binn<strong>en</strong>vaart, spoor}<br />
6
g = index goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> - onderscheid naar goeder<strong>en</strong>soort {NSTR 1} (of andere<br />
indeling afhankelijk van de toepassing).<br />
i,j = index zonering - onderscheid naar COROP <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse zones (incl.<br />
internationaal transport) (of andere zonering afhankelijk van de toepassing).<br />
T = wegingsfactor volume: tonn<strong>en</strong> (transportvolumes, ge<strong>en</strong> handel <strong>en</strong> logistiek) –<br />
[ton].<br />
dXY = hemelsbrede afstand (d XY ij = d XY ji) [km].<br />
Hieronder word<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> verder toegelicht. Bij de keuzes is zoveel<br />
mogelijk aangeslot<strong>en</strong> bij de beschikbare modell<strong>en</strong> <strong>en</strong> data.<br />
Vervoerwijz<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
In principe kan de indicator voor alle vervoerwijz<strong>en</strong> uitgerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> mits daar data<br />
<strong>en</strong>/of modelgegev<strong>en</strong>s voor beschikbaar zijn. Voor weg, binn<strong>en</strong>vaart <strong>en</strong> spoor kan de<br />
bereikbaarheidsindicator het makkelijkst berek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> omdat aan deze modaliteit<strong>en</strong><br />
veel aandacht wordt besteed in de modell<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn deze modaliteit<strong>en</strong> volledig in<br />
BasGoed opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Multimodaliteit speelt in het goeder<strong>en</strong>vervoer e<strong>en</strong> belangrijke rol. Bij verplaatsing<strong>en</strong><br />
waarbij binn<strong>en</strong>vaart of spoor de hoofdvervoerwijze is, zal veelal voor- <strong>en</strong> of natransport<br />
over de weg moet<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>. Deze voor- <strong>en</strong> natransportkost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de<br />
transportkost<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Indi<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st <strong>en</strong> indi<strong>en</strong> mogelijk gegev<strong>en</strong> de beschikbare modell<strong>en</strong> <strong>en</strong> data kan<br />
onderscheid word<strong>en</strong> gemaakt naar voertuigtypes.<br />
Goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschijningsvorm<br />
Zoals eerder aangegev<strong>en</strong> is in het goeder<strong>en</strong>vervoer zowel het onderscheid naar<br />
goeder<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> als naar verschijningsvorm van belang. Dit heeft immers invloed op de<br />
vervoerwijzekeuze <strong>en</strong> transportkost<strong>en</strong>. In de bereikbaarheidsindicator wordt daarom<br />
onderscheid gemaakt naar goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>. Hiervoor kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de classificaties<br />
word<strong>en</strong> gebruikt. E<strong>en</strong> veel gebruikte classificatie waar de bereikbaarheidsindicator op<br />
aansluit <strong>en</strong> die in BasGoed wordt gebruikt is het NSTR 1-digit niveau:<br />
NSTR 0: Landbouw/lev<strong>en</strong>de dier<strong>en</strong><br />
NSTR 1: Andere voeding/veevoeder<br />
NSTR 2: Vaste minerale brandstoff<strong>en</strong><br />
NSTR 3: Aardoliën/+product<strong>en</strong><br />
NSTR 4: Erts<strong>en</strong>/metaalafval<br />
NSTR 5: Ijzer/staal/non-ferro<br />
NSTR 6: Ruwe mineral<strong>en</strong>/bouwstoff<strong>en</strong><br />
NSTR 7: Meststoff<strong>en</strong><br />
NSTR 8: Chemische stoff<strong>en</strong><br />
NSTR 9: Voertuig<strong>en</strong>/machines/overig<br />
Wegingsfactor<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>vervoer – verplaatsing<strong>en</strong>/tonn<strong>en</strong><br />
De keuze is gemaakt om in de bereikbaarheidsindicator de geg<strong>en</strong>eraliseerde<br />
transportkost<strong>en</strong> te weg<strong>en</strong> met vervoerde volumes (tonn<strong>en</strong>). Dit is vergelijkbaar met de<br />
bereikbaarheidsindicator voor het person<strong>en</strong>vervoer waarbij wordt gewog<strong>en</strong> met het<br />
7
aantal verplaatsing<strong>en</strong>. Bij de berek<strong>en</strong>ing van de transportkost<strong>en</strong> voor het<br />
goeder<strong>en</strong>vervoer wordt gecorrigeerd voor beladingsgraad. Weging is van belang omdat<br />
e<strong>en</strong> goede bereikbaarheid belangrijker is voor gebied<strong>en</strong> waar veel verkeer tuss<strong>en</strong><br />
plaatsvindt dan tuss<strong>en</strong> gebied<strong>en</strong> waar nauwelijks verkeer tuss<strong>en</strong> plaatsvindt.<br />
Kost<strong>en</strong>compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>vervoer<br />
De bereikbaarheidsindicator is e<strong>en</strong> operationalisatie van de geg<strong>en</strong>eraliseerde<br />
transportkost<strong>en</strong>. Ook in eerder onderzoek van het KiM in het rapport ‘Indicator<strong>en</strong><br />
landzijdige bereikbaarheid mainports’ (Wortelboer-Van Donselaar et al, 2011) is de keuze<br />
voor geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> als <strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> voor het<br />
goeder<strong>en</strong>vervoer gemaakt. Voor het goeder<strong>en</strong>vervoer geldt dat deze indicator in praktijk<br />
ook door vervoerders <strong>en</strong> verladers wordt gebruikt bij hun transportafweging<strong>en</strong>.<br />
De exacte wijze waarop de geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> word<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d kan<br />
afhankelijk zijn van de toepassing. Voor monitoringsdoeleind<strong>en</strong> kan het bijvoorbeeld<br />
w<strong>en</strong>selijk zijn om aan te sluit<strong>en</strong> bij de beschikbare gegev<strong>en</strong>s uit het model BasGoed. Als<br />
echter het effect van e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>vaartproject wordt bepaald is aansluiting bij andere<br />
(meer regionale) data, modelgegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> tijdwaardering<strong>en</strong> die in kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyses<br />
word<strong>en</strong> gebruikt w<strong>en</strong>selijk. De doelstelling moet echter in alle gevall<strong>en</strong> zijn om de<br />
geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> zo volledig mogelijk te berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Congestieve reistijd<strong>en</strong><br />
Voor de weg <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>vaart word<strong>en</strong> de reistijd<strong>en</strong> inclusief congestie, respectievelijk<br />
vertraging bij sluiz<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d. Voor veel verplaatsing<strong>en</strong> geldt echter dat deze niet in de<br />
spits word<strong>en</strong> afgelegd of slechts e<strong>en</strong> gedeelte van de spits beslaan. Er is e<strong>en</strong> aantal<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> om hier mee om te gaan:<br />
De bereikbaarheid apart voor spits <strong>en</strong> dal berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> weging toepass<strong>en</strong> voor spits <strong>en</strong> dal, zodat er e<strong>en</strong> etmaalgemiddelde of<br />
jaargemiddelde ontstaat.<br />
Van lange afstandsplaatsing<strong>en</strong> wel of niet het aandeel in de spits bepal<strong>en</strong>.<br />
In BasGoed wordt e<strong>en</strong> gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> gemiddelde over dagdel<strong>en</strong>. Het is echter<br />
ook mogelijk om in BasGoed bijvoorbeeld met spitstijd<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>. De indicator kan dus<br />
voor verschill<strong>en</strong>de periodes word<strong>en</strong> bepaald (inclusief etmaalgemiddelde). Er wordt niet<br />
gecorrigeerd voor het feit dat lange afstandsverplaatsing<strong>en</strong> soms meer dan één periode<br />
(spits of dal) beslaan.<br />
Kost<strong>en</strong> internationaal / nationaal<br />
Internationaal transport wordt in de bereikbaarheidsindicator meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De vraag is<br />
echter of hierbij naar de gehele transportrelatiemoet word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> of alle<strong>en</strong> naar het<br />
gedeelte dat op Nederlands grondgebied wordt afgewikkeld. In de uitwerking zijn beide<br />
opties verk<strong>en</strong>d is beslot<strong>en</strong> om primair naar de kost<strong>en</strong> op Nederlands grondgebied te<br />
kijk<strong>en</strong>. Dit laatste is immers het gedeelte waar het Nederlandse beleid op van invloed is<br />
<strong>en</strong> dit is ook het gedeelte dat in kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyses wordt meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Frequ<strong>en</strong>tie<br />
De frequ<strong>en</strong>ties van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op het spoor <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>vaart word<strong>en</strong> nu nog niet<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in BasGoed. Voor de bereikbaarheid van e<strong>en</strong> gebied per spoor <strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong>vaart zijn de frequ<strong>en</strong>ties wel van belang, maar word<strong>en</strong> deze veelal bepaald door<br />
8
logistieke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ers, waardoor het beleid er weinig invloed op heeft. In combinatie<br />
met het feit dat er weinig gegev<strong>en</strong>s over frequ<strong>en</strong>ties beschikbaar zijn, word<strong>en</strong><br />
frequ<strong>en</strong>ties vooralsnog niet meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de indicator.<br />
Zonering<br />
Afhankelijk van het detailniveau waar naar wordt gekek<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> grovere of fijnere<br />
zonering word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong>. Als op e<strong>en</strong> specifiek gebied wordt ingezoomd kan e<strong>en</strong> fijnere<br />
zonering word<strong>en</strong> gehanteerd dan als naar heel Nederland wordt gekek<strong>en</strong>. De berek<strong>en</strong>ing<br />
van de bereikbaarheidsindicator is onafhankelijk van de gekoz<strong>en</strong> zonering.<br />
Herkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Bestemming<strong>en</strong>: één richting of beide<br />
De bereikbaarheid van e<strong>en</strong> gebied wordt bepaald door de bereikbaarheid, die alle<br />
reizigers/goeder<strong>en</strong> op alle verplaatsing<strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar dat gebied ervar<strong>en</strong>. Voor de<br />
person<strong>en</strong>vervoerindicator is de keuze gemaakt om alle<strong>en</strong> de verplaatsing<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
gebied (bestemming<strong>en</strong>) te beschouw<strong>en</strong> omdat dit de interpretatie e<strong>en</strong>voudiger gemaakt<br />
<strong>en</strong> het weinig effect heeft op het bereikbaarheidsbeeld omdat er e<strong>en</strong> grote balans zit in<br />
de person<strong>en</strong>verplaatsing<strong>en</strong> in Nederland. Het overgrote deel van de Nederlanders die op<br />
e<strong>en</strong> dag thuis vertrekt komt daar later op de dag terug. Voor het goeder<strong>en</strong>vervoer ligt dit<br />
anders. Hoewel e<strong>en</strong> deel van het goeder<strong>en</strong>vervoer na e<strong>en</strong> etmaal weer op zijn beginpunt<br />
is, is er ook e<strong>en</strong> groot deel waar dit niet voor geldt (specifieke goeder<strong>en</strong>strom<strong>en</strong>,<br />
internationaal verkeer). Hierdoor is er e<strong>en</strong> onbalans in strom<strong>en</strong>; voor het <strong>en</strong>e gebied zijn<br />
met name uitgaande strom<strong>en</strong> belangrijk (exporter<strong>en</strong>de regio), terwijl voor andere<br />
gebied<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>de strom<strong>en</strong> of strom<strong>en</strong> in beide richting<strong>en</strong> van belang zijn. Vanwege<br />
deze onbalans in strom<strong>en</strong> is als standaard beide richting<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong>. Uiteraard kan hier in<br />
voorkom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> onderbouwd van afgewek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Uitsplitsing<strong>en</strong> in de weergave<br />
Als de indicator op bov<strong>en</strong>staande wijze wordt berek<strong>en</strong>d, kunn<strong>en</strong> in de weergave van de<br />
resultat<strong>en</strong> uitsplitsing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt voor de verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
goeder<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>. Daarnaast is het mogelijk relevant om uitsplitsing<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> naar<br />
verschill<strong>en</strong>de afstandsklass<strong>en</strong>. Hierdoor wordt het bijvoorbeeld mogelijk om onderscheid<br />
te mak<strong>en</strong> naar internationale strom<strong>en</strong> <strong>en</strong> nationale strom<strong>en</strong>, maar ook naar regionaal <strong>en</strong><br />
lokaal verkeer. Het onderscheid van verkeer tot aan de gr<strong>en</strong>s of de hele internationale<br />
stroom kan ook op deze wijze word<strong>en</strong> gemaakt.<br />
3. Refer<strong>en</strong>tiewaard<strong>en</strong> bereikbaarheid<br />
Voor de nieuwe bereikbaarheidsindicator kan per gebied de mate van bereikbaarheid<br />
word<strong>en</strong> bepaald. De vervolgvraag is of de bereikbaarheid van e<strong>en</strong> gebied goed of slecht<br />
is. Om dit te kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tiewaard<strong>en</strong> voor de bereikbaarheidsindicator<br />
word<strong>en</strong> bepaald.<br />
Eerder in is in deze bijdrage uite<strong>en</strong>gezet dat niet alle regio’s ev<strong>en</strong> goed met alle<br />
vervoerwijz<strong>en</strong> bereikbaar hoev<strong>en</strong> te zijn omdat regio’s van elkaar verschill<strong>en</strong>. In<br />
verschill<strong>en</strong>de regio’s word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> geproduceerd <strong>en</strong> geconsumeerd <strong>en</strong><br />
de vervoerpatron<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> van regio tot regio. Ev<strong>en</strong>goed zijn er verschill<strong>en</strong> in<br />
gehanteerde transportwijz<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong> deel van die<br />
verschill<strong>en</strong> wordt al rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> door in de indicator te werk<strong>en</strong> met gerealiseerde<br />
9
Geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> (euro/tonkm)<br />
of voorspelde transportstrom<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus niet met pot<strong>en</strong>tiële strom<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> regio nu<br />
bijvoorbeeld vanuit e<strong>en</strong> bepaalde relatie slecht per binn<strong>en</strong>vaart bereikbaar is wordt die<br />
relatie weinig meegeteld omdat er dan weinig tonn<strong>en</strong> naar toe gaan. Dit neemt overig<strong>en</strong>s<br />
niet het probleem weg dat als e<strong>en</strong> regio vanuit alle regio’s slecht bereikbaar is<br />
bijvoorbeeld per binn<strong>en</strong>vaart die regio ook slecht zal scor<strong>en</strong>. Daarom is het aan te rad<strong>en</strong><br />
om de indicator altijd in relatie tot de vervoerde volumes te beschouw<strong>en</strong>.<br />
Doordat de indicator bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> per NSTR-goeder<strong>en</strong>soort wordt berek<strong>en</strong>d wordt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> deel van de verschill<strong>en</strong> verklaard. De vraag is echter of nog met andere factor<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. Uit analyse blijkt dat de gemiddelde afgelegde afstand<br />
e<strong>en</strong> belangrijke verklaring is voor verschill<strong>en</strong> in bereikbaarheid. Regio’s van waar uit (<strong>en</strong><br />
waar naar toe) gemiddeld langere afstand<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgelegd zijn op basis van de<br />
absolute bereikbaarheidsindicator beter bereikbaar dan regio’s met gemiddeld korte<br />
afstand<strong>en</strong>. Dit hangt sam<strong>en</strong> met het feit dat bij langere afstand<strong>en</strong> meer gebruik gemaakt<br />
wordt van snelweg<strong>en</strong> of bijvoorbeeld hogere klasse vaarweg<strong>en</strong>. Om deze red<strong>en</strong> is voor de<br />
drie vervoerwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ti<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> relatie gezocht tuss<strong>en</strong> afstand<br />
<strong>en</strong> bereikbaarheid om voor dit effect in de berek<strong>en</strong>ing te kunn<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong>.<br />
In figuur 2 is als voorbeeld de relatie weergegev<strong>en</strong> voor de weg (NSTR 9). Voor iedere<br />
herkomstbestemmingsrelatie is e<strong>en</strong> punt in de grafiek opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Uit deze figuur blijkt<br />
duidelijk dat de geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> per kilometer inderdaad afnem<strong>en</strong><br />
naarmate de hemelsbrede afstand toe neemt. Het bleek echter niet mogelijk om e<strong>en</strong><br />
curve met e<strong>en</strong> logisch verband te fitt<strong>en</strong>. De bereikbaarheid op de korte afstand<strong>en</strong> wordt<br />
dan 2.50met name voor de weg onderschat (zie de lijn in de figuur). Om deze red<strong>en</strong> is<br />
beslot<strong>en</strong> om voor e<strong>en</strong> discrete b<strong>en</strong>adering te kiez<strong>en</strong> die volledig gebaseerd is op de data<br />
<strong>en</strong> dus ook de data volgt. Er hoeft dan ook ge<strong>en</strong> veronderstelling gemaakt te mak<strong>en</strong> over<br />
de vorm van de curve.<br />
2.00<br />
Weg<br />
1.50<br />
1.00<br />
NSTR 9<br />
Power (NSTR 9)<br />
0.50<br />
0.00<br />
0 50 100 150 200 250 300<br />
Hemelsbrede afstand<br />
Figuur 2: Relatie tuss<strong>en</strong> hemelsbrede afstand <strong>en</strong> geg<strong>en</strong>eraliseerde<br />
transportkost<strong>en</strong> (voorbeeld voor de weg; NSTR 9).<br />
y = 0.9234x -0.367<br />
R² = 0.7975<br />
10
Voor e<strong>en</strong> herkomst-bestemmingsrelatie kunn<strong>en</strong> op basis van de discrete b<strong>en</strong>adering de<br />
‘refer<strong>en</strong>tie geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong>’ per hemelsbrede kilometer word<strong>en</strong> bepaald<br />
voor alle goedersoort<strong>en</strong>. Door vervolg<strong>en</strong>s te weg<strong>en</strong> met de vervoerde volumes van de<br />
verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> wordt de refer<strong>en</strong>tie waarde voor de<br />
bereikbaarheidsindicator bepaald. Voor iedere regio kan tot slot geanalyseerd word<strong>en</strong><br />
hoe de berek<strong>en</strong>de bereikbaarheidsindicator zich verhoudt tot de refer<strong>en</strong>tiewaarde voor de<br />
bereikbaarheid (indicator/refer<strong>en</strong>tiewaarde*100), wat leidt tot de geïndiceerde<br />
bereikbaarheidsindicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer. Deze b<strong>en</strong>aderingswijze is<br />
vergelijkbaar met die bij het person<strong>en</strong>vervoer (beschrev<strong>en</strong> in Hoog<strong>en</strong>doorn-Lanser et al,<br />
2012).<br />
Indi<strong>en</strong> deze (relatieve) indicator per gebied groter is dan 100, dan zijn de<br />
geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> hoger dan de refer<strong>en</strong>tiewaarde voor geg<strong>en</strong>eraliseerde<br />
transportkost<strong>en</strong> behor<strong>en</strong>d bij het gebied <strong>en</strong> is het gebied dus relatief slecht bereikbaar.<br />
Indi<strong>en</strong> de indexwaarde lager is dan 100, dan kan sprake zijn van e<strong>en</strong> (relatief) betere<br />
bereikbaarheid.<br />
4. Toepassing<strong>en</strong><br />
4.1 Inleiding<br />
De bereikbaarheidsindicator kan voor verschill<strong>en</strong>de doeleind<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt:<br />
• Inzicht in de bereikbaarheid (euro per tonkilometer) van verschill<strong>en</strong>de regio’s met<br />
verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>.<br />
• Inzicht in welke regio’s goed <strong>en</strong> slecht scor<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van de<br />
refer<strong>en</strong>tiewaarde voor bereikbaarheid.<br />
• Inzicht in hoe maatregel<strong>en</strong> de bereikbaarheid van verschill<strong>en</strong>de regio’s<br />
beïnvloed<strong>en</strong>.<br />
In deze paragraaf word<strong>en</strong> deze toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong> aan de hand van twee<br />
voorbeeld<strong>en</strong> verder uitgewerkt.<br />
4.2 Voorbeeldberek<strong>en</strong>ing basisjaar<br />
Voor de weg, het spoor <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>vaart is voor 2004 de bereikbaarheidsindicator<br />
berek<strong>en</strong>d. Er is gekoz<strong>en</strong> voor het jaar 2004, omdat dit het basisjaar is van BasGoed.<br />
BasGoed neemt hierbij het Basisbestand goeder<strong>en</strong>vervoer als basis. Voor het berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
van de bereikbaarheidsindicator voor het basisjaar zijn daarom de vervoerde volumes uit<br />
het Basisbestand goeder<strong>en</strong>vervoer 2004 gehanteerd. De g<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong><br />
zijn berek<strong>en</strong>d op basis van de level of service (LOS) in term<strong>en</strong> van afgelegde afstand<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> reistijd<strong>en</strong> die afkomstig zijn van de drie toedelingsmodell<strong>en</strong> (LMS, RoutGoed <strong>en</strong><br />
BIVAS) in combinatie met TRANS-TOOLS. Volg<strong>en</strong>s de kost<strong>en</strong>parameters die in BasGoed<br />
zitt<strong>en</strong> is vervolg<strong>en</strong>s de bereikbaarheidsindicator voor de drie modaliteit<strong>en</strong> bepaald.<br />
Hierbij is ge<strong>en</strong> onderscheid gemaakt naar voertuigtypes. Voor de binn<strong>en</strong>vaart betek<strong>en</strong>t<br />
dat bijvoorbeeld dat het voordeel van het kunn<strong>en</strong> var<strong>en</strong> met grotere scheeptypes naar<br />
sommige regio’s niet in de indicator is meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In paragraaf 4.3 is e<strong>en</strong> voorbeeld<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> waarbij daar wel rek<strong>en</strong>ing mee wordt gehoud<strong>en</strong> (gebaseerd op BIVAS).<br />
11
Als voorbeeld is in figuur 3 de berek<strong>en</strong>de bereikbaarheidsindicator weergegev<strong>en</strong> voor de<br />
weg <strong>en</strong> is weergegev<strong>en</strong> hoe de indicator zich verhoudt tot de refer<strong>en</strong>tiewaard<strong>en</strong>. De<br />
regio’s die oranje/geel zijn scor<strong>en</strong> relatief slecht t<strong>en</strong> opzichte van de refer<strong>en</strong>tiewaard<strong>en</strong>.<br />
De cirkels gev<strong>en</strong> de vervoerde volumes weer <strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> daarmee dus iets over het<br />
belang van e<strong>en</strong> goede bereikbaarheid. Om te kunn<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong> of iets aan de<br />
bereikbaarheid van e<strong>en</strong> regio gedaan moet word<strong>en</strong> is het van belang om de achtergrond<br />
te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>: waarom is die regio slecht bereikbaar. Hiertoe kan e<strong>en</strong> analyse van de<br />
strom<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt in relatie tot de afgelegde afstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> reistijd<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>. In feite moet het verhaal achter de indicator word<strong>en</strong> opgebouwd.<br />
In deze bijdrage is dat niet gedaan, maar de bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn daarvoor wel aanwezig<br />
omdat die nodig zijn om de indicator te kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Figuur 3: <strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> goeder<strong>en</strong>vervoer – weg (euro/tonkm)<br />
(inkom<strong>en</strong>de + uitgaande strom<strong>en</strong>; alle goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>).<br />
4.3 Voorbeeldberek<strong>en</strong>ing maatregel<br />
In deze paragraaf wordt e<strong>en</strong> voorbeeldtoepassing van de indicator gegev<strong>en</strong> waarbij de<br />
effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>vaartproject in kaart word<strong>en</strong> gebracht met behulp van het<br />
binn<strong>en</strong>vaartmodel BIVAS. Het betreft de opwaardering van het Prinses Margrietkanaal<br />
van CEMT klasse IV naar CEMT klasse Va (e<strong>en</strong> verdieping van het traject Lemmer –<br />
Delfzijl naar 3,50 meter). Voor de details van de berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we naar (Uil,<br />
2012).<br />
De berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn in drie stapp<strong>en</strong> uitgevoerd voor iedere herkomstbestemmingsrelatie<br />
<strong>en</strong> scheepstype <strong>en</strong> verschijningsvorm waarvoor er belad<strong>en</strong> reiz<strong>en</strong> in<br />
het reiz<strong>en</strong>bestand 2008 staan:<br />
1. Bepaling gemiddelde minimale kost<strong>en</strong> per ton per hemelsbrede kilometer op (totale<br />
pot<strong>en</strong>tie van het binn<strong>en</strong>vaartnetwerk) (LOS): in de eerste stap zijn de minimale totale<br />
12
kost<strong>en</strong> per ton bepaald per hemelsbrede kilometer door naar het goedkoopste<br />
scheeptype te kijk<strong>en</strong> dat op e<strong>en</strong> bepaalde relatie kan var<strong>en</strong> (nog ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing<br />
houd<strong>en</strong>d met routekeuze <strong>en</strong> de daadwerkelijke mix van scheeptypes die wordt<br />
gebruikt). Deze stap is uitgevoerd voor de situatie met <strong>en</strong> zonder projectalternatief<br />
(opwaardering van het Prinses Margrietkanaal).<br />
2. Bepaling kost<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met routekeuze <strong>en</strong> de beschikbare vloot (Reis):<br />
door e<strong>en</strong> toedeling uit te voer<strong>en</strong> van het basis reiz<strong>en</strong>bestand (de reiz<strong>en</strong> zoals ze in<br />
2008 hebb<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong>) op het bestaande netwerk (refer<strong>en</strong>tie) <strong>en</strong> het<br />
aangepaste netwerk, kan e<strong>en</strong> prestatieverbetering word<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd van het<br />
netwerk gegev<strong>en</strong> de maatregel <strong>en</strong> de vervoersvolumes uit het refer<strong>en</strong>tiesc<strong>en</strong>ario. De<br />
verandering in toedeling geeft aan in welke mate reiz<strong>en</strong> in het huidige reiz<strong>en</strong>bestand<br />
voordeel kunn<strong>en</strong> behal<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> alternatieve route te nem<strong>en</strong> via het aangepaste<br />
traject.<br />
3. Bepaling kost<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met vlootmutatie (Vlootmutatie reis): de laatste<br />
stap in de analyse betreft de mogelijke verandering<strong>en</strong> in kost<strong>en</strong>, vervoer <strong>en</strong><br />
bereikbaarheid doordat de ingezette vloot zich gaat aanpass<strong>en</strong> aan de opwaardering.<br />
E<strong>en</strong> belangrijke overweging in deze stap is het bepal<strong>en</strong> welke reiz<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ander<br />
scheepstype gaan kiez<strong>en</strong> om kost<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> bespar<strong>en</strong>. Dit is lastig, omdat vele<br />
reiz<strong>en</strong> sowieso zoud<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van de inzet van e<strong>en</strong> ander type. Om deze red<strong>en</strong> is<br />
beslot<strong>en</strong> om alle<strong>en</strong> die reiz<strong>en</strong> te selecter<strong>en</strong> die plaatsvind<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> relatie waar de<br />
minimale kost<strong>en</strong> per ton dal<strong>en</strong> na de infrastructurele wijziging. Het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
vlootmutatie is nog ge<strong>en</strong> standaardonderdeel van BIVAS. In (Uil, 2012) is daarom in<br />
meer detail uitgelegd hoe de vlootmutatie werkt.<br />
In figuur 4a is de bereikbaarheidsindicator voor het refer<strong>en</strong>tiesc<strong>en</strong>ario weergegev<strong>en</strong> zoals<br />
die op basis van de routekost<strong>en</strong> (stap 2) wordt berek<strong>en</strong>d. De lichtere regio’s zijn het best<br />
bereikbaar <strong>en</strong> de donkere regio’s het slechts bereikbaar, waarbij bereikbaar staat voor de<br />
laagste gemiddelde kost<strong>en</strong> per ton per kilometer. In figuur 4b is weergegev<strong>en</strong> welke<br />
regio’s er op vooruit gaan als gevolg van de opwaardering als naar de resultat<strong>en</strong> na stap<br />
2 wordt gekek<strong>en</strong>. Figuur 4c geeft aan welke regio’s er op vooruit gaan als rek<strong>en</strong>ing wordt<br />
gehoud<strong>en</strong> met vlootmutatie.<br />
a) b) c)<br />
Figuur 4: Verandering<strong>en</strong> in bereikbaarheid als gevolg van de opwaardering<br />
5. Conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong><br />
In deze bijdrage is de huidige status met betrekking tot de uitwerking van de<br />
bereikbaarheidsindicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer toegelicht. Het volledige<br />
13
‘ontwikkelpad’ is nog niet t<strong>en</strong> einde. In deze paragraaf is naast de conclusies daarom ook<br />
e<strong>en</strong> aantal aanbeveling<strong>en</strong> voor nadere ontwikkeling opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Op basis van de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van het goeder<strong>en</strong>vervoer is er bij de uitwerking van de<br />
indicator voor gekoz<strong>en</strong> om de bereikbaarheid voor iedere regio met behulp van de<br />
geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>. Hierbij word<strong>en</strong> alle ingaande <strong>en</strong> uitgaande<br />
strom<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt uitgegaan van het gewog<strong>en</strong> gemiddelde per hemelsbrede<br />
kilometer. De e<strong>en</strong>heid van de indicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer wordt hierdoor euro<br />
per tonkilometer. Hierbij wordt voor internationaal transport naar de kost<strong>en</strong> op<br />
Nederlands grondgebied gekek<strong>en</strong>. De indicator wordt voor drie vervoerwijz<strong>en</strong> afzonderlijk<br />
berek<strong>en</strong>d (weg, binn<strong>en</strong>vaart, spoor), maar kan ev<strong>en</strong>tueel uitgebreid word<strong>en</strong> naar andere<br />
modaliteit<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> daar data <strong>en</strong> modell<strong>en</strong> voor beschikbaar zijn. Daarnaast wordt bij de<br />
berek<strong>en</strong>ing van de indicator onderscheid gemaakt naar goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> op NSTR 1-digit<br />
niveau. Bij de weergave van de indicator kan deze uitsplitsing ev<strong>en</strong>tueel ook gemaakt<br />
word<strong>en</strong>, maar de indicator kan ook over alle goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> geaggregeerd word<strong>en</strong><br />
weergegev<strong>en</strong>. Er kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de zonering<strong>en</strong> afhankelijk van de toepassing word<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong>. Tot slot word<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de inkom<strong>en</strong>de <strong>en</strong> uitgaande strom<strong>en</strong> gewog<strong>en</strong> op<br />
basis van gerealiseerde transportvolumes (in tonn<strong>en</strong>).<br />
Met betrekking tot de beschikbaarheid van data <strong>en</strong> modell<strong>en</strong> voor het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
indicator geldt voor data dat daar wel de vervoerde volumes uit af zijn te leid<strong>en</strong>, maar<br />
dat e<strong>en</strong> combinatie met modell<strong>en</strong> nodig is om de afgelegde afstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> reistijd<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dus de geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>. Voor de modell<strong>en</strong> geldt dat idealiter<br />
e<strong>en</strong> combinatie van BasGoed met de toedelingsmodell<strong>en</strong> voor de weg (LMS/NRM), spoor<br />
(RoutGoed) <strong>en</strong> binn<strong>en</strong>vaart (BIVAS) nodig is. Doordat de indicator niet op basis van één<br />
databron of op basis van één model kan word<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d is het vooralsnog bewerkelijk<br />
om de indicator te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> zal per toepassing naar e<strong>en</strong> goede oplossing moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gezocht.<br />
Om te kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> of de bereikbaarheid van e<strong>en</strong> regio al dan niet moet word<strong>en</strong><br />
verbeterd di<strong>en</strong>t naast de uitkomst van de bereikbaarheidsindicator zelf, ook rek<strong>en</strong>ing te<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de invloed van de l<strong>en</strong>gte van de verplaatsing<strong>en</strong> op de uitkomst<br />
van de bereikbaarheidsindicator. Hiervoor is e<strong>en</strong> methode ontwikkeld die op basis van de<br />
afgelegde afstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> de transportstrom<strong>en</strong> de refer<strong>en</strong>tiewaarde voor de bereikbaarheid<br />
van e<strong>en</strong> regio bepaalt voor de verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>. Naast de<br />
absolute uitkomst van de bereikbaarheidsindicator voor het goeder<strong>en</strong>vervoer (in euro per<br />
tonkilometer), leidt dit tot de geïndiceerde bereikbaarheidsindicator.<br />
Uit de toepassing<strong>en</strong> van de goeder<strong>en</strong>vervoerindicator blijkt dat het mogelijk is om de<br />
bereikbaarheidsindicator voor de verschill<strong>en</strong>de vervoerwijz<strong>en</strong> te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> op basis van<br />
e<strong>en</strong> combinatie van data <strong>en</strong> modelgegev<strong>en</strong>s. Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s is het mogelijk om de indicator af<br />
te zett<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tiewaarde voor bereikbaarheid. E<strong>en</strong> belangrijke vraag is<br />
echter hoe de resultat<strong>en</strong> precies geïnterpreteerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Om te begrijp<strong>en</strong><br />
waarom e<strong>en</strong> regio goed of slecht scoort is achtergrondinformatie nodig over de<br />
transportstrom<strong>en</strong>, de vervoerde goeder<strong>en</strong>, de afgelegde afstand<strong>en</strong> etc. E<strong>en</strong> goede eerste<br />
stap daarbij is om voor de weg, het spoor <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>vaart de indicator ook te<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong> op basis van de resultat<strong>en</strong> uit de toedelingsmodell<strong>en</strong> zoals in dit rapport voor<br />
de binn<strong>en</strong>vaart is gedaan. Door de fijnere zonering <strong>en</strong> het feit dat meer rek<strong>en</strong>ing kan<br />
14
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met voertuigtypes (geldt in het bijzonder voor de binn<strong>en</strong>vaart) wordt<br />
e<strong>en</strong> gedetailleerder beeld geschetst. Daarnaast bevel<strong>en</strong> we aan om het verhaal achter de<br />
indicator op te bouw<strong>en</strong>. In deze bijdrage is dat niet gedaan, maar de bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn<br />
daarvoor wel aanwezig omdat die nodig zijn om de indicator te kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Uit e<strong>en</strong> tweede toepassing is geblek<strong>en</strong> dat het goed mogelijk is om met de indicator het<br />
effect van project<strong>en</strong> te analyser<strong>en</strong> door te kijk<strong>en</strong> van welke regio’s de bereikbaarheid is<br />
verbeterd of verslechterd. Dit is e<strong>en</strong> aanvulling op de traditionele analyses die<br />
knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> int<strong>en</strong>siteit<strong>en</strong> in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> legt de verbinding naar kost<strong>en</strong>bat<strong>en</strong>analyses<br />
waarbij al gebruik wordt gemaakt van geg<strong>en</strong>eraliseerde transportkost<strong>en</strong><br />
van deur-tot-deur. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling om de relatie met kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyses nog<br />
nader uit te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> af te stemm<strong>en</strong>, zodat de resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gehanteerde<br />
parameters in lijn zijn met elkaar. Dit is bijvoorbeeld van belang t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de te<br />
hanter<strong>en</strong> tijdwaardering<strong>en</strong> in relatie tot de gehanteerde segm<strong>en</strong>tatie van<br />
goeder<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> de weging met transportvolumes.<br />
Literatuur<br />
Hoog<strong>en</strong>doorn-Lanser, S., H. Meurs <strong>en</strong> F. Bruil (2012) <strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> SVIR: De<br />
weg naar e<strong>en</strong> nieuwe bereikbaarheidsindicator. Bijdrage aan het Colloquium<br />
Vervoersplanologisch Speurwerk 22 <strong>en</strong> 23 november 2012, Amsterdam.<br />
Ministerie van <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> Milieu (2012) <strong>Structuurvisie</strong> <strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> <strong>Ruimte</strong> NL:<br />
Nederland concurrer<strong>en</strong>d, bereikbaar, leefbaar <strong>en</strong> veilig, D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van<br />
<strong>Infrastructuur</strong> <strong>en</strong> Milieu.<br />
Stelling, C., M. Dorigo <strong>en</strong> M. van Zuilekom (2012) Toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong> van de<br />
<strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> in de beleidspraktijk, Bijdrage aan het Colloquium.<br />
Uil, K. (2012), <strong>Bereikbaarheidsindicator</strong> met BIVAS, Charta Software.<br />
Wortelboer-Van Donselaar, P., H. Gordijn, J. Francke, J. Visser (2011) Kwaliteitsindicator<br />
landzijdige bereikbaarheid mainports: Meta-analyse, vraagspecificatie <strong>en</strong> illustratie. D<strong>en</strong><br />
Haag: K<strong>en</strong>nisinstituut voor Mobiliteitsbeleid.<br />
15