Sigmagazine 2013 - Waterwegen en Zeekanaal
Sigmagazine 2013 - Waterwegen en Zeekanaal
Sigmagazine 2013 - Waterwegen en Zeekanaal
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Sigmagazine</strong><br />
<strong>2013</strong><br />
Jaarlijks magazine over de Schelde als veilig, economisch aantrekkelijk <strong>en</strong> natuurlijk leefgebied<br />
Sigmaplan<br />
“Stap voor stap<br />
bescherm<strong>en</strong> we Vlaander<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong>”<br />
Interview met ir. Wim Dauwe<br />
(afdelingshoofd afdeling Zeeschelde W&Z)<br />
<strong>en</strong> Liev<strong>en</strong> Nachtergale<br />
(coördinator Scheldeproject ANB)<br />
Verfriss<strong>en</strong>de huisstijl drukt stempel<br />
op Polders van Kruibeke<br />
Historische herstart voor<br />
Hedwige- <strong>en</strong> Prosperproject<br />
Natuurwet<strong>en</strong>schappers vol verwachting<br />
over getijd<strong>en</strong>gebied Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong><br />
BAGGERWERKEN EFFENEN PAD VOOR HERSTELOPERATIE DURMEVALLEI | BIJKOMEND ONDERZOEK IN<br />
DE VALLEI VAN DE NETE EN KLEINE NETE | DE DIJLEMONDING KRIJGT WEER VEERKRACHT
VOORWOORD<br />
Werk<strong>en</strong> aan<br />
waterveiligheid<br />
<strong>en</strong> biodiversiteit<br />
in internationaal<br />
perspectief<br />
© W&Z<br />
‘Zondvloed in C<strong>en</strong>traal-Europa’ kopt<strong>en</strong> de krant<strong>en</strong><br />
dit voorjaar. Het verkeer in die regio lag dag<strong>en</strong>lang<br />
stil, schol<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> hun huis verlat<strong>en</strong>. Klimaatberichtgeving<br />
is niet meer weg te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> uit de actualiteit.<br />
Hoe kunn<strong>en</strong> we ons aanpass<strong>en</strong> aan de klimaatwijziging<br />
Dat is zowat de grootste mondiale uitdaging<br />
van de eeuw. Het is maar e<strong>en</strong> van de vele red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
waarom het Sigmaplan e<strong>en</strong> noodzakelijke operatie<br />
is, waar alle Vlaming<strong>en</strong> voordeel uit hal<strong>en</strong>.<br />
Colofon<br />
SIGMAgazine is het jaarlijkse<br />
magazine over het Sigmaplan.<br />
Verantwoordelijke uitgever:<br />
<strong>Waterweg<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>Zeekanaal</strong> NV, Afdeling<br />
Zeeschelde, ir. Wim Dauwe, Lange Kievitstraat<br />
111-113 bus 44, 2018 Antwerp<strong>en</strong><br />
Redactie <strong>en</strong> realisatie: Pantarein in<br />
sam<strong>en</strong>werking met Technum <strong>en</strong> D<strong>en</strong>S<br />
Communicatie<br />
Lay-out <strong>en</strong> druk: Artoos<br />
De m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die derd<strong>en</strong> in dit magazine<br />
vertolk<strong>en</strong>, vall<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de verantwoordelijkheid<br />
van W&Z.<br />
Het Sigmaplan is het gevolg van de grote<br />
watersnood in Vlaander<strong>en</strong> in 1976. In zijn<br />
geactualiseerde vorm is het Sigmaplan<br />
actueler <strong>en</strong> relevanter dan ooit. Waterveiligheid,<br />
kwaliteit van de leefomgeving,<br />
zuinig ruimtegebruik, multifunctionele waterweg<strong>en</strong>,<br />
robuuste ecosystem<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> rijke<br />
biodiversiteit: voor al die uitdaging<strong>en</strong> biedt<br />
het Sigmaplan efficiënte oplossing<strong>en</strong>.<br />
De voorbije jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>Waterweg<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> <strong>Zeekanaal</strong> NV <strong>en</strong> het Ag<strong>en</strong>tschap<br />
voor Natuur <strong>en</strong> Bos Sigmaproject<strong>en</strong><br />
voorbereid op vele plaats<strong>en</strong> langs de<br />
Schelde <strong>en</strong> haar zijrivier<strong>en</strong>. Met vindingrijke<br />
inrichtingsconcept<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
waterveiligheid <strong>en</strong> natuurherstel gecombineerd.<br />
Zo krijg<strong>en</strong> onze rivier<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hun vallei<strong>en</strong> opnieuw diverse functies.<br />
Overstromingsbeheer, natuur, scheepvaart,<br />
economie, recreatie, erfgoed <strong>en</strong><br />
landbouw: met het Sigmaplan werk<strong>en</strong><br />
we aan waterweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vallei<strong>en</strong> die van<br />
alle markt<strong>en</strong> thuis zijn.<br />
Het voorbije jaar heeft het Sigmaplan grote<br />
stapp<strong>en</strong> gezet. De eerste gebied<strong>en</strong> zijn<br />
operationeel. Zowel op het terrein als in de<br />
dossiers in planningsfase boekt<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />
flinke vooruitgang. Om de ambities op het<br />
vlak van waterveiligheid <strong>en</strong> natuurontwikkeling<br />
te realiser<strong>en</strong> staat ook e<strong>en</strong> nieuwe<br />
lichting Sigmaproject<strong>en</strong> klaar. Al die puzzelstukk<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> van Vlaander<strong>en</strong><br />
opnieuw e<strong>en</strong> regio mak<strong>en</strong> waar het veilig<br />
én aang<strong>en</strong>aam won<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> lev<strong>en</strong> is.<br />
Het doel van e<strong>en</strong> waterveilige, natuurrijke<br />
<strong>en</strong> toegankelijke Schelde kunn<strong>en</strong> we<br />
nooit alle<strong>en</strong> waarmak<strong>en</strong>. Het constructieve<br />
partnerschap tuss<strong>en</strong> <strong>Waterweg<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> <strong>Zeekanaal</strong> NV <strong>en</strong> het Ag<strong>en</strong>tschap voor<br />
Natuur <strong>en</strong> Bos in het Sigmaplan is uniek.<br />
Onze tandem is de stuw<strong>en</strong>de kracht ach-<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 2
ter Vlaander<strong>en</strong>s grootste veiligheids- <strong>en</strong><br />
natuurproject. Maar ook andere partners<br />
<strong>en</strong> stakeholders mak<strong>en</strong> er volwaardig<br />
deel van uit. Andere administraties van<br />
de Vlaamse overheid, lokale bestur<strong>en</strong>,<br />
landbouwers <strong>en</strong> hun organ isaties, natuurver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>,<br />
de recreatie sector, privébedrijv<strong>en</strong>,<br />
de bevolking: allemaal krijg<strong>en</strong><br />
ze e<strong>en</strong> stem in de projectstructuur van het<br />
Sigmaplan. Doelbewust, want alle<strong>en</strong> door<br />
overleg <strong>en</strong> afstemming kunn<strong>en</strong> we op het<br />
terrein gedrag<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> boek<strong>en</strong>.<br />
Leo Clinckers (W&Z)<br />
Vlaander<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> eiland; dat geldt zeker<br />
voor het waterbeheer <strong>en</strong> natuurbeleid.<br />
Water noch natuur k<strong>en</strong>t gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>: internationale<br />
sam<strong>en</strong>werking over de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />
he<strong>en</strong> is dan ook de <strong>en</strong>ige manier om onze<br />
waterweg<strong>en</strong> te beher<strong>en</strong> als lev<strong>en</strong>saders<br />
voor economie <strong>en</strong> natuur. Zo draagt het<br />
Sigmaplan bij tot de realisatie van Natura<br />
2000, het Europese netwerk van natuurgebied<strong>en</strong>.<br />
Vlaander<strong>en</strong> werkt hard aan het<br />
behal<strong>en</strong> van de Europese natuurdoel<strong>en</strong><br />
voor de instandhouding van plant<strong>en</strong>, dier<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> habitats, <strong>en</strong> het Sigmaplan helpt<br />
daar e<strong>en</strong> stevige hand bij.<br />
En er zijn nog links tuss<strong>en</strong> het Sigmaplan <strong>en</strong><br />
Europa. Het Trans-Europese Transportnetwerk<br />
(TEN-T), dat de uitbouw van handel<br />
<strong>en</strong> mobiliteit in Europa verbetert, vormt de<br />
basis van e<strong>en</strong> bevaarbaarder Vlaander<strong>en</strong>.<br />
Via het PRISMA-project werk<strong>en</strong> we met<br />
inter nationale partners sam<strong>en</strong> rond integraal<br />
sedim<strong>en</strong>tbeheer. FloodCom is e<strong>en</strong><br />
Europees uitwisselingsproject rond innovatief<br />
watermanagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> burgerparticipatie.<br />
Het Interreg-project STEP bundelde<br />
dan weer goede praktijk<strong>en</strong> rond duurzame<br />
natuurbeleving in estuari<strong>en</strong>e park<strong>en</strong>. Het<br />
Europese TIDE-project brak e<strong>en</strong> lans voor<br />
e<strong>en</strong> toekomstgericht beheer van estuaria,<br />
met e<strong>en</strong> stem voor alle stakeholders.<br />
Marle<strong>en</strong> Ev<strong>en</strong>epoel (ANB)<br />
Met het Sigmaplan werk<strong>en</strong> we aan e<strong>en</strong><br />
goed beschermd <strong>en</strong> natuurlijk Vlaander<strong>en</strong><br />
in Europees perspectief. Deze tweede editie<br />
van het SIGMAgazine maakt die doelstelling<br />
concreet in woord <strong>en</strong> beeld. Ze<br />
geeft u e<strong>en</strong> bevoorrechte inkijk in de werkwijze<br />
<strong>en</strong> process<strong>en</strong> van het Sigmaplan <strong>en</strong><br />
loodst u door onze projectgebied<strong>en</strong>.<br />
Voor meer informatie kunt u steeds terecht<br />
bij onze projectmedewerkers of op de projectwebsite<br />
www.sigmaplan.be.<br />
We w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> u veel leesplezier.<br />
Leo Clinckers,<br />
Gedelegeerd bestuurder<br />
<strong>Waterweg<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>Zeekanaal</strong> NV<br />
Marle<strong>en</strong> Ev<strong>en</strong>epoel,<br />
Administrateur-g<strong>en</strong>eraal<br />
Ag<strong>en</strong>tschap voor Natuur <strong>en</strong> Bos<br />
3 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Hedwige-<br />
Prosperproject<br />
Schelde<br />
Potpolder L<br />
Historische herstart voor<br />
Hedwige- <strong>en</strong> Prosperproject<br />
p. 15<br />
Bever<strong>en</strong><br />
Fort Sint-F<br />
Verfriss<strong>en</strong>de huisstijl drukt<br />
stempel op Polders van<br />
Kruibeke<br />
p. 9<br />
Zwijndrecht<br />
Schelde<br />
G<strong>en</strong>t<br />
Zeeschelde G<strong>en</strong>tbrugge-Melle<br />
Ringvaart<br />
Melle<br />
Natuurwet<strong>en</strong>schappers vol<br />
verwachting over getijd<strong>en</strong>gebied<br />
Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong><br />
p. 18<br />
Bov<strong>en</strong>-<br />
Zeeschelde<br />
Destelberg<strong>en</strong><br />
Bast<strong>en</strong>akkers-Ham<br />
Wetter<strong>en</strong><br />
Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong><br />
Schelde<br />
Wichel<strong>en</strong><br />
Waasmunster<br />
Berlare<br />
Baggerwerk<strong>en</strong> eff<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
pad voor hersteloperatie<br />
Durmevallei<br />
p. 13<br />
Zele<br />
Durme<br />
D<strong>en</strong>der<br />
Durmevallei<br />
Lipp<strong>en</strong>broek<br />
Hamme<br />
Vlass<strong>en</strong>broek<br />
D<strong>en</strong>dermonde<br />
Schouselbroek<br />
Schelde<br />
Dijk<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong><br />
met baggerspecie<br />
p. 24<br />
Temse<br />
Oudbroek-<br />
Schellandpolder<br />
Bornem<br />
Sint-Amands<br />
Wal-Zwijn<br />
Bugg<strong>en</strong>hout<br />
Kruibeke<br />
Schelle<br />
Kruibek<br />
Hemiksem<br />
Rupel<br />
Puurs<br />
E<strong>en</strong> integraal plan<br />
voor de Schelde<br />
in het G<strong>en</strong>tse<br />
p. 28<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 4
INHOUD<br />
illo<br />
ilips - Noordkasteel<br />
Antwerp<strong>en</strong><br />
Herinrichting Scheldekaai<strong>en</strong><br />
start met stabiliteitswerk<strong>en</strong><br />
p. 22<br />
Antwerpse Scheldekaai<strong>en</strong><br />
e-Bazel-Rupelmonde<br />
Ranst<br />
Zandhov<strong>en</strong><br />
Nete <strong>en</strong> Kleine Nete<br />
Kleine Nete<br />
Nijl<strong>en</strong><br />
Bijkom<strong>en</strong>d onderzoek in de<br />
Vallei van de Nete <strong>en</strong> Kleine<br />
Nete<br />
p. 32<br />
De Dijlemonding<br />
krijgt weer<br />
veerkracht<br />
p. 26<br />
Lier<br />
Grote Nete<br />
Berlaar<br />
Her<strong>en</strong>thout<br />
Westerlo<br />
Rumst<br />
Duffel<br />
Heist-op-d<strong>en</strong>-Berg<br />
Vallei van de Grote Nete<br />
Laakdal<br />
Willebroek<br />
Dijlemonding<br />
Hulshout<br />
Herselt<br />
Mechel<strong>en</strong><br />
Dijle<br />
Bonheid<strong>en</strong><br />
Sigmaplan herstelt straks<br />
ook de zijrivier<strong>en</strong><br />
p. 30<br />
Z<strong>en</strong>ne<br />
Zemst<br />
Bov<strong>en</strong>dijle<br />
Boortmeerbeek<br />
Haacht<br />
Keerberg<strong>en</strong><br />
Tremelo<br />
Aarschot<br />
Demervallei<br />
Scherp<strong>en</strong>heuvel-Zichem<br />
Demer<br />
Rotselaar<br />
Vilvoorde<br />
Dor<strong>en</strong>t<br />
Op de Bov<strong>en</strong>-Dijle word<strong>en</strong><br />
overstromingsgebied<strong>en</strong><br />
harmonieus gecombineerd<br />
met landbouw <strong>en</strong> natuur.<br />
p. 30<br />
Leuv<strong>en</strong><br />
5 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
“Stap voor stap<br />
bescherm<strong>en</strong> we Vlaander<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong>”<br />
Teg<strong>en</strong> 2030 moet<strong>en</strong> onze getijd<strong>en</strong>rivier<strong>en</strong> hun veerkracht terug<br />
hebb<strong>en</strong>. Vlaander<strong>en</strong> zal dan beschermd zijn teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong>.<br />
Toch hoev<strong>en</strong> we ge<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> te wacht<strong>en</strong> op resultat<strong>en</strong>,<br />
mak<strong>en</strong> Wim Dauwe van <strong>Waterweg<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>Zeekanaal</strong> NV (W&Z) <strong>en</strong><br />
Liev<strong>en</strong> Nachtergale van het Ag<strong>en</strong>tschap voor Natuur <strong>en</strong> Bos (ANB)<br />
zich sterk. “Jaar na jaar zal het veiligheidsniveau to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
zich nieuwe natuurgebied<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>.”<br />
In 2012 tikte het geactualiseerde Sigmaplan e<strong>en</strong> eerste mijlpaal<br />
af. In de Potpolder van Lillo is het voorbije jaar het eerste<br />
project op het terrein afgerond. Naast die ontpoldering<br />
– e<strong>en</strong> stap naar meer veiligheid <strong>en</strong> natuur in het Antwerpse<br />
hav<strong>en</strong>gebied – maakt het Sigmaplan ook op andere plaats<strong>en</strong><br />
in Vlaander<strong>en</strong> meters. Op de Scheldekaai<strong>en</strong> in Antwerp<strong>en</strong><br />
werd het startschot gegev<strong>en</strong> voor de r<strong>en</strong>ovatie van de historische<br />
kaaimuur, e<strong>en</strong> eerste fase van e<strong>en</strong> grootscheeps veiligheidsproject.<br />
In e<strong>en</strong> vijftal projectclusters langs de Schelde,<br />
de Durme <strong>en</strong> de Dijle zijn de werk<strong>en</strong> volop aan de gang. Op<br />
© W&Z<br />
Wim Dauwe (W&Z)<br />
e<strong>en</strong> reeks andere locaties, langs de Bov<strong>en</strong>-Dijle, Demer, drie<br />
Netes, Schelde <strong>en</strong> Z<strong>en</strong>ne, zijn nieuwe project<strong>en</strong> in voorbereiding.<br />
Het behoeft ge<strong>en</strong> betoog: het Sigmaplan draait op<br />
volle toer<strong>en</strong>.<br />
Elke overstroming is er e<strong>en</strong> te veel. De verwachting<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> opzichte van het Sigmaplan<br />
zijn dan ook hoog gespann<strong>en</strong>. De kom<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die verwachting<strong>en</strong> gefaseerd<br />
ingelost. Hoe ziet het programma eruit<br />
Wim Dauwe: “De Polders van Kruibeke, het laatste project<br />
van het oorspronkelijke Sigmaplan, tred<strong>en</strong> t<strong>en</strong> laatste volg<strong>en</strong>d<br />
jaar in werking als overstromingsgebied. Het project<br />
rond de gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de Hedwige-Prosperpolder nam<br />
het voorbije jaar e<strong>en</strong> herstart, na de doorbraak in het dossier<br />
aan Nederlandse zijde. Intuss<strong>en</strong> zijn ook de veiligheids- <strong>en</strong><br />
natuurproject<strong>en</strong> rond de Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong>, de Dijlemonding,<br />
in Vlass<strong>en</strong>broek, in de Durmevallei <strong>en</strong> langs de Antwerpse<br />
Scheldekaai<strong>en</strong> volop in uitvoering. De project<strong>en</strong> rond<br />
de Bov<strong>en</strong>-Dijle, Nete <strong>en</strong> Kleine Nete <strong>en</strong> de Vallei van de Grote<br />
Nete zitt<strong>en</strong> nu nog in de planfase. In die gebied<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong>kort de milieueffect<strong>en</strong>studies <strong>en</strong> de voorbereiding<strong>en</strong><br />
voor de ruimtelijke uitvoeringsplann<strong>en</strong> opgestart. Binn<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> drietal jaar zull<strong>en</strong> ook daar de werk<strong>en</strong> van start gaan. In<br />
de Demervallei will<strong>en</strong> we met e<strong>en</strong> geïntegreerd project e<strong>en</strong><br />
stevig antwoord bied<strong>en</strong> op de wateroverlast én de verdroging.<br />
In de regio G<strong>en</strong>t werk<strong>en</strong> we, gesubsidieerd vanuit Europa<br />
via het TEN-T-programma, aan e<strong>en</strong> integraal herstelplan<br />
voor de Bov<strong>en</strong>-Zeeschelde. Na dertig jaar komt er daarmee<br />
e<strong>en</strong> oplossing waarin, naast veiligheid teg<strong>en</strong> overstromin-<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 6
INTERVIEW<br />
© David Stockman<br />
Liev<strong>en</strong> Nachtergale (ANB)<br />
g<strong>en</strong>, ook andere functies e<strong>en</strong> plaats krijg<strong>en</strong>. We richt<strong>en</strong> dat<br />
traject van de Bov<strong>en</strong>-Zeeschelde namelijk ook in voor pleziervaart<br />
<strong>en</strong> recreatie. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zit er e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de lichting<br />
Sigmaproject<strong>en</strong> in de pijplijn, rond de Z<strong>en</strong>ne <strong>en</strong> rond de<br />
Schelde in Klein-Brabant.”<br />
Ook meer <strong>en</strong> betere riviernatuur is e<strong>en</strong> van<br />
de doelstelling<strong>en</strong> van het Sigmaplan. Wanneer<br />
word<strong>en</strong> die natuurdoel<strong>en</strong> gerealiseerd<br />
Liev<strong>en</strong> Nachtergale: “De vooropgestelde natuurontwikkeling<br />
komt gaandeweg tot stand. Met de ontpoldering van<br />
de Potpolder van Lillo heeft het Antwerpse hav<strong>en</strong>gebied er<br />
bijvoorbeeld al e<strong>en</strong> waardevol slik- <strong>en</strong> schorgebied bij. In de<br />
Prosperpolder, op de gr<strong>en</strong>s met Nederland, hebb<strong>en</strong> we de<br />
werfzone zo ingericht dat die e<strong>en</strong> onderkom<strong>en</strong> geeft aan<br />
broedvogels. Dat ded<strong>en</strong> we in afwachting van de getijd<strong>en</strong>natuur<br />
die zich daar binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> zal ontwikkel<strong>en</strong>. De<br />
functie van het hav<strong>en</strong>gebied als internationaal voedsel- <strong>en</strong><br />
rustgebied voor duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> trek- <strong>en</strong> broedvogels wordt dus<br />
met die project<strong>en</strong> vandaag al versterkt. In Weymeerbroek<br />
in de Durmevallei creëerd<strong>en</strong> we het voorbije jaar gunstige<br />
omstandighed<strong>en</strong> voor de ontwikkeling van zeldzame grasland<strong>en</strong>.<br />
En in de streek rond de Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> voelt de<br />
grutto zich al veel beter thuis. Dat komt door de afsprak<strong>en</strong><br />
die we mak<strong>en</strong> met landbouwers om hun weiland<strong>en</strong> weidevogelvri<strong>en</strong>delijk<br />
te beher<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de fase start dan<br />
het echte natuurbeheer. E<strong>en</strong> heuse primeur is de opstart van<br />
het gecontroleerde getijd<strong>en</strong>gebied met gereduceerd getij<br />
Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong>. De aangroei van zeldzame zoetwaterslikk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> -schorr<strong>en</strong> kan daar straks beginn<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> proces dat door<br />
wet<strong>en</strong>schappers in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land met grote interesse<br />
gevolgd zal word<strong>en</strong>.”<br />
Het Sigmaplan zorgt voor multifunctionele<br />
rivier<strong>en</strong>. Welke functies kom<strong>en</strong> daar nog bij<br />
kijk<strong>en</strong><br />
Wim Dauwe: “De Schelde is e<strong>en</strong> van de drukst bevar<strong>en</strong> rivier<strong>en</strong><br />
van Europa. Het Sigmaplan heeft dan ook volop oog voor<br />
de promin<strong>en</strong>te economische rol van de Schelde. Ook de toegankelijkheid<br />
van de Schelde krijgt daarom aandacht in het<br />
Sigmaplan. Het Sigmaplan maakt trouw<strong>en</strong>s deel uit van de<br />
Ontwikkelingsschets 2010. Dat is e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk pakket van<br />
maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nederland, dat<br />
werk maakt van e<strong>en</strong> veiligere, toegankelijkere én natuurlijkere<br />
Schelde. E<strong>en</strong> duurzame <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wichtige ontwikkeling met<br />
oog voor alle functies is het hoofddoel van de Ontwikkelingsschets.<br />
Rond de Schelde ontstaan ook nieuwe vorm<strong>en</strong> van<br />
bedrijvigheid: fietsverhuurc<strong>en</strong>tra, horeca, alle vorm<strong>en</strong> van<br />
plattelandstoerisme, noem maar op. Het Sigmaplan heeft<br />
dus zeker <strong>en</strong> vast ook e<strong>en</strong> belangrijke economische pijler.”<br />
In alle Sigmagebied<strong>en</strong> gaat er veel aandacht<br />
naar de dialoog met de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>: landbouwers,<br />
natuurver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>, de recreatiesector,<br />
noem maar op. Hoe is dat overlegmodel<br />
gegroeid<br />
Wim Dauwe: “We invester<strong>en</strong> in int<strong>en</strong>sief overleg met de<br />
partners op het terrein omdat we het belangrijk vind<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong><br />
project<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. Infrastructuurwerk<strong>en</strong> als het<br />
Sigmaplan grijp<strong>en</strong> in op de ruimte <strong>en</strong> dat ligt altijd gevoelig.<br />
Daarom gaan we met respect voor de gebruikers te werk. Via<br />
de projectmatige werkgroep<strong>en</strong> zit overleg in de werkstructuur<br />
van het Sigmaplan ingebakk<strong>en</strong>. Zo zoek<strong>en</strong> we naar oplossing<strong>en</strong><br />
als de gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bepaalde inrichting voor<br />
de landbouw te groot zijn. Concreet gebeurt dat nu bijvoorbeeld<br />
in het project rond de Nete <strong>en</strong> de Kleine Nete. Of we<br />
bekijk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de recreatiesector hoe de jaagpad<strong>en</strong><br />
7 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
De Zeeschelde ter hoogte van Fort Sint-Filips<br />
(Rechteroever Antwerp<strong>en</strong>)<br />
“Sam<strong>en</strong> met alle spelers die zich bij het watersysteem betrokk<strong>en</strong> voel<strong>en</strong>:<br />
overheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, maar ook landbouwers, de scheepvaart, recreant<strong>en</strong>,<br />
de natuursector, wet<strong>en</strong>schappers … werk<strong>en</strong> we sam<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> multifunctionele<br />
waterweg, die de sam<strong>en</strong>leving massa’s te bied<strong>en</strong> heeft.”<br />
Wim Dauwe van W&Z<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
langs de rivier<strong>en</strong> optimaal aangetakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan de<br />
bestaande recreati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. Dat zal de Schelderegio straks<br />
nog attractiever mak<strong>en</strong>.”<br />
Liev<strong>en</strong> Nachtergale: “Ook tijd<strong>en</strong>s de werk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we oog<br />
voor bezorgdhed<strong>en</strong>. In de projectcluster Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in de Durmevallei bijvoorbeeld zijn er verschill<strong>en</strong>de omleiding<strong>en</strong><br />
ingesteld, omdat er werk<strong>en</strong> zijn langs het jaagpad. Zo<br />
kunn<strong>en</strong> schoolkinder<strong>en</strong> toch veilig naar school blijv<strong>en</strong> fiets<strong>en</strong>.<br />
Vandaag moet<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die rond de projectgebied<strong>en</strong><br />
won<strong>en</strong>, nog wat geduld oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Maar de resultat<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
niet lang op zich lat<strong>en</strong> wacht<strong>en</strong>. Droge voet<strong>en</strong> <strong>en</strong> wondere,<br />
nuttige natuur: de voordel<strong>en</strong> van het Sigmaplan staan als e<strong>en</strong><br />
paal bov<strong>en</strong> water. En iedere<strong>en</strong> zal kunn<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van de<br />
prachtige Sigmagebied<strong>en</strong>. In de Polders van Kruibeke groeit<br />
nu al e<strong>en</strong> natuurpark met internationale allures. E<strong>en</strong> eerste<br />
prototype van de huisstijl, van de hand van de vermaarde designer<br />
Stefan Schöning, geeft e<strong>en</strong> voorsmaakje van wat dat<br />
gebied straks allemaal te bied<strong>en</strong> heeft.”<br />
Dankzij e<strong>en</strong> hele reeks Europese sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong><br />
is het Sigmaplan ook e<strong>en</strong> internationaal<br />
project geword<strong>en</strong>.<br />
Wim Dauwe: “Inderdaad, we vind<strong>en</strong> het cruciaal om de uitbouw<br />
van onze expertise in e<strong>en</strong> internationaal perspectief te<br />
plaats<strong>en</strong>. Die uitwisseling is inhoudelijk relevant én Europa<br />
heeft tal van interessante financieringsprogramma’s. Dat<br />
laat ons toe om e<strong>en</strong> aantal werk<strong>en</strong> met Europees geld te<br />
co financier<strong>en</strong>. In PRISMA, e<strong>en</strong> project in het kader van het<br />
Interreg IVA 2 Zeeën-programma, werk<strong>en</strong> we sam<strong>en</strong> met<br />
andere Europese partners rond integraal sedim<strong>en</strong>tbeheer<br />
<strong>en</strong> ecologisch verantwoord hergebruik van sedim<strong>en</strong>t. In<br />
FloodCom, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> project in het kader van het Interreg<br />
IVA 2 Zeeën-programma, werk<strong>en</strong> we sam<strong>en</strong> met andere<br />
Europese partners concept<strong>en</strong> uit voor watermanagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
waterberging. C<strong>en</strong>traal in het FloodCom-project staat het beveilig<strong>en</strong><br />
van overstromingsgevoelige Noordzeegebied<strong>en</strong> op<br />
basis van twee principes: technische maatregel<strong>en</strong> én participatie<br />
van de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.”<br />
Liev<strong>en</strong> Nachtergale: “In Kruibeke loopt het Europese Interregproject<br />
‘Sustainable Tourism in Estuary Parks’ (STEP).<br />
In het kader van dat project zijn we onlangs gestart met<br />
de inrichting van het multifunctionele natuurgebied Kortbroek.<br />
Sam<strong>en</strong> met de geme<strong>en</strong>te Kruibeke legg<strong>en</strong> we twee<br />
visvijvers, e<strong>en</strong> rietveld <strong>en</strong> wandelpad<strong>en</strong> aan in dat gebied.<br />
In <strong>2013</strong> heeft het ANB sam<strong>en</strong> met de geme<strong>en</strong>te Kruibeke<br />
<strong>en</strong> de natuur ver<strong>en</strong>iging Kruin vzw e<strong>en</strong> nieuw LIFE+-project<br />
binn<strong>en</strong> gehaald in de Polders van Kruibeke. Het hoofddoel is<br />
het herstel van rivierboss<strong>en</strong> <strong>en</strong> krek<strong>en</strong>, zodat zeldzame soort<strong>en</strong><br />
zoals de bittervoorn, kleine modderkruiper, blauwborst,<br />
ijsvogel, woudaap <strong>en</strong> purperreiger er zich weer thuis voel<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> aangepast natuur- <strong>en</strong> bosbeheer beschermt die hernieuwde<br />
habitat. De verschill<strong>en</strong>de recreatievorm<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gekanaliseerd via e<strong>en</strong> toegankelijkheidsplan <strong>en</strong> aangepaste<br />
onthaalinfrastructuur. Zo houd<strong>en</strong> we de impact op de natuur<br />
in de hand. Met e<strong>en</strong> werv<strong>en</strong>d communicatie- <strong>en</strong> participatieproject<br />
will<strong>en</strong> we bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voortbouw<strong>en</strong> aan het maatschappelijke<br />
draagvlak voor het gebied.”<br />
Wim Dauwe: “Ook vanuit de wet<strong>en</strong>schappelijke wereld is er<br />
internationale interesse. Zo volg<strong>en</strong> heel wat wet<strong>en</strong>schappers<br />
de ontwikkeling<strong>en</strong> in het Lipp<strong>en</strong>broek op de voet. In<br />
dat proefproject test<strong>en</strong> we het innovatieve concept van e<strong>en</strong><br />
gecontroleerd overstromingsgebied met gereduceerd getij.<br />
Over het concept zijn al verschill<strong>en</strong>de artikels in de vakliteratuur<br />
versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dit voorjaar war<strong>en</strong> we nog gastspreker op<br />
e<strong>en</strong> congres in Myanmar. Het Lipp<strong>en</strong>broek kwam tot stand<br />
dankzij het Europese LIFE-programma ‘Marsh Amelioration<br />
along the River Scheldt’ (MARS). Dat project richt zich op natuurtechnisch<br />
herstel van slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong>.”<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 8
KRUIBEKE-BAZEL-<br />
RUPELMONDE<br />
Verfriss<strong>en</strong>de huisstijl drukt<br />
stempel op Polders van Kruibeke<br />
Het grootste overstromingsgebied van Vlaander<strong>en</strong> is bijna klaar. De Polders<br />
van Kruibeke, op het grondgebied van Kruibeke, Bazel <strong>en</strong> Rupelmonde, zijn<br />
straks uitgerust om tot 27 miljo<strong>en</strong> m 3 water te berg<strong>en</strong>. Naast waterbuffer<br />
ontpopp<strong>en</strong> de polders zich bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> natuurpark met Europese<br />
allures. “Bezoekers krijg<strong>en</strong> hier straks e<strong>en</strong> warm onthaal”, vertelt Stefaan<br />
Nollet van W&Z. E<strong>en</strong> voorsmaakje: aan het veer naar Hobok<strong>en</strong> pronkt e<strong>en</strong><br />
eerste prototype van de huisstijl, getek<strong>en</strong>d: topdesigner Stefan Schöning.<br />
De Polders van Kruibeke spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cruciale rol in het Sigmaplan.<br />
De ligging <strong>en</strong> het ontwerp zijn ideaal om bij e<strong>en</strong> extreme<br />
stormvloed of superstorm de binn<strong>en</strong>roll<strong>en</strong>de vloedgolf af te<br />
topp<strong>en</strong>. Want dat is de hoofdtaak van dat gebied: het teveel<br />
aan water tijdelijk opslaan, tot wanneer het peil op de Schelde<br />
opnieuw gezakt is <strong>en</strong> het overstromingsgevaar gewek<strong>en</strong>. Het<br />
overstromingsgebied beschermt zijn directe omgeving, maar<br />
ook de rest van Vlaander<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> natte voet<strong>en</strong>. Het effect is<br />
groot: dankzij dat overstromingsgebied van formaat zal heel<br />
Vlaander<strong>en</strong> vijf keer beter beveiligd zijn teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong><br />
uit de Schelde.<br />
Spitsvondige uitwateringsconstructies<br />
De voorbije jar<strong>en</strong> werd in de polders heel wat pionierswerk<br />
verricht. Zo is de aanleg van de kolossale uitwateringssluiz<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> primeur voor Vlaander<strong>en</strong>. Stefaan Nollet van W&Z:<br />
“Zev<strong>en</strong> nieuwe uitwateringsconstructies in de overloopdijk<br />
help<strong>en</strong> het Scheldewater na noodweer wegstrom<strong>en</strong>, terug<br />
naar de rivier. De grootste uitwateringsconstructie, e<strong>en</strong> echte<br />
mastodont met vijfti<strong>en</strong> kokers, is nu al in gebruik.”<br />
slechts één à twee keer per jaar. De natuur heeft daar helemaal<br />
ge<strong>en</strong> last van, wel integ<strong>en</strong>deel, zegt Laur<strong>en</strong>t Vand<strong>en</strong> Abeele<br />
van het ANB: “In e<strong>en</strong> deel van het overstromingsgebied wordt<br />
elke dag e<strong>en</strong> beetje getij binn<strong>en</strong>gelat<strong>en</strong>. Hier ontwikkelt zich<br />
straks getijd<strong>en</strong>natuur. E<strong>en</strong> ander deel wordt wetland, met weidevogelgebied<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> elz<strong>en</strong>broekboss<strong>en</strong>. Het project geeft e<strong>en</strong><br />
mooie boost aan de auth<strong>en</strong>tieke Scheld<strong>en</strong>atuur. Maar liefst<br />
300 hectare slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong>, 150 hectare weidevogelgebied<br />
<strong>en</strong> 92 hectare waardevolle boss<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> erbij.”<br />
Om plaats te mak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nieuw landschap van slikk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> schorr<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> aantal populier<strong>en</strong>bestand<strong>en</strong> gekapt. “Op<br />
e<strong>en</strong> andere plaats in het gebied hebb<strong>en</strong> we nieuwe bom<strong>en</strong><br />
geplant”, zegt Laur<strong>en</strong>t Vand<strong>en</strong> Abeele. “Kinder<strong>en</strong> van de plaatselijke<br />
schol<strong>en</strong> stak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> handje toe.”<br />
In <strong>2013</strong> werd de boomplantactie voor de zesde keer georganiseerd. Kinder<strong>en</strong><br />
ler<strong>en</strong> zo het natuurgebied in hun achtertuin wat beter k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
Rond het overstromingsgebied ligt e<strong>en</strong> volledig nieuwe ringdijk,<br />
die het achterland zal bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het wass<strong>en</strong>de<br />
water. Die ringdijk heeft ook e<strong>en</strong> recreatieve functie. Over de<br />
dijk rijd<strong>en</strong> fietsers straks comfortabel van Kruibeke naar Rupelmonde.<br />
Bekleed met e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e grasmat wordt de dijk bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> fraai landschapselem<strong>en</strong>t.<br />
Elz<strong>en</strong>broekboss<strong>en</strong><br />
Veiligheid is de hoofdfunctie van het overstromingsgebied.<br />
Toch zal het niet het hele jaar onder water staan. Dat gebeurt<br />
© W&Z<br />
9 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Het project geeft e<strong>en</strong> boost aan auth<strong>en</strong>tieke<br />
Scheld<strong>en</strong>atuur: maar liefst 300 hectare slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
schorr<strong>en</strong>, 150 hectare weidevogelgebied <strong>en</strong><br />
92 hectare elz<strong>en</strong>broekboss<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> erbij.<br />
De natuur kan best wat hulp gebruik<strong>en</strong>. Ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> landbouwers<br />
help<strong>en</strong> om de weidevogelgebied<strong>en</strong> te beher<strong>en</strong>. “De<br />
rietvogels do<strong>en</strong> het al heel goed. Over de natuurwaarde van<br />
dat gebied, als wetland, hoev<strong>en</strong> we dus niet te twijfel<strong>en</strong>”, zegt<br />
Laur<strong>en</strong>t Vand<strong>en</strong> Abeele.<br />
Bezoekersmanagem<strong>en</strong>t<br />
De Polders van Kruibeke zijn e<strong>en</strong> gebied van én door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
“Landschapsbeleving <strong>en</strong> streekid<strong>en</strong>titeit zijn e<strong>en</strong> zaak van de<br />
buurtbewoners”, vindt Stefaan Nollet. Om dat te koppel<strong>en</strong> aan<br />
veiligheid, natuur <strong>en</strong> recreatie liet<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> het ANB e<strong>en</strong> bezoekersmanagem<strong>en</strong>tplan<br />
uitwerk<strong>en</strong>. Dat kwam in nauw overleg<br />
met de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, plaatselijke ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> <strong>en</strong> allerlei<br />
organisaties tot stand. “Via workshops <strong>en</strong> vergadering<strong>en</strong> kon<br />
de hele buurt meed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.”<br />
Ook de projectpartners kek<strong>en</strong> over de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> he<strong>en</strong>.<br />
“Via Sustainable Tourism in Estuary Parks (STEP), e<strong>en</strong> Europees<br />
project om duurzaam toerisme in estuari<strong>en</strong>e gebied<strong>en</strong> te promot<strong>en</strong>,<br />
bundeld<strong>en</strong> we onze kracht<strong>en</strong> met Parkschap Nationaal<br />
Park De Biesbosch (Nederland) <strong>en</strong> Broads Authority (Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk). Beide hebb<strong>en</strong> al heel wat ervaring met toerisme<br />
<strong>en</strong> bezoekersonthaal in getijd<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong>. Door de sam<strong>en</strong>werking<br />
met twee buit<strong>en</strong>landse natuurpark<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we het<br />
op<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> van de ‘nieuwe’ polders goed voorbereid<strong>en</strong>.”<br />
E<strong>en</strong> weloverwog<strong>en</strong> bezoekersbeheer is ge<strong>en</strong> overbodige luxe.<br />
Mettertijd moet<strong>en</strong> de Polders van Kruibeke uitgroei<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
toeristische <strong>en</strong> recreatieve trekpleister voor de omgeving, maar<br />
wel in e<strong>en</strong> duurzaam ev<strong>en</strong>wicht met de natuur. De prognoses<br />
zijn veelbelov<strong>en</strong>d. Stefaan Nollet: “Uit studies blijkt dat, zelfs<br />
Met het internationale STEP-project ontstaat e<strong>en</strong> veilig natuurpark<br />
voor iedere<strong>en</strong>.<br />
© W&Z<br />
zonder het gebied te promot<strong>en</strong>, de polders tot 3600 bezoekers<br />
per week<strong>en</strong>d zull<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d will<strong>en</strong><br />
we zoveel mogelijk m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> verwelkom<strong>en</strong> in dat knappe staaltje<br />
natuur, maar dan zonder de veiligheid <strong>en</strong> de natuur in het<br />
gedrang te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.”<br />
Van polderleg<strong>en</strong>de tot tijdcapsule<br />
Nieuwe technologie <strong>en</strong> infrastructuur versmelt<strong>en</strong> in Kruibeke<br />
met waardevol erfgoed. Tijd<strong>en</strong>s de werk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> propeller<br />
<strong>en</strong> drie springtuig<strong>en</strong> uit de Tweede Wereldoorlog aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Het archeologische onderzoek leverde het oudste<br />
m<strong>en</strong>selijke sleutelbe<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> op. Ontwerper Stefan<br />
Schöning slaagde erin al die verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> polderelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te<br />
vatt<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> nieuwe huisstijl. Het beton van de in- <strong>en</strong> uitwateringsconstructies<br />
zie je bijvoorbeeld in de grillige tegeltek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
de rand<strong>en</strong> van de kasseiweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de infozuil<strong>en</strong>. De<br />
boss<strong>en</strong> word<strong>en</strong> weerspiegeld in het hout van vogelkijkpunt<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vlonderpad<strong>en</strong>. ‘Tijdcapsules’ zorg<strong>en</strong> voor rustpunt<strong>en</strong> in het<br />
gebied. Zitbank<strong>en</strong> met informatiepunt<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> het verled<strong>en</strong>,<br />
maar ook het hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de toekomst prijs. Het eerste prototype<br />
is te bewonder<strong>en</strong> aan de Scheldelei, naast het veer naar<br />
Hobok<strong>en</strong>.<br />
Visvijvers <strong>en</strong> speelweide<br />
E<strong>en</strong> deel van het onthaalplan werd intuss<strong>en</strong> verwez<strong>en</strong>lijkt. Via<br />
brede betonstrok<strong>en</strong> aan de zijkant<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de pad<strong>en</strong><br />
in de polders kunn<strong>en</strong> fietsers, kinderwag<strong>en</strong>s <strong>en</strong> rolstoelgebruikers<br />
straks de polders in trekk<strong>en</strong>. De bezoekers word<strong>en</strong> naar<br />
vier verschill<strong>en</strong>de onthaallocaties geloodst. De site aan het<br />
veer Kruibeke-Hobok<strong>en</strong> is de eerste onthaalzone die stilaan<br />
vorm krijgt. De Scheldelei krijgt gescheid<strong>en</strong> rijban<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
parking; de oude zandopslagplaats wordt getransformeerd<br />
tot mininatuurpark. Visvijvers, moeraszones met avontuurlijke<br />
stapst<strong>en</strong><strong>en</strong>, e<strong>en</strong> speelweide, poel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vogelkijkwand<br />
wacht<strong>en</strong> hier de bezoekers op”, aldus Laur<strong>en</strong>t Vand<strong>en</strong> Abeele.<br />
Het is nog net te vroeg om het gebied al te bezoek<strong>en</strong>. Stefaan<br />
Nollet: “De werk<strong>en</strong> zijn nog bezig. Daarom is het terrein voorlopig<br />
niet toegankelijk voor bezoekers. Wel staan er al begeleide<br />
activiteit<strong>en</strong> zoals maandelijkse werftocht<strong>en</strong> op het programma.”<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 10
KRUIBEKE-BAZEL-<br />
RUPELMONDE<br />
Het toekomstige buit<strong>en</strong>meubilair van topdesigner<br />
Stefan Schöning verschijnt in de vorm van strakke<br />
brugg<strong>en</strong>, trapp<strong>en</strong>, vogelkijkpunt<strong>en</strong>, betonn<strong>en</strong><br />
infozuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> rustplaats<strong>en</strong> in het hele gebied. Zijn<br />
visie haalde ‘Perspectives’ op de ger<strong>en</strong>ommeerde<br />
designersbeurs van Milaan.<br />
© Stefan Schöning © Vilda - Yves Adams<br />
11 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 12<br />
Het baggertuig maakt de bodem van de Durme los met<br />
e<strong>en</strong> draai<strong>en</strong>de snijkop. Daarna zuigt e<strong>en</strong> krachtige pomp<br />
de zandspecie op. Vervolg<strong>en</strong>s wordt het zand door<br />
leiding<strong>en</strong> naar de zandopslag getransporteerd.<br />
Na bezinking van het zand in de zandopslag wordt het<br />
overtollige water teruggepompt naar de Durme.<br />
© W&Z © W&Z<br />
© W&Z
DURMEVALLEI<br />
Baggerwerk<strong>en</strong> eff<strong>en</strong><strong>en</strong> pad<br />
voor hersteloperatie Durmevallei<br />
In de Durmevallei zijn grootscheepse baggerwerk<strong>en</strong> aan de gang.<br />
Die moet<strong>en</strong> komaf mak<strong>en</strong> met de verzanding, sinds jar<strong>en</strong> de<br />
achilleshiel van de rivier. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de fase gaat het bagger<strong>en</strong><br />
naadloos over in de inrichtingswerk<strong>en</strong> van het Sigmaplan.<br />
Honderdduiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> kubieke meters zand word<strong>en</strong> daarbij hergebruikt.<br />
Hans Quaeyhaeg<strong>en</strong>s van W&Z: “Met die tweeledige operatie werk<strong>en</strong><br />
we aan duurzaam rivierherstel.”<br />
De wateroverlast rond de Durme is bijna leg<strong>en</strong>darisch. Maar hoe<br />
komt het dat de ooit zo rad kronkel<strong>en</strong>de rivier haar waterstroom<br />
niet meer aankan Daar zijn verschill<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong> voor, legt<br />
Hans Quaeyhaeg<strong>en</strong>s van W&Z uit. “Van Loker<strong>en</strong> tot de monding<br />
in de Schelde is de Durme onderhevig aan het getij. Stormtij kan<br />
op de smalle rivier tot gevaarlijke situaties leid<strong>en</strong>. Maar er is nog<br />
e<strong>en</strong> andere fless<strong>en</strong>hals: de Durme slibt langzaam dicht. Er stroomt<br />
bijna ge<strong>en</strong> water meer van de bov<strong>en</strong>loop richting monding. Dat<br />
is e<strong>en</strong> gevolg van de aanleg, jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong>, van e<strong>en</strong> scheidingsdam<br />
stroomafwaarts van Loker<strong>en</strong>.”<br />
Blijv<strong>en</strong>d herstel<br />
De scheidingsdam heeft e<strong>en</strong> belangrijke functie: hij beschermt<br />
Loker<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de werking van de getijd<strong>en</strong>. Voorbij de dam zijn<br />
er nu immers ge<strong>en</strong> getijd<strong>en</strong> meer; stroomafwaarts van de dam<br />
lat<strong>en</strong> ze zich wel nog voel<strong>en</strong>. Maar de dam heeft e<strong>en</strong> vervel<strong>en</strong>d<br />
bijeffect: verzanding. Doordat dat deel van de Durme van zijn bov<strong>en</strong>loop<br />
is afgesned<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> de sedim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die de getijd<strong>en</strong><br />
aanvoer<strong>en</strong>, niet meer afgevoerd. Het resultaat is e<strong>en</strong> dichtslibb<strong>en</strong>de<br />
rivier, die bij hevige reg<strong>en</strong> niet in staat is om het water af te<br />
voer<strong>en</strong>. Vooral ter hoogte van Loker<strong>en</strong>, Zele <strong>en</strong> Waasmunster is de<br />
afwatering van de Durme p<strong>en</strong>ibel.<br />
“Het probleem van verzanding moet blijv<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> aangepakt”,<br />
b<strong>en</strong>adrukt Hans Quaeyhaeg<strong>en</strong>s. “We werk<strong>en</strong> daarom aan e<strong>en</strong><br />
duurzaam herstelplan voor de Durme. E<strong>en</strong> pakket van maatregel<strong>en</strong><br />
moet de rivier beveilig<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong> én de natuur<br />
herstell<strong>en</strong>. Dat plan omvat de aanleg van nieuwe gecontroleerde<br />
overstromingsgebied<strong>en</strong>, ontpoldering<strong>en</strong> <strong>en</strong> wetlands, maar begint<br />
met structurele onderhoudsbaggerwerk<strong>en</strong> over het hele traject<br />
van de Durme.”<br />
Stapsgewijs bagger<strong>en</strong><br />
De baggerwerk<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong> van stroomafwaarts naar stroomopwaarts,<br />
om te voorkom<strong>en</strong> dat het probleem zich telk<strong>en</strong>s<br />
verplaatst naar e<strong>en</strong> zone die nog niet gebaggerd werd. Het<br />
bagger<strong>en</strong> ging in mei 2012 van start aan de monding van de<br />
Durme in de Schelde. Hans Quaeyhaeg<strong>en</strong>s: “Na de zomer zal de<br />
eerste fase op het grondgebied van Hamme, Temse <strong>en</strong> Waasmunster<br />
word<strong>en</strong> afgerond. Op dat mom<strong>en</strong>t zal er 400.000 m³<br />
zand uit de Durme zijn gehaald. De Vlaamse overheid heeft<br />
hiervoor 4,5 miljo<strong>en</strong> euro vrijgemaakt. Vanaf september <strong>2013</strong><br />
wordt er op het grondgebied van Waasmunster – tuss<strong>en</strong> de Mirabrug<br />
<strong>en</strong> de Waasmunsterbrug − nog e<strong>en</strong>s 435.000 m³ zand<br />
gebaggerd. De kostprijs van die fase is hoger – 6,5 miljo<strong>en</strong> euro<br />
– omdat het traject langer is <strong>en</strong> moeilijker bevaarbaar én omdat<br />
de baggerspecie over e<strong>en</strong> grotere afstand vervoerd moet word<strong>en</strong>.<br />
Ook in Zele <strong>en</strong> Loker<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderhoudsbaggerwerk<strong>en</strong><br />
voorbereid. Die derde <strong>en</strong> laatste fase steekt van wal als de tweede<br />
fase is afgerond.”<br />
Nuttige specie<br />
De baggerspecie bevat zo’n 10 proc<strong>en</strong>t slib <strong>en</strong> bestaat voor de<br />
rest uit zand, dat in aanmerking komt voor hergebruik. Na afscheiding<br />
van de onbruikbare slibfractie krijgt het zand e<strong>en</strong> tijdelijk<br />
onderkom<strong>en</strong> in vijf opslagplaats<strong>en</strong> langs de Durme <strong>en</strong> de<br />
Schelde. De slibfractie wordt afgevoerd naar de stortplaats; het<br />
zand krijgt e<strong>en</strong> tweede lev<strong>en</strong> in de Sigmagebied<strong>en</strong>.<br />
“Het Durmezand gaan we maximaal gebruik<strong>en</strong> om de dijk<strong>en</strong><br />
op te hog<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verstevig<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de projectgebied<strong>en</strong><br />
van het Sigmaplan in de regio: De Bunt, Klein Broek, Groot Broek,<br />
Vlass<strong>en</strong>broek <strong>en</strong> Wal-Zwijn.”<br />
13 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
© Vilda - Yves Adams<br />
Straks opnieuw bloem<strong>en</strong><br />
in Weymeerbroek<br />
Eeuw<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> werd het Durmelandschap gek<strong>en</strong>merkt<br />
door op<strong>en</strong> meers<strong>en</strong> met uitgestrekte grasland<strong>en</strong>,<br />
die in het voorjaar vol bloem<strong>en</strong> stond<strong>en</strong>. Op<br />
verschill<strong>en</strong>de plaats<strong>en</strong> langs de Durme word<strong>en</strong> die<br />
auth<strong>en</strong>tieke grasland<strong>en</strong> nu hersteld. In Weymeerbroek<br />
zul je ze het eerst kunn<strong>en</strong> bewonder<strong>en</strong>. Elias<br />
Verbanck van het ANB: “Hopelijk vind<strong>en</strong> de weidevogels<br />
nu snel de weg terug.”<br />
In september 2012 startte het ANB de voorbereid<strong>en</strong>de<br />
werk<strong>en</strong> in het Weymeerbroek, op het grondgebied van<br />
Waasmunster. Die werk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> het op<strong>en</strong> landschap<br />
in ere herstell<strong>en</strong>. Met dat doel werd<strong>en</strong> eerst populier<strong>en</strong><br />
gekapt. Het Weymeerbroek werd inmiddels ingezaaid.<br />
Op termijn kun je in de Durmevallei weer<br />
g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> van bloemrijke grasland<strong>en</strong>.<br />
Bosoppervlakte op peil houd<strong>en</strong><br />
Elias Verbanck van het ANB: “Hooiland<strong>en</strong> <strong>en</strong> rietgordels<br />
zull<strong>en</strong> hier straks het uitzicht bepal<strong>en</strong>. In Weymeerbroek<br />
zijn de voorbije dec<strong>en</strong>nia heel wat uitheemse populier<strong>en</strong><br />
aangeplant. Die ruim<strong>en</strong> nu opnieuw plaats voor e<strong>en</strong><br />
auth<strong>en</strong>tieke, op<strong>en</strong> vallei met soort<strong>en</strong>rijke grasland<strong>en</strong>. Dat<br />
past helemaal in de Europese natuurdoel<strong>en</strong> voor dat gebied.<br />
We hop<strong>en</strong> dat weidevogels zich met die maatregel<br />
over <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> weer nestel<strong>en</strong> in Weymeerbroek.”<br />
“Voor de bom<strong>en</strong> die langs de Durme zijn gekapt, plant<strong>en</strong><br />
we op andere plaats<strong>en</strong> in de Durmevallei jonge bom<strong>en</strong>”,<br />
b<strong>en</strong>adrukt Elias Verbanck. “Zo blijft de bosoppervlakte in<br />
Vlaander<strong>en</strong> op peil.”<br />
De baggerwerk<strong>en</strong> zijn ook voor de plaatselijke natuur e<strong>en</strong> goede<br />
zaak. Zo zal de laatste fase van de baggerwerk<strong>en</strong> – van de<br />
Waasmunsterbrug tot de scheidingsdam in Loker<strong>en</strong> – de natuur<br />
e<strong>en</strong> flinke boost gev<strong>en</strong>. “De waterbodem op dat traject is verontreinigd<br />
door vroegere industriële activiteit<strong>en</strong> op de Durmeoevers.<br />
Door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> werd vervuilde baggerspecie op de<br />
oevers van de Durme afgezet. Door de rivier te verruim<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
die historische baggerstort<strong>en</strong> opgeruimd. Op die plekk<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> de slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong> zich herstell<strong>en</strong>; de natuur krijgt<br />
hier mooie herstelkans<strong>en</strong>.”<br />
Dat plaatselijke natuurherstel is nog maar e<strong>en</strong> voorspel op het<br />
echte werk. Vanaf 2014 begint W&Z op het grondgebied van<br />
Temse, Waasmunster <strong>en</strong> Hamme immers met de aanleg van<br />
twee ontpoldering<strong>en</strong> (Klein Broek <strong>en</strong> Groot Broek) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gecontroleerd<br />
overstromingsgebied met gereduceerd getij (De<br />
Bunt). Op al die plaats<strong>en</strong> wordt zeldzame getijd<strong>en</strong>natuur hersteld.<br />
Verder stroomopwaarts, in Waasmunster, Hamme <strong>en</strong> Loker<strong>en</strong>,<br />
word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de gebied<strong>en</strong> ingericht als wetland,<br />
ook e<strong>en</strong> waardevol natuurtype.<br />
Betere dam<br />
Volg<strong>en</strong>d jaar gaat W&Z ook de scheidingsdam in Loker<strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong>.<br />
De dam wordt uitgerust met e<strong>en</strong> pompgemaal, zodat<br />
hij zijn functie met verve kan vervull<strong>en</strong> zonder dat de rivier<br />
dichtslibt. Het pompgemaal pompt bij extreme reg<strong>en</strong>val water<br />
vanuit de Moervaart over in de Durme, zodat Loker<strong>en</strong> gespaard<br />
blijft van wateroverlast. Bij normale weersomstandighed<strong>en</strong> kan<br />
het pompgemaal help<strong>en</strong> om de aanzanding van de Durme teg<strong>en</strong><br />
te gaan. “Zo blijft het positieve effect van de onderhoudsbaggerwerk<strong>en</strong><br />
langer dur<strong>en</strong>”, besluit Hans Quaeyhaeg<strong>en</strong>s. De<br />
bouw van het pompgemaal wordt dit jaar nog aanbesteed.<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 14
HEDWIGE-PROSPERPROJECT<br />
Historische herstart voor<br />
Hedwige- <strong>en</strong> Prosperproject<br />
De Nederlandse Hedwigepolder <strong>en</strong> de Vlaamse Prosperpolder haald<strong>en</strong> het<br />
voorbije jaar herhaaldelijk het nieuws. In Nederland kwam pas eind 2012 e<strong>en</strong><br />
doorbraak in het dossier. Intuss<strong>en</strong> schiet in Vlaander<strong>en</strong> de bouw van de ringdijk<br />
goed op. Die dijk zal straks het achterland bescherm<strong>en</strong>. In afwachting van het<br />
inricht<strong>en</strong> van de getijd<strong>en</strong>natuur gev<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> het ANB zeldzame broedvogels<br />
e<strong>en</strong> tijdelijk onderkom<strong>en</strong> in de werfzone.<br />
Met het ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong> van de Scheldeverdrag<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong><br />
Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> in 2005 overe<strong>en</strong> om de Hedwige<strong>en</strong><br />
Prosperpolder, twee stukk<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>sland die in het verled<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> ingepolderd, terug te gev<strong>en</strong> aan de Schelde. Goed<br />
nieuws voor het herstel van de oorspronkelijke getijd<strong>en</strong>natuur<br />
<strong>en</strong> voor de veiligheid van de hele regio. Door de ontpoldering<br />
krijgt de Schelde immers haar broodnodige bewegingsvrijheid<br />
terug.<br />
Elbe <strong>en</strong> Schelde<br />
Dori<strong>en</strong> Verstraete van W&Z: “Bij e<strong>en</strong> stormvloed moet dat<br />
gebied de dynamiek van de stormgolf brek<strong>en</strong>. Dat verhoogt<br />
de veiligheid in de omligg<strong>en</strong>de polderdorp<strong>en</strong>, maar ook verder<br />
landinwaarts zal er minder wateroverlast optred<strong>en</strong>.”<br />
Qua natuurwaarde wordt de Hedwige-Prosperpolder het<br />
neusje van de zalm. In de polders zal brakke getijd<strong>en</strong>natuur<br />
ontstaan, e<strong>en</strong> natuurtype dat in Europa alle<strong>en</strong> aan de monding<strong>en</strong><br />
van de Elbe <strong>en</strong> de Schelde voorkomt. Vlaander<strong>en</strong> krijgt er in<br />
de nabije toekomst 500 hectare brakke slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong> bij.<br />
Laur<strong>en</strong>t Vand<strong>en</strong> Abeele van het ANB: “Dat gebied sluit de<br />
missing link tuss<strong>en</strong> de Schor Oud<strong>en</strong> Doel <strong>en</strong> Paard<strong>en</strong>schor op<br />
linkeroever <strong>en</strong> het Verdronk<strong>en</strong> Land van Saeftinghe. Voor de<br />
internationale trekvogelpopulatie wordt dat knooppunt nog<br />
belangrijker.”<br />
Nederland beslist<br />
In Vlaander<strong>en</strong> vormt de operatie in de Hedwige-Prosperpolder<br />
e<strong>en</strong> cruciale schakel van het Sigmaplan. Bij onze noorderbur<strong>en</strong><br />
rees echter protest teg<strong>en</strong> de ontpoldering. Alternatieve ideeën<br />
moest<strong>en</strong> de natuurdoelstelling<strong>en</strong> verzo<strong>en</strong><strong>en</strong> met de plaatselijke<br />
verzuchting<strong>en</strong>. De Europese Commissie zag weinig heil<br />
in die nieuwe voorstell<strong>en</strong>. Eind 2012 zorgde de Nederlandse<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
De Hedwige-Prosperpolder<br />
vanuit de lucht<br />
FloodCom maakt stakeholders bewust<br />
van overstromingsproblematiek<br />
Het Vlaamse onderdeel van het Hedwige-Prosperproject<br />
komt tot stand met de steun van Europa. De<br />
subsidies pass<strong>en</strong> in het Europese initiatief FloodCom,<br />
onderdeel van het Interreg IVA 2 Zeeën-programma.<br />
Partners uit Frankrijk, het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk, België <strong>en</strong><br />
Nederland wissel<strong>en</strong> over de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> he<strong>en</strong> ideeën uit<br />
over watermanagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> waterberging. C<strong>en</strong>traal in<br />
het FloodCom-project staat het beveilig<strong>en</strong> van overstromingsgevoelige<br />
Noordzeegebied<strong>en</strong> op basis van<br />
twee principes: technische maatregel<strong>en</strong> én participatie<br />
van de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Via sociale media <strong>en</strong> educatieve<br />
project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bewoners bewustgemaakt van de<br />
overstromingsproblematiek. Dori<strong>en</strong> Verstraete: “Aan de<br />
rand van het projectgebied hebb<strong>en</strong> we met de steun<br />
van FloodCom twee geocache-routes aangelegd. Via<br />
die interactieve zoektocht<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> bezoekers informatie<br />
én e<strong>en</strong> origineel welkom.”<br />
15 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
machtswissel voor e<strong>en</strong> kantelpunt in het dossier. De werk<strong>en</strong> aan<br />
Nederlandse zijde zull<strong>en</strong> vanaf nu word<strong>en</strong> uitgevoerd zoals afgesprok<strong>en</strong><br />
in de Scheldeverdrag<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> laatste in 2019 zou het<br />
Scheldewater de Hedwigepolder moet<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>strom<strong>en</strong>.<br />
De werk<strong>en</strong> aan Vlaamse zijde maakt<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong> heel wat meters.<br />
De ringdijk, die de polderdorp<strong>en</strong> moet bescherm<strong>en</strong>, is voor<br />
twee derde klaar. En ook de bouw van het pompstation is volop<br />
aan de gang. Dori<strong>en</strong> Verstraete: “Dat pompstation moet de<br />
wateroverlast in het achterland oploss<strong>en</strong>: als de bek<strong>en</strong> te hoog<br />
staan, stuwt de pomp het overtollige water naar het natuurgebied.”<br />
Het pompstation werd zo ontworp<strong>en</strong> dat het ge<strong>en</strong><br />
schade toebr<strong>en</strong>gt aan de kwetsbare natuur, integ<strong>en</strong>deel. “We<br />
rust<strong>en</strong> het pompstation uit met speciale kokers, waarlangs<br />
viss<strong>en</strong> het gemaal kunn<strong>en</strong> passer<strong>en</strong>. Vooral paling<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
daarvan profiter<strong>en</strong>. Ze kunn<strong>en</strong> zo vanuit de Schelde de zoetwatergracht<strong>en</strong><br />
in het achterland bereik<strong>en</strong>.”<br />
Tuss<strong>en</strong>oplossing voor vogels<br />
De beleving van het natuurgebied wordt – vanaf het uitkijkpunt<br />
bov<strong>en</strong> op het pompstation – de moeite waard. Wandelaars<br />
zull<strong>en</strong> er naar believ<strong>en</strong> de vogels in het getijd<strong>en</strong>natuurgebied<br />
kunn<strong>en</strong> observer<strong>en</strong>. Omdat het nog <strong>en</strong>ige tijd zal<br />
dur<strong>en</strong> vooraleer de getijd<strong>en</strong>natuur welig bloeit, bedacht<strong>en</strong><br />
W&Z <strong>en</strong> het ANB e<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>oplossing voor de vogels. Laur<strong>en</strong>t<br />
Vand<strong>en</strong> Abeele: “Om zeldzame broedvogels niet in de kou te<br />
lat<strong>en</strong> staan, hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> stuk van de werfzone ingericht als<br />
tijdelijke natuur. Pas als de ringdijk klaar is, volgt de inrichting<br />
van het eig<strong>en</strong>lijke gebied <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong> zich<br />
ontwikkel<strong>en</strong>.”<br />
Zicht op de koeltor<strong>en</strong>s van Doel vanaf de oevers<br />
van de Schelde in het Paard<strong>en</strong>schor<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 16
Lillo: nieuw stuk natuur<br />
in Antwerpse hav<strong>en</strong><br />
Het eerste project van het<br />
geactualiseerde Sigmaplan is<br />
afgerond: het Sigmaproject in<br />
de Potpolder van Lillo. Dat is<br />
e<strong>en</strong> eerste stap in de bescherming<br />
van Lillo <strong>en</strong> omgeving<br />
teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong> vanuit<br />
de Schelde. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> heeft het<br />
Antwerpse hav<strong>en</strong>gebied er nu<br />
e<strong>en</strong> stuk waardevolle getijd<strong>en</strong>natuur<br />
bij. Omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> bezoekers<br />
kunn<strong>en</strong> mee g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>.<br />
In 2010 ging<strong>en</strong> in de Potpolder<br />
van Lillo grootscheepse werk<strong>en</strong><br />
van start. De potpolder ligt net<br />
stroomopwaarts van het Fort van<br />
Lillo langs de Schelde. Rondom<br />
de potpolder (10 hectare) werd<br />
e<strong>en</strong> ringdijk aangelegd van ruim<br />
e<strong>en</strong> kilometer lang. Die ringdijk<br />
is op Sigmahoogte opgetrokk<strong>en</strong>:<br />
hij is stevig <strong>en</strong> hoog g<strong>en</strong>oeg om<br />
het achterligg<strong>en</strong>de land ook bij<br />
extreme weersomstandighed<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> het water van de Schelde<br />
te bescherm<strong>en</strong>. De bestaande dijk<br />
langs de Schelde werd vervolg<strong>en</strong>s<br />
doorgestok<strong>en</strong>, zodat het water in<br />
de polder kan strom<strong>en</strong>.<br />
Trekvogels<br />
Dankzij de ontpoldering ontwikkel<strong>en</strong><br />
zich Scheldeschorr<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
-slikk<strong>en</strong>. Dat is goed nieuws voor<br />
de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> én de natuur,<br />
zegt Reinhilde Vanhooydonck<br />
van W&Z: “De ontpoldering<br />
beschermt de omgeving teg<strong>en</strong><br />
wateroverlast. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> versterkt<br />
dat Sigmaproject de functie van<br />
het hav<strong>en</strong>gebied als internationaal<br />
voedsel- <strong>en</strong> rustgebied voor<br />
duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> trekvogels.”<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
“Met de voltooiing van de Sigmawerk<strong>en</strong> in de Potpolder<br />
van Lillo is het eerste puzzelstuk van het geactualiseerde<br />
Sigmaplan gelegd. Ook de natuur vaart er wel bij.”<br />
Reinhilde Vanhooydonck van W&Z<br />
De omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> bezoekers<br />
g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> mee van de uitzonderlijke<br />
natuur in de Potpolder van<br />
Lillo. Via de di<strong>en</strong>stweg over de<br />
ringdijk kunn<strong>en</strong> wandelaars <strong>en</strong><br />
fietsers al het moois van dichtbij<br />
bewonder<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s het broedseizo<strong>en</strong><br />
wordt het schiereiland<br />
in de Schelde echter afgeslot<strong>en</strong><br />
om de broed<strong>en</strong>de vogels niet te<br />
verstor<strong>en</strong>.<br />
17 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Natuurwet<strong>en</strong>schappers<br />
vol verwachting over<br />
getijd<strong>en</strong>gebied Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> cluster van gebied<strong>en</strong> rond de Schelde in Wetter<strong>en</strong>, Berlare,<br />
Wichel<strong>en</strong> <strong>en</strong> Laarne krijgt e<strong>en</strong> fonkelnieuwe inrichting, met<br />
één doel: de Schelde meer bewegingsvrijheid gev<strong>en</strong>. Het toekomstige<br />
getijd<strong>en</strong>gebied Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong> is klaar voor opstart.<br />
“Wet<strong>en</strong>schappers hop<strong>en</strong> hier binn<strong>en</strong>kort de aangroei van zeldzame<br />
zoetwaterslikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> -schorr<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> monitor<strong>en</strong>”, zegt<br />
Michaël De Beukelaer-Dossche van W&Z.<br />
Het Sigmaplan laat de uitgestrekte meers<strong>en</strong>landschapp<strong>en</strong><br />
van de Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> helemaal herlev<strong>en</strong> (Heisbroek).<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 18
KALKENSE MEERSEN<br />
Onder het gloednieuwe vlonderpad in Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong><br />
ontwikkelt zich straks getijd<strong>en</strong>natuur.<br />
Het unieke natuurgebied van de Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> omvat bijna duiz<strong>en</strong>d<br />
hectare langs de Schelde. In die combinatie van overstromingsgebied <strong>en</strong><br />
wetlands tref je onder meer ell<strong>en</strong>lange rietgordels aan.<br />
© ANB<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
De Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> overblijfsel van de uitgestrekte<br />
meers<strong>en</strong> die de Schelde in e<strong>en</strong> vorig lev<strong>en</strong> deed ontstaan tuss<strong>en</strong><br />
D<strong>en</strong>dermonde <strong>en</strong> G<strong>en</strong>t. Ze schonk<strong>en</strong> hun naam aan het ambitieuze<br />
Sigmaproject in die regio, met deelgebied<strong>en</strong> in vier Scheldegeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
De locatie le<strong>en</strong>t zich uitstek<strong>en</strong>d om de Schelde<br />
speelruimte te gev<strong>en</strong>. Daardoor is straks de hele regio rond Wetter<strong>en</strong>,<br />
van G<strong>en</strong>t tot D<strong>en</strong>dermonde, beter beschermd als e<strong>en</strong> stormvloed<br />
het Scheldewater doet stijg<strong>en</strong>. Rond die veerkrachtige rivier<br />
zal zich bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> unieke natuur ontwikkel<strong>en</strong>, die in heel Europa<br />
zeldzaam is.<br />
Slimme werkplanning, weinig hinder<br />
Het Sigmaproject Cluster Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> is de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
al lang ontgroeid. De werk<strong>en</strong> in het gebied zijn volop aan de<br />
gang <strong>en</strong> verlop<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> gefaseerd <strong>en</strong> gestructureerd programma.<br />
In de deelgebied<strong>en</strong> Wijmeers 1 <strong>en</strong> 2, Paardeweide <strong>en</strong><br />
Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong> zijn de puzzelstukk<strong>en</strong> van het veiligheids- <strong>en</strong><br />
natuurproject in volle opbouw.<br />
Enkele projectgebied<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> er letterlijk als e<strong>en</strong> werf bij. Al valt<br />
de overlast goed mee, vertelt Michaël De Beukelaer-Dossche.<br />
“Op e<strong>en</strong> aantal plaats<strong>en</strong> is het jaagpad tijdelijk onderbrok<strong>en</strong>. Daar<br />
hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> omleiding gelegd, die we ook duidelijk signaler<strong>en</strong><br />
aan de fietsers <strong>en</strong> wandelaars. De m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> appreciër<strong>en</strong> dat, want<br />
de jaagpad<strong>en</strong> in die streek word<strong>en</strong> gebruikt door schoolgaande<br />
jeugd of voor woon-werkverkeer.”<br />
Ook e<strong>en</strong> doordachte aanpak van transport <strong>en</strong> de aanvoer van<br />
grondstoff<strong>en</strong> maakt vandaag voor de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> het verschil.<br />
Hoe de werk<strong>en</strong> in de deelgebied<strong>en</strong> Wijmeers 1 <strong>en</strong> 2 op elkaar zijn<br />
afgestemd, is daar e<strong>en</strong> mooi voorbeeld van. In Wijmeers 1 wordt<br />
e<strong>en</strong> gecontroleerd overstromingsgebied ingericht. Michaël De<br />
Beukelaer-Dossche: “Voor de aanleg van de ringdijk <strong>en</strong> de overloopdijk<br />
gebruik<strong>en</strong> we zoveel mogelijk gebaggerd rivierzand<br />
uit de Schelde verderop. Dat zand hebb<strong>en</strong> we tijdelijk ondergebracht<br />
in het aanpal<strong>en</strong>de Wijmeers 2, waar de werk<strong>en</strong> bijna afgerond<br />
zijn. In voorbereiding op de geplande ontpoldering werd de<br />
Scheldedijk al verplaatst. Pas wanneer het zand voor Wijmeers 1 is<br />
opgebruikt, word<strong>en</strong> er bress<strong>en</strong> geslag<strong>en</strong> in de dijk van Wijmeers 2.<br />
Dan zal dat deel van de polder onder water lop<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn natuur<strong>en</strong><br />
veiligheidsfunctie uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>.”<br />
Zoetwaterslikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> -schorr<strong>en</strong><br />
Vandaag ligg<strong>en</strong> de gebied<strong>en</strong> er nog wat mistroostig bij, maar binn<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> is die streek pure winst voor de natuur. Dominiek<br />
Decleyre van het ANB: “In Wijmeers 2 <strong>en</strong> Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong> komt<br />
er auth<strong>en</strong>tieke zoete getijd<strong>en</strong>natuur met slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong>. Zo<br />
help<strong>en</strong> die gebied<strong>en</strong> de Europese natuurdoelstelling<strong>en</strong> te behal<strong>en</strong>.<br />
Zoete getijd<strong>en</strong>natuur vind je nu alle<strong>en</strong> nog in <strong>en</strong>kele kleine,<br />
vaak versnipperde gebiedjes.”<br />
Getijd<strong>en</strong>natuur die van e<strong>en</strong> wit blad moet ontwikkel<strong>en</strong>: hoe gaat<br />
dat in zijn werk Michaël De Beukelaer-Dossche: “De gereduceer-<br />
19 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Vogels kijk<strong>en</strong> in de Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong><br />
de getijd<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong> zoals we die in Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong> inricht<strong>en</strong>,<br />
zijn e<strong>en</strong> primeur. De ontwikkeling van dat type natuur zal dan<br />
ook door Vlaamse <strong>en</strong> internationale wet<strong>en</strong>schappers gevolgd<br />
word<strong>en</strong>. Hoe zal de sedim<strong>en</strong>tatie evoluer<strong>en</strong> Hoe ontwikkel<strong>en</strong><br />
specifieke plant<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> zich Draagt het gebied bij tot de<br />
waterkwaliteit Met het proefgebied Lipp<strong>en</strong>broek in Hamme<br />
hebb<strong>en</strong> we al heel wat k<strong>en</strong>nis opgebouwd. Maar de monitoring<br />
van grotere overstromingsgebied<strong>en</strong>, zoals het toekomstige<br />
Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong>, moet die gegev<strong>en</strong>s bevestig<strong>en</strong>.”<br />
Reigerachtig<strong>en</strong><br />
Diversiteit is verzekerd, want in de deelgebied<strong>en</strong> Wijmeers 1, Paardebroek,<br />
Paardeweide <strong>en</strong> de uitgestrekte Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> is er<br />
plaats voor e<strong>en</strong> heel ander nat natuurtype: wetland. Ook wetlands<br />
drag<strong>en</strong> bij tot de veiligheid. “Wetlands slorp<strong>en</strong> overtollig reg<strong>en</strong>water<br />
op. Daardoor help<strong>en</strong> ze wateroverlast te voorkom<strong>en</strong>”, zegt<br />
Dominiek Decleyre. Wetlands zijn er in vele vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<strong>en</strong>,<br />
maar in Wijmeers 1 is er vooral plaats voor schrale plant<strong>en</strong>groei <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> flink stuk bos. In Paardeweide ontwikkel<strong>en</strong> zich natte dottergrasland<strong>en</strong>,<br />
afgewisseld met kamgrasland <strong>en</strong> glanshaverhooiland.<br />
“In het oostelijke deel van Paardeweide legg<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> rietatol aan.<br />
De regio is nu al belangrijk voor reigerachtig<strong>en</strong>, zoals de blauwe reiger<br />
<strong>en</strong> de grote zilverreiger. Met e<strong>en</strong> specifieke inrichting will<strong>en</strong> we<br />
ook echt veeleis<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> aantrekk<strong>en</strong>, zoals het woudaapje, de<br />
kwak <strong>en</strong> de roerdomp. Ook kleinere rietvogels, zoals de snor, de kleine<br />
karekiet <strong>en</strong> de rietzanger, zull<strong>en</strong> het daar naar hun zin hebb<strong>en</strong>.”<br />
Landbouwers help<strong>en</strong><br />
De inrichting van al die veelbelov<strong>en</strong>de natuur begint pas als de<br />
werk<strong>en</strong> t<strong>en</strong> einde zijn. Maar intuss<strong>en</strong> wordt de natuurontwikkeling<br />
wel al voorbereid. De lokale landbouwers help<strong>en</strong> daarbij door<br />
e<strong>en</strong> aangepast beheer te voer<strong>en</strong>. Zij kunn<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bepaalde<br />
termijn e<strong>en</strong> omvormingscontract afsluit<strong>en</strong>. Het beheer staat dan<br />
helemaal in het tek<strong>en</strong> van de natuur. Daar krijg<strong>en</strong> de landbouwers<br />
e<strong>en</strong> vergoeding voor. In de Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> <strong>en</strong> Paardebroek,<br />
waar nu ge<strong>en</strong> werfzones zijn, wordt zo inmiddels al ruim 100 hectare<br />
natuurvri<strong>en</strong>delijk beheerd door landbouwers.<br />
Via het vernuftige sluiz<strong>en</strong>systeem kan de Schelde<br />
gecontroleerd overstrom<strong>en</strong>, zonder dat de<br />
omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> natte voet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
ontstaat er zo zeldzame getijd<strong>en</strong>natuur.<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 20
Bouw van e<strong>en</strong> gecontroleerd overstromingsgebied<br />
met gecontroleerd gereduceerd getij<br />
in het kader van het Sigmaplan<br />
Michaël De Beukelaer-Dossche<br />
<strong>en</strong> Dominiek Decleyre (Eds.)<br />
KALKENSE MEERSEN<br />
Sluis Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong> is primeur<br />
Op 25 april <strong>2013</strong> vloeide er voor het eerst water in het gecontroleerde<br />
overstromingsgebied met gereduceerd getij Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong>.<br />
De gecombineerde inwaterings- <strong>en</strong> uitwateringssluis, met<br />
haar specifieke configuratie e<strong>en</strong> wereldwijde primeur, trad daarbij<br />
voor het eerst in werking. “De gecombineerde in- <strong>en</strong> uitwateringssluis<br />
is e<strong>en</strong> sleutelelem<strong>en</strong>t in het concept van het gecontroleerde<br />
overstromingsgebied met gereduceerd getij”, zegg<strong>en</strong> Michaël<br />
De Beukelaer-Dossche <strong>en</strong> Dominiek Decleyre. “Het instell<strong>en</strong> van<br />
de juiste getijd<strong>en</strong>dynamiek, met de sluis, is e<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>de factor<br />
voor de ontwikkeling van de slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong>. Hydrologie is<br />
namelijk de voornaamste motor achter fysische, biologische <strong>en</strong><br />
chemische process<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> getijd<strong>en</strong>gebied.”<br />
De projectpartners van de Cluster Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gespecialiseerd projectboek gemaakt over de<br />
context, het ontwerp, de realisatie <strong>en</strong> de geplande monitoring<br />
in dat unieke gebied. U kunt het boek bestell<strong>en</strong> via<br />
info@sigmaplan.be.<br />
Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong><br />
© ANB<br />
© ANB<br />
© ANB<br />
21 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Herinrichting<br />
Scheldekaai<strong>en</strong><br />
start met stabiliteitswerk<strong>en</strong><br />
© John Moussiaux<br />
De Antwerpse Scheldekaai<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> flinke opknapbeurt.<br />
Veiligheid <strong>en</strong> esthetiek gaan daarbij hand in hand.<br />
© John Moussiaux<br />
In de zomer van 2012 heeft W&Z sam<strong>en</strong> met de stad Antwerp<strong>en</strong><br />
de eerste ste<strong>en</strong> gelegd van e<strong>en</strong> van de meest ambitieuze project<strong>en</strong><br />
van het Sigmaplan: de Antwerpse Scheldekaai<strong>en</strong>. De opdracht is<br />
dubbel: de stad beter beveilig<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> wateroverlast, maar ze<br />
tegelijk dichter bij het water br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. “Het doel is de verhoging van<br />
de waterkering, zodat ze voldoet aan de veiligheidsnorm<strong>en</strong> van<br />
het Sigmaplan. Maar eerst moet de stabilisatie van de eeuw<strong>en</strong>oude<br />
kaaimuur voor e<strong>en</strong> stevige onderbouw zorg<strong>en</strong>”, zegt Ko<strong>en</strong> Segher<br />
van W&Z.<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 22
SCHELDEKAAIEN<br />
“De Scheldekaai<strong>en</strong> bekled<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong> wirwar van ongecoördineerde<br />
functies. De parkeergeleg<strong>en</strong>heid verdwijnt<br />
ondergronds, zodat dat prachtige stukje Antwerp<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
nobelere invulling krijgt.” Ko<strong>en</strong> Segher van W&Z<br />
Na e<strong>en</strong> lange periode van voorbereiding <strong>en</strong> onderzoek zijn<br />
in de zomer van 2012 de werk<strong>en</strong> aan de Scheldekaai<strong>en</strong> van<br />
start gegaan. Die moet<strong>en</strong> Antwerp<strong>en</strong> beter bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
overstroming<strong>en</strong> én van het kaai<strong>en</strong>gebied opnieuw e<strong>en</strong><br />
volwaardig stadsdeel mak<strong>en</strong>, waar de Antwerp<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> trots op<br />
zijn. Die dubbele doelstelling <strong>en</strong> de globale aanpak om ze te<br />
bereik<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> de stad beschrev<strong>en</strong> in het Masterplan<br />
Scheldekaai<strong>en</strong>. Zo’n allesomvatt<strong>en</strong>d draaiboek was nodig,<br />
omdat het om e<strong>en</strong> grootscheepse operatie gaat. Die omvat<br />
zev<strong>en</strong> deelgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal in verschill<strong>en</strong>de fas<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
Stap voor stap moet het Masterplan realiteit word<strong>en</strong>.<br />
Boomse klei<br />
Ko<strong>en</strong> Segher van W&Z: “De kaaimuur stabiliser<strong>en</strong> is de basis van<br />
het Scheldekaai<strong>en</strong>project. Die maatregel is misschi<strong>en</strong> onzichtbaar,<br />
maar wel fundam<strong>en</strong>teel. De kaaimuur werd zo’n honderd jaar geled<strong>en</strong><br />
gebouwd, op basis van de inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van die tijd.<br />
Kort na de bouw werd<strong>en</strong> de eerste problem<strong>en</strong> al vastgesteld. De<br />
aanwezigheid van Boomse klei juist onder de huidige fundering,<br />
in combinatie met de hoge druk van het grondwater achter de<br />
muur, zorgde voor e<strong>en</strong> instabiele kaaimuur. Verschill<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>,<br />
zoals kleibestorting aan de rivierzijde van de muur <strong>en</strong> stutkist<strong>en</strong><br />
om het schuiv<strong>en</strong> van de muur te stopp<strong>en</strong>, mocht<strong>en</strong> niet<br />
bat<strong>en</strong>. Meer ingrijp<strong>en</strong>de werk<strong>en</strong> zijn noodzakelijk.”<br />
“De Antwerpse kaaimuur heeft ook e<strong>en</strong> respectabele leeftijd<br />
bereikt. De blauwe ste<strong>en</strong> <strong>en</strong> het metselwerk zijn op verschill<strong>en</strong>de<br />
plaats<strong>en</strong> beschadigd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> vertoont het kaaiplateau<br />
hier <strong>en</strong> daar verzakking<strong>en</strong>. Kortom, e<strong>en</strong> grondige r<strong>en</strong>ovatie<br />
dringt zich op. Zonder aan het historische karakter te rak<strong>en</strong><br />
bereid<strong>en</strong> we de kaaimuur voor op de toekomst. De versteviging<br />
van de kaaimuur is ge<strong>en</strong> luxe-ingreep. De veiligheid én<br />
de herinrichting van het op<strong>en</strong>baar domein bouw<strong>en</strong> er immers<br />
op voort, ook letterlijk.”<br />
Eerste ste<strong>en</strong> in Sint-Andries <strong>en</strong> Het Zuid<br />
E<strong>en</strong> tweede belangrijke red<strong>en</strong> voor het Scheldekaai<strong>en</strong>project is<br />
het heers<strong>en</strong>de overstromingsgevaar in Antwerp<strong>en</strong>. Door de klimaatwijziging<br />
neemt dat risico nog toe. Antwerp<strong>en</strong> is mom<strong>en</strong>teel<br />
niet voldo<strong>en</strong>de beschermd teg<strong>en</strong> die dreiging. Ko<strong>en</strong> Segher:<br />
“Daarom wordt de waterkering verhoogd, volg<strong>en</strong>s de norm<strong>en</strong><br />
van het geactualiseerde Sigmaplan. Dat is de constructie die bij<br />
e<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>d waterniveau het water moet teg<strong>en</strong>houd<strong>en</strong>.”<br />
© John Moussiaux<br />
De werk<strong>en</strong> aan de waterkering word<strong>en</strong> zoveel mogelijk<br />
gecombineerd met het derde speerpunt van het Masterplan:<br />
de herinrichting van het kaai<strong>en</strong>gebied. “De waterkering<br />
beschermt niet alle<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong>; ze markeert ook<br />
de overgang tuss<strong>en</strong> het beschermde gebied (aan stadszijde)<br />
<strong>en</strong> het overstroombare gebied (aan de kant van de rivier). De<br />
waterkering bepaalt mee de inrichting <strong>en</strong> de sfeer van het<br />
kaai<strong>en</strong>gebied”, aldus Ko<strong>en</strong> Segher.<br />
Maar eerst dus de stabilisatiewerk<strong>en</strong>. Die beginn<strong>en</strong> ter hoogte<br />
van de stadswijk<strong>en</strong> Sint-Andries <strong>en</strong> Het Zuid. Hier werd op 6 juli<br />
2012 dan ook de symbolische eerste ste<strong>en</strong> gelegd. E<strong>en</strong> plechtig<br />
mom<strong>en</strong>t dat werd bijgewoond door minister-presid<strong>en</strong>t Kris<br />
Peeters <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal promin<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de stad Antwerp<strong>en</strong>.<br />
De stabilisatie gebeurt via e<strong>en</strong> combinatie van innovatieve<br />
techniek<strong>en</strong> die aan de hand van de opgedane ervaring steeds<br />
verder verfijnd zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> later stadium verhoogt<br />
m<strong>en</strong> de waterkering in die zones <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de kaai<strong>en</strong> verfraaid.<br />
De waterkering moet 2,25 meter bov<strong>en</strong> de ‘blauwe<br />
ste<strong>en</strong>’ uitstek<strong>en</strong>. Daarmee zal ze beantwoord<strong>en</strong> aan de veiligheidsnorm<strong>en</strong><br />
van het Sigmaplan.<br />
“Ook in andere projectfas<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de meest geavanceerde<br />
techniek<strong>en</strong> ingezet”, zegt Ko<strong>en</strong> Segher. “Op e<strong>en</strong> aantal locaties<br />
in de c<strong>en</strong>trumzones word<strong>en</strong> mobiele waterkering<strong>en</strong> geïnstalleerd.<br />
Die tred<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in werking bij overstromingsgevaar <strong>en</strong><br />
behoud<strong>en</strong> zo het fraaie uitzicht op de rivier. Nooit eerder werd<strong>en</strong><br />
er over zo’n lange afstand <strong>en</strong> in zulke omstandighed<strong>en</strong><br />
mobiele waterkering<strong>en</strong> aangelegd. Dat maakt het Antwerpse<br />
kaai<strong>en</strong>project uniek in de wereld.”<br />
Ter hoogte van de wijk<strong>en</strong> Sint-Andries <strong>en</strong> Het Zuid zal e<strong>en</strong><br />
vaste waterkering in de vorm van e<strong>en</strong> glooi<strong>en</strong>de gro<strong>en</strong>e dijk<br />
op e<strong>en</strong> aantal plaats<strong>en</strong> doorbrok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door draaipoort<strong>en</strong>,<br />
die <strong>en</strong>kel bij overstromingsgevaar geslot<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Zo behoud<strong>en</strong> de wijk<strong>en</strong> Sint-Andries <strong>en</strong> Het Zuid hun visuele<br />
connectie met de Schelde. Langs de kant van het water blijft<br />
de sfeer maritiem <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>ts georganiseerd word<strong>en</strong>.<br />
23 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Dijk<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong><br />
met baggerspecie<br />
In Vlass<strong>en</strong>broek (D<strong>en</strong>dermonde) komt straks e<strong>en</strong> overstromingsgebied met e<strong>en</strong> vindingrijk<br />
ontwerp. In het noordelijke deel van Vlass<strong>en</strong>broek wordt het twee keer per<br />
dag e<strong>en</strong> beetje eb <strong>en</strong> vloed. Het zuidelijke deel zal <strong>en</strong>kel bij extreem hoogwater onder<br />
water lop<strong>en</strong>. De compartim<strong>en</strong>teringsdijk, die beide zones van elkaar moet scheid<strong>en</strong>, is<br />
in volle opbouw. Voor de constructie gebruikt W&Z e<strong>en</strong> nieuwe techniek, met hergebruik<br />
van baggerspecie <strong>en</strong> minimale hinder voor de omgeving.<br />
Twee types overstromingsgebied<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in Vlass<strong>en</strong>broek<br />
gecombineerd. Elk deelgebied zal bijdrag<strong>en</strong> tot de veiligheid <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> specifiek soort natuur herberg<strong>en</strong>. Het noordelijke deel zal<br />
werk<strong>en</strong> als gecontroleerd overstromingsgebied met gereduceerd<br />
getij. Hier ontstaat getijd<strong>en</strong>natuur met slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong>. Het<br />
zuidelijke deel wordt e<strong>en</strong> gecontroleerd overstromingsgebied,<br />
met ruimte voor moerass<strong>en</strong> <strong>en</strong> elz<strong>en</strong>broekboss<strong>en</strong>. Hans De<br />
Preter van W&Z: “Getijd<strong>en</strong>natuur heeft de werking van eb <strong>en</strong><br />
vloed nodig. Daarom bouw<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> in- <strong>en</strong> uitwateringssluis<br />
in het noordelijke deel. Het wetland in het zuidelijke deel kan<br />
zich alle<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> in afwezigheid van getij. Daarom komt<br />
hier <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong> uitwateringssluis. Om beide del<strong>en</strong> van elkaar te<br />
scheid<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> we tuss<strong>en</strong> de twee deelgebied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> compartim<strong>en</strong>teringsdijk<br />
aan.”<br />
Die dijk scheidt weliswaar de twee deelgebied<strong>en</strong> van elkaar,<br />
maar het water kan er wel over strom<strong>en</strong> bij extreme weersomstandighed<strong>en</strong>,<br />
net als over de overloopdijk langs de Schelde. “Als<br />
de waterstand in het noordelijke deel te veel stijgt, fungeert de<br />
compartim<strong>en</strong>teringsdijk dus ook als overloopdijk naar het zuidelijke<br />
deelgebied. De waterberg<strong>en</strong>de functie van Vlass<strong>en</strong>broek<br />
is dus onder alle omstandighed<strong>en</strong> verzekerd.”<br />
Baggerwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dijk gecombineerd<br />
De belangrijkste grondstof voor de dijk is baggerspecie. Die is<br />
afkomstig van de baggerwerk<strong>en</strong> op de Schelde tuss<strong>en</strong> G<strong>en</strong>tbrugge<br />
<strong>en</strong> Melle. De baggerspecie wordt via het water aangevoerd,<br />
<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s via pijpleiding<strong>en</strong> aan land gepompt. Daar<br />
wordt die baggerspecie door de toevoeging van stabiliser<strong>en</strong>de<br />
toeslagstoff<strong>en</strong> verder geschikt gemaakt voor de bouw van de<br />
compartim<strong>en</strong>teringsdijk. E<strong>en</strong> manier van werk<strong>en</strong> die de omge-<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
In de winter vorm<strong>en</strong> de slikplat<strong>en</strong> aan ‘De Kramp’<br />
e<strong>en</strong> pleisterplaats voor vele watervogels.<br />
ving respecteert, volg<strong>en</strong>s Hans De Preter. “Deze nieuwe techniek<br />
veroorzaakt ge<strong>en</strong> extra vrachtverkeer in de omgeving. Zo is er<br />
minder hinder voor de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> blijft ook de milieu-impact<br />
van de operatie beperkt.” Doordat de dijk wordt opgetrokk<strong>en</strong><br />
uit hergebruikte baggerspecie hoev<strong>en</strong> er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> nieuwe<br />
grondstoff<strong>en</strong> aangeboord te word<strong>en</strong>. Het hergebruik van de<br />
baggerspecie is uiteraard volledig in overe<strong>en</strong>stemming met de<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 24
VLASSENBROEK EN WAL-ZWIJN<br />
milieuhygiënische voorschrift<strong>en</strong>. Europa steunt de operatie<br />
in het kader van het Europese project ‘Promoting Integrated<br />
Sedim<strong>en</strong>t Managem<strong>en</strong>t’ of PRISMA, dat zoekt naar betere <strong>en</strong><br />
ecologisch verantwoorde baggertechniek<strong>en</strong>.<br />
Bever te gast<br />
Qua natuur moet Vlass<strong>en</strong>broek op termijn nog waardevoller<br />
word<strong>en</strong> dan het nu al is, maakt Elias Verbanck van het ANB<br />
zich sterk: “Getijd<strong>en</strong>natuur <strong>en</strong> waardevolle wetlands zijn zeldzaam<br />
geword<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong>. De typische plant<strong>en</strong> <strong>en</strong> dier<strong>en</strong><br />
die in die gebied<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, kom<strong>en</strong> daardoor in de verdrukking.<br />
Gelukkig ker<strong>en</strong> sommige soort<strong>en</strong> schoorvoet<strong>en</strong>d terug.” De<br />
meest opmerkelijke bewoner van Vlass<strong>en</strong>broek is wellicht de<br />
bever. “Vraatspor<strong>en</strong> aan oude wilg<strong>en</strong> verrad<strong>en</strong> zijn comeback<br />
in Vlass<strong>en</strong>broek. Rec<strong>en</strong>t werd er zelfs e<strong>en</strong> beverjong gespot.<br />
Dat e<strong>en</strong> zoogdier van die omvang daar opnieuw voorkomt,<br />
wijst op het pot<strong>en</strong>tieel van dat gebied.”<br />
Voor wandelaars <strong>en</strong> fietsers wordt de omgeving rond Vlass<strong>en</strong>broek<br />
puur g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. Talloze jaagpad<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> er voor fiets- <strong>en</strong><br />
wandelplezier; observatiehutt<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitkijkpunt<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
prachtig uitzicht over het getijd<strong>en</strong>natuurgebied. Via knuppelpad<strong>en</strong><br />
zal het zelfs mogelijk zijn het gebied binn<strong>en</strong> te wandel<strong>en</strong>.<br />
Het naburige projectgebied Wal-Zwijn wordt e<strong>en</strong> gecontroleerd<br />
overstromingsgebied met e<strong>en</strong> invulling als wetland.<br />
Slimme baggertechniek<strong>en</strong> met PRISMA<br />
Europa subsidieert de werk<strong>en</strong> aan de compartim<strong>en</strong>teringsdijk<br />
in Vlass<strong>en</strong>broek in het kader van het Interreg IVA 2<br />
Zeeën-programma. Dat Europese programma stimuleert<br />
gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de kustgebied<strong>en</strong><br />
van vier lidstat<strong>en</strong>: Frankrijk (Nord-Pas-de-Calais),<br />
Engeland, België (Vlaander<strong>en</strong>) <strong>en</strong> Nederland (zuidelijk kustgebied).<br />
De sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> economische sam<strong>en</strong>hang<br />
tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebied<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hierdoor<br />
bevorderd. C<strong>en</strong>traal in het PRISMA-project staat integraal<br />
sedim<strong>en</strong>tbeheer. Sam<strong>en</strong> met internationale partners zoek<strong>en</strong><br />
we naar innovatieve method<strong>en</strong> voor bagger<strong>en</strong>, baggeropslag<br />
<strong>en</strong> hergebruik van baggerspecie. De innovatieve<br />
<strong>en</strong> geconsolideerde wijze van opbouw van de compartim<strong>en</strong>teringsdijk<br />
past perfect in dat project <strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet dan ook<br />
de steun van de Europese partners.<br />
De werking van dat gebied hangt nauw sam<strong>en</strong> met die van<br />
Vlass<strong>en</strong>broek. Om de meest extreme waterstand<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
opvang<strong>en</strong> loopt eerst Wal-Zwijn onder, daarna Vlass<strong>en</strong>broek.<br />
De werk<strong>en</strong> in Wal-Zwijn start<strong>en</strong> in de tweede helft van <strong>2013</strong>.<br />
Het Scheldedorpje Vlass<strong>en</strong>broek ligt<br />
in e<strong>en</strong> meander van de Schelde.<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
25 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
De Dijlemonding<br />
krijgt weer veerkracht<br />
De regio rond Mechel<strong>en</strong> <strong>en</strong> Willebroek is e<strong>en</strong> verzamelvat van heel wat<br />
water: Z<strong>en</strong>ne, Dijle <strong>en</strong> Nete vloei<strong>en</strong> er sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> zo de Rupel. Drie<br />
overstromingsgebied<strong>en</strong> rond de Dijlemonding moet<strong>en</strong> het gebied beter<br />
bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong>. Michiel Derycke van W&Z: “Vandaag<br />
moet<strong>en</strong> omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> nog ev<strong>en</strong> door de zure appel bijt<strong>en</strong>, maar straks is het<br />
hier veiliger én mooier won<strong>en</strong>.”<br />
Zones die gereserveerd word<strong>en</strong> als waterbuffer, zijn in het<br />
rivier<strong>en</strong>land ge<strong>en</strong> overbodige luxe. Bij stormtij, als e<strong>en</strong> springtij<br />
sam<strong>en</strong>valt met e<strong>en</strong> hevige storm op de Noordzee, bereikt het<br />
Dijlewater e<strong>en</strong> bedreig<strong>en</strong>d hoog peil, met in Willebroek <strong>en</strong><br />
Mechel<strong>en</strong> kans op overstroming<strong>en</strong>. Ook de hoge afvoer van neerslag<br />
uit de bov<strong>en</strong>stroomse gebied<strong>en</strong> draagt daartoe bij. Door de<br />
klimaatwijziging neemt het risico op overstroming<strong>en</strong> nog toe.<br />
Overstromingsgebied<strong>en</strong> op de sam<strong>en</strong>vloeiing van drie rivier<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> ervoor zorg<strong>en</strong> dat de inwoners van Mechel<strong>en</strong>, Willebroek<br />
<strong>en</strong> de omligg<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> natte voet<strong>en</strong> meer krijg<strong>en</strong>.<br />
Twee van de drie zijn in aanbouw.<br />
Veiligheid met e<strong>en</strong> plus<br />
Het overstromingsgebied Grote Vijver, 100 hectare groot, is het<br />
verst gevorderd. Grote Vijver moet vooral teg<strong>en</strong> wateroverlast<br />
bescherm<strong>en</strong>, maar vervult ook andere functies. Zo zal alle<strong>en</strong> het<br />
zuidelijke deel van de vijver bij extreem stormtij onder water staan;<br />
de rest van het jaar kunn<strong>en</strong> waterskiërs er hun gang gaan. In het<br />
noordelijke deel stroomt twee keer per dag e<strong>en</strong> beetje rivierwater<br />
binn<strong>en</strong>. Dat is ideaal voor de ontwikkeling van getijd<strong>en</strong>natuur.<br />
Veiligheid, natuur <strong>en</strong> recreatie: die drievoudige functie spreekt ook<br />
uit de werk<strong>en</strong> die W&Z mom<strong>en</strong>teel uitvoert. Michiel Derycke<br />
van W&Z: “Rondom het gebied legg<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> ringdijk aan. Die<br />
moet het achterland bescherm<strong>en</strong> als het overstromingsgebied in<br />
werking treedt. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de fase bouw<strong>en</strong> we de noordelijke<br />
ringdijk, daarna word<strong>en</strong> hierin de uitwateringssluiz<strong>en</strong> geplaatst.<br />
Die regel<strong>en</strong> het spel van eb <strong>en</strong> vloed <strong>en</strong> do<strong>en</strong> zo unieke zoetwaterslikk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> -schorr<strong>en</strong> ontstaan. Andere werk<strong>en</strong> staan in het<br />
tek<strong>en</strong> van de recreatie. Zo installer<strong>en</strong> we dit jaar nieuwe drijv<strong>en</strong>de<br />
steigers in het zuidelijke deel voor de waterskiërs. De Mechelse<br />
Waterski Klub verhuist naar het zuid<strong>en</strong> van de vijver <strong>en</strong> wordt daar<br />
mooi ingebed in het gro<strong>en</strong>e landschap.”<br />
© W&Z<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 26<br />
Het overstromingsgebied Z<strong>en</strong>negat<br />
zorgt niet alle<strong>en</strong> voor veiligheid, ook ontstaat er<br />
nieuwe natuur in de vorm van slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong>.<br />
© Vilda - Yves Adams
DIJLEMONDING<br />
In het voorjaar van<br />
2012 startt<strong>en</strong> in het<br />
Z<strong>en</strong>negat de werk<strong>en</strong><br />
om de veiligheid te<br />
verhog<strong>en</strong> én de waardevolle<br />
getijd<strong>en</strong>natuur<br />
te herstell<strong>en</strong>.<br />
© W&Z<br />
Werk<strong>en</strong> aan de dijk<br />
Ook in het overstromingsgebied Z<strong>en</strong>negat zijn er werk<strong>en</strong> aan de<br />
gang. Dat gebied krijgt e<strong>en</strong> gereduceerd getij, net zoals het noordelijke<br />
deel van Grote Vijver. “In de dijk van de Dijle is e<strong>en</strong> uitwateringssluis<br />
geïnstalleerd voor de afwatering van de kanaalgracht<br />
<strong>en</strong> de overstort van het rioleringsstelsel van de wijk t<strong>en</strong> zuid<strong>en</strong> van<br />
het overstromingsgebied. Nadi<strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong> we ook het jaagpad<br />
over de sluis, zodat wandelaars <strong>en</strong> fietsers de dijk weer kunn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>.”<br />
Later in het voorjaar start<strong>en</strong> de werkzaamhed<strong>en</strong> aan de ringdijk.<br />
Die fase zal tot eind <strong>2013</strong> dur<strong>en</strong>. In 2014 verplaats<strong>en</strong> de werk<strong>en</strong><br />
zich dan opnieuw naar de Dijledijk.<br />
Het zuid<strong>en</strong> van Grote Vijver <strong>en</strong> het Z<strong>en</strong>negat word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
jar<strong>en</strong> waardevolle zoetwaterschorr<strong>en</strong>. Ko<strong>en</strong> Deheegher van<br />
het ANB: “De getijd<strong>en</strong>werking zorgt op termijn voor aanslibbing <strong>en</strong><br />
erosie. Daardoor ontstaan steile <strong>en</strong> diepe geul<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> veranderlijk<br />
landschap met ruigt<strong>en</strong>, rietveld<strong>en</strong> <strong>en</strong> vloedboss<strong>en</strong>. In het voorjaar<br />
bloei<strong>en</strong> spindotterbloem<strong>en</strong>. Riet- <strong>en</strong> moerasvogels kom<strong>en</strong> er<br />
schuil<strong>en</strong> <strong>en</strong> broed<strong>en</strong>.”<br />
Fietsweb rond Mechel<strong>en</strong><br />
De streek rond de Dijlemonding <strong>en</strong> het Z<strong>en</strong>negat ligt in<br />
het oog van de Antwerpse <strong>en</strong> Vlaams-Brabantse wandel<strong>en</strong><br />
fietsrout<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. De jaagpad<strong>en</strong> langs de Rupel,<br />
Dijle, Z<strong>en</strong>ne <strong>en</strong> het kanaal Leuv<strong>en</strong>-Dijle word<strong>en</strong> vandaag<br />
al druk gebruikt. Vanuit Rumst, <strong>en</strong> zelfs vanuit Willebroek<br />
<strong>en</strong> Boom, trapp<strong>en</strong> fietsers naar Mechel<strong>en</strong>. Met twee nieuwe<br />
fietsbrugg<strong>en</strong> wordt de regio voor fietsers nog aantrekkelijker.<br />
Kevin Polfliet van W&Z: “Het Z<strong>en</strong>negat is nu niet<br />
goed bereikbaar voor wandelaars <strong>en</strong> fietsers. Nadat de<br />
sluisdeur<strong>en</strong> om veiligheidsred<strong>en</strong><strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>,<br />
was er tot voor kort <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong> vlott<strong>en</strong>de brug om het<br />
kanaal over te stek<strong>en</strong>. En dat alle<strong>en</strong> via e<strong>en</strong> omweg van<br />
drie kilometer. In de zomer van 2012 huldigd<strong>en</strong> we sam<strong>en</strong><br />
met de stad Mechel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe stal<strong>en</strong> fietsbrug<br />
over de Z<strong>en</strong>ne in. Binn<strong>en</strong>kort kunn<strong>en</strong> toerist<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong><br />
nieuwe beweegbare fietsbrug over het kanaal Leuv<strong>en</strong>-<br />
Dijle gebruik<strong>en</strong>.”<br />
In het derde projectgebied rond de Dijlemonding, Ti<strong>en</strong> Vier<strong>en</strong>del<strong>en</strong>,<br />
zijn de werk<strong>en</strong> nog niet begonn<strong>en</strong>. Wel zal W&Z in de omgeving<br />
e<strong>en</strong> nieuwe h<strong>en</strong>gelvijver grav<strong>en</strong> voor de verhuizing van de<br />
Cartelvissers. Op termijn komt daar e<strong>en</strong> overstromingsgebied van<br />
37 hectare, dat <strong>en</strong>kel bij stormtij onder water zal staan.<br />
In het deelproject Grote Vijver werd na de<br />
winter van 2012 gestart met de aanleg<br />
van nieuwe drijv<strong>en</strong>de steigers.<br />
© W&Z<br />
© W&Z<br />
27 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
E<strong>en</strong> integraal plan<br />
voor de Schelde<br />
in het G<strong>en</strong>tse<br />
Studies wijz<strong>en</strong> uit dat de regio rond G<strong>en</strong>t vandaag nog onvoldo<strong>en</strong>de beschermd<br />
is teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> integraal plan voor de Scheldevallei tuss<strong>en</strong> G<strong>en</strong>tbrugge<br />
<strong>en</strong> Wetter<strong>en</strong> moet daar verandering in br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Michaël De Beukelaer-<br />
Dossche van W&Z: “Na dertig jaar komt er e<strong>en</strong> totaaloplossing voor dat traject<br />
van de Bov<strong>en</strong>-Zeeschelde: naast bescherming teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> ook<br />
recreatie <strong>en</strong> pleziervaart e<strong>en</strong> plaats.”<br />
© Binn<strong>en</strong>vaart<br />
Voor pleziervaarders is binn<strong>en</strong>kort de weg vrij tot Portus Ganda <strong>en</strong> de mooie G<strong>en</strong>tse binn<strong>en</strong>water<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> dichtgeslibde rivier, hoge natuurwaard<strong>en</strong>, frequ<strong>en</strong>te wateroverlast,<br />
maar ook troev<strong>en</strong> voor pleziervaart, wandelaars <strong>en</strong> fietsers,<br />
e<strong>en</strong> waardevol landschap, historisch erfgoed … In de vallei<br />
van de Zeeschelde in het G<strong>en</strong>tse kom<strong>en</strong> heel wat uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
troev<strong>en</strong> bij elkaar. De herinrichting van dat Scheldetraject wordt<br />
het best in één keer aangepakt, met oog voor álle problem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kans<strong>en</strong>, red<strong>en</strong>eerde W&Z. Michaël De Beukelaer-Dossche van<br />
W&Z: “We hebb<strong>en</strong> één totaalplan klaar, dat het vroegere Sigmaproject<br />
Bast<strong>en</strong>akkers <strong>en</strong> het integrale plan voor de Zeeschelde<br />
tuss<strong>en</strong> G<strong>en</strong>tbrugge <strong>en</strong> Melle sam<strong>en</strong>voegt. De hoofdbekommernis:<br />
de bevolking bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong> <strong>en</strong> pleziervaart<br />
weer mogelijk mak<strong>en</strong>. Ons project mikt ook op heel wat<br />
andere functies, zoals recreatie.”<br />
Nieuwe sluis krijgt dubbele rol<br />
Veiligheid vormt de hoofdmoot van het project; die komt tot<br />
stand door twee ingrep<strong>en</strong>. “In Heusd<strong>en</strong> plann<strong>en</strong> we de bouw van<br />
e<strong>en</strong> nieuwe sluis. Die zal als waterkering funger<strong>en</strong>. Het probleem<br />
van aanzanding wordt daardoor eindelijk opgelost. Het risico op<br />
overstroming<strong>en</strong> in het G<strong>en</strong>tse neemt dan sterk af. Verder stroomopwaarts,<br />
in het gebied Bast<strong>en</strong>akkers in Wetter<strong>en</strong>, komt e<strong>en</strong><br />
gecontroleerd overstromingsgebied. Bast<strong>en</strong>akkers zal bij hevige<br />
reg<strong>en</strong>val overtollig water berg<strong>en</strong>.”<br />
De sluis in Heusd<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t niet alle<strong>en</strong> de waterbeheersing, maar<br />
ook de pleziervaart. “De sluis zal in beide richting<strong>en</strong> plezier- <strong>en</strong><br />
passagiersbot<strong>en</strong> versass<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het pand G<strong>en</strong>tbrugge-Heus-<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 28
BASTENAKKERS-HAM EN<br />
ZEESCHELDE GENTBRUGGE-MELLE<br />
d<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Zeeschelde. Pleziervaarders hebb<strong>en</strong> zo de vrije baan<br />
tot Portus Ganda <strong>en</strong> de mooie G<strong>en</strong>tse binn<strong>en</strong>water<strong>en</strong>. Voor het<br />
toerisme aan het water zal de regio nog attractiever word<strong>en</strong>.”<br />
Gro<strong>en</strong>pool<br />
Na de aanleg van de sluis zull<strong>en</strong> de opwaartse slikk<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong>.<br />
Dat maakt dat ook het knijt<strong>en</strong>probleem, dat plaatselijk voor hinder<br />
zorgde, definitief uit de wereld wordt geholp<strong>en</strong>.<br />
Ook de natuur krijgt aandacht in het totaalplan. Dat is belangrijk,<br />
want het gebied ligt midd<strong>en</strong> in de G<strong>en</strong>tse gro<strong>en</strong>pool G<strong>en</strong>tbrugse<br />
Meers<strong>en</strong> <strong>en</strong> Damvallei. Waar nu getijd<strong>en</strong>natuur is, komt straks<br />
waardevolle riviernatuur met plas- <strong>en</strong> drasoevers <strong>en</strong> rietkrag<strong>en</strong>.<br />
De voormalige zandwinningsput van Melle én het overstromingsgebied<br />
Ham in Wetter<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inrichting op maat van<br />
nieuwe getijd<strong>en</strong>natuur. Binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> hier slikk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> schorr<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>.<br />
Het integrale plan rond de G<strong>en</strong>tse Schelde kwam tot stand na<br />
jar<strong>en</strong>lang overleg binn<strong>en</strong> het Bekk<strong>en</strong>bestuur B<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>-Schelde.<br />
Diverse instanties werd<strong>en</strong> bij de opmaak betrokk<strong>en</strong>: lokale overhed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Vlaamse administraties, maar ook natuurorganisaties,<br />
landbouworganisaties, pleziervaartorganisaties <strong>en</strong> toeristische<br />
actor<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de dertig dag<strong>en</strong> lag e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisgevingsnota<br />
over het milieueffect<strong>en</strong>rapport ter inzage. Het publiek kreeg de<br />
kans hierop adviez<strong>en</strong> <strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> te formuler<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> team<br />
van MER-deskundig<strong>en</strong> is ondertuss<strong>en</strong> gestart met het milieueffect<strong>en</strong>onderzoek.<br />
Bast<strong>en</strong>akkers wordt e<strong>en</strong> overstromingsgebied,<br />
maar de landbouwfunctie blijft behoud<strong>en</strong>.<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
De dijk<strong>en</strong> in Bast<strong>en</strong>akkers kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong>stdo<strong>en</strong> als<br />
uitzichtpunt over het gebied langs de fietsroute<br />
van het knooppunt<strong>en</strong>netwerk.<br />
29 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Sigmaplan herstelt straks<br />
ook de zijrivier<strong>en</strong><br />
In de provincies Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Vlaams-Brabant staat e<strong>en</strong> reeks<br />
nieuwe Sigmaproject<strong>en</strong> op stapel. Het decor voor die nieuwe<br />
lichting: de vallei<strong>en</strong> van de Bov<strong>en</strong>-Dijle, Grote Nete <strong>en</strong> Demer.<br />
Dit jaar nog nem<strong>en</strong> MER-deskundig<strong>en</strong> de milieueffect<strong>en</strong> in de<br />
drie projectgebied<strong>en</strong> onder de loep.<br />
De Bov<strong>en</strong>-Dijle, Grote Nete <strong>en</strong> Demer hebb<strong>en</strong> veel geme<strong>en</strong>. Vanuit<br />
hun bov<strong>en</strong>loop krijg<strong>en</strong> die rivier<strong>en</strong> vaak veel water te slikk<strong>en</strong>,<br />
bij langdurige reg<strong>en</strong>bui<strong>en</strong> of smelt<strong>en</strong>de sneeuw. Dat water rak<strong>en</strong><br />
ze op natuurlijke wijze niet meer kwijt. Door m<strong>en</strong>selijke ingrep<strong>en</strong>,<br />
zoals indijking<strong>en</strong>, kanalisering, het afsnijd<strong>en</strong> van rivierbocht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
woningbouw, is de speelruimte van de rivier immers danig geslonk<strong>en</strong>.<br />
Dat zorgt geregeld voor wateroverlast in die valleigebied<strong>en</strong>.<br />
Om de vallei van de Bov<strong>en</strong>-Dijle beter te bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
wateroverlast kom<strong>en</strong> er tuss<strong>en</strong> Werchter <strong>en</strong> Mechel<strong>en</strong> twee<br />
gecontroleerde overstromingsgebied<strong>en</strong> (GOG’s) bij. Beide gebied<strong>en</strong><br />
krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoofdrol in het overstromingsbeheer voor de<br />
regio. Maart<strong>en</strong> Jans van W&Z: “Het GOG Rijm<strong>en</strong>am zal e<strong>en</strong>maal<br />
in de ti<strong>en</strong> jaar onder water staan, het GOG Hollak<strong>en</strong>-Hoogdonk<br />
e<strong>en</strong>maal in de vijf jaar. Jaarlijks is er e<strong>en</strong> kans van respectievelijk<br />
10 <strong>en</strong> 20 proc<strong>en</strong>t dat dat gebeurt.” Het grootste deel van de tijd<br />
kunn<strong>en</strong> die gebied<strong>en</strong> dus nog e<strong>en</strong> andere functie vervull<strong>en</strong>. “We<br />
gebruik<strong>en</strong> de ruimte twee keer. In het GOG Rijm<strong>en</strong>am <strong>en</strong> het deel<br />
van Hollak<strong>en</strong>-Hoogdonk op het grondgebied van Haacht blijft<br />
landbouwactiviteit mogelijk.”<br />
Beemd<strong>en</strong><br />
Rond de Bov<strong>en</strong>-Dijle wordt het al natte natuur – wetland – wat<br />
de klok slaat. Op termijn zull<strong>en</strong> de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hier kunn<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> van mooie, bloemrijke grasland<strong>en</strong>. Als kers op de taart<br />
wordt ook het gebied Pikhak<strong>en</strong> in Rijm<strong>en</strong>am omgetoverd tot nat<br />
natuurgebied. In het zuidelijke deel kom<strong>en</strong> er grasland<strong>en</strong>, met afwissel<strong>en</strong>d<br />
houtkant<strong>en</strong>, struwel<strong>en</strong>, zom<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruigt<strong>en</strong>. Het noordelijke<br />
deel, teg<strong>en</strong> de Dijle aan, wordt e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> landschap.<br />
De herinrichting van de Demervallei zorgt<br />
voor minder waterell<strong>en</strong>de, meer natuur <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
sterkere streekid<strong>en</strong>titeit.<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 30
GROTE NETE, DEMERVALLEI<br />
EN BOVENDIJLE<br />
De Grote Nete aan het kasteel van Ramay.<br />
Naast de veiligheids- <strong>en</strong> natuurmaatregel<strong>en</strong><br />
komt er natuurgerichte recreatie langs weiland<strong>en</strong>,<br />
bezaaid met kastel<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoevewinkels.<br />
Ko<strong>en</strong> Deheegher van het ANB: “Het Dijleland in Bonheid<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Haacht krijgt er maar liefst 70 hectare nat natuurgebied bij. De<br />
vroegere beemd<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> hier weer opbloei<strong>en</strong>. Door ze op e<strong>en</strong><br />
specifieke manier te maai<strong>en</strong> gaan we de zeldzame pimpernelgrasland<strong>en</strong><br />
uitbreid<strong>en</strong>.”<br />
Waterbuffers<br />
Nog meer naar het oost<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> de vallei<strong>en</strong> van de Grote Nete <strong>en</strong><br />
Demer. Allebei zijn het reg<strong>en</strong>rivier<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>merkt<br />
door e<strong>en</strong> hoog debiet tijd<strong>en</strong>s natte periodes <strong>en</strong> weinig waterdoorstroming<br />
tijd<strong>en</strong>s droge periodes. De overstromingsrisico’s zijn<br />
in die vallei<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk. Daarnaast heeft de natuur er geregeld<br />
last van verdroging door e<strong>en</strong> daling van de grondwatertafel. Die<br />
is het gevolg van e<strong>en</strong> peilverlaging van de Grote Nete <strong>en</strong> de Demer.<br />
De verdroging wordt nog versterkt doordat de bodem zijn<br />
sponsfunctie niet meer goed kan vervull<strong>en</strong>. Dat komt doordat<br />
grote oppervlakt<strong>en</strong> verhard zijn <strong>en</strong> het water minder goed in de<br />
ondergrond dringt. Bijzondere Europees beschermde natuurlijke<br />
habitats word<strong>en</strong> daardoor bedreigd.<br />
In beide vallei<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> het ANB alles in het werk om<br />
de waterveiligheid <strong>en</strong> de natuurlijke balans zo goed mogelijk te<br />
herstell<strong>en</strong>. In de Vallei van de Grote Nete wordt het valleigebied<br />
ingezet om voor extra buffering te zorg<strong>en</strong>. Maart<strong>en</strong> Jans: “Op drie<br />
welgekoz<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> we gecontroleerde waterbuffergebied<strong>en</strong><br />
in. Voor elk van die gebied<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> we de dijk opwaarts<br />
lager. Bij hoge waterstand<strong>en</strong> kan het water van de Grote Nete<br />
daarover strom<strong>en</strong>, in het gecontroleerde waterbuffergebied. E<strong>en</strong><br />
nieuwe beschermingsdijk beschermt het achterland. Zo ontstaat<br />
e<strong>en</strong> gecontroleerd waterbuffergebied, dat bij hevige neerslag het<br />
overtollige water opslaat. Via e<strong>en</strong> uitwateringsconstructie vloeit<br />
het water weer richting Grote Nete, zodra het peil daar zakt.”<br />
Souplesse<br />
In beide vallei<strong>en</strong> zal op bepaalde plekk<strong>en</strong> het winterbed hersteld<br />
word<strong>en</strong>. Ook e<strong>en</strong> aantal natuurlijke bocht<strong>en</strong> van de rivier wordt<br />
opnieuw aangetakt. Zo krijg<strong>en</strong> de rivier<strong>en</strong> hun natuurlijke souplesse<br />
<strong>en</strong> bergingscapaciteit terug. Door drempels aan te legg<strong>en</strong><br />
in de bedding van de rivier<strong>en</strong> stijgt het lage waterpeil <strong>en</strong> ook het<br />
grondwater. Zo kan de natte natuur zich stukje bij beetje herstell<strong>en</strong>.<br />
Heel zeldzame natuurtypes, zoals rietland <strong>en</strong> ruigt<strong>en</strong> met<br />
moerasspirea, zull<strong>en</strong> zich veel beter kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>. “Het<br />
realiser<strong>en</strong> van dat soort natuur in Vlaander<strong>en</strong> is belangrijk om ze<br />
er in heel Europa bov<strong>en</strong>op te help<strong>en</strong>”, zegt Ko<strong>en</strong> Deheegher. “Zo<br />
hop<strong>en</strong> we dat hier op termijn leefbare populaties ontstaan van de<br />
roerdomp, porseleinho<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwartelkoning.”<br />
Milieu-impact<br />
Wat is de stand van zak<strong>en</strong> in de drie Sigmagebied<strong>en</strong> In <strong>2013</strong><br />
word<strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> op het milieu in kaart gebracht. Eerst ligg<strong>en</strong><br />
de k<strong>en</strong>nisgevingsnota’s ter inzage bij de geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong> in<br />
het projectgebied. Alle actor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> of suggesties<br />
formuler<strong>en</strong>. Die inspraak levert bruikbare ideeën op om het<br />
milieueffect<strong>en</strong>onderzoek te verbeter<strong>en</strong> of te vervolledig<strong>en</strong>.<br />
In de Sigmaproject<strong>en</strong> Bov<strong>en</strong>dijle <strong>en</strong> Grote Nete gaat het over e<strong>en</strong><br />
plan-MER. De kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> wacht die twee gebied<strong>en</strong> nog het<br />
gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP). Dat is nodig om de<br />
bestemming van de projectgebied<strong>en</strong> te wijzig<strong>en</strong>. Als de nodige<br />
vergunning<strong>en</strong> zijn afgeleverd, kunn<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> het ANB aan de<br />
veiligheid <strong>en</strong> natuur beginn<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>.<br />
Het project in de Demervallei verkeert nog in e<strong>en</strong> vroeger stadium.<br />
Daar moet<strong>en</strong> de projectcontour<strong>en</strong> eerst nog word<strong>en</strong><br />
afgebak<strong>en</strong>d. Via e<strong>en</strong> plan-MER wordt nu bestudeerd waar welke<br />
maatregel<strong>en</strong> zinvol zijn. Op basis van die onderzoek<strong>en</strong> zal<br />
de Vlaamse Regering sam<strong>en</strong> met de andere overhed<strong>en</strong> haar<br />
voorkeurssc<strong>en</strong>ario kiez<strong>en</strong> om de contour<strong>en</strong> uit te zett<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
inrichtingsplan. Gelijktijdig met het plan-MER wordt ook e<strong>en</strong><br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong>-bat<strong>en</strong>analyse (MKBA) opgemaakt, die<br />
de voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de sc<strong>en</strong>ario’s onderzoekt.<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
De Dijlevallei in Hollak<strong>en</strong>-Hoogdonk. In e<strong>en</strong> deel blijft landbouw<br />
mogelijk; e<strong>en</strong> ander deel wordt ingericht op maat van de natuur.<br />
31 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
NETE EN KLEINE NETE<br />
Bijkom<strong>en</strong>d onderzoek<br />
in de Vallei van de Nete <strong>en</strong> Kleine Nete<br />
In de Vallei van de Nete <strong>en</strong> Kleine Nete werd<strong>en</strong> in het kader van het oorspronkelijke<br />
Sigmaplan al dijk<strong>en</strong> verhoogd <strong>en</strong> overstromingsgebied<strong>en</strong><br />
aangelegd om wateroverlast teg<strong>en</strong> te gaan. Voor twee projectgebied<strong>en</strong><br />
wordt nu e<strong>en</strong> nieuw concept uitgedokterd. Het doel: de veiligheid verder<br />
opvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> de biodiversiteit rond de Nete herstell<strong>en</strong>. De afbak<strong>en</strong>ing van<br />
de gebied<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> proces van wikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> weg<strong>en</strong>. Ko<strong>en</strong> Segher van W&Z:<br />
“We onderzoek<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de gebied<strong>en</strong> om de veiligheid én natuur te<br />
waarborg<strong>en</strong>, mét respect voor de landbouw.”<br />
De geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rond de Nete <strong>en</strong> Kleine Nete beter bescherm<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> overstroming<strong>en</strong> <strong>en</strong> de overlevingskans<strong>en</strong> van de natte riviernatuur<br />
verbeter<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> ketting van gebied<strong>en</strong> rond de Nete<br />
<strong>en</strong> Kleine Nete moet daarvoor zorg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> eerste zone, B<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>-<br />
Nete, ligt op het grondgebied van Lier <strong>en</strong> Duffel, <strong>en</strong> omvat de<br />
Anderstadt-gebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Polder van Lier. Hier word<strong>en</strong> valleigebied<strong>en</strong><br />
zo ingericht dat ze het water gecontroleerd kunn<strong>en</strong><br />
opslaan. Ook zeldzame soort<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> er beschutting vind<strong>en</strong>,<br />
zoals de fint. Die kwetsbare vissoort komt in Vlaander<strong>en</strong> niet meer<br />
voor in de Schelde.<br />
Roerdomp<br />
E<strong>en</strong> tweede brandpunt van het project is het gebied Var<strong>en</strong>heuvel-Abroek.<br />
Dat ligt op het grondgebied van Grobb<strong>en</strong>donk,<br />
Zandhov<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nijl<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zou de roerdomp opnieuw<br />
naar de Vallei van de Nete kunn<strong>en</strong> lokk<strong>en</strong>. Maar omdat de natuurontwikkeling<br />
<strong>en</strong>orme gevolg<strong>en</strong> zou hebb<strong>en</strong> voor de landbouwactiviteit<strong>en</strong><br />
in het gebied, bestuder<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> het ANB<br />
nu ook e<strong>en</strong> reeks alternatieve locaties. E<strong>en</strong> uitgebreid zoekgebied<br />
rond de B<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>-Nete, Kleine Nete <strong>en</strong> Grote Nete wordt<br />
onder de loep g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
drie nieuwe valleigebied<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de zomer<br />
van <strong>2013</strong> verwacht.”<br />
Inrichtingsplann<strong>en</strong><br />
Het overleg over de plann<strong>en</strong> voor de inrichting van de zone<br />
B<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>-Nete <strong>en</strong> het overige deel van Var<strong>en</strong>heuvel-Abroek loopt<br />
intuss<strong>en</strong>. “In sam<strong>en</strong>spraak met geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong>, natuurver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>,<br />
landbouworganisaties, toeristische di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> Vlaamse<br />
administraties bestuder<strong>en</strong> we de projectgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inrichting<br />
van de gebied<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> proces van lange adem, dat moet leid<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> geslaagd veiligheids- <strong>en</strong> natuurproject in e<strong>en</strong> leefbare<br />
omgeving. Om de uitvoering van de project<strong>en</strong> op elkaar af te<br />
stemm<strong>en</strong>, stelde de Vlaamse Regering gouverneur Cathy Berx<br />
aan als procesbegeleider”, besluit Ko<strong>en</strong> Segher.<br />
Anderstadt (Lier) wordt zo ingericht dat het<br />
water er gecontroleerd kan word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong>.<br />
Ko<strong>en</strong> Segher van W&Z: “Eerst verk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> we de Vallei van de<br />
Kleine Nete tuss<strong>en</strong> Var<strong>en</strong>heuvel-Abroek <strong>en</strong> Lier. Dat gebied bood<br />
echter niet g<strong>en</strong>oeg kans<strong>en</strong> om de doel<strong>en</strong> op het vlak van veiligheid<br />
én natuur te behal<strong>en</strong>. Om de meest optimale mix tuss<strong>en</strong><br />
veiligheid, natuur <strong>en</strong> landbouw te vind<strong>en</strong>, onderzoek<strong>en</strong> we nu<br />
© Vilda - Yves Adams<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 32
STAND VAN ZAKEN<br />
“Gedrag<strong>en</strong> project<strong>en</strong><br />
realiseer je niet alle<strong>en</strong>”<br />
Dat de project<strong>en</strong> van het Sigmaplan e<strong>en</strong> ruimtelijke impact hebb<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong><br />
op<strong>en</strong> deur. Maar in e<strong>en</strong> druk gebruikt gebied als Vlaander<strong>en</strong> is ruimte nu<br />
net e<strong>en</strong> schaars goed, met veel belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>. Om het<br />
Sigmaplan op e<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> manier uit te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te begeleid<strong>en</strong> werd<br />
e<strong>en</strong> heel eig<strong>en</strong> proces- <strong>en</strong> projectstructuur uitgetek<strong>en</strong>d. Sector<strong>en</strong> zoals<br />
landbouw, natuur <strong>en</strong> recreatie zijn daarin belangrijke gesprekspartners. Ook<br />
de bewoners van de Sigmageme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vroeg stadium<br />
uitg<strong>en</strong>odigd om de plann<strong>en</strong> voor hun leefomgeving in te kijk<strong>en</strong>.<br />
Het Sigmaplan is e<strong>en</strong> omvangrijk project<br />
waar verschill<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong> bij betrokk<strong>en</strong><br />
zijn: waterbeheerders <strong>en</strong> -gebruikers, lokale<br />
overhed<strong>en</strong>, natuurver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>, landbouwers,<br />
plaatselijke bedrijv<strong>en</strong>, de recreatiesector<br />
… Niet alle<strong>en</strong> op Vlaams niveau, maar<br />
ook op lokaal vlak investeert de waterwegbeheerder<br />
in constructief overleg met al<br />
die partij<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> logische keuze, want op<br />
eig<strong>en</strong> houtje e<strong>en</strong> infrastructuurproject realiser<strong>en</strong><br />
is niet meer van deze tijd, me<strong>en</strong>t<br />
Caroli<strong>en</strong> Peelaerts van W&Z. “De druk op<br />
de op<strong>en</strong> ruimte in Vlaander<strong>en</strong> is groot. Om in<br />
die context gedrag<strong>en</strong> project<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
realiser<strong>en</strong>, is het belangrijk dat de neuz<strong>en</strong><br />
in dezelfde richting wijz<strong>en</strong>. Int<strong>en</strong>s wikk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> weg<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de ontwerpfase vraagt in<br />
eerste instantie misschi<strong>en</strong> meer tijd, maar<br />
In de infokeet van de Cluster Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> geleide groep<strong>en</strong> straks<br />
heel wat informatie meepikk<strong>en</strong> over dat omvangrijke natuur- <strong>en</strong> veiligheidsproject.<br />
vitrinekast<br />
k<strong>en</strong>niswiel<br />
voelbak<br />
kaart gebied<br />
overstromingstafel<br />
zitgedeelte<br />
projectiescherm<br />
die verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> we dubbel <strong>en</strong> dik terug in e<strong>en</strong><br />
latere fase. Duurzame partnerschapp<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
ook tijd<strong>en</strong>s de uitvoering van de werk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bij het beheer van de gebied<strong>en</strong> overeind,<br />
<strong>en</strong> dat helpt het project vooruit.”<br />
Overlegstructuur<br />
op twee niveaus<br />
Om uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevoelighed<strong>en</strong> bespreekbaar<br />
te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo te bouw<strong>en</strong> aan<br />
e<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> project, kreeg het Sigmaplan<br />
e<strong>en</strong> heel eig<strong>en</strong> project- <strong>en</strong> processtructuur<br />
aangemet<strong>en</strong>. Die werkt op twee niveaus.<br />
Op het overkoepel<strong>en</strong>de niveau, dat is het<br />
niveau waarin de Vlaamse beleidsmakers <strong>en</strong><br />
de belang<strong>en</strong>organisaties op Vlaams niveau<br />
verteg<strong>en</strong>woordigd zijn, zijn de globale principes<br />
voor alle Sigmagebied<strong>en</strong> vastgelegd.<br />
Op dat niveau wordt ook teruggekoppeld<br />
over de uitwerking <strong>en</strong> de stand van zak<strong>en</strong><br />
van de verschill<strong>en</strong>de project<strong>en</strong>. De concrete<br />
afsprak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> vorm in thematische werkgroep<strong>en</strong>.<br />
Daarin zetel<strong>en</strong> de belang<strong>en</strong>organisaties<br />
op Vlaams niveau, zoals landbouw- <strong>en</strong><br />
natuurorganisaties, toeristische di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>de federaties, d<strong>en</strong>k maar aan h<strong>en</strong>gelclubs,<br />
jagers of eig<strong>en</strong>aars van week<strong>en</strong>dverblijv<strong>en</strong>.<br />
© Art+design<br />
33 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
E<strong>en</strong> educatief leerpad loodst kinder<strong>en</strong><br />
door het Lipp<strong>en</strong>broek.<br />
Voor elk Sigmaproject wordt ook e<strong>en</strong> overlegstructuur<br />
ingesteld op projectniveau. Die<br />
’projectmatige werkgroep’ bestaat uit e<strong>en</strong><br />
verteg<strong>en</strong>woordiging van de geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong>,<br />
de provincie, <strong>en</strong> ook de belangrijkste<br />
lokale actor<strong>en</strong>, zoals polderbestur<strong>en</strong>. Om<br />
specifieke thema’s te besprek<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
thematische subwerkgroep<strong>en</strong> opgericht.<br />
Daarin zetel<strong>en</strong>, naast de lokale overhed<strong>en</strong>,<br />
ook lokale ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong> zijn<br />
bij dat thema. Geregeld wordt ook bilateraal<br />
overleg georganiseerd met één partner om<br />
knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> kans<strong>en</strong> te besprek<strong>en</strong>.<br />
Infomarkt<br />
Niet alle<strong>en</strong> lokale beleidsmakers <strong>en</strong> het midd<strong>en</strong>veld<br />
krijg<strong>en</strong> hun zeg in het Sigmaplan,<br />
ook omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> staan op de eerste rij.<br />
Ingrijp<strong>en</strong> in de leefomgeving van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> is<br />
altijd delicaat, zegt Caroli<strong>en</strong> Peelaerts: “M<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
zitt<strong>en</strong> vaak met vrag<strong>en</strong>. Wat is de impact<br />
op mijn woonomgeving Zull<strong>en</strong> de werk<strong>en</strong><br />
veel hinder veroorzak<strong>en</strong> Hoelang zal alles<br />
dur<strong>en</strong> Al vroeg in het proces word<strong>en</strong> de<br />
betrokk<strong>en</strong> burgers geïnformeerd over de<br />
plann<strong>en</strong>. Op vastgestelde mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de<br />
Ook omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgebreid geïnformeerd,<br />
<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> de kans suggesties te formuler<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s speciaal georganiseerde infomom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Sigmawet<strong>en</strong>schap op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat<br />
Sinds het voorjaar <strong>2013</strong> heeft het Sigmagebied Lipp<strong>en</strong>broek in Hamme er e<strong>en</strong> extra<br />
troef bij voor omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, passant<strong>en</strong> <strong>en</strong> schol<strong>en</strong>. In het Lipp<strong>en</strong>broek hebb<strong>en</strong> het<br />
ANB, W&Z, Natuurpunt <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>te Hamme e<strong>en</strong> leerpad aangelegd met infobord<strong>en</strong>.<br />
Die gev<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>, omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> passant<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inkijk in de werking van<br />
het ecosysteem van de Schelde. “Hier del<strong>en</strong> we de schat aan k<strong>en</strong>nis die we in het Lipp<strong>en</strong>broek<br />
hebb<strong>en</strong> vergaard met de bevolking”, zegt Eveli<strong>en</strong> de Munter van het ANB.<br />
“Het Lipp<strong>en</strong>broek, het proefstation waar het concept van het gecontroleerde overstromingsgebied<br />
met gereduceerd getij (GOG-GGG) werd uitgetest, heeft ons al heel wat<br />
geleerd. Over de werking van gespecialiseerde sluiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> over de ontwikkeling van<br />
slikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> schorr<strong>en</strong> bijvoorbeeld. Die knowhow pass<strong>en</strong> we nu toe in andere, grotere<br />
Sigmagebied<strong>en</strong> waar veiligheid <strong>en</strong> getijd<strong>en</strong>natuur gecombineerd word<strong>en</strong>. Zo kond<strong>en</strong><br />
we e<strong>en</strong> aantal relevante evoluties voorspell<strong>en</strong> voor de overstromingsgebied<strong>en</strong> in de<br />
Polders van Kruibeke of het gebied Berg<strong>en</strong>meers<strong>en</strong>, waar het GOG-GGG geïmplem<strong>en</strong>teerd<br />
wordt.” De leerpadbord<strong>en</strong> zijn nu al e<strong>en</strong> succes: het bewijst dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> interesse<br />
hebb<strong>en</strong> in de project<strong>en</strong> van het Sigmaplan. Ook de internationale wet<strong>en</strong>schap volgt<br />
de ontwikkeling<strong>en</strong> in het Lipp<strong>en</strong>broek op de voet.<br />
© W&Z<br />
© ANB<br />
SIGMAGAZINE <strong>2013</strong> | 34
STAND VAN ZAKEN<br />
© ANB<br />
procedure is er ruimte voor inspraak. Het is<br />
dus wettelijk geregeld op welk mom<strong>en</strong>t de<br />
bevolking k<strong>en</strong>nis kan nem<strong>en</strong> van de plann<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> kan gev<strong>en</strong>. Bij de grote<br />
mijlpal<strong>en</strong> in het project organiser<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />
infomarkt voor het grote publiek.”<br />
Bewoners k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> het terrein vaak goed.<br />
Ook daarom is hun inbr<strong>en</strong>g heel waardevol.<br />
“Neem bijvoorbeeld het milieueffect<strong>en</strong>onderzoek,<br />
waarmee we de impact van het<br />
project op m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> omgeving met<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
geschikte maatregel<strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong> om die<br />
impact te milder<strong>en</strong>. Vooraleer de deskundig<strong>en</strong><br />
aan het onderzoek beginn<strong>en</strong>, mak<strong>en</strong> ze<br />
e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisgevingsnota op. Die beschrijft de<br />
manier waarop m<strong>en</strong> het onderzoek wil voer<strong>en</strong>.<br />
De bevolking kan die nota inkijk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
suggesties gev<strong>en</strong> om het milieueffect<strong>en</strong>onderzoek<br />
nog te verbeter<strong>en</strong>.”<br />
Maar informatie <strong>en</strong> communicatie in het<br />
Sigmaplan blijv<strong>en</strong> niet bij het louter formele.<br />
Caroli<strong>en</strong> Peelaerts: “Via alle mogelijke<br />
kanal<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> we de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> op<br />
de hoogte: via de website, bewoners- <strong>en</strong><br />
nieuwsbriev<strong>en</strong>, allerhande brochures, infobord<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> -posters, noem maar op.”<br />
Geleide werfbezoek<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
andere geïnteresseerd<strong>en</strong> meer uitleg over wat er<br />
allemaal te gebeur<strong>en</strong> staat.<br />
Leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
natuurgids<strong>en</strong> als spil<br />
Om omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> bezoekers op<br />
maat te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> richt W&Z in e<strong>en</strong> aantal<br />
projectgebied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> infokeet in. De infoket<strong>en</strong><br />
in Kruibeke <strong>en</strong> de Hedwige-Prosperpolder<br />
zijn nu al toegankelijk voor het publiek.<br />
In de infokeet van de Cluster Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong><br />
pakk<strong>en</strong> W&Z <strong>en</strong> het ANB binn<strong>en</strong>kort uit<br />
met e<strong>en</strong> volledig nieuw educatief aanbod.<br />
De plann<strong>en</strong> voor de inrichting werd<strong>en</strong> getoetst<br />
bij leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> natuurgids<strong>en</strong> uit<br />
de regio. Als begeleiders van schol<strong>en</strong>groep<strong>en</strong><br />
of ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zij straks e<strong>en</strong><br />
spil in de communicatie over de Cluster<br />
Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong>. Schol<strong>en</strong>, ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
andere doelgroep<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in de infokeet<br />
vanaf september <strong>2013</strong> hun k<strong>en</strong>nis over het<br />
Sigmaplan bijspijker<strong>en</strong>.<br />
Proev<strong>en</strong> van de Schelde<br />
Waterveiligheid <strong>en</strong> natuurontwikkeling zijn<br />
de belangrijkste pijlers van het Sigmaplan.<br />
Maar ook de beleving van de nieuwe natuurgebied<strong>en</strong><br />
krijgt alle aandacht. Aan de<br />
start van het recreatieve seizo<strong>en</strong> <strong>2013</strong> ontwierp<strong>en</strong><br />
W&Z <strong>en</strong> het ANB e<strong>en</strong> set communicatiedragers<br />
die bezoekers op hun tocht<br />
vergezell<strong>en</strong>. Gloednieuwe infobord<strong>en</strong> aan<br />
de ver<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> passant<strong>en</strong> wegwijs in de<br />
Sigmaproject<strong>en</strong>. De veiligheids- <strong>en</strong> natuurmaatregel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de recreatieve ontsluiting<br />
word<strong>en</strong> kort toegelicht. E<strong>en</strong> compacte<br />
Z-kaart begeleidt fietsers van het <strong>en</strong>e naar<br />
het andere Sigmagebied langs de Schelde<br />
<strong>en</strong> de Durme. De Z-kaart geeft bondige<br />
informatie over het Sigmaplan <strong>en</strong> de projectgebied<strong>en</strong><br />
in de buurt. Op de achterkant<br />
van de kaart staan de fietsknooppunt<strong>en</strong><br />
aangeduid. De Z-kaart<strong>en</strong> vind je op verschill<strong>en</strong>de<br />
locaties: aan de ver<strong>en</strong>, bij toeristische<br />
infopunt<strong>en</strong>, fietscafés <strong>en</strong> bezoekersc<strong>en</strong>tra<br />
zoals de infoket<strong>en</strong> van Kruibeke <strong>en</strong> de Kalk<strong>en</strong>se<br />
Meers<strong>en</strong>, Molsbroek (Durme) <strong>en</strong> De<br />
Notelaer (Bornem).<br />
Het gadget is e<strong>en</strong> succes, weet m<strong>en</strong> op de<br />
di<strong>en</strong>st Toerisme <strong>en</strong> Stadspromotie van de<br />
stad D<strong>en</strong>dermonde: “Door het pocketformaat<br />
zijn de gratis kaartjes erg praktisch om<br />
mee te nem<strong>en</strong> op de fiets. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zi<strong>en</strong><br />
ze er leuk uit én ze bevatt<strong>en</strong> meer informatie<br />
dan louter de fietsknooppunt<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong><br />
not<strong>en</strong>dop zi<strong>en</strong> recreant<strong>en</strong> wat er in de Sigmagebied<strong>en</strong><br />
Bast<strong>en</strong>akkers-Ham, de Cluster<br />
Kalk<strong>en</strong>se Meers<strong>en</strong>, de Durmevallei, Vlass<strong>en</strong>broek<br />
<strong>en</strong> Wal-Zwijn, het Lipp<strong>en</strong>broek <strong>en</strong><br />
Kruibeke-Bazel-Rupelmonde te belev<strong>en</strong> valt.”<br />
De Z-kaart loodst fietsers vlot van<br />
het <strong>en</strong>e naar het andere Sigmagebied.<br />
35 | SIGMAGAZINE <strong>2013</strong>
Sigmaplan<br />
‘Invester<strong>en</strong> in je toekomst’<br />
2007-<strong>2013</strong><br />
(Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling)