WPNR 2010(6833) Boekbespreking Boekbespreking

WPNR 2010(6833) Boekbespreking
Publicatie
Aflevering 141 afl. 6833
Paginanummers 182-184
Publicatiedatum 06 maart 2010
Auteurs
Boekbespreking
Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie
Prof. mr. B.C.M. Waaijer , Notaris te Amsterdam en bijzonder
hoogleraar Notarieel recht aan de Universiteit van Amsterdam,
redacteur van het WPNR. (boudewijn.waaijer@boekeldeneree.com)
H.F. van den Haak, De notaris in appel, Ontwikkeling notarieel tuchtrecht in hoger beroep,
Prinsengrachtreeks 2009/1, Ars Aequi Libri, 2009, 437 blz. excl. voorwerk en registers, prijs EUR
35,00
Inleiding
De schrijver van dit boek, H.F. van den Haak, was eerder president van het Hof Amsterdam en
tevens voorzitter van de Notariskamer van dat hof. Van 1990 tot 1999 maakte hij deel uit van
de Notariskamer. Voor die tijd was schrijver onder meer president van de Rechtbank Alkmaar,
president van de Rechtbank Haarlem en voorzitter van de kamer van toezicht te Haarlem. Het is
daarmee duidelijk dat de schrijver over ruime ervaring als rechter beschikt. Van den Haak was
eveneens zes jaar lid van het bestuur van het Bureau Financieel Toezicht. Schrijver is uit
hoofde van zijn professie al vele jaren geïnteresseerd in het notariaat. Zijn diverse publicaties,
waaronder die in dit tijdschrift, getuigen daarvan; hij leverde bijdragen op congressen, als
spreker en als deelnemer aan de discussie.
Het boek in vogelvlucht
In hoofdstuk 1, Proloog, noteert schrijver dat het tuchtrecht een relatief onopvallend fenomeen
is. Hij illustreert dat met zijn constatering dat het Nederlands Juristenblad geen medewerker
tuchtrecht kent, en dat er in dat tijdschrift geen ruimte is voor een jaarlijkse kroniek ‘De staat
van het tuchtrecht’. Nog maar zeer kort bestaat een jurisprudentiesite www.tuchtrecht.nl, die
geheel is gewijd aan het tuchtrecht. Het notarieel tuchtrecht is echter tot bloei gekomen sedert
2000. Vanaf dat jaar is het besef gegroeid dat de marktwerking die voor het notariaat zo
belangrijk werd geacht, gepaard moest gaan met versterkt publiekrechtelijk toezicht. Voor de
ontwikkeling van het notarieel tuchtrecht was de wetgeving ter bestrijding van witwassen een
katalysator, waarbij in eerste instantie kan worden gedacht aan de Wet identificatie
dienstverlening (WID) en de Wet melding ongebruikelijke transacties (Wet MOT) uit 1993.
Daarbij is mijns inziens doorslaggevend dat de toezichthouder Bureau Financieel Toezicht
(BFT) overtredingen door degenen die tot melding verplicht waren, aan de tuchtrechter moest
voorleggen. Klagen bij de tuchtrechter werd daarmee een ambtsplicht van het BFT; er ontstond
een geïnstitutionaliseerde klager.
In hoofdstuk 2 geeft Van den Haak in zijn boek het centrale thema aan: de vraag hoe de
notariële tuchtrechtspraak zich in de periode 1990 tot juli 2009 in appel heeft ontwikkeld. Hij
bestudeerde hiervoor 1340 tuchtuitspraken (!), gewezen in de genoemde negentien jaar, zie ook
hoofdstuk 6. Schrijver stelt dat de ontwikkeling van de notarieelrechtelijke beroepsdogmatiek
en het notarieel tuchtprocesrecht vooral en vanouds in handen zijn geweest van de tuchtrechter.
Daarbij tekent hij aan dat civielrechtelijke en strafrechtelijke jurisprudentie van de Hoge Raad
vaak tot richtsnoer zijn geweest voor de tuchtrechter. De genoemde negentien jaar zijn ook
interessant omdat de tuchtrechter moest inspelen op de omslag naar de door de politiek
gewenste marktwerking voor het notariaat.
Dat het tuchtrecht een moeilijk te vangen begrip is, komt naar voren in hoofdstuk 3. De auteur
komt hier met zijn eigen definitie van notarieel tuchtrecht: een samenhangend stelsel van
gedragsnormen betreffende beroeps- en bedrijfsmatig functioneren, geldend voor het notariaat
als beroepsgroep en voor haar individuele leden, welke normen de professionele standaard van
de groep als zodanig en van haar leden in het publiek belang ten behoeve van ieder die aan het
rechtsverkeer deelneemt beogen te waarborgen en bij overtreding waarvan een sanctie kan
volgen met in achtneming van een procedure die voldoet aan eisen die het Europees Verdrag tot
bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) stelt aan
rechtspleging.

De notaris is net als de gerechtsdeurwaarder als bestuursorgaan aangemerkt. In hoofdstuk 4
stelt Van den Haak de vraag of de wetgever dat werkelijk heeft beoogd. In art. 16a van de Wet
op het notarisambt (Wna) is de Algemene wet bestuursrecht (Awb) voor een belangrijk deel
uitgeschakeld. Niettemin blijft de typering ‘bestuursorgaan’ relevant. Zo constateert Van den
Haak dat de ombudsman zich in beginsel bevoegd verklaard heeft met betrekking tot de
wettelijke, ambtelijke werkzaamheden van de notaris. Dit leidt ertoe dat de tuchtrechter en de
ombudsman in elkaars vaarwater kunnen komen. Daar komt nog bij dat de notaris op grond van
de Awb in een interne klachtenbehandeling dient te voorzien. Teveel van het goede, meent Van
den Haak. Hij wijst die samenloop af en tracht die met argumenten te ecarteren. De auteur heeft
bij het schrijven van zijn boek geen kennis kunnen nemen van het wetsvoorstel Wijziging van
de Wna naar aanleiding van de evaluatie van die wet, alsmede regeling van enkele andere
onderwerpen in die wet en wijziging van de Wet op het centraal testamentenregister. 1 In art.
16a (nieuw) wordt de mogelijkheid geschrapt om bij de ombudsman aan te kloppen, en vervalt
de verplichting tot een interne klachtenregeling.
De kwantitatieve ontwikkeling van het notarieel tuchtrecht vormt het onderwerp van het wel
zeer korte hoofdstuk 5. Van den Haak brandt zich hier niet aan een analyse van de getallen.
De hoofdstukken 7 en 8 vormen het pièce de résistance van het boek. Mij is weer bevestigd dat
het loont om uitspraken systematisch te catalogiseren en te analyseren. Hoe goed bedoeld ook,
een site als www.tuchtrecht.nl blijft een ongestructureerde opeenhoping van tuchtrechtzaken.
Daarbij komt dat hier uitsluitend uitspraken in eerste aanleg zijn te vinden. Ik sluit mij graag
aan bij de opvatting van Van den Haak daarover in noot 67. De oogst aan interessante
tuchtrechtuitspraken van Van den Haak is veel te groot om recht aan te doen in een
boekbespreking. Ik stip hierna dan ook enkele uitspraken aan bij wijze van amuse. In het
algemeen merk ik op dat het goed is te zien dat schrijver, ondanks dat hij vele jaren deel
uitmaakte van de Notariskamer van het hof, zijn kritische zin bij het becommentariëren van
uitspraken niet verliest. Ook heeft hij oog voor kritiek uit het veld, zoals die van de Nijmeegse
notarissen in Notariaat Magazine januari 2008, onder de titel ‘Acceptatie tuchtrecht neem
af’ (p. 181 en 185).
Hoofdstuk 9 vormt de afsluiting van het boek. Van den Haak is niet gelukkig met de door de
wetgever voorziene opsplitsing in een tuchtrechtelijk en een bestuursrechtelijk sanctiestelsel.
Van den Haak bekritiseert de lijnen die in het consultatiedocument waren uitgezet, welk
consultatiedocument heeft geleid tot het hiervoor genoemde wetsvoorstel. Het wetsvoorstel
biedt de toezichthouder BFT de mogelijkheid zelfstandig boetes en lasten onder een dwangsom
op te leggen. Voor rechtsbescherming moet de notaris vervolgens zijn bij de Awb, en dus niet
bij de Wna. Schrijver acht dat niet nodig en niet doelmatig. Hier vindt men fundamentele
kritiek op het wetsvoorstel. De wetgever doet er goed aan daar serieus aandacht aan te
besteden.
Het boek is opgebouwd uit negen hoofdstukken. De omvang daarvan varieert opvallend; er zijn
drie hoofdstukken van minder dan vijf pagina’s; het langste hoofdstuk 7 bestaat uit 270
bladzijden en omvat daarmee meer dan 60% van het boek.
Ontwikkeling van materieel tuchtrecht
De wegen van de tuchtrechter worden door de practicus die zich met klacht geconfronteerd ziet,
soms ervaren als ‘duister en zelden aangenaam’. Exemplarisch vind ik de reactie van een
bestuurslid van de KNB die als notaris overtreding van het provisieverbod werd aangewreven.
Het hof legde hem een maatregel op. De uitspraak ontlokte hem de woorden dat “het nu
onduidelijk is wat je als ondernemer-notaris wel en niet mag. Het wordt zo wel erg lastig om de
bedrijfsvoering te moderniseren”. Uitspraken waarin het hof duidelijkheid schept zijn dan
natuurlijk ook toe te juichen. Die duidelijkheid is er als het hof expliciet aangeeft dat een regel
vroeger wellicht op een bepaalde wijze kon worden uitgelegd maar dat die uitleg onder nieuwe
regelgeving niet meer past (p. 142). Een vingerwijzing van de tuchtrechter naar de toekomst
kan richting geven (p. 147 over de wijze waarop een onwenselijke belegging van een kandidaat
-notaris in de onroerend goed maatschap van haar familie, in concreto kan worden afgebouwd).
Dat geldt ook als het hof ondubbelzinnig verwijst naar zijn eerdere uitspraken, en daarbij
aangeeft waarom een vergelijkbaar geval toch leidt tot een ander oordeel (p. 174/175).
Een overweging ten overvloede ter gelegenheid van een casus die principiële vragen oproept,
kan de praktijk houvast geven (p. 223). Ook daarvan wordt een voorbeeld gegeven en wel uit
2004, maar het hof is heel zuinig met een obiter dictum. De auteur stelt dat het hof als laatste
tuchtrechtelijke instantie in algemene zin ook tot taak heeft ‘- daarbij binnen zijn
staatsrechtelijk bepaalde grenzen blijvend -antwoord te geven op van maatschappelijk belang

zijnde, onopgelost gebleven vragen in omstreden kwesties die het daarop betrokken, ter
beslissing voorgelegde, individuele geschil raken, met name als dat geschil, voor zover in zijn
juridische structuur soortgelijk aan andere te verwachten geschillen, kan dienen als pars pro
toto’ (p. 237). Ik onderschrijf dat. Voor een antwoord op de vraag hoe moet worden
opgetreden, zullen gebruikelijke handelwijzen in het notariaat voor de individuele notaris een
zeer belangrijke rol spelen. In de civiele rechtspraak is duidelijk naar voren gekomen dat het
volgen van een bestendige gedragslijn niet per definitie vrijwaart voor aansprakelijkheid. Van
den Haak wijst hier op Kromjongh/Van Dijk (HR 22 maart 1996, NJ 1996/668), waar het arrest
Baarns beslag (HR 30 januari 1981, NJ 1982, 56) en Hof Leeuwarden, rechtsoverweging 14,
kenbaar uit HR 23 december 1994, NJ 1996, 627 (Tilburgse Hypotheekbank) aan toegevoegd
kunnen worden. Hoe gaat de tuchtrechter om met die gebruikelijke handelwijze
Van den Haak stelt uitdrukkelijk dat navolging daarvan ook bij de tuchtrechter niet altijd
voldoende is (p. 104). Als beslissingsfactoren kunnen heersende opvattingen over behoorlijke
beroepsuitoefening en best practices meespelen maar die heersende opvattingen zijn niet
onveranderlijk (p. 168). In zoverre kan ik dat met de schrijver eens zijn dat de notariële
ambtsuitoefening altijd beter zal kunnen. Wat vandaag nog goed is, kan later te weinig blijken.
Het vak behoort zich blijvend te ontwikkelen. Handelt de notaris zoals gebruikelijk is binnen de
beroepsgroep, dan is het opleggen van maatregelen als reactie van de tuchtrechter niet voor de
hand liggend. Ik blijf er moeite mee houden dat dan het gegrond verklaren van een bedenking
zonder maatregel (art. 103 lid 2 Wna), volgens de tuchtrechter wel passend is. Zou de
tuchtrechter het niet moeten laten bij een vingerwijzing voor toekomstige gevallen
De notaris mag niet zonder meer afgaan op akten van zijn voorganger, zo leert ook het
genoemde Kromjongh/Van Dijk. Vergelijkbaar is dat de notaris niet zonder meer mag afgaan
op mededelingen van zijn collega buiten de akte om (p. 124). Recentelijk sprak het hof zich uit
over een klacht tegen een notaris omdat deze een kopie van het testament van de overleden
vader van de klager aan twee andere notarissen verstuurde die daarom hadden verzocht. De
andere notaris aan wie de beklaagde notaris een kopie van het testament afgaf, behartigde
echter de belangen van de partner van klagers vader aan wie de beklaagde notaris krachtens art.
49 Wna geen afschrift had mogen afgeven. De notaris verweerde zich door te zeggen dat het
gebruikelijk is binnen het notariaat om een afschrift te verstrekken aan een notaris die daarom
vraagt nu die notaris ook een beroepsgeheim heeft, maar vond bij de Notariskamer van het hof
geen gehoor. 2 De notaris neemt in zulke gevallen dus een risico door af te gaan op zijn collega.
Idealiter zou hij zelf (opnieuw) onderzoek moeten doen, waar de cliënt uiteraard voor dient te
betalen. Uit een oogpunt van rechtseconomie is dit niet ideaal.
Ontwikkelingen van notarieel tuchtprocesrecht
Rechtsontwikkeling komt zeker ook duidelijk naar voren bij het notarieel tuchtprocesrecht. Ik
volsta met een enkel door Van den Haak gegeven voorbeeld. Onder herziening in het strafrecht
wordt begrepen het terugkomen door de rechter op een eerdere beslissing met betrekking tot
feiten of omstandigheden die de rechter ter zitting niet zijn gebleken en die hem, naar ernstig
valt te vermoeden, tot een andere beslissing dan een onherroepelijke veroordeling zouden
hebben gebracht. Het bestuursrecht en burgerlijk procesrecht kennen vergelijkbare bijzondere
rechtsmiddelen. Opmerkelijk is dat het hof de mogelijkheid van herziening heeft aanvaard
zonder dat daarvoor een basis in de Wna is te vinden. Vóórdat de Notariskamer die
mogelijkheid aanvaardde, meende de hoogste tuchtrechter voor advocaten, het Hof van
Discipline, dat herziening op basis van de Advocatenwet niet mogelijk was vanwege het
ontbreken van een wettelijke grondslag (p. 346). De vrijheid die de Notariskamer met
betrekking tot de herziening heeft genomen, juich ik zeer toe. 2
Tot slot
Het notariaat mag zich gelukkig prijzen dat Van den Haak zijn kennis en ervaring heeft willen
aanwenden voor het schrijven van dit boek. Op ieder werk is wel wat aan te merken. Laat ik dat
om mijn geloofwaardigheid te bewaren dan ook maar doen. Ik heb hier en daar de weergave
van in de literatuur gegeven commentaar op specifieke uitspraken gemist. Bij een volgende
druk hoop ik op enige aandacht voor tuchtrechtelijk overgangsrecht, waarover Stille in WPNR
00/6395. Ik vermoed dat de tijdsdruk om af te ronden, debet is aan een aantal slordigheidjes in
de tekst. Dat alles valt in het niet bij de verdiensten van dit boek. Iedereen die met notarieel
tuchtrecht te maken kan krijgen, moet het lezen. Zeker ook de notaris die zijn handen al vol
heeft aan de praktijk; hij doet vast zijn voordeel met de duidelijke uiteenzettingen over
houding, doen en laten van de notaris.

Voetnoten
1 Tweede kamer, vergaderjaar 2009-2010, 32 250.
2 Hof Amsterdam 8 september 2009, nr. 08/04835.
2
Zie de uitspraak van het hof van 22 december 2009, Notamail 29 december 2009 voor
een recent geval van herziening.