Lees de pdf - Museum Volkenkunde

GEMEEN GOED. GEDEELD CULTUREEL ERFGOED IN HET MUSEUM NASIONAL INDONESIA
EN HET RIJKSMUSEUM VOOR VOLKENKUNDE
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
1. ‘Gemeen begin’
Nederland en Indonesië hebben veel gemeenschappelijk. Vanaf 1596, toen de eerste Nederlanders
op Java arriveerden, heeft de Nederlandse politieke en militaire macht zich steeds verder over wat nu
Indonesië wordt genoemd uitgebreid. In het begin van de twintigste eeuw stond vrijwel de gehele
archipel onder Nederlandse controle.
In 1778 werd, op initiatief van de Nederlander J.M.C. Rademacher, het ‘Bataviaasch Genootschap der
Konsten en Wetenschappen’ opgericht. Dit Genootschap, voortkomend uit de Europese Verlichting,
zou tot aan de onafhankelijkheid van Indonesië een grote rol spelen in de wetenschappelijke studie
van de archipel. Tevens werden op grote schaal archeologica en etnografica verzameld. Het museum
van het Genootschap, dat vanaf 1868 in een apart gebouw gehuisvest was, zou na de Indonesische
onafhankelijkheid worden omgedoopt tot ‘Museum Nasional Indonesia ‘, het Nationaal Museum van
Indonesië.
Hoewel het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen veel ouder is dan het sinds
1837 te Leiden gevestigde Rijksmuseum voor Volkenkunde, hebben beide instituten veel
gemeenschappelijk. De wetenschap heeft bij beide altijd hoog in het vaandel gestaan en in de loop
van de 19 e eeuw ontwikkelden zich ook parallellen in het verzamelbeleid. Vanaf 1862 is er formeel
sprake van het opdelen van collecties voor Batavia en Leiden, maar ook daarvóór zijn collecties
regelmatig verdeeld tussen beide musea. Uitgangspunt van het samenwerkingsproject ‘Shared
Cultural Heritage, Indonesia-Netherlands’, tussen het Nationaal Museum in Jakarta en het
Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden, was een passage in de Notulen van het Bataviaasch
Genootschap uit 1863.
… bij gouvernements-besluit van 24 Mei 1862 no.2 werd, …, aan de hoofden van gewestelijk
bestuur in Nederlansch-Indië eene uitnoodiging gerigt, om ten behoeve van het
gouvernement, zoveel hun zulks mogelijk is, ethnographische verzamelingen te maken, met
last om die aan het genootschap op te zenden, wordende tevens de directie verzocht, om,
wanneer zoodanige voorwerpen krachtens die aanschrijving worden ontvangen, daarvan
kennis te geven aan de regering, onder mededeeling wat zij daarvan voor de verzameling van
het genootschap wenscht te houden, teneinde zulks alsdan aan het genootschap af te staan
en het overige te zenden naar Nederland tot het zamenstellen aldaar van eene ethnologische
verzameling. 1
Dit gouvernementsbesluit was onder meer het gevolg van een nota van Dr. Conradus Leemans (1809-
1893), de toenmalige directeur van zowel het Etnografisch als het Oudheidkundig Museum in Leiden.
Conradus Leemans (1809-1893).
Leemans had de koloniale overheid verzocht te overwegen collecties bijeen te laten brengen door
Nederlandse koloniale ambtenaren en vervolgens die collecties te verdelen tussen het Bataviaasch
Genootschap en het Rijksmuseum voor Volkenkunde, toen ’s-Rijks Ethnografisch Museum geheten.
Dit Leidse museum had al sterke verzamelingen uit Japan, afkomstig van Philipp Franz von Siebold,
de stichter van het museum, maar ook enkele belangwekkende collecties uit het toenmalige
Nederlands-Indië. Leemans had zich echter ten doel gesteld de collecties van het Leidse museum fors
uit te breiden; niet alleen maar uit Japan en Indië, maar ook uit andere delen van de wereld. ’s-Rijks
Ethnografisch Museum moest een algemeen volkenkundig museum worden, maar Nederlandsch-
Indië moest een belangrijke rol in deze uitbreiding gaan spelen. Leemans’ opvolger, Mr. Lindor
Serrurier, heeft deze zienswijze grootschalig in praktijk gebracht.
3