en econoMie - MBO Raad
en econoMie - MBO Raad
en econoMie - MBO Raad
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Mbo<br />
<strong>en</strong> economie<br />
Impuls economische ag<strong>en</strong>da<br />
vanuit mbo
1<br />
Mbo <strong>en</strong> economie<br />
Impuls economische ag<strong>en</strong>da vanuit mbo<br />
Mei 2010<br />
Auteurs:<br />
Prof. Dr. Theo Camps, voorzitter Ber<strong>en</strong>schot Groep<br />
Drs. Susanne de Zwart, manager Onderwijs<br />
Mr. H<strong>en</strong>k Bakker, manager Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong><br />
Drs. Piet van G<strong>en</strong>nip, consultant<br />
Drs. Caspar van d<strong>en</strong> Berg, consultant
3<br />
Inhoud<br />
1. Inleiding <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting 4<br />
2. Economische ag<strong>en</strong>da 6<br />
3. De betek<strong>en</strong>is van het mbo voor de economie 10<br />
3.1 Inleiding 10<br />
3.2 Arbeidsmarkt <strong>en</strong> het mbo 10<br />
3.3 De betek<strong>en</strong>is van het mbo voor de Nederlandse k<strong>en</strong>niseconomie <strong>en</strong> innovatie 12<br />
3.4 Bedreiging<strong>en</strong> economische betek<strong>en</strong>is mbo 16<br />
3.5 Ti<strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> voor het mbo 17<br />
4. Impuls economische bijdrage mbo 19<br />
4.1 Inleiding 19<br />
4.2 Investering 19<br />
4.3 Acties <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong> 21<br />
4.4 Ge<strong>en</strong> tijd te verliez<strong>en</strong> 23
4<br />
1. Inleiding <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting<br />
Na de huidige economische crisis is er binn<strong>en</strong>kort e<strong>en</strong> structureel nijp<strong>en</strong>d tekort aan goed<br />
opgeleide arbeidskracht<strong>en</strong>: in 2040 is t<strong>en</strong> opzichte van 2010 vanwege de vergrijzing nationaal<br />
de beroepsbevolking met 1 miljo<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gekromp<strong>en</strong>, met andere woord<strong>en</strong>: niet minder<br />
dan 10 proc<strong>en</strong>t krimp. Door de crisis <strong>en</strong> de stijg<strong>en</strong>de werkloosheid is de aandacht ev<strong>en</strong> afgeleid<br />
van de waarschuwing<strong>en</strong> <strong>en</strong> oplossing<strong>en</strong> zoals onder andere door de commissie Bakker <strong>en</strong> het<br />
Innovatieplatform bepleit, maar door het nader<strong>en</strong>de acute personeelsvraagstuk in tal van sector<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> branches zal dit weer omslaan. De prognoses van de commissie Bakker ligg<strong>en</strong> in lijn<br />
met overig rec<strong>en</strong>t onderzoek van onder andere het ROA <strong>en</strong> de <strong>Raad</strong> voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>:<br />
om t<strong>en</strong>minste internationaal concurrer<strong>en</strong>d te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> moet Nederland invester<strong>en</strong> in<br />
onder andere innovatie, e<strong>en</strong> hoger opleidingniveau <strong>en</strong> in participatie (personeelsvoorzi<strong>en</strong>ing).<br />
Naar verwachting stroomt tot <strong>en</strong> met 2013 jaarlijks gemiddeld<br />
4,1 proc<strong>en</strong>t van de huidige werkzame beroepsbevolking uit.<br />
De commissie Bakker gaf onder andere aan, dat tot 2015 e<strong>en</strong><br />
tekort van 375.000 person<strong>en</strong> zal ontstaan <strong>en</strong> dat dit tekort<br />
daarna nog verder zal oplop<strong>en</strong> tot zev<strong>en</strong>honderdduiz<strong>en</strong>d in<br />
2040. Hoewel de crisis leidt tot <strong>en</strong>ige vertraging, blijft de<br />
prognose voor de middellange <strong>en</strong> lange termijn onverkort<br />
actueel. E<strong>en</strong> aantal voorbeeld<strong>en</strong> van sector<strong>en</strong> waarin ernstige<br />
<strong>en</strong> soms ook acute problem<strong>en</strong> dreig<strong>en</strong> zijn de technische<br />
beroep<strong>en</strong>, de transportsector <strong>en</strong> vitale sector<strong>en</strong> als het<br />
onderwijs <strong>en</strong> de zorg:<br />
•• De kom<strong>en</strong>de 10 jaar verlaat 75% van de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> het<br />
onderwijs, terwijl er maar weinig nieuwe doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
bijkom<strong>en</strong>. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> nu al e<strong>en</strong> hoge werkdruk.<br />
De <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong> heeft – mede als input voor e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
position paper - Ber<strong>en</strong>schot gevraagd om, op basis van<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>studie <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> met<br />
de mbo - instelling<strong>en</strong> over de huidige <strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële bijdrage<br />
aan de regionale ag<strong>en</strong>da, e<strong>en</strong> voorstel te do<strong>en</strong> voor verdere<br />
versterking van deze bijdrage.<br />
••<br />
••<br />
••<br />
Op de arbeidsmarkt is ruim 27% proc<strong>en</strong>t van de<br />
beroep<strong>en</strong> als technisch aan te merk<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk<br />
deel hiervan is op e<strong>en</strong> mbo-niveau. Tot 2014 wordt e<strong>en</strong><br />
tekort van 26.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de techniek verwacht. In<br />
de chemiesector bijvoorbeeld, staat e<strong>en</strong> grootschalige<br />
uitstroom van oudere werknemers voor de deur.<br />
E<strong>en</strong> andere voor de Nederlandse economische positie<br />
belangrijke sector is de transportsector, waar over vijf<br />
jaar e<strong>en</strong> tekort van 55.000 vrachtwag<strong>en</strong>chauffeurs wordt<br />
verwacht.<br />
In 2025 zal er volg<strong>en</strong>s het Zorginnovatieplatform e<strong>en</strong><br />
personeelstekort zijn van 450.000 zorgmedewerkers,<br />
waaronder veel mbo’ers.<br />
De hoofdconclusie van dit rapport is, dat het mbo e<strong>en</strong><br />
niet te onderschatt<strong>en</strong> economische én maatschappelijke<br />
betek<strong>en</strong>is heeft <strong>en</strong> dat het loont om nú te<br />
invester<strong>en</strong> in extra sam<strong>en</strong>werkingsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
van mbo-instelling<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan economisch<br />
herstel, innovatie, verhog<strong>en</strong> van het opleidingsniveau<br />
van de beroepsbevolking <strong>en</strong> aan het oploss<strong>en</strong> van de<br />
verwachte personeelstekort<strong>en</strong>.
5<br />
In dit rapport wordt ingegaan op de economische ag<strong>en</strong>da<br />
van Nederland (hoofdstuk 2), de bijdrage die het middelbaar<br />
beroepsonderwijs (hierna mbo) levert (hoofdstuk 3) <strong>en</strong> onder<br />
voorwaard<strong>en</strong> nog sterker kan lever<strong>en</strong> aan de beschikbaarheid<br />
van goed opgeleid personeel <strong>en</strong> aan de Nederlandse <strong>en</strong><br />
regionale economische ag<strong>en</strong>da (hoofdstuk 4).<br />
Het mbo investeert op dit mom<strong>en</strong>t onder andere via<br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking met het bedrijfslev<strong>en</strong><br />
in nieuwe techniek<strong>en</strong>, method<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisvergrot<strong>en</strong>de<br />
leerwerkomgeving<strong>en</strong>. Jaarlijks lever<strong>en</strong> ROC’s, AOC’s <strong>en</strong><br />
vakinstelling<strong>en</strong> ongeveer 100.000 nieuwe gediplomeerd<strong>en</strong>,<br />
die instrom<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt met e<strong>en</strong> goede<br />
arbeidsmarktpositie (aldus rec<strong>en</strong>t onderzoek van de RWI) <strong>en</strong><br />
zijn daarmee de hofleverancier van de Nederlandse economie.<br />
Meer dan e<strong>en</strong> half miljo<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> volgt op dit mom<strong>en</strong>t<br />
zijn of haar opleiding bij e<strong>en</strong> mbo-instelling. 40% van de<br />
werkzame beroepsbevolking is door het mbo opgeleid. Jaarlijks<br />
wordt het opleidingsniveau van ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
door het mbo verhoogd. Mbo - instelling<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong><br />
daarnaast geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij het via scholing geschikt mak<strong>en</strong><br />
van werkloos werkzoek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voor werk. Bedrijv<strong>en</strong> die zich<br />
vestig<strong>en</strong> in Nederland of in Nederlandse regio’s met e<strong>en</strong><br />
sociaaleconomische problematiek gev<strong>en</strong> vaak aan, dat de<br />
beschikbaarheid van opgeleid personeel e<strong>en</strong> belangrijke<br />
factor is geweest voor hun keuze. We stell<strong>en</strong> dus vast, dat het<br />
middelbaar beroepsonderwijs e<strong>en</strong> belangrijke motor van de<br />
Nederlandse economische ontwikkeling is.<br />
Om de bijdrage aan de economische ontwikkeling versneld<br />
verder te versterk<strong>en</strong> pleit<strong>en</strong> we onder meer voor:<br />
•• Verdergaand partnership tuss<strong>en</strong> het mbo <strong>en</strong> het<br />
bedrijfslev<strong>en</strong>, in de vorm van concrete arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
van ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> synergie door k<strong>en</strong>nisdeling <strong>en</strong><br />
gezam<strong>en</strong>lijke innovatie. Ook in het Sectorinvesteringsplan<br />
mbo 2011-2016, over de beschikbaarheid van<br />
bètatechnici, is hiervoor rec<strong>en</strong>telijk aandacht gevraagd<br />
door de Commissie Hermans.<br />
•• E<strong>en</strong> driejarige investeringsimpuls van t<strong>en</strong>minste €<br />
100 mln per jaar gericht op economieversterk<strong>en</strong>de<br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> nationale betek<strong>en</strong>is in 30<br />
arbeidsmarktregio’s.<br />
Tegelijkertijd staat het mbo voor e<strong>en</strong> aantal uitdaging<strong>en</strong>, zoals<br />
krimp in regio’s als Limburg <strong>en</strong> Zeeland <strong>en</strong> grootstedelijke<br />
problematiek, waardoor de economische <strong>en</strong> maatschappelijke<br />
betek<strong>en</strong>is van het mbo onder druk kan kom<strong>en</strong> te staan.<br />
In het belang van het behoud <strong>en</strong> de versterking van de<br />
randvoorwaard<strong>en</strong> voor economische groei is alertheid<br />
gebod<strong>en</strong>.<br />
De economie loopt vast zonder innovatie <strong>en</strong> technologische<br />
ontwikkeling <strong>en</strong> zonder beschikbaarheid van goed geschoold<br />
personeel. Het mbo levert op beide terrein<strong>en</strong> e<strong>en</strong> substantiële<br />
bijdrage. Maar het behoud, laat staan het versterk<strong>en</strong><br />
daarvan gaat niet vanzelf. In dit rapport pleit<strong>en</strong> we voor<br />
extra investering<strong>en</strong>. Door het mbo zelf <strong>en</strong> - in financiële,<br />
faciliter<strong>en</strong>de <strong>en</strong> waar nodig stimuler<strong>en</strong>de zin - door het Rijk.
6<br />
2.Economische ag<strong>en</strong>da<br />
Arbeidsparticipatie als basis voor<br />
economische groei: Commissie Bakker<br />
luidt de noodklok<br />
De economie draait op de beschikbaarheid van gekwalificeerd<br />
human capital. Onvervulbare vacatures schad<strong>en</strong> de<br />
economische ontwikkeling van ons land <strong>en</strong> te weinig<br />
aandacht voor om- <strong>en</strong> bijscholing ev<strong>en</strong>zeer. Enkele cijfers in<br />
dit verband, uit het rapport van de Commissie Bakker, die in<br />
2008 de noodklok luidde <strong>en</strong> dat voor de middellange <strong>en</strong> lange<br />
termijn nog steeds actueel is:<br />
••<br />
Al vanaf 2010 krimpt de beroepsbevolking. De<br />
omvangrijke g<strong>en</strong>eratie babyboomers stopt dan met<br />
werk<strong>en</strong>, terwijl er veel minder jonge m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op de<br />
arbeidsmarkt bijkom<strong>en</strong>. In de periode tot 2040 leidt dit<br />
tot e<strong>en</strong> daling van de beroepsbevolking met maar liefst<br />
1 miljo<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. De omvang van de totale bevolking<br />
groeit in die periode nog licht <strong>en</strong> het aandeel van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
ouder dan 65 jaar stijgt sterk.<br />
••<br />
De huidige krapte op de arbeidsmarkt zal de<br />
kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> fors to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> EUstudie<br />
van Cedefop kom<strong>en</strong> er tot 2015 in totaal<br />
600.000 extra ban<strong>en</strong> bij als gevolg van de groei van de<br />
werkgeleg<strong>en</strong>heid. Maar we hebb<strong>en</strong> de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> véél<br />
meer dan 600.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nodig. Bov<strong>en</strong> op de 600.000<br />
ban<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> de ban<strong>en</strong> die vrijkom<strong>en</strong> als gevolg van<br />
p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, arbeidsongeschiktheid <strong>en</strong> tijdelijk stopp<strong>en</strong><br />
met werk vanwege de zorg voor kinder<strong>en</strong> of studie. De<br />
vervangingsvraag tot 2015 wordt geschat op 2,6 miljo<strong>en</strong><br />
ban<strong>en</strong>.<br />
••<br />
Door de internationale concurr<strong>en</strong>tie zull<strong>en</strong> er steeds<br />
meer verschuiving<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> in sector<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
opleidingseis<strong>en</strong>. Er wordt meer gevraagd van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aanpassingsvermog<strong>en</strong> wordt steeds belangrijker. De<br />
opgave waar Nederland voor staat is om zo veel mogelijk<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> inzetbaar te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>.<br />
••<br />
Specifiek voor de zorg is de verwachting dat tot<br />
2020 e<strong>en</strong> half miljo<strong>en</strong> extra m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nodig zijn<br />
(uitbreidingsvraag). Bov<strong>en</strong> op dit aantal kom<strong>en</strong> dan<br />
nog de ban<strong>en</strong> die vrijvall<strong>en</strong> als gevolg van p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />
(vervangingsvraag).<br />
•• Ook in het onderwijs is de vervangingsvraag als gevolg van<br />
de vergrijzing hoog. In de verschill<strong>en</strong>de onderwijssector<strong>en</strong><br />
is 32 proc<strong>en</strong>t tot soms 52 proc<strong>en</strong>t van het personeel 50<br />
jaar of ouder. Dit betek<strong>en</strong>t dat tot 2020 260.000 tot<br />
ruim 420.000 werknemers uit de onderwijssector op<br />
termijn vervang<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
••<br />
In 2040 kom<strong>en</strong> we 700.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te kort om het<br />
aantal ban<strong>en</strong> op te vull<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> aantal andere cijfers uit rec<strong>en</strong>t onderzoek, waarin wordt<br />
ingegaan op e<strong>en</strong> aantal specifieke sector<strong>en</strong>:<br />
•• Op de arbeidsmarkt is ruim 27% proc<strong>en</strong>t van de beroep<strong>en</strong><br />
als technisch aan te merk<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk deel hiervan<br />
is op e<strong>en</strong> mbo-niveau. Tot 2014 wordt e<strong>en</strong> tekort<br />
van 26.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de techniek verwacht. In<br />
de chemiesector bijvoorbeeld, staat e<strong>en</strong> grootschalige<br />
uitstroom van oudere werknemers voor de deur.<br />
•• E<strong>en</strong> andere voor de Nederlandse economische positie<br />
belangrijke sector is de transportsector, waar over vijf jaar<br />
e<strong>en</strong> tekort van 55.000 vrachtwag<strong>en</strong>chauffeurs wordt<br />
verwacht.<br />
•• In 2025 zal er volg<strong>en</strong>s het Zorginnovatieplatform e<strong>en</strong><br />
personeelstekort zijn van 450.000 zorgmedewerkers,<br />
waaronder veel mbo’ers.<br />
De Commissie Bakker stelt, dat de economie in 2040 met<br />
circa 700.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> minder moet draai<strong>en</strong> dan in 2016.<br />
Om dit te comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> we volg<strong>en</strong>s de commissie veel<br />
slimmer moet<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de productiviteit van werknemers<br />
verder moet<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong>. En er moet<strong>en</strong> meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
beschikbaar zijn om te werk<strong>en</strong>: de arbeidsparticipatie zal na<br />
2016 verder moet<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>.<br />
In de onderwijssector moet volg<strong>en</strong>s de commissie e<strong>en</strong> flinke<br />
professionaliseringsslag word<strong>en</strong> gemaakt. De onderwijssector<br />
speelt e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale rol in onze k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>economie,<br />
maar is nog te veel gebaseerd op de industriële<br />
kostwinnersam<strong>en</strong>leving van het begin van de vorige<br />
eeuw: vergaande standaardisatie van voorgestructureerde<br />
opleiding<strong>en</strong> waarbij alle stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op hetzelfde mom<strong>en</strong>t op<br />
dezelfde manier ler<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> scherpe scheiding tuss<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> initieel <strong>en</strong> postinitieel onderwijs <strong>en</strong> vroege
7<br />
studiekeuzes. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> biedt deze sector aan de werknemers<br />
die hierin werk<strong>en</strong>, weinig mogelijkhed<strong>en</strong> voor transities later<br />
in het lev<strong>en</strong>. Daarnaast gaat het om het vak van de leraar dat<br />
de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> aan status heeft ingeboet. Zoals ook eind<br />
2007 geadviseerd door de Commissie Lerar<strong>en</strong> in haar rapport<br />
LeerKracht, zijn betere betaling van lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> herwaardering<br />
van de praktijkkant van het leraarschap e<strong>en</strong> belangrijke stap<br />
sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> modern HRM-beleid <strong>en</strong> kwaliteitsbeleid op<br />
schol<strong>en</strong>.<br />
Innovatieplatform: Nederland weer terug<br />
in de top 5<br />
In het rapport ‘Nederland 2020: terug in de top 5 - De<br />
economische ag<strong>en</strong>da: Innovatief, Internationaal, Involver<strong>en</strong>d’<br />
(april 2010) werkt het Innovatieplatform de ambitie uit om<br />
Nederland weer in de top 5 te krijg<strong>en</strong> ( we staan nu op plaats<br />
10).<br />
‘Nederland heeft de omslag naar e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>niseconomie<br />
weliswaar ingezet, maar is nog niet in staat geweest deze<br />
in volle omvang te realiser<strong>en</strong>. Ons land heeft vele sterke<br />
economische sector<strong>en</strong>, maar onze concurr<strong>en</strong>tiekracht<br />
staat onder to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de druk door wereldwijde tr<strong>en</strong>ds als<br />
globalisering, vergrijzing <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergietransitie. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
is de economische crisis zeker nog niet voorbij <strong>en</strong> de<br />
economische macht zal richting Azië verschuiv<strong>en</strong>. Dit treft<br />
onze werkgeleg<strong>en</strong>heid, onze welvaart <strong>en</strong> ons welzijn. En het<br />
treft de toekomst van onze kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleinkinder<strong>en</strong>.’ In de<br />
ag<strong>en</strong>da wordt uitgegaan van de sterke basis van Nederland in<br />
mondiaal sterke, innovatieve sector<strong>en</strong>, de sleutelgebied<strong>en</strong> die<br />
3,5% per jaar groei<strong>en</strong> <strong>en</strong> de goed ontwikkelde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>sector.<br />
Tegelijkertijd wordt ingegaan op e<strong>en</strong> fors aantal knelpunt<strong>en</strong>:<br />
Nederlandse bedrijv<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> relatief weinig in research<br />
& developm<strong>en</strong>t (R&D), er zijn weinig snelgroei<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Nederland heeft e<strong>en</strong> te weinig ondernem<strong>en</strong>de cultuur.<br />
Daarnaast is er te weinig focus <strong>en</strong> regie in onderwijs <strong>en</strong><br />
onderzoek <strong>en</strong> zijn er zorg<strong>en</strong> over de kwaliteit van onderwijs.<br />
Ook is onze werkweek gemiddeld de kortste in Europa. T<strong>en</strong><br />
slotte kom<strong>en</strong> grote project<strong>en</strong> nauwelijks meer van de grond,<br />
doordat we vast dreig<strong>en</strong> te lop<strong>en</strong> in onze eig<strong>en</strong> wet- <strong>en</strong><br />
regelgeving <strong>en</strong> het aantal bestuurslag<strong>en</strong>.<br />
Het Innovatieplatform beveelt aan om:<br />
•• Verder te bouw<strong>en</strong> op terrein<strong>en</strong> waarin het excelleert: High<br />
Tech System<strong>en</strong> <strong>en</strong> Material<strong>en</strong>, Flowers & Food, Water,<br />
Chemie <strong>en</strong> de Creatieve Industrie.<br />
•• De sleutelgebied<strong>en</strong>aanpak te int<strong>en</strong>siver<strong>en</strong>: extra<br />
investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> voor groeigebied<strong>en</strong> zoals<br />
duurzame <strong>en</strong>ergie.<br />
•• Publieke investering<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong> in onderwijs, onderzoek,<br />
innovatie <strong>en</strong> ondernemerschap oplop<strong>en</strong>d tot 6 miljard<br />
euro extra per jaar in 2020.<br />
•• Meer focus, sam<strong>en</strong>hang <strong>en</strong> regie in het innovatie- <strong>en</strong><br />
onderzoeksbeleid te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> sterkere topp<strong>en</strong> in<br />
onderwijs <strong>en</strong> onderzoek te creër<strong>en</strong> door differ<strong>en</strong>tiatie <strong>en</strong><br />
taakverdeling tuss<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisinstelling<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong>.<br />
•• Vijf tot zes innovatiecampuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> grootschalige<br />
innovatieproeftuin<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong>.<br />
Om dit te realiser<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemt het platform de volg<strong>en</strong>de<br />
randvoorwaard<strong>en</strong>:<br />
•• E<strong>en</strong> excell<strong>en</strong>te onderwijs- <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisinfrastructuur.<br />
In de kom<strong>en</strong>de kabinetsperiode moet minst<strong>en</strong>s 1<br />
miljard euro extra per jaar geïnvesteerd word<strong>en</strong> in<br />
onderwijs. Verbeter de lerar<strong>en</strong>opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorg zo voor<br />
topdoc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor de klas. Ga schooluitval teg<strong>en</strong> door<br />
meer diversiteit in leerroutes die zijn toegesned<strong>en</strong> op het<br />
individu, grijp in bij de 10% slechtst prester<strong>en</strong>de schol<strong>en</strong>.<br />
Leidt leerling<strong>en</strong> meer op tot vakman/vakvrouw door<br />
middel van veel praktijkless<strong>en</strong>.<br />
•• E<strong>en</strong> flexibele arbeidsmarkt waarin iedere<strong>en</strong><br />
participeert. B<strong>en</strong>ut al het tal<strong>en</strong>t <strong>en</strong> zorg er voor dat<br />
deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die nu minder actief zijn op de arbeidsmarkt<br />
– vrouw<strong>en</strong>, 55-plussers <strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> – meer<br />
will<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gaan werk<strong>en</strong> (bijv. door flexibele<br />
kinderopvang). Verl<strong>en</strong>g het werkzame lev<strong>en</strong> tot voorbij<br />
de 65 jaar. Bied meer scholing aan in combinatie met<br />
korte maar hogere werkloosheidsuitkering<strong>en</strong>. Verhoog<br />
de arbeidsproductiviteit door e<strong>en</strong> Lev<strong>en</strong> Lang Ler<strong>en</strong>,<br />
prestatiemanagem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> prestatiebeloning.<br />
••<br />
E<strong>en</strong> superieure basisinfrastructuur. Blijf invester<strong>en</strong> in de<br />
kwaliteit van de infrastructuur om de bereikbaarheid van de<br />
Randstad te vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> de fileproblematiek aan te pakk<strong>en</strong>.<br />
Ontwikkel duurzame <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> verk<strong>en</strong> kern<strong>en</strong>ergie als<br />
alternatief, want de beschikbaarheid van goedkope <strong>en</strong>ergie is<br />
uiterst belangrijk voor onze maakindustrie.
8<br />
••<br />
E<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>de <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>de overheid. Verbeter<br />
de operationele uitvoering bij de overheid om zo naast<br />
besparing<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> grotere waardering bij burgers te<br />
krijg<strong>en</strong>. Communiceer transparant over eig<strong>en</strong> prestaties<br />
<strong>en</strong> doel<strong>en</strong>. Versnel besluitvorming <strong>en</strong> uitvoering rondom<br />
grootschalige project<strong>en</strong> <strong>en</strong> verk<strong>en</strong> de vere<strong>en</strong>voudiging<br />
van de opzet <strong>en</strong> structuur van de overheid (bijv. minder<br />
bestuurslag<strong>en</strong>). Controleer lerar<strong>en</strong>, verpleegkundig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ers achteraf op kwaliteit in plaats van het<br />
vooraf voldo<strong>en</strong> aan procedurele eis<strong>en</strong>; ze zijn nu te veel tijd<br />
kwijt aan bureaucratie.<br />
Het C<strong>en</strong>traal Planbureau (CPB) verwacht 1¾% groei per jaar<br />
van het bruto binn<strong>en</strong>lands product (BBP) voor 2011-2015<br />
bij “neutraal beleid”. E<strong>en</strong> volledige <strong>en</strong> succesvolle uitvoering<br />
van deze ag<strong>en</strong>da kan e<strong>en</strong> extra BBP-groei oplever<strong>en</strong> van 0,5%<br />
tot 1% per jaar bov<strong>en</strong> de CPB voorspelling <strong>en</strong> nog meer in<br />
de periode daarna aangezi<strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> van de voorgestelde<br />
ingrijp<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>, zoals extra investering<strong>en</strong> in<br />
onderwijs <strong>en</strong> onderzoek, pas op lange termijn in economische<br />
groei zichtbaar zull<strong>en</strong> zijn.<br />
In het kader van dit onderzoek hebb<strong>en</strong> we niet alle<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong><br />
naar landelijke economische docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da’s, maar<br />
ook naar speerpunt<strong>en</strong> zoals g<strong>en</strong>oemd, provinciale plann<strong>en</strong>,<br />
Regionale Educatieve Ag<strong>en</strong>da’s <strong>en</strong> Europese rapport<strong>en</strong> et<br />
cetera. Deze plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da’s di<strong>en</strong><strong>en</strong> als basis voor<br />
strategische ag<strong>en</strong>da’s <strong>en</strong> investeringsplann<strong>en</strong> van mboinstelling<strong>en</strong><br />
zelf.<br />
Europese dim<strong>en</strong>sie<br />
In het Europese beleid speelt globalisering, innovatie <strong>en</strong><br />
toekomstbest<strong>en</strong>digheid e<strong>en</strong> belangrijke rol, in de zin dat de<br />
vaardighed<strong>en</strong> die werknemers <strong>en</strong> werkgever nodig hebb<strong>en</strong><br />
snel verander<strong>en</strong>. De oorzak<strong>en</strong> hiervoor zijn met name<br />
technologische verandering<strong>en</strong>, wereldwijde concurr<strong>en</strong>tie,<br />
vergrijzing <strong>en</strong> verander<strong>en</strong>de maatschappelijke structur<strong>en</strong>.<br />
Voor heel Europa geldt dat will<strong>en</strong> de lidstat<strong>en</strong> ban<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
creër<strong>en</strong>, de beroepsbevolking hun vaardighed<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
hoger plan moet till<strong>en</strong>, <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> zich moet<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong><br />
om onderbouwde verwachting<strong>en</strong> te formuler<strong>en</strong> van de<br />
vaardighed<strong>en</strong> waaraan in de toekomst behoefte zal zijn. De<br />
EU ziet hiervoor e<strong>en</strong> rol voor zichzelf weggelegd omdat de<br />
verschill<strong>en</strong>de nationale arbeidsmarkt<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijssystem<strong>en</strong><br />
geconfronteerd word<strong>en</strong> met geme<strong>en</strong>schappelijk uitdaging<strong>en</strong>,<br />
waarvoor het verstandig is de kracht<strong>en</strong> te bundel<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> de toekomstverwachting<strong>en</strong> in<br />
verschill<strong>en</strong>de del<strong>en</strong> van de EU dermate dat het wellicht<br />
RDM Innovation Dock (RDM ID)<br />
RDM ID is ge<strong>en</strong> school, maar e<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong>de<br />
ontwikkelplek voor jonger<strong>en</strong> én bedrijv<strong>en</strong>.<br />
Inmiddels zijn 17 bedrijv<strong>en</strong> (veelal kleine bedrijv<strong>en</strong><br />
die bezig zijn met cutting edge innovatie) betrokk<strong>en</strong><br />
bij RDM. Geïnteresseerde bedrijv<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> huurcontract én e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>niscontract met het<br />
Albeda College <strong>en</strong> de Hogeschool Rotterdam.<br />
De stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> zich binn<strong>en</strong> hun opleiding<br />
op het ontwikkel<strong>en</strong> van nieuwe, innovatieve <strong>en</strong><br />
duurzame product<strong>en</strong>. Het project wordt financieel<br />
ondersteund door de Europese Unie, het<br />
Ministerie van Economische Zak<strong>en</strong>, het Platform<br />
Bèta Techniek <strong>en</strong> het Innovatiearrangem<strong>en</strong>t. Het<br />
maatschappelijk r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t van het RDM ID is nu<br />
al groot. Enkele voorbeeld<strong>en</strong> van de resultat<strong>en</strong><br />
zijn het bedrijf Ampelmann, dat vanuit RDM ID<br />
e<strong>en</strong> zelfstabiliser<strong>en</strong>d boorplatform ontwikkelde,<br />
waardoor er 40 proc<strong>en</strong>t langer op zee gewerkt kan<br />
word<strong>en</strong> dan voorhe<strong>en</strong>, het bouwbedrijf DURA-<br />
Vermeer, dat met behulp van het RDM ID haar<br />
marktaandeel in duurzaam <strong>en</strong> klimaatbest<strong>en</strong>dig<br />
bouw<strong>en</strong> wil lat<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> van 15 proc<strong>en</strong>t naar 50<br />
proc<strong>en</strong>t, <strong>en</strong> het bedrijf Formula Zero dat met de<br />
deelnemers van RDM ID werkt aan product<strong>en</strong> voor<br />
de autosport die e<strong>en</strong> veel kleinere uitstoot aan CO2<br />
veroorzak<strong>en</strong>. Het RDM ID geldt als e<strong>en</strong> broedplaats<br />
voor het ontwikkel<strong>en</strong> van goede professionals én<br />
van duurzame <strong>en</strong> slimme product<strong>en</strong> in de stads<strong>en</strong><br />
hav<strong>en</strong>regio.<br />
verstandig is deze problematiek op EU niveau te bekijk<strong>en</strong>,<br />
bijvoorbeeld door tekort<strong>en</strong> in één lidstaat op te vull<strong>en</strong> met<br />
overschott<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> andere lidstaat.<br />
In het verl<strong>en</strong>gde van de bevoegdhed<strong>en</strong> die de EU heeft op het<br />
gebied van de interne markt, sociaal beleid <strong>en</strong> de economische<br />
sociale <strong>en</strong> territoriale cohesie hebb<strong>en</strong> de Nederlandse<br />
economie, de arbeidsmarkt <strong>en</strong> daarmee ook het mbo veel<br />
te mak<strong>en</strong> met de impact van de Europese sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong><br />
Europese regelgeving. Het beleidsterrein onderwijs zelf valt<br />
sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon<br />
onder de categorie van beleidsonderwerp<strong>en</strong> waarover de EU<br />
e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de bevoegdheid heeft, dat wil zegg<strong>en</strong> dat de EU<br />
het beleid van de lidstat<strong>en</strong> niet kan bepal<strong>en</strong>, maar wel kan<br />
coördiner<strong>en</strong>, ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> / of aanvull<strong>en</strong>.
9<br />
Daarnaast is er, gedeeltelijk los van de bind<strong>en</strong>de of stur<strong>en</strong>de<br />
interv<strong>en</strong>ties vanaf het EU niveau, sprake van steeds<br />
verdergaande sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> <strong>en</strong> converger<strong>en</strong>de<br />
doelstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> op het gebied van het<br />
beroepsonderwijs in de verschill<strong>en</strong>de EU lidstat<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
interessante ontwikkeling daarbij is de in het kader van EU<br />
2020 (de opvolger van het Lissabon Strategie), de nadruk<br />
steeds meer komt te ligg<strong>en</strong> om gezam<strong>en</strong>lijke strategievorming<br />
op het gebied van de beroepsvaardighed<strong>en</strong>. De Europese<br />
Commissie zet daarbij expliciet niet alle<strong>en</strong> in op meer<br />
vaardighed<strong>en</strong>, maar ook de juiste vaardighed<strong>en</strong>. Zo moet<br />
de aansluiting tuss<strong>en</strong> beschikbar<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
behoeft<strong>en</strong> van werkgevers sterker word<strong>en</strong>. De volg<strong>en</strong>de<br />
hoofdterrein<strong>en</strong> zijn geformuleerd waarop de toekomstige<br />
acties zich zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> richt<strong>en</strong>:<br />
•• Effectieve prikkels (inc<strong>en</strong>tives) voor werkgevers <strong>en</strong><br />
individu<strong>en</strong> om werk te mak<strong>en</strong> van het upgrad<strong>en</strong> van de<br />
‘Skills’.<br />
•• Nauwere sam<strong>en</strong>werking onderwijs/training<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bedrijfslev<strong>en</strong>. Innovatie van onderwijs (training) om meer<br />
responsief te word<strong>en</strong> t.a.v. de behoeft<strong>en</strong> van individu<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
werkgevers<br />
•• Aanbod van de juiste ‘Mix of Skills’ om tegemoet te<br />
kom<strong>en</strong> aan de vraag van de arbeidsmarkt.<br />
•• Betere anticipatie op de toekomstige behoefte aan ‘Skills’.<br />
Rode draad<br />
E<strong>en</strong> rode draad in de economische ag<strong>en</strong>da’s is de betek<strong>en</strong>is<br />
van het onderwijs <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisinfrastructuur voor de economie<br />
<strong>en</strong> economische groei. Voor het mbo betek<strong>en</strong>t dat sam<strong>en</strong>gevat<br />
het volg<strong>en</strong>de:<br />
Opdracht mbo op basis van economische ag<strong>en</strong>da’s:<br />
• Kwalificer<strong>en</strong> voor de arbeidsmarkt. Na de eco-<br />
nomische crisis is er over <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> weer e<strong>en</strong><br />
tekort aan goed opgeleide arbeidskracht<strong>en</strong>.<br />
• Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking<br />
moet stijg<strong>en</strong> om economisch te blijv<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong>.<br />
De stijging van het opleidingsniveau<br />
kan niet meer bereikt word<strong>en</strong> door instroom<br />
van schoolverlaters. Ook het opleidingsniveau<br />
van werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> moet omhoog (Facing the<br />
challegne, the Lisbon strategy for growth and<br />
employm<strong>en</strong>t, High Leve Group, EU 2004): e<strong>en</strong><br />
lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong>.<br />
• Meer focus, sam<strong>en</strong>hang <strong>en</strong> regie in het innovatie-<br />
<strong>en</strong> onderzoeksbeleid br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> sterkere<br />
topp<strong>en</strong> in onderwijs <strong>en</strong> onderzoek te creër<strong>en</strong><br />
door differ<strong>en</strong>tiatie <strong>en</strong> taakverdeling. Keuzes<br />
tuss<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisinstelling<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong> die pass<strong>en</strong><br />
bij de regionale <strong>en</strong> nationale economische<br />
context: het vorm<strong>en</strong> van innovatieclusters met<br />
bedrijfslev<strong>en</strong>, WO, HBO, <strong>MBO</strong>, V<strong>MBO</strong>.
10<br />
3. De betek<strong>en</strong>is van het mbo voor<br />
de economie<br />
3.1 Inleiding<br />
In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de economische<br />
ag<strong>en</strong>da van Nederland <strong>en</strong> Europa <strong>en</strong> de uitdaging<strong>en</strong> die er<br />
ligg<strong>en</strong> voor de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong>. In dit hoofdstuk gaan we in op<br />
de betek<strong>en</strong>is van het mbo voor de economie <strong>en</strong> de uitdaging<strong>en</strong><br />
waar het mbo voor staat om hun betek<strong>en</strong>is <strong>en</strong> bijdrage te<br />
maximaliser<strong>en</strong>. We kijk<strong>en</strong> daarbij naar de bijdrage van het<br />
mbo als toeleverancier van de arbeidsmarkt <strong>en</strong> de bijdrage van<br />
het mbo aan k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> innovatie.<br />
3.2 Arbeidsmarkt <strong>en</strong> het mbo<br />
In het vorige hoofdstuk is ingegaan op e<strong>en</strong> aantal<br />
economische uitdaging<strong>en</strong> die ook hun doorwerking hebb<strong>en</strong> in<br />
het mbo. Krimp heeft bijvoorbeeld ook gevolg<strong>en</strong> voor het mbo<br />
doordat e<strong>en</strong> daling in de bevolkingsgroei automatisch leidt tot<br />
e<strong>en</strong> daling in het stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>aantal. Het sluit<strong>en</strong> van bepaalde<br />
opleiding<strong>en</strong> is onontkoombaar wanneer blijkt dat deze niet<br />
meer bedrijfseconomisch r<strong>en</strong>dabel zijn.<br />
In Nederland werk<strong>en</strong> 2,5 mln. m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> mbo<br />
opleiding, 40% van de beroepsbevolking heeft e<strong>en</strong> mbo<br />
diploma. Het mbo is daarmee de hofleverancier van de<br />
arbeidsmarkt.<br />
Dat betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> substantieel deel van de Nederlandse<br />
economie wordt gedrag<strong>en</strong> door mbo’ers. Aanvoer van<br />
voldo<strong>en</strong>de mbo gediplomeerd<strong>en</strong> is daarom van groot belang<br />
voor de economie. Andersom gesteld, bij e<strong>en</strong> groot tekort<br />
aan mbo gediplomeerd<strong>en</strong> zal de economie stokk<strong>en</strong>. Naast<br />
de kwantitatieve discrepantie is er ook e<strong>en</strong> kwalitatieve<br />
mismatch op de arbeidsmarkt. De vraag naar de hogere<br />
mbo niveaus 3 <strong>en</strong> 4 zal alle<strong>en</strong> maar to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>en</strong> de reserve<br />
vanuit de (jeugd) werkloosheid <strong>en</strong> stille (thuiszitt<strong>en</strong>de)<br />
arbeidsreserve zit met name op niveau 1 <strong>en</strong> 2 zonder veel<br />
werkervaring.<br />
Mbo instelling<strong>en</strong> zijn met e<strong>en</strong> breed scala aan di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
voor e<strong>en</strong> brede groep van afnemers actief om de (regionale)<br />
arbeidsmarkt van goed geschoold personeel te voorzi<strong>en</strong>.<br />
Hoewel dit per instelling verschilt, is de vraag van de<br />
arbeidsmarkt bij steeds meer mbo-instelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
belangrijk uitgangspunt in het opleidingsbeleid, <strong>en</strong> bij<br />
werving van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij de uitvoering van studie- <strong>en</strong><br />
beroepskeuzeoriëntatie, maar ook bij het opschol<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bijschol<strong>en</strong> van werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkloz<strong>en</strong>. Zie de figuur<br />
bov<strong>en</strong>aan pagina 12.<br />
ROC Westerschelde<br />
In Zeeland zijn er vier Voortgezet Onderwijs instelling<strong>en</strong>, waarvan het <strong>MBO</strong> de hoogste onderwijsvorm is. Het mbo<br />
is e<strong>en</strong> belangrijke pull factor voor de vestiging van bedrijv<strong>en</strong> in bijvoorbeeld de procestechnologie, ambacht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
toerisme. Doordat de meeste grote bedrijv<strong>en</strong> kapitaalint<strong>en</strong>sief <strong>en</strong> grondgebond<strong>en</strong> zijn, is verplaats<strong>en</strong> erg moeilijk.<br />
Deze bedrijv<strong>en</strong> zijn voor e<strong>en</strong> groot deel afhankelijk van de regionale onderwijsinfrastructuur. E<strong>en</strong> goede sam<strong>en</strong>werking<br />
tuss<strong>en</strong> het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het mbo is daarom erg belangrijk.<br />
ROC Westerschelde in Terneuz<strong>en</strong> werkt nauw sam<strong>en</strong> met het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> anticipeert daarmee op de kom<strong>en</strong>de<br />
verandering<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt. Het ROC speelt daarbij in op de diversiteit van de streek <strong>en</strong> de scholingsvrag<strong>en</strong><br />
die hierop aansluit<strong>en</strong>. Het ROC is daardoor dé k<strong>en</strong>nisleverancier voor bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties <strong>en</strong> zorgt voor<br />
e<strong>en</strong> goede aansluiting van het beroepsonderwijs op de markt.<br />
E<strong>en</strong> voorbeeld van sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ROC is het chemie bedrijf DOW Terneuz<strong>en</strong>. DOW<br />
investeerde e<strong>en</strong> miljo<strong>en</strong> euro in scheikunde apparatuur, de investering<strong>en</strong> betaalde zich uit in e<strong>en</strong> groei van het<br />
aantal leerling<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> chemische-technische studie. Hierdoor blijft het arbeidspot<strong>en</strong>tieel op peil <strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> de<br />
opleiding<strong>en</strong> aan op de behoeft<strong>en</strong> vanuit de markt.
11<br />
ROC<br />
Arbeidsmarkt<br />
Werkzoek<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>educatie<br />
Inburgering, alfabetisering,<br />
VAVO, Sociale redzaamheid<br />
Jonger<strong>en</strong> vanuit VO<br />
Middelbaar<br />
beroepsonderwijs<br />
4 sector<strong>en</strong>, 4 niveaus<br />
2 leerweg<strong>en</strong> (BOL/BBL)<br />
Werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Contractonderwijs/maatwerk<br />
ikv lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong><br />
In het schooljaar 2007 – 2008 volgd<strong>en</strong> 521.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
mbo-opleiding <strong>en</strong> nam<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong>s 50.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> deel aan<br />
volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>educatie. Van alle deelnemers aan het mbo doet<br />
95 proc<strong>en</strong>t dit aan e<strong>en</strong> ROC of vakinstelling <strong>en</strong> 5 proc<strong>en</strong>t aan<br />
e<strong>en</strong> AOC.<br />
Uit onderzoek is bek<strong>en</strong>d, dat het door onder andere<br />
inadequate arbeidsmarktinformatie, door de grote<br />
hoeveelheid bedrijv<strong>en</strong>, instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> branches <strong>en</strong> door<br />
het ook moet<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> in motivatie <strong>en</strong> binn<strong>en</strong>boord<br />
houd<strong>en</strong> van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet altijd e<strong>en</strong>voudig is voor e<strong>en</strong><br />
mbo-instelling om volledig aan de vraag van de arbeidsmarkt<br />
invulling te gev<strong>en</strong>. Het bewustzijn om de arbeidsmarkt<br />
optimaal te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de wil <strong>en</strong> de acties om daarin te<br />
invester<strong>en</strong> zijn echter duidelijk <strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate<br />
aanwezig. Bij deze aansluiting gaat het zeker niet alle<strong>en</strong> om<br />
het ‘initiële’ onderwijs voor jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar om alle<br />
di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing van e<strong>en</strong> mbo - instelling zoals blijkt uit de<br />
voorgaande figuur het kader van e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong>.<br />
K<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> Expertisec<strong>en</strong>trum Koude- <strong>en</strong> Installatietechniek<br />
Het ROC Zadkine in Rotterdam heeft aansluiting gemaakt met de regionale economische ambities op het gebied<br />
van koude- <strong>en</strong> installatietechniek. Deze branche is met 12.300 bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> 141.000 medewerkers <strong>en</strong> e<strong>en</strong> jaaromzet<br />
van 12 miljard euro, zeer belangrijk voor de Nederlandse economie. Het is de verwachting dat het belang van<br />
deze branche in de toekomst alle<strong>en</strong> maar zal to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Zodo<strong>en</strong>de moet zowel de kwantiteit als de kwaliteit van<br />
de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> werkzaam in deze branche in de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Het ROC Zadkine speelt hierop in met haar<br />
project K<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> Expertisec<strong>en</strong>trum Koude <strong>en</strong> Installatietechniek.<br />
Het expertisec<strong>en</strong>trum Koude <strong>en</strong> Installatietechniek vormt e<strong>en</strong> opleidingsc<strong>en</strong>trum voor zowel volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>educatie<br />
als regulier onderwijs. In het c<strong>en</strong>trum kunn<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zowel in theorie als praktijk k<strong>en</strong>nis nem<strong>en</strong> van de nieuwst<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied van Koude-<strong>en</strong> installatietechniek met e<strong>en</strong> focus op duurzaamheid (reductie CO2<br />
uitstoot, lager <strong>en</strong>ergieverbruik) <strong>en</strong> systeemintegratie (installatietechniek E&W met ICT). Bedrijv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er hun<br />
personeel bijschol<strong>en</strong> of omschol<strong>en</strong> op basis van hun specifieke opleidingsbehoeft<strong>en</strong>. Daarnaast biedt het c<strong>en</strong>trum<br />
e<strong>en</strong> locatie waar bedrijv<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> del<strong>en</strong> door middel van themabije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> georganiseerd<br />
door het ROC in sam<strong>en</strong>werking met brancheorganisatie <strong>en</strong> andere k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>tra.<br />
De kern van het is het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> het versterk<strong>en</strong> van eerder geïnitieerde project<strong>en</strong>.<br />
Zo zijn er sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> met het Rotterdam Climate Initiative, het Hav<strong>en</strong> Conv<strong>en</strong>ant, Piek<strong>en</strong> in<br />
de Delta, het Regionaal Beleidsplatform Installatie Techniek, Lokaal Platform Installatie Techniek, vmbo- <strong>en</strong> hboinstelling<strong>en</strong>.
12<br />
Speerpunt<strong>en</strong> voor het mbo om te voldo<strong>en</strong> aan de vraag van de<br />
arbeidsmarkt – kwantitatief <strong>en</strong> kwalitatief - zijn:<br />
•• Het werv<strong>en</strong> <strong>en</strong> opleid<strong>en</strong> van jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> behoeve van de (regionale) arbeidsmarkt in<br />
sam<strong>en</strong>werking met het bedrijfslev<strong>en</strong>. Met name<br />
voor de tekortsector<strong>en</strong> waar de vraag het hoogst is.<br />
Arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het onderwijs <strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong><br />
spel<strong>en</strong> onder meer e<strong>en</strong> rol bij het opvang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tekort<br />
aan personeel. Sam<strong>en</strong>werkingsovere<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> ervoor dat stageplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
leerwerkplaats<strong>en</strong> in voldo<strong>en</strong>de mate aanwezig zijn <strong>en</strong><br />
volledig b<strong>en</strong>ut kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Vanuit het bedrijfslev<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> de initiatiev<strong>en</strong> voort vanuit de gedachte dat er<br />
voldo<strong>en</strong>de <strong>en</strong> kwalitatief personeel binn<strong>en</strong> moet blijv<strong>en</strong><br />
instrom<strong>en</strong>.<br />
•• Het teg<strong>en</strong>gaan van tal<strong>en</strong>tverspilling, waarbij wordt gedoeld<br />
op de omvang van voortijdig schoolverlat<strong>en</strong> in Nederland<br />
<strong>en</strong> de economische <strong>en</strong> maatschappelijke effect<strong>en</strong> daarvan.<br />
Dit is e<strong>en</strong> belangrijk issue voor de mbo-instelling<strong>en</strong> in het<br />
kader van hun rol als toeleverancier van de arbeidsmarkt.<br />
De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de zorgproblematiek <strong>en</strong> de afhankelijkheid<br />
van andere organisaties ‘in de ket<strong>en</strong>’ mak<strong>en</strong> dit niet<br />
altijd ev<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig, maar er zijn talloze voorbeeld<strong>en</strong><br />
van succesvolle traject<strong>en</strong> in het mbo om stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong>boord te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> startkwalificatie af te<br />
lever<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt.<br />
<strong>en</strong> gaan mbo - instelling<strong>en</strong> op zoek naar innovatieve<br />
manier<strong>en</strong> om hun toegevoegde waarde voor bedrijv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> daartoe de interesse van<br />
pot<strong>en</strong>tiële partners te trekk<strong>en</strong>. Om de kwalitatieve<br />
discrepantie te verklein<strong>en</strong> is het de uitdaging voor mbo<br />
- instelling<strong>en</strong> om te voldo<strong>en</strong> aan de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de vraag<br />
naar gediplomeerd<strong>en</strong> op mbo niveau 3, 4 <strong>en</strong> tegelijkertijd<br />
de groter word<strong>en</strong>de instroom op niveau 1 <strong>en</strong> 2 binn<strong>en</strong> te<br />
houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> op te schol<strong>en</strong>.<br />
3.3 De betek<strong>en</strong>is van het mbo voor de<br />
Nederlandse k<strong>en</strong>niseconomie <strong>en</strong> innovatie<br />
In de economische ag<strong>en</strong>da’s is het versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong><br />
van innovatie altijd e<strong>en</strong> kernambitie. Uiteraard wordt<br />
dit altijd verbond<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> stevige onderwijs – <strong>en</strong><br />
onderzoeksinfrastructuur in de sleutelgebied<strong>en</strong>. In de<br />
rec<strong>en</strong>te economische ag<strong>en</strong>da’s is e<strong>en</strong> kwalitatief goede<br />
onderwijs – <strong>en</strong> onderzoekinfrastructuur eerste prioriteit om<br />
de positie van Nederland in de wereld te verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> onze<br />
k<strong>en</strong>nisint<strong>en</strong>sieve economie te onderhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ons vestigingsklimaat voor innovatieve bedrijv<strong>en</strong> optimaal te<br />
houd<strong>en</strong>.<br />
••<br />
••<br />
Het bewerkstellig<strong>en</strong> van meer participatie (inclusief<br />
prev<strong>en</strong>tie van maatschappelijke uitval door middel van<br />
e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong>). Mbo - instelling<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
spin in het web functie als gaat om de maatschappelijke<br />
cohesie in gebied<strong>en</strong> die teg<strong>en</strong> bijvoorbeeld grootstedelijke<br />
uitdaging<strong>en</strong> aanlop<strong>en</strong>. Het mbo levert e<strong>en</strong> bijdrage<br />
aan integratie <strong>en</strong> sociale cohesie door middel van het<br />
schol<strong>en</strong> van volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> maar ook door het bied<strong>en</strong> van<br />
inburgering- <strong>en</strong> taalcursuss<strong>en</strong>. Daarnaast lever<strong>en</strong> veel<br />
onderwijsinstelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage aan het<br />
bestrijd<strong>en</strong> van de (jeugd) werkloosheid. Op deze manier<br />
drag<strong>en</strong> mbo-instelling<strong>en</strong> bij aan de kwaliteit van de<br />
geme<strong>en</strong>schap in wijk<strong>en</strong> waar dit hard nodig is.<br />
Het verstevig<strong>en</strong> van arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> onderwijsarbeidsmarkt<br />
om de kwalitatieve aansluiting te verhog<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de doorstroom te bevorder<strong>en</strong>. Onderwijsinhoudelijk<br />
is er meer aandacht voor het vergrot<strong>en</strong> van de<br />
aantrekkelijkheid van het beroepsonderwijs <strong>en</strong> de<br />
waardering ervan. Op onderwijsvlak is er vaker aandacht<br />
voor e<strong>en</strong> bedrijfsspecifieke invulling van de opleiding<strong>en</strong><br />
Het Schiphol College van ROC Amsterdam<br />
Om zo goed mogelijk in te kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> op de<br />
specifieke vraag naar professionals vanuit de<br />
markt heeft het ROC Amsterdam onder andere het<br />
Schiphol College opgericht. 17% van de beroepsbevolking<br />
in de regio Amsterdam is werkzaam in<br />
de logistieke sector. De vraag naar goed geschoold<br />
personeel is groot. Vandaar dat het ROC Amsterdam<br />
in sam<strong>en</strong>werking met de Schiphol Group het<br />
initiatief heeft g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> apart college op<br />
te richt<strong>en</strong>, op de luchthav<strong>en</strong> zelf. Daar komt k<strong>en</strong>nis<br />
sam<strong>en</strong> van de luchtvaartbranche, de arbeidsmarkt<br />
<strong>en</strong> het onderwijs. Op deze manier word<strong>en</strong> twee<br />
vlieg<strong>en</strong> in één klap geslag<strong>en</strong>: <strong>en</strong>erzijds kan door<br />
e<strong>en</strong> betere match tuss<strong>en</strong> onderwijs <strong>en</strong> arbeidsmarkt<br />
de werkloosheid teruggedrong<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> anderzijds word<strong>en</strong> de uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong><br />
van de luchthav<strong>en</strong> Schiphol voorzi<strong>en</strong> van<br />
gemotiveerde <strong>en</strong> gekwalificeerde medewerkers.
13<br />
Hiertoe wordt aandacht gevraagd voor meer focus,<br />
sam<strong>en</strong>hang <strong>en</strong> regie in het innovatie – <strong>en</strong> onderzoeksbeleid<br />
<strong>en</strong> voor sterkere topp<strong>en</strong> in onderwijs door differ<strong>en</strong>tiatie<br />
<strong>en</strong> taakverdeling tuss<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisinstelling<strong>en</strong>.<br />
Onderwijsinstelling<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> keuzes die pass<strong>en</strong> bij de<br />
regionale <strong>en</strong> nationale economische context: het vorm<strong>en</strong><br />
van innovatieclusters met bedrijfslev<strong>en</strong>, WO, HBO, <strong>MBO</strong>,<br />
V<strong>MBO</strong>. Op de terrein<strong>en</strong> van onderwijs, arbeidsmarkt,<br />
innovatieklimaat <strong>en</strong> woon- <strong>en</strong> leefomgeving is de regio<br />
weliswaar gebond<strong>en</strong> aan nationale kaders, maar kan zij<br />
zich duidelijk van andere regio’s onderscheid<strong>en</strong>, vooral<br />
door welbewuste profilering op basis van lokale kwaliteit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> omstandighed<strong>en</strong>, door de hoogwaardige kwaliteit van<br />
publieke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> door effectieve sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong><br />
productieve clustervorming te bevorder<strong>en</strong>.<br />
Mbo gediplomeerd<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke rol te spel<strong>en</strong><br />
in de k<strong>en</strong>niseconomie. Zij vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot deel van het<br />
in Nederland aanwezige technologisch arbeidspot<strong>en</strong>tieel.<br />
Dit pot<strong>en</strong>tieel, tezam<strong>en</strong> met het wet<strong>en</strong>schappelijk<br />
arbeidspot<strong>en</strong>tieel, vormt volg<strong>en</strong>s internationale terminologie<br />
zoals geformuleerd door de OESO het Human Resources in<br />
Sci<strong>en</strong>ce and Technology (HRST). Onder deze definitie vall<strong>en</strong><br />
person<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong> of zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
spel<strong>en</strong> in R&D, innovatie <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele andere aspect<strong>en</strong> van de<br />
k<strong>en</strong>niseconomie. Het CBS (2007) heeft berek<strong>en</strong>d dat op basis<br />
van opleiding er in Nederland ruim 4 miljo<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tot de<br />
HRST gerek<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, waarvan circa 3,5 miljo<strong>en</strong><br />
tot de beroepsbevolking behoort. Het gaat dan <strong>en</strong>erzijds om<br />
hoogopgeleide specialist<strong>en</strong> op het gebied van bijvoorbeeld<br />
natuurkunde, recht<strong>en</strong>, gezondheidszorg etc. <strong>en</strong> anderzijds om<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lagere of middelbare beroepsopleiding die<br />
werkzaam zijn als specialist, technicus of assist<strong>en</strong>t op hoog<br />
niveau. Onder deze laatste groep, die naar schatting voor het<br />
overgrote deel uit mbo gediplomeerd<strong>en</strong> bestaat, vall<strong>en</strong> circa<br />
1,2 miljo<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Dit is ruim e<strong>en</strong> derde van de HRST in<br />
Nederland. Met andere woord<strong>en</strong>, het middelbaar beroeps<br />
onderwijs speelt e<strong>en</strong> belangrijke, zo niet cruciale rol voor het<br />
activer<strong>en</strong> van nieuwe <strong>en</strong> aanwezige k<strong>en</strong>nis tot economische<br />
activiteit. Daarnaast is de specifieke invulling van deze rol<br />
door het mbo van belang. Het CBS schrijft in K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
Economie 2008 dat het klassieke beeld van innovatie bij<br />
World Class Maint<strong>en</strong>ance Institute<br />
Het WCMI zet in op het e<strong>en</strong> groter aanbod van beter geschoold maint<strong>en</strong>ance personeel <strong>en</strong> op het verbeter<strong>en</strong> van<br />
de concurr<strong>en</strong>tiepositie van deze sector in het zuid<strong>en</strong> van Nederland.<br />
Het WCM Institute is door e<strong>en</strong> breed sam<strong>en</strong>werkingsverband van bedrijfslev<strong>en</strong>, overheid <strong>en</strong> onderwijs opgericht,<br />
waaronder vijf ROC’s, om World Class Maint<strong>en</strong>ance te realiser<strong>en</strong> door het regisser<strong>en</strong> <strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong> van onderzoek,<br />
onderwijs <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisdeling. Ook wil ze de beschikbare k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> het innovatievermog<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />
bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> bundel<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>slotte stelt zij zich t<strong>en</strong> doel om de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt verbeter<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de wisselwerking tuss<strong>en</strong> onderzoek <strong>en</strong> onderwijs te versterk<strong>en</strong>.<br />
Het WCMI vormt e<strong>en</strong> onmisbare schakel in de zog<strong>en</strong>aamde ket<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis-kunde-kassa. De concrete doelstelling<br />
van deze combinatie van sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> is het met 15 proc<strong>en</strong>t do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van vijf groothed<strong>en</strong>:<br />
(a) omzet in de sector, (b) instroom in maint<strong>en</strong>ance sector<strong>en</strong> in het beroepsonderwijs, (c) maint<strong>en</strong>ance<br />
gerelateerde werkgeleg<strong>en</strong>heid, (d) betere beschikbaarheid voor eig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> van installaties <strong>en</strong> (e) meer omzet voor<br />
toeleveranciers.<br />
WCMI gaat onderzoeksproject<strong>en</strong> én onderwijsverbetering<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong>, regisser<strong>en</strong> <strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> gaat<br />
het in sam<strong>en</strong>werking met verschill<strong>en</strong>de stakeholders concrete activiteit<strong>en</strong> ontplooi<strong>en</strong> die het imago van maint<strong>en</strong>ance<br />
zull<strong>en</strong> verhoud<strong>en</strong>. Als laatste zull<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> ondernom<strong>en</strong> word<strong>en</strong> waardoor k<strong>en</strong>nis beter gedeeld kan<br />
word<strong>en</strong>.
14<br />
bedrijv<strong>en</strong> – hightech R&D -afdeling<strong>en</strong>, die vrijwel geïsoleerd<br />
van de buit<strong>en</strong>wereld uitvinding<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong> –achterhaald is.<br />
Mbo - instelling<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t zoveel mogelijk<br />
in op innovatie door het invester<strong>en</strong> in nieuwe (onderwijs)<br />
omgeving<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> allianties met bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong><br />
voor hoger onderwijs. Deze allianties word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als<br />
belangrijke factor in het innovatieproces. Door investering in<br />
dit soort allianties:<br />
•• Stijgt de kwaliteit van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> product<strong>en</strong> door to<strong>en</strong>ame<br />
van de interacties tuss<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>.<br />
•• Verlag<strong>en</strong> de transactiekost<strong>en</strong> doordat bedrijv<strong>en</strong> in de ket<strong>en</strong><br />
geografisch cluster<strong>en</strong>.<br />
•• Verbetert het vestigings- <strong>en</strong> investeringsklimaat in de<br />
regio: het Sillicon Valley effect.<br />
•• Word<strong>en</strong> gespecialiseerde ambachtelijke vaklied<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sector<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> voor Nederland.<br />
Veel mbo - instelling<strong>en</strong> in Nederland invester<strong>en</strong> in innovatie.<br />
Onder innovatie verstaan we hier niet zozeer (periodieke)<br />
aanpassing<strong>en</strong> van het reguliere onderwijsprogramma, maar<br />
vooral het aangaan van duurzame allianties gericht op het<br />
ontwikkel<strong>en</strong> van nieuwe k<strong>en</strong>nis. Daarbij zijn in de meeste<br />
gevall<strong>en</strong> meerdere onderwijsinstelling<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> zodat<br />
gezam<strong>en</strong>lijke innovatie <strong>en</strong> innovaties op meerdere niveaus<br />
in het productieproces van bedrijv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gestimuleerd.<br />
De deelname van mbo in deze project<strong>en</strong> is in veel gevall<strong>en</strong><br />
cruciaal voor het succes ervan.<br />
Goed onderwijs op de verschill<strong>en</strong>de niveaus – <strong>en</strong> in het<br />
verl<strong>en</strong>gde daarvan de kwaliteit <strong>en</strong> beschikbaarheid van de<br />
beroepsbevolking – is sterk bepal<strong>en</strong>d voor de aantrekkelijkheid<br />
van het vestigingsklimaat voor onderneming<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
instelling<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de mbo - instelling<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> niet<br />
alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op als werknemers bij bestaande bedrijv<strong>en</strong>,<br />
maar bied<strong>en</strong> ook speciale programma’s aan voor deelnemers<br />
die het zelfstandig ondernemerschap ambiër<strong>en</strong>. De nieuwe<br />
ondernemers die zodo<strong>en</strong>de goed beslag<strong>en</strong> t<strong>en</strong> ijs kom<strong>en</strong>, gev<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> belangrijke impuls aan de regionale economie.<br />
Value in the Valley<br />
In het noord<strong>en</strong> van Nederland neemt de vraag<br />
naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
multidisciplinaire <strong>en</strong> multisectorale innovaties op<br />
het gebied van milieu, <strong>en</strong>ergie, landbouw <strong>en</strong> techniek<br />
(MELT), toe, maar tot voor kort werd hier ge<strong>en</strong><br />
toereik<strong>en</strong>d onderwijs voor aangebod<strong>en</strong>. Value in<br />
the Valley beoogt daarom om e<strong>en</strong> leerarrangem<strong>en</strong>t<br />
te ontwikkel<strong>en</strong> op deze terrein<strong>en</strong> door middel<br />
van nieuwe invalshoek<strong>en</strong>, beschrijvingswijz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
didactische modell<strong>en</strong>.<br />
Bij Value in the Valley zijn e<strong>en</strong> aantal onderwijsinstelling<strong>en</strong><br />
aangeslot<strong>en</strong>: het Alfa-college, AOC<br />
Terra, de Hanzehogeschool Groning<strong>en</strong>, <strong>en</strong> Rsg<br />
De Borg<strong>en</strong>. De deelnem<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong> zijn Stork,<br />
E-kwadraat <strong>en</strong> HoSt, Van Halle Lar<strong>en</strong>stein, Strukton<br />
Worksphere <strong>en</strong> GTI SUEZ.<br />
Value in the Valley bestaat uit e<strong>en</strong> aantal projectteams.<br />
Elke deelnemer maakt deel uit van één of<br />
meer projectteams. Deze projectteams word<strong>en</strong><br />
begeleid door e<strong>en</strong> coach, e<strong>en</strong> interne opdrachtgever,<br />
mogelijk ook door experts. De projectteams<br />
hebb<strong>en</strong> contact met de externe opdrachtgever<br />
uit het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast ook met hun<br />
opleiding. Daarnaast k<strong>en</strong>t elk project s<strong>en</strong>iormedewerkers.<br />
Dit zijn de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de deelnem<strong>en</strong>de<br />
onderwijsinstelling<strong>en</strong> of medewerkers van de<br />
deelnem<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>slotte kunn<strong>en</strong> zowel<br />
junior- als s<strong>en</strong>iormedewerkers deelnem<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>niskring, <strong>en</strong> bestaat e<strong>en</strong> stuurgroep Value in<br />
the Valley, waarin alle deelnem<strong>en</strong>de organisaties<br />
verteg<strong>en</strong>woordigd zijn.<br />
De ervaring<strong>en</strong> van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> zijn<br />
zeer positief. Ze gev<strong>en</strong> o.a. aan dat ze zich ontwikkeld<br />
hebb<strong>en</strong> op het gebied van (a) professioneel<br />
werk<strong>en</strong>, (b) innovatievermog<strong>en</strong>, (c) persoonlijke<br />
ontwikkeling <strong>en</strong> (d) méér relevante k<strong>en</strong>nis op het<br />
gebied van Milieu, Energie, Landbouw <strong>en</strong> Techniek.
15<br />
Invester<strong>en</strong> in het onderwijs loont<br />
Er bestaat e<strong>en</strong> omvangrijke internationale literatuur die wijst op e<strong>en</strong> positieve relatie tuss<strong>en</strong> (invester<strong>en</strong> in) onderwijs<br />
<strong>en</strong> economische groei. E<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van onderwijs leidt tot hogere productiviteit, lagere kost<strong>en</strong> voor gezondheidszorg,<br />
<strong>en</strong> lagere kost<strong>en</strong> voor criminaliteit. In de Wereldbank publicatie Education quality and economic growth<br />
(E. A. Hanushek <strong>en</strong> L. Wösmann, 2007) wordt aangetoond dat e<strong>en</strong> verbetering van 1% van de gemiddelde PISA<br />
test score leidt tot e<strong>en</strong> economische groei van 0,9% in geslot<strong>en</strong> economieën tot 2,5% in meer op<strong>en</strong> economieën.<br />
Aangezi<strong>en</strong> Nederland e<strong>en</strong> zeer op<strong>en</strong> economie heeft kan verondersteld word<strong>en</strong> dat dit hogere perc<strong>en</strong>tage voor<br />
Nederland van toepassing is. Rec<strong>en</strong>t onderzoek door De La Fu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Domémech (2006) over de relatie tuss<strong>en</strong><br />
onderwijskwantiteit <strong>en</strong> economische groei toont e<strong>en</strong> effect van 8%. B<strong>en</strong>habib <strong>en</strong> Spiegel (1994) ton<strong>en</strong> aan dat e<strong>en</strong><br />
stijging in de voorraad human capital met 1% leidt tot e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van de economische groei van 12% tot 17%.<br />
Barro (1997) vindt dat e<strong>en</strong> additioneel jaar onderwijs voor mann<strong>en</strong> op het hoogste niveau van voortgezet onderwijs<br />
leidt tot e<strong>en</strong> stijging van de economische groei van 1,2 proc<strong>en</strong>tpunt per jaar. Wanneer gekek<strong>en</strong> wordt naar de<br />
private opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van onderwijs (dus niet gekek<strong>en</strong> naar economie in brede zin) blijk<strong>en</strong> deze niet gering.<br />
De project<strong>en</strong> waaraan het mbo zich committeert k<strong>en</strong>t verschill<strong>en</strong>de partners, zoals het bedrijfslev<strong>en</strong>, maar ook<br />
andere onderwijsinstelling<strong>en</strong> uit het veld van <strong>MBO</strong>, HBO <strong>en</strong> WO. Uit e<strong>en</strong> door Ber<strong>en</strong>schot uitgevoerde steekproef<br />
is geblek<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong> investering in het mbo met e<strong>en</strong> factor 4,74 leidt tot financiering door partners <strong>en</strong> daarmee tot<br />
substantiële programma’s <strong>en</strong> arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die impact hebb<strong>en</strong> op de economische ontwikkeling.<br />
Andere opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> zijn:<br />
• Betere aansluiting tuss<strong>en</strong> gediplomeerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong>, waardoor meer gediplomeerd<strong>en</strong> voor de economie<br />
<strong>en</strong> de betreff<strong>en</strong>de sector behoud<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze eerder op e<strong>en</strong> hoger niveau inzetbaar zijn. Dit leidt tot e<strong>en</strong> vermindering<br />
van arbeidsmarktfrictie <strong>en</strong> hogere productiviteit.<br />
• E<strong>en</strong> beter vestiging- <strong>en</strong> investeringsklimaat: het Silicon Valley effect. Hierdoor stijgt de kwaliteit van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
product<strong>en</strong> door to<strong>en</strong>ame van de interacties tuss<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> transactiekost<strong>en</strong> verlaagd.<br />
• Economische effect<strong>en</strong> in omligg<strong>en</strong>de sector<strong>en</strong> die niet in directe zin, maar wel als spin off profiter<strong>en</strong>.<br />
• E<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong>de, prikkel<strong>en</strong>de omgeving voor stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waardoor tal<strong>en</strong>t wordt b<strong>en</strong>ut <strong>en</strong> vroegtijdige uitval<br />
wordt voorkom<strong>en</strong>.<br />
• Onderzoek van In ’t Veld (2006) geeft e<strong>en</strong> indicatie van kost<strong>en</strong>besparing van vsv-aanpak in de vorm van onder<br />
andere onb<strong>en</strong>utte pot<strong>en</strong>tie, kost<strong>en</strong> van uitkering <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> van criminaliteit), met als ondergr<strong>en</strong>s circa € 12.000<br />
<strong>en</strong> als bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s circa € 45.000 per vroegtijdig schoolverlater.<br />
• Externe effect<strong>en</strong> zoals verhoogd werkplezier van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de invloed op de kwaliteit van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijs<br />
<strong>en</strong> de grotere aantrekkingskracht van het beroep van doc<strong>en</strong>t.<br />
• k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> product<strong>en</strong> door to<strong>en</strong>ame van de interacties tuss<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> transactiekost<strong>en</strong> verlaagd;<br />
• Economische effect<strong>en</strong> in omligg<strong>en</strong>de sector<strong>en</strong> die niet in directe zin, maar wel als spin off profiter<strong>en</strong>.<br />
• E<strong>en</strong> aansprek<strong>en</strong>de, prikkel<strong>en</strong>de omgeving voor stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waardoor tal<strong>en</strong>t wordt b<strong>en</strong>ut <strong>en</strong> vroegtijdige uitval<br />
wordt voorkom<strong>en</strong>.<br />
• Onderzoek van In ’t Veld (2006) geeft e<strong>en</strong> indicatie van kost<strong>en</strong>besparing van vsv-aanpak in de vorm van onder<br />
andere onb<strong>en</strong>utte pot<strong>en</strong>tie, kost<strong>en</strong> van uitkering <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> van criminaliteit), met als ondergr<strong>en</strong>s circa € 12.000<br />
<strong>en</strong> als bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s circa € 45.000 per vroegtijdig schoolverlater.<br />
• Externe effect<strong>en</strong> zoals verhoogd werkplezier van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de invloed op de kwaliteit van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijs<br />
<strong>en</strong> de grotere aantrekkingskracht van het beroep van doc<strong>en</strong>t.
16<br />
3.4 Bedreiging<strong>en</strong> economische<br />
betek<strong>en</strong>is mbo<br />
In voorgaande hoofdstukk<strong>en</strong> zijn we ingegaan om de<br />
economische uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de huidige betek<strong>en</strong>is <strong>en</strong><br />
bijdrage van het mbo aan de economie.<br />
Het totaal aantal stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> neemt op langere termijn af. De<br />
verschill<strong>en</strong> per regio zijn echter groot. De continuïteit van<br />
e<strong>en</strong> gediffer<strong>en</strong>tieerd aanbod aan onderwijsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in bepaalde regio’s komt steeds meer onder druk te staan<br />
(Ker<strong>en</strong>d Tij, Taskforce Zeeland).<br />
Het mbo investeert op dit mom<strong>en</strong>t onder andere via<br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking met het bedrijfslev<strong>en</strong><br />
in nieuwe techniek<strong>en</strong>, method<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisvergrot<strong>en</strong>de<br />
leerwerkomgeving<strong>en</strong>. Jaarlijks lever<strong>en</strong> ROC’s, AOC’s <strong>en</strong><br />
vakinstelling<strong>en</strong> ongeveer 100.000 nieuwe gediplomeerd<strong>en</strong>,<br />
die instrom<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt met e<strong>en</strong> goede<br />
arbeidsmarktpositie (aldus rec<strong>en</strong>t onderzoek van de RWI).<br />
Tegelijkertijd staat het mbo voor e<strong>en</strong> aantal uitdaging<strong>en</strong>, zoals<br />
krimp in regio’s als Limburg <strong>en</strong> Zeeland <strong>en</strong> grootstedelijke<br />
problematiek in de grote geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, waardoor de<br />
economische <strong>en</strong> maatschappelijke betek<strong>en</strong>is van het mbo<br />
onder druk kan kom<strong>en</strong> te staan. In het belang van het behoud<br />
<strong>en</strong> de versterking van de randvoorwaard<strong>en</strong> voor economische<br />
groei is alertheid gebod<strong>en</strong> op de volg<strong>en</strong>de punt<strong>en</strong>.<br />
Leidsche Instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>makersschool<br />
De Leidsche Instum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>makersschool bestaat<br />
al sinds 1901 <strong>en</strong> is ontstaan uit e<strong>en</strong> initiatief van<br />
de beroemde natuurkundige <strong>en</strong> Nobelprijswinnaar<br />
Prof. Dr. Kamerlingh Onnes. Vanaf 1997 is de<br />
LiS gevestigd op het Leidse BioSci<strong>en</strong>ce Park, op<br />
ste<strong>en</strong>worp afstand van twee universitaire laboratoria<br />
<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de wet<strong>en</strong>schappelijke bedrijv<strong>en</strong>.<br />
Hierdoor is er nauw contact met de afnemers <strong>en</strong> in<br />
sommige gevall<strong>en</strong> ontwerpers van instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
uit de wet<strong>en</strong>schappelijke wereld. De LiS sluit met<br />
haar activiteit<strong>en</strong> naadloos aan bij veel van de prioriteit<strong>en</strong><br />
op de landelijke <strong>en</strong> regionale economische<br />
beleidsag<strong>en</strong>da. De onderwerp<strong>en</strong> waarop de LiS<br />
zicht richt zijn bijvoorbeeld Life Sci<strong>en</strong>ce (medische<br />
<strong>en</strong> biotechnologische wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>), Space<br />
Sci<strong>en</strong>ce (ruimtevaarttechniek) <strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>e Techniek<br />
(zonnecell<strong>en</strong>, wind<strong>en</strong>ergie, ‘gre<strong>en</strong>ports’). De LiS<br />
is structureel betrokk<strong>en</strong> bij het ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vervaardig<strong>en</strong> van innovatieve instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor<br />
tal van wet<strong>en</strong>schappelijke disciplines. Op de LiS<br />
studeert jaarlijks e<strong>en</strong> groep van rond de 60 goed<br />
gekwalificeerde Research Instrum<strong>en</strong>tmakers af, die<br />
snel hun weg vind<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt.<br />
De LiS voorziet dus in e<strong>en</strong> weliswaar kleine, maar<br />
unieke <strong>en</strong> zeer gewilde groep mbo-professionals.<br />
••<br />
••<br />
••<br />
••<br />
Om de huidige kwalitatieve discrepantie te verklein<strong>en</strong> is<br />
het de uitdaging voor mbo - instelling<strong>en</strong> om te voldo<strong>en</strong><br />
aan de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de vraag naar gediplomeerd<strong>en</strong> op mbo<br />
niveau 3, 4 <strong>en</strong> tegelijkertijd de groter word<strong>en</strong>de instroom<br />
op niveau 1 <strong>en</strong> 2 binn<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> op te schol<strong>en</strong>. Er<br />
is e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame aan zorgproblematiek binn<strong>en</strong> de schol<strong>en</strong>.<br />
De afhankelijkheid van andere organisaties ‘in de ket<strong>en</strong>’<br />
wordt daardoor groter.<br />
Speerpunt in de economische ag<strong>en</strong>da van Nederland<br />
is tal<strong>en</strong>tb<strong>en</strong>utting voor alle groep<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving<br />
<strong>en</strong> het verhog<strong>en</strong> van de arbeidsproductiviteit. E<strong>en</strong> lev<strong>en</strong><br />
lang ler<strong>en</strong>, meer flexibele scholing is daarbij e<strong>en</strong> van de<br />
belangrijkste instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
opschol<strong>en</strong> van werknemers staat onder druk vanwege de<br />
huidige economische crisis <strong>en</strong> de voorstell<strong>en</strong> in het kader<br />
van de heroverwegingsoperaties.<br />
De kom<strong>en</strong>de 10 jaar verlaat 75% van de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> het<br />
onderwijs, terwijl er maar weinig nieuwe doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
bijkom<strong>en</strong>. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoge werkdruk <strong>en</strong> er<br />
bestaat e<strong>en</strong> groot risico dat vakk<strong>en</strong>nis verlor<strong>en</strong> gaat, terwijl<br />
de vraag naar vakkracht<strong>en</strong> de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> to<strong>en</strong>eemt.<br />
Het mbo k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> aantal opleiding<strong>en</strong> die zeer specifiek<br />
<strong>en</strong> kleinschalig, maar voor de economie <strong>en</strong> maatschappij<br />
onmisbaar, zijn. De grootste problem<strong>en</strong> in dit type<br />
sector<strong>en</strong> zijn de stijg<strong>en</strong>de uitstroom <strong>en</strong> het verlies<br />
van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring als gevolg van e<strong>en</strong> vergrijz<strong>en</strong>d<br />
personeelsbestand, e<strong>en</strong> tekort aan instroom van<br />
nieuwe, jonge <strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong>de vakm<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de behoefte aan investering<strong>en</strong> in vakmanschap<br />
<strong>en</strong> ondernemersvaardighed<strong>en</strong> van zitt<strong>en</strong>d <strong>en</strong> nieuw<br />
personeel.
17<br />
Bedreiging<strong>en</strong><br />
• Demografische ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de schaarste<br />
van de instroom in sommige regio’s<br />
• E<strong>en</strong> complexe omgeving waarvoor e<strong>en</strong> gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />
aanbod noodzakelijk is<br />
• E<strong>en</strong> brede regionale functie én de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />
vraag naar specialistische k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
• E<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de zorgvraag op de lagere<br />
niveaus én e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de vraag naar excell<strong>en</strong>ce<br />
<strong>en</strong> innovatie vanuit het bedrijfslev<strong>en</strong><br />
Alertheid is derhalve gebod<strong>en</strong> in het belang van de<br />
economische ontwikkeling van Nederland.<br />
3.5 Ti<strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong><br />
voor het mbo<br />
Naast toerusting <strong>en</strong> tal<strong>en</strong>tontwikkeling van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkzoek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> door middel van inspirer<strong>en</strong>d<br />
beroepsonderwijs is de hoofduitdaging voor het mbo om<br />
maximaal bij te drag<strong>en</strong> aan de economische ontwikkeling<br />
van Nederland. In onze visie bestaat deze uitdaging uit de<br />
volg<strong>en</strong>de te realiser<strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong>:<br />
1.<br />
Nauwere sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> het mbo <strong>en</strong> het<br />
bedrijfslev<strong>en</strong>. Daartoe moet, zoals onder meer<br />
aangegev<strong>en</strong> in het Europese rapport ‘New Skills for<br />
New Jobs’, het onderwijs word<strong>en</strong> geïnnoveerd om meer<br />
responsief te word<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de behoeft<strong>en</strong><br />
van bedrijv<strong>en</strong>. Daarbij hebb<strong>en</strong> we het niet over e<strong>en</strong><br />
nieuw blauwdrukachtig onderwijsconcept, maar<br />
over e<strong>en</strong> in nauw sam<strong>en</strong>spel met het bedrijfslev<strong>en</strong><br />
zorgvuldige, door het mbo te realiser<strong>en</strong> transitie. Meer<br />
leerwerkarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, leerwerklandschapp<strong>en</strong>,<br />
Schipholcolleges, Value in the Valleys <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong><br />
van hechte verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> partnership. Uit oogpunt van<br />
de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de problem<strong>en</strong> waarmee het bedrijfslev<strong>en</strong> op<br />
het terrein van beschikbaarheid van voldo<strong>en</strong>de geschoold<br />
personeel geconfronteerd zal word<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> nog<br />
nauwer will<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met het onderwijs. . .<br />
2. Ondernemerschap. Hierbij gaat het om e<strong>en</strong> professionele<br />
invulling van de rol van het mbo als proactieve,<br />
volwaardige partner, makelaar <strong>en</strong> comaker. Hiertoe is<br />
voldo<strong>en</strong>de ondernemingsruimte nodig. Binn<strong>en</strong> duidelijke<br />
kaders op regionaal niveau om snel <strong>en</strong> adequaat in<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
nauwe sam<strong>en</strong>spel met het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheid tot<br />
economieversterk<strong>en</strong>de arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking moet<br />
stijg<strong>en</strong> om economisch te blijv<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong>. De<br />
stijging van het opleidingsniveau kan niet meer bereikt<br />
word<strong>en</strong> door instroom van schoolverlaters. Ook het<br />
opleidingsniveau van werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> moet omhoog.<br />
Innovatie komt vaak tot stand door (onverwachte)<br />
nieuwe verbinding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> bestaande vakgebied<strong>en</strong><br />
(Vernieuw<strong>en</strong>d verbind<strong>en</strong>, verbind<strong>en</strong>d vernieuw<strong>en</strong>, M. van<br />
Twist, Ber<strong>en</strong>schot). Dat geldt ook voor nieuwe beroep<strong>en</strong>:<br />
vaak is e<strong>en</strong> nieuw beroep sam<strong>en</strong>gesteld uit elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />
bestaande beroep<strong>en</strong>, bijvoorbeeld de medisch technoloog<br />
of de medewerker mediatechnologie. Naar verwachting<br />
neemt hierdoor vanuit het bedrijfslev<strong>en</strong> de vraag naar<br />
steeds gediffer<strong>en</strong>tieerdere beroepsopleiding<strong>en</strong> toe.<br />
In stand houd<strong>en</strong> van de regionale functie van het mbo.<br />
Deze regionale functie, waarbij het mbo in afstemming<br />
<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met het vmbo <strong>en</strong> hbo zorgt voor e<strong>en</strong><br />
brede beroepsonderwijsinfrastructuur, is e<strong>en</strong> belangrijke<br />
pijler van de regionale economie. Ook in krimpregio’s,<br />
waar het mbo wordt geconfronteerd met teruglop<strong>en</strong>de<br />
leerlingaantall<strong>en</strong>.<br />
Meer vraaggericht specialiser<strong>en</strong>, bov<strong>en</strong>op de g<strong>en</strong>oemde<br />
volwaardige basisinfrastructuur die voor de regionale<br />
functie van het mbo nodig is. Bij deze specialisatie<br />
(‘verticale di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing bov<strong>en</strong>op e<strong>en</strong> brede horizontale<br />
basisfunctie’) gaat het derhalve om goede sam<strong>en</strong>werking<br />
<strong>en</strong> afstemming tuss<strong>en</strong> mbo-instelling<strong>en</strong>, binn<strong>en</strong> de<br />
beroepskolom <strong>en</strong> met bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheid.<br />
In het verl<strong>en</strong>gde van het vorige punt over e<strong>en</strong> meer<br />
vraaggerichte b<strong>en</strong>adering <strong>en</strong> dus meer specialiser<strong>en</strong>: e<strong>en</strong><br />
nog sterker acc<strong>en</strong>t op vitale tekortsector<strong>en</strong>. Specifieke<br />
aandacht is in dit verband gew<strong>en</strong>st t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de<br />
ambachtseconomie, waar blijk<strong>en</strong>s rec<strong>en</strong>t onderzoek<br />
door EIM 1,2 mln person<strong>en</strong> werkzaam zijn <strong>en</strong> 240.000<br />
onderneming<strong>en</strong> actief zijn, die gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> omzet van<br />
200 miljard g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> (14% van de totale omzet van het<br />
Nederlandse bedrijfslev<strong>en</strong>). Het zo goed mogelijk bedi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
van ambachtelijke branches (opleid<strong>en</strong> van b<strong>en</strong>odigde<br />
vaklied<strong>en</strong>) is daarmee ook e<strong>en</strong> belangrijke economische<br />
doelstelling voor het mbo.<br />
Verschill<strong>en</strong>de mbo - instelling<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> op<br />
voor bedrijv<strong>en</strong>, maar bied<strong>en</strong> ook speciale programma’s<br />
aan voor deelnemers die het zelfstandig ondernemerschap
18<br />
9.<br />
ambiër<strong>en</strong>. De nieuwe ondernemers die zodo<strong>en</strong>de goed<br />
beslag<strong>en</strong> t<strong>en</strong> ijs kom<strong>en</strong>, gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke impuls aan<br />
de regionale economie. Ook innovatie komt voor e<strong>en</strong><br />
belangrijk deel van nieuwe ondernemers. Nadrukkelijke<br />
aandacht hiervoor bij meer mbo - instelling<strong>en</strong> is e<strong>en</strong><br />
belangrijke doelstelling voor het mbo.<br />
Zorg<strong>en</strong> voor balans tuss<strong>en</strong> de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de vraag van de<br />
arbeidsmarkt naar excell<strong>en</strong>ce (niveau 3 <strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> ADopleiding<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> de zorg van het mbo voor de kwaliteit<br />
van het brede middelbaar beroepsonderwijs in het<br />
algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor ‘de onderkant’ in het bijzonder.<br />
Eerder is aangegev<strong>en</strong> dat de zorgstructuur van mbo -<br />
instelling<strong>en</strong> door steeds meer overbelaste stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> door lerar<strong>en</strong>tekort<strong>en</strong> steeds meer onder druk staat.<br />
Hiervoor is van de zijde van het mbo, ook in het belang<br />
van tal<strong>en</strong>tb<strong>en</strong>utting voor de economie, net zozeer<br />
aandacht nodig als voor technologische innovaties <strong>en</strong><br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor topstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Het mbo moet op<br />
beide bord<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> schak<strong>en</strong>. Met andere woord<strong>en</strong>,<br />
het kwantitatieve <strong>en</strong> kwalitatieve gat tuss<strong>en</strong> vraag <strong>en</strong><br />
aanbod op de arbeidsmarkt kan alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost,<br />
indi<strong>en</strong> er sprake is van doorstroming op de arbeidsmarkt<br />
(de zog<strong>en</strong>oemde “trek in de schoorste<strong>en</strong>”). Door e<strong>en</strong><br />
int<strong>en</strong>sivering van de scholing kunn<strong>en</strong> werknemers,<br />
die nu bijvoorbeeld e<strong>en</strong> functie vervull<strong>en</strong> op <strong>MBO</strong>-2<br />
niveau, ook e<strong>en</strong> functie op <strong>MBO</strong>-3 ambiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht<br />
later ook op HBO-niveau. Dit creëert weer ruimte voor<br />
nieuwe m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op <strong>MBO</strong>-2 niveau, die gevuld wordt<br />
met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die eerder zijn opgeleid vanuit e<strong>en</strong> andere<br />
situatie, of helemaal ge<strong>en</strong> vooropleiding of compet<strong>en</strong>ties<br />
hebb<strong>en</strong>. Zorg<strong>en</strong> voor voldo<strong>en</strong>de, vakbekwaam,<br />
gemotiveerd personeel (doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>). Dit is, gelet op de<br />
kom<strong>en</strong>de uitstroom van ervar<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> urg<strong>en</strong>t<br />
vraagstuk dat de hoogste aandacht verdi<strong>en</strong>t. Zeker in de<br />
technologische richting<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s is de ervaring met<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in leerwerkarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking<br />
met het bedrijfslev<strong>en</strong>, dat daar e<strong>en</strong> belangrijk motivatie<strong>en</strong><br />
kwaliteits- <strong>en</strong> imagoverhog<strong>en</strong>d effect vanuit gaat.<br />
Het beroep wordt aantrekkelijker, waarmee werving <strong>en</strong><br />
behoud van goed personeel is gebaat. Hierbij gaat het ook<br />
om professionele externe communicatie door het mbo,<br />
opdat de beeldvorming niet onnodig onder druk staat <strong>en</strong><br />
onvoldo<strong>en</strong>de recht word<strong>en</strong> gedaan aan de mooie ding<strong>en</strong><br />
van het vak <strong>en</strong> aan de resultat<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> geboekt.<br />
10. Op Europese schaal ligt er de g<strong>en</strong>oemde uitdaging dat het<br />
beroepsonderwijs in nog sterkere mate e<strong>en</strong> belangrijke<br />
motor moet zijn voor de economische ontwikkeling van de<br />
kom<strong>en</strong>de dec<strong>en</strong>nia.<br />
Dit zijn wat ons de belangrijkste onderwerp<strong>en</strong> op de<br />
economische mbo-ag<strong>en</strong>da voor de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong>. Om te<br />
kom<strong>en</strong> tot versnelling <strong>en</strong> ontwikkeling op grotere schaal van<br />
de goede voorbeeld<strong>en</strong> die er nu al zijn <strong>en</strong> om het hoofd te<br />
bied<strong>en</strong> aan de eerderg<strong>en</strong>oemde uitdaging<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> impuls<br />
nodig die bestaat uit het schepp<strong>en</strong> van de juiste financiële<br />
<strong>en</strong> kwalitatieve randvoorwaard<strong>en</strong>. Op de wijze, waarop deze<br />
impuls zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingevuld, wordt in het volg<strong>en</strong>de<br />
hoofdstuk nader ingegaan.
19<br />
4. Impuls economische bijdrage<br />
mbo<br />
4.1 Inleiding<br />
In de vorige hoofdstukk<strong>en</strong> is ingegaan op de Nederlandse<br />
economische uitdaging<strong>en</strong>, op de betek<strong>en</strong>is van het mbo voor<br />
de economie <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aantal bedreiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> economische<br />
uitdaging<strong>en</strong> voor het mbo die daarop van invloed zijn. Door<br />
middel van e<strong>en</strong> op de economische ag<strong>en</strong>da van Nederland<br />
toegesned<strong>en</strong> impuls kan op e<strong>en</strong> effectieve wijze aan deze<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> invulling word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />
Deze impuls bestaat uit e<strong>en</strong> financiële investering <strong>en</strong> uit<br />
het creër<strong>en</strong> van randvoorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> het mak<strong>en</strong> van op<br />
economische versterking gerichte keuzes.<br />
4.2 Investering<br />
We gaan er vanuit <strong>en</strong> dat – gelet op het belang van snel<br />
economisch herstel – er de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> niet wordt<br />
bezuinigd op het middelbaar beroepsonderwijs. Op basis van<br />
de verkiezingsprogramma’s van de politieke partij<strong>en</strong> stell<strong>en</strong><br />
we vast dat de economische betek<strong>en</strong>is van het (beroeps)<br />
onderwijs wordt gezi<strong>en</strong> <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d: invester<strong>en</strong> in het onderwijs<br />
is e<strong>en</strong> van de belangrijkste weg<strong>en</strong> bij de realisatie van de<br />
Nederlandse economische ambities <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da. In dit rapport<br />
zijn we ingegaan op de grote economische betek<strong>en</strong>is van het<br />
mbo, onder andere in de rol die het heeft als hofleverancier<br />
van de arbeidsmarkt <strong>en</strong> als partner van het bedrijfslev<strong>en</strong> bij<br />
de ontwikkeling van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> de uitvoering van belangrijke<br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovaties.<br />
Uitgaande van het ontzi<strong>en</strong> van het mbo bij de bezuiniging<strong>en</strong><br />
in het nieuwe coalitieakkoord richt e<strong>en</strong> economische<br />
impuls in het mbo zich vooral op de beschikbaarheid van<br />
werkkapitaal voor nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovaties. Mbo<br />
instelling<strong>en</strong> die in sam<strong>en</strong>werking met het regionale netwerk<br />
van onderwijs, bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheid nieuwe innovatieve<br />
project<strong>en</strong>, opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> toparrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> will<strong>en</strong> opstart<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> hiervoor financiële armslag nodig, in aanvulling op de<br />
reguliere bekostiging van het onderwijs.<br />
Nieuwe opleiding<strong>en</strong> pass<strong>en</strong> vaak niet direct in het bestaande<br />
kwalificatiestructuur. Eerst moet er geïnvesteerd word<strong>en</strong><br />
in de ontwikkeling van de opleiding alvor<strong>en</strong>s het deel uit<br />
kan gaan mak<strong>en</strong> van het reguliere opleidingsaanbod van<br />
de instelling. Innovatieproject<strong>en</strong> zijn van belang omdat<br />
ze bijdrag<strong>en</strong> aan de regionale economische ontwikkeling.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> innovatieproject<strong>en</strong> voor werkgeleg<strong>en</strong>heid in<br />
nieuwe sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> draagt het bij aan de concurr<strong>en</strong>tiepositie<br />
van Nederland in de wereld. Daarnaast vorm<strong>en</strong> dergelijke<br />
project<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pullfactor voor bedrijv<strong>en</strong> om zich te handhav<strong>en</strong><br />
of te vestiging<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> goed ontwikkelde regio, alsmede voor<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om te gaan studer<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> ROC.<br />
De kost<strong>en</strong> voor het ontwikkel<strong>en</strong> van dergelijke<br />
(onderwijs)vernieuwing<strong>en</strong> zijn echter hoog. Succesvolle<br />
innovatieproject<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> uitgerold word<strong>en</strong><br />
in andere sector<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorwaarde voor het lat<strong>en</strong> slag<strong>en</strong> van<br />
dergelijke project<strong>en</strong> is investering <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met het<br />
bedrijfslev<strong>en</strong>. Maar daarnaast is ook e<strong>en</strong> investering vanuit<br />
de rijksoverheid nodig. Het gaat daarbij om startkapitaal<br />
dat rechtstreeks geïnvesteerd wordt in het project <strong>en</strong> dat<br />
vervolg<strong>en</strong>s achteraf op basis van de resultat<strong>en</strong> geaudit wordt.<br />
Hierdoor ontstaat er ruimte <strong>en</strong> flexibiliteit voor de uitvoering<br />
<strong>en</strong> ontwikkeling van het project. Door het werkkapitaal<br />
rechtstreeks te invester<strong>en</strong> in project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> mbo -<br />
instelling<strong>en</strong> gefaciliteerd om te ondernem<strong>en</strong> <strong>en</strong> te innover<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> deel van de mbo - instelling<strong>en</strong> heeft al<br />
investeringsplann<strong>en</strong> ‘op de plank ligg<strong>en</strong>’, waarvan de<br />
uitvoering mogelijk wordt gemaakt als de Rijksoverheid besluit<br />
aanvull<strong>en</strong>d te invester<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> krachtige impuls zou de<br />
Investeringsag<strong>en</strong>da <strong>MBO</strong>, als afgeleide van de economische<br />
ag<strong>en</strong>da van Nederland, kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gericht op het<br />
(versneld) mogelijk mak<strong>en</strong> van drie speerpunt<strong>en</strong> per regio.<br />
Daarbij gaan we uit van de dertig arbeidsmarktregio’s,<br />
die door de Rijksoverheid zijn gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> meer<br />
sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de sociaaleconomische aanpak in de regio. Het<br />
gaat hierbij om gezam<strong>en</strong>lijke ag<strong>en</strong>davorming <strong>en</strong> –uitvoering<br />
door ondernemers, onderwijsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> overheid,<br />
waarbij door het kabinet aan dertig grote geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (met e<strong>en</strong><br />
‘Werkplein plus-vestiging’) is gevraagd om e<strong>en</strong> belangrijke<br />
coördiner<strong>en</strong>de <strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>de rol te vervull<strong>en</strong>. Zie voor<br />
nadere informatie hierover de in opdracht van het ministerie<br />
van OCW door Ber<strong>en</strong>schot opgestelde publicatie ‘Van<br />
alliantievorming tot arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ (mei 2010).<br />
Om e<strong>en</strong> beeld te schets<strong>en</strong> van de financieringsbehoefte<br />
van het <strong>MBO</strong> om b<strong>en</strong>odigde investering<strong>en</strong> in innovatie<br />
te realiser<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de red<strong>en</strong>eerlijn <strong>en</strong><br />
uitgangspunt<strong>en</strong>:
20<br />
••<br />
E<strong>en</strong> gemiddelde omvang van de jaarlijkse investering<br />
vanuit het ROC per innovatieproject van ruim<br />
€ 1.100.000. Dit bedrag is gebaseerd op e<strong>en</strong> kleine<br />
steekproef onder mbo - instelling<strong>en</strong>: hoeveel wordt<br />
gemiddeld door mbo - instelling<strong>en</strong> geïnvesteerd in<br />
innovatieproject<strong>en</strong>. Omdat daarbij is gekek<strong>en</strong> naar zowel<br />
majeure, als minder grote innovatieproject<strong>en</strong>, gaan we er<br />
vanuit dat de omvang van deze investering repres<strong>en</strong>tatief<br />
is voor de bijdrage vanuit het <strong>MBO</strong> aan e<strong>en</strong> regionaal<br />
economisch speerpunt.<br />
••<br />
E<strong>en</strong> gemiddelde periode van drie jaar voor<br />
de gemiddelde duur van e<strong>en</strong> investeringsproject<br />
(ontwikkelperiode alvor<strong>en</strong>s regulier te bekostig<strong>en</strong>).<br />
••<br />
••<br />
Extrapoler<strong>en</strong> van de omvang van de investering door uit te<br />
gaan van de eerder g<strong>en</strong>oemde dertig regio’s die door het<br />
Rijk word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als de meest adequate schaal voor de<br />
het voer<strong>en</strong> van arbeidsmarktbeleid in Nederland.<br />
Daarnaast gaan we er vanuit, kijk<strong>en</strong>d naar aanwezige<br />
economische ag<strong>en</strong>da’s in de regio’s <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d<br />
met haalbaarheid op korte <strong>en</strong> middellange termijn, dat<br />
van e<strong>en</strong> uitvoerbare economische ag<strong>en</strong>da met impact kan<br />
word<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong>, als in elk van de dertig regio’s door het<br />
<strong>MBO</strong> extra of versneld kan word<strong>en</strong> geïnvesteerd in drie<br />
regionale economische speerpunt<strong>en</strong>.<br />
De b<strong>en</strong>odigde jaarlijkse extra uitgav<strong>en</strong> aan innovatieproject<strong>en</strong><br />
door het mbo van ruim € 100 mln. staan niet op zichzelf.<br />
De project<strong>en</strong> waaraan het mbo zich committeert k<strong>en</strong>t<br />
verschill<strong>en</strong>de partners, zoals het bedrijfslev<strong>en</strong>, maar ook<br />
andere onderwijsinstelling<strong>en</strong> uit het veld van <strong>MBO</strong>, HBO<br />
<strong>en</strong> WO. Tell<strong>en</strong> we de bijdrag<strong>en</strong> van deze partners in de<br />
uitgevoerde steekproef mee, dan gaan we uit van e<strong>en</strong> totale<br />
verwachte omvang van de innovatieproject<strong>en</strong> van ruim € 475<br />
mln.<br />
Organisatie <strong>en</strong> waarborg<strong>en</strong> effectiviteit<br />
investeringsimpuls<br />
We pleit<strong>en</strong> ervoor om op branch<strong>en</strong>iveau te zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
zodanige bestuurlijke <strong>en</strong> organisatorische verankering dat<br />
gewaarborgd is dat het b<strong>en</strong>odigde jaarlijkse investeringsbudget<br />
van € 100 mln effectief <strong>en</strong> efficiënt wordt ingezet, op basis<br />
van plann<strong>en</strong> die in de regio door individuele of gezam<strong>en</strong>lijke<br />
mbo - instelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontwikkeld. E<strong>en</strong> gericht<br />
investeringskader bevat in onze visie de volg<strong>en</strong>de waarborg<strong>en</strong>:<br />
•• Mbo-innovaties <strong>en</strong> arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als afgeleide van de<br />
regionale economische ag<strong>en</strong>da.<br />
•• De gedrag<strong>en</strong>heid van arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovaties in het<br />
regionale netwerk (bedrijfslev<strong>en</strong>, overheid, onderwijs).<br />
Hierbij gaat het dus om commitm<strong>en</strong>t van sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de<br />
partij<strong>en</strong>.<br />
Uitgaande van :<br />
••<br />
Duurzaamheid van beoogde resultat<strong>en</strong>. Hierbij gaat het<br />
om borging van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van de nieuw op te zett<strong>en</strong><br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovaties.<br />
1. de <strong>MBO</strong> investering<strong>en</strong> per speerpunt;<br />
2. dertig regio’s <strong>en</strong><br />
3. drie speerpunt<strong>en</strong> per regio<br />
kom<strong>en</strong> we op e<strong>en</strong> investering van circa € 100 mln.<br />
per jaar. Als we e<strong>en</strong> periode van drie jaar aanhoud<strong>en</strong><br />
voor de gemiddelde duur van e<strong>en</strong> investeringsproject<br />
is voor deze drie jaar dus e<strong>en</strong> bedrag<br />
nodig van ongeveer € 300 mln.<br />
Dit bedrag is e<strong>en</strong> raming van de landelijke extra<br />
financieringsbehoefte van het <strong>MBO</strong> voor het invester<strong>en</strong><br />
in drie economieversterk<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> per<br />
regio.<br />
•• Transparantie van werkwijze <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> met het oog<br />
op overdraagbaarheid.<br />
De concrete uitwerking hiervan zou kunn<strong>en</strong> zijn, dat (in<br />
opdracht van) de <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong> wordt gezorgd voor professionele<br />
coördinatie, facilitering <strong>en</strong> verankering. De <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong><br />
stelt in overleg met het Rijk het toetsingskader voor de door<br />
mbo – instelling<strong>en</strong> in te di<strong>en</strong><strong>en</strong> businessplann<strong>en</strong> vast. De<br />
mbo – instelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitg<strong>en</strong>odigd om per regio e<strong>en</strong><br />
businessplan in te di<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong> belangrijke economische<br />
betek<strong>en</strong>is (aangegev<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> in hoeverre het<br />
arrangem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> afgeleide is van de regionale economische<br />
ag<strong>en</strong>da). Uit deze plann<strong>en</strong> moet door medeondertek<strong>en</strong>ing het<br />
commitm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de cofinanciering van het regionale netwerk<br />
(ondernemers, overheid, onderwijs) blijk<strong>en</strong>. Tot slot moet<br />
word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> wat de beoogde resultat<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> hoe<br />
deze word<strong>en</strong> geëvalueerd <strong>en</strong> geborgd.
21<br />
Op deze wijze moet gewaarborgd zijn dat het b<strong>en</strong>odigde<br />
jaarlijkse investeringsbudget van € 100 mln effectief <strong>en</strong><br />
efficiënt wordt ingezet, op basis van plann<strong>en</strong> die in de regio<br />
door individuele of gezam<strong>en</strong>lijke mbo - instelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ontwikkeld. Er vanuit gaande dat in alle arbeidsmarktregio’s<br />
gebruik wordt gemaakt van deze investeringskans, leidt<br />
dit tot dertig regionale businessplann<strong>en</strong> met neg<strong>en</strong>tig<br />
arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan de uitvoering van de<br />
regionale economische ag<strong>en</strong>da’s.<br />
4.3 Acties <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong><br />
Naast financiële speelruimte in de vorm van additioneel<br />
werkkapitaal zijn in onze visie de volg<strong>en</strong>de acties <strong>en</strong><br />
randvoorwaard<strong>en</strong> nodig om werk te mak<strong>en</strong> van de<br />
uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> die in het vorige hoofdstuk<br />
zijn g<strong>en</strong>oemd. Deze acties <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> deels<br />
word<strong>en</strong> gerealiseerd door het Rijk <strong>en</strong> deels door het mbo zelf.<br />
Rijk<br />
Vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> heldere kaders<br />
Om bij te drag<strong>en</strong> aan het verkort<strong>en</strong> van de ‘time to market’<br />
van mbo - instelling<strong>en</strong>, die will<strong>en</strong> anticiper<strong>en</strong> of reager<strong>en</strong> op<br />
de vraag van de economie <strong>en</strong> de arbeidsmarkt, is het zaak om<br />
meer ruimte te bied<strong>en</strong> voor het proactief in sam<strong>en</strong>spel met de<br />
regionale partners opzett<strong>en</strong> van initiatiev<strong>en</strong>.<br />
Heldere kaders vooraf <strong>en</strong> daarmee in lijn ligg<strong>en</strong>d toezicht<br />
achteraf vergemakkelijkt mbo - instelling<strong>en</strong> om zonder<br />
onverantwoorde risico’s te nem<strong>en</strong> in te kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> op de<br />
vraag van de arbeidsmarkt.<br />
Stimuler<strong>en</strong> van lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong><br />
Het unieke van de economische betek<strong>en</strong>is van het mbo<br />
is onder andere het lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong>-partnership met<br />
bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> branches. Het mbo heeft hechte verbinding<strong>en</strong><br />
bij gezam<strong>en</strong>lijke werving, kwalificatiegerichte opleiding,<br />
stageplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, gezam<strong>en</strong>lijke k<strong>en</strong>nis<strong>en</strong><br />
technologieontwikkeling <strong>en</strong> bij- <strong>en</strong> omscholing van<br />
werknemers. Er ligt e<strong>en</strong> verantwoordelijkheid bij het Rijk<br />
om dit verder te versterk<strong>en</strong> door het creër<strong>en</strong> van inc<strong>en</strong>tives<br />
die het lev<strong>en</strong> lang ler<strong>en</strong>-partnership van arbeidsmarkt <strong>en</strong><br />
beroepsonderwijs bevorder<strong>en</strong>.<br />
Mbo<br />
Gerichtheid op de economische ag<strong>en</strong>da<br />
Mbo - instelling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t voornamelijk<br />
oog voor de maatschappelijke problem<strong>en</strong> in de regio.<br />
Hun ant<strong>en</strong>ne voor wat ze moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong> om juist de<br />
economische structuur van de regio te versterk<strong>en</strong>, is niet<br />
altijd sterk ontwikkeld. Belangrijk is dat bij alle instelling<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> duidelijk bewustzijn tot stand komt voor hun rol <strong>en</strong><br />
verantwoordelijkheid als motor van de regionale economie.<br />
Zicht op de vraag <strong>en</strong> op kans<strong>en</strong><br />
Mbo - instelling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> pas optimaal bijdrag<strong>en</strong> aan<br />
de regionale economische ontwikkeling als ze heel goed<br />
op de hoogte zijn van wat de specifieke behoeft<strong>en</strong> in<br />
kwalitatieve <strong>en</strong> kwantitatieve term<strong>en</strong> van de bedrijv<strong>en</strong> in<br />
hun verzorgingsregio zijn. Hiervan is op dit mom<strong>en</strong>t slechts<br />
in beperkte mate sprake. Overig<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> zij hierbij ook<br />
niet optimaal gefaciliteerd in de vorm van beschikbare<br />
vraaginformatie <strong>en</strong> effectieve <strong>en</strong> efficiënte regionale<br />
sam<strong>en</strong>werkingsstructur<strong>en</strong>. Verbind<strong>en</strong> op basis van continue<br />
informatie van hoge kwaliteit is wat hier nodig is. Met het<br />
lop<strong>en</strong>de kwaliteitstraject van UWV, dat er mede op gericht<br />
is om het beroepsonderwijs beter toe te rust<strong>en</strong> met op maat<br />
sam<strong>en</strong>gestelde arbeidsmarktinformatie, wordt hopelijk hierin<br />
voorzi<strong>en</strong>. Zie voor nadere informatie de eerderg<strong>en</strong>oemde<br />
publicatie ‘Van alliantievorming tot arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’.<br />
Organiser<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> / slagkracht<br />
Met alle uitdaging<strong>en</strong> waar het mbo voor staat <strong>en</strong> de omvang<br />
van deze instelling<strong>en</strong> zijn de mbo - instelling<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d<br />
succesvol om snel <strong>en</strong> vraaggericht arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
innovaties op te start<strong>en</strong> <strong>en</strong> daartoe slimme allianties<br />
te smed<strong>en</strong>. Er zijn diverse goede voorbeeld<strong>en</strong> van mbo<br />
instelling<strong>en</strong> die hierin in de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> flinke<br />
slag<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gemaakt. Hier ligt e<strong>en</strong> maatschappelijk <strong>en</strong><br />
economische opdracht voor de gehele mbo-branche.<br />
Vraaggerichtheid <strong>en</strong> maatwerk<br />
Naast de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wordt de tweede belangrijke klantgroep<br />
van mbo-instelling<strong>en</strong> gevormd door de afnemers van<br />
opgeleide vaklied<strong>en</strong>: het bedrijfslev<strong>en</strong>. De vraaggerichtheid<br />
<strong>en</strong> effici<strong>en</strong>cy kan word<strong>en</strong> vergroot door als mbo-instelling<strong>en</strong><br />
meer onderling af te stemm<strong>en</strong> over het spreid<strong>en</strong> van<br />
opleiding<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>op de basisinfrastructuur die voor iedere<br />
regio beschikbaar moet zijn (specialiser<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>op de basis).<br />
Specifieke aandacht daarbij wordt gevraagd voor het goed<br />
bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> van kleinschalige ambachtelijke branches met e<strong>en</strong><br />
belangrijke betek<strong>en</strong>is voor de Nederlandse economie.
22<br />
Mbo - instelling<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> hierbij hun doel voorbijschiet<strong>en</strong><br />
als dit zou betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat brede ROC’s zich ontwikkel<strong>en</strong> tot<br />
smalle vakcolleges. E<strong>en</strong> belangrijk deel van de economische<br />
<strong>en</strong> maatschappelijke betek<strong>en</strong>is van het mbo is juist geleg<strong>en</strong><br />
in het bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> brede regionale infrastructuur <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> breed aanbod voor stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, van wie bek<strong>en</strong>d is dat zij<br />
regionaal georiënteerd zijn <strong>en</strong> daar dus grot<strong>en</strong>deels moet<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> wat bij hun tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hoort. Specialisatie<br />
binn<strong>en</strong> kaders <strong>en</strong> met mate is het antwoord op de huidige<br />
uitdaging<strong>en</strong>, niet fragm<strong>en</strong>tatie. Uiteindelijk gaat het in het<br />
mbo primair om de grote aantall<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die met e<strong>en</strong><br />
deugdelijke startkwalificatie de arbeidsmarkt moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
betred<strong>en</strong>.<br />
Dit betek<strong>en</strong>t overig<strong>en</strong>s niet dat elke regio in Nederland<br />
hetzelfde aanbod moet hebb<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>ige regio blinkt op<br />
grond van zijn ligging, historie, of aanwezige industrie uit<br />
op het gebied van A, de andere op het gebied van B. Die<br />
regiodiffer<strong>en</strong>tiatie is ook goed <strong>en</strong> draagt bij aan specialisatie<br />
<strong>en</strong> excell<strong>en</strong>tiebevordering. Van e<strong>en</strong> dergelijke regionale<br />
differ<strong>en</strong>tiatie is overig<strong>en</strong>s vanzelf sprake wanneer mboinstelling<strong>en</strong><br />
zich meer richt<strong>en</strong> op de behoeft<strong>en</strong> <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van<br />
het bedrijfslev<strong>en</strong> in hun verzorgingsregio. Het op deze manier<br />
aansluit<strong>en</strong> bij de regionale economische ag<strong>en</strong>da draagt<br />
automatisch bij aan de regionale differ<strong>en</strong>tiatie <strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s aan<br />
de herk<strong>en</strong>baarheid <strong>en</strong> branding van e<strong>en</strong> regio op één of meer<br />
economische thema’s of sector<strong>en</strong>.<br />
De vraag om sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> afstemming heeft niet alle<strong>en</strong><br />
te mak<strong>en</strong> met demografische ontwikkeling<strong>en</strong>, maar is ook<br />
uit oogpunt van macrodoelmatigheid aan de orde. Met de<br />
term macrodoelmatigheid bedoel<strong>en</strong> we de mate waarin het<br />
mbo-stelsel in zijn geheel erin slaagt om met de beschikbare<br />
middel<strong>en</strong> zoveel mogelijk stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zo goed mogelijk<br />
geschoold de arbeidsmarkt te lat<strong>en</strong> betred<strong>en</strong>.<br />
Vraaggerichte sam<strong>en</strong>werking in de beroepskolom<br />
Tot slot is e<strong>en</strong> randvoorwaarde voor het beter bijdrag<strong>en</strong><br />
van de mbo-instelling<strong>en</strong> bij de regionale economische<br />
ontwikkeling het verkort<strong>en</strong> van de ket<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />
beroepskolom van vmbo, mbo <strong>en</strong> hbo. De keuze voor e<strong>en</strong><br />
bepaalde opleiding zou meer rondom e<strong>en</strong> bepaalde richting<br />
of sector georganiseerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, dan om e<strong>en</strong> bepaald<br />
niveau van de beroepsopleiding. Zodo<strong>en</strong>de wordt de drempel<br />
verlaagd om door te strom<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
onderwijsniveaus. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zou e<strong>en</strong> nauwere aansluiting<br />
van het vmbo, mbo <strong>en</strong> hbo betere perspectiev<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> om te<br />
kom<strong>en</strong> tot int<strong>en</strong>sievere sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
instelling<strong>en</strong>, die mogelijk ook in hun opleiding<strong>en</strong>aanbod<br />
<strong>en</strong> hun bedrijfsvoering zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van<br />
schaalvoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> effici<strong>en</strong>cywinst. Ook hier kan dus sprake<br />
zijn van tweeledige winst: <strong>en</strong>erzijds wordt er e<strong>en</strong> moderne<br />
vorm van ‘stapel<strong>en</strong>’ gerealiseerd <strong>en</strong> anderzijds ontstaan er<br />
nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> voor doelmatiger werk<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>werking als antwoord op demografische<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de vraag om doelmatigheid<br />
De mbo-instelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> in sterkere mate op regioniveau<br />
gaan sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dit proces vindt in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate<br />
ook al plaats in bijvoorbeeld krimpregio’s. Wanneer het<br />
aantal stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te veel is teruggelop<strong>en</strong> om de opleiding<br />
teg<strong>en</strong> acceptabele kost<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong>, is het<br />
belangrijk dat de mbo - instelling<strong>en</strong> de hand<strong>en</strong> ine<strong>en</strong> slaan<br />
om er gezam<strong>en</strong>lijk voor te zorg<strong>en</strong> dat er op regioniveau e<strong>en</strong><br />
voldo<strong>en</strong>de compleet aanbod aan mbo-opleiding<strong>en</strong> voor<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> bestaat. Dit kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat<br />
sommige opleiding<strong>en</strong> op sommige mbo - instelling<strong>en</strong> of<br />
vestiging<strong>en</strong> niet meer word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
die e<strong>en</strong> bepaalde opleiding will<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>, dit niet langer<br />
kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> op het voor h<strong>en</strong> dichtstbijzijnde ROC. De<br />
gemiddelde reisafstand voor e<strong>en</strong> mbo-leerling kan daardoor<br />
iets to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, maar dan is het wel gegarandeerd dat in iedere<br />
regio in Nederland e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de breed palet aan mboopleiding<strong>en</strong><br />
toegankelijk is.
23<br />
4.4 Ge<strong>en</strong> tijd te verliez<strong>en</strong><br />
Dat e<strong>en</strong> investeringsimpuls niet alle<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st, maar<br />
ook noodzakelijk is, komt naar vor<strong>en</strong> als we bijvoorbeeld<br />
kijk<strong>en</strong> hoe Nederland alle<strong>en</strong> al in Europa scoort op het<br />
terrein van investering<strong>en</strong> in het onderwijs. Nederland<br />
besteedt op dit mom<strong>en</strong>t niet meer dan ongeveer 5% van<br />
het BNP aan onderwijs. Daarmee staan we in Europa in de<br />
midd<strong>en</strong>moot: Frankrijk, België, het Ver<strong>en</strong>igde Koninkrijk, alle<br />
Scandinavische land<strong>en</strong>, maar ook Pol<strong>en</strong>, Portugal <strong>en</strong> Slov<strong>en</strong>ië<br />
scor<strong>en</strong> beter op de OECD-indicator<strong>en</strong>. In EU2020 wordt<br />
hierover gezegd:<br />
‘De land<strong>en</strong> van de Europese Unie moet<strong>en</strong> hun welvaartsstaat<br />
grondig vernieuw<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> investering van honderd<strong>en</strong><br />
miljard<strong>en</strong> euro’s in onderwijs <strong>en</strong> onderzoek <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
industriepolitiek gericht op duurzame bedrijvigheid, schepp<strong>en</strong><br />
de b<strong>en</strong>odigde miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> extra ban<strong>en</strong> om de sociale stelsels<br />
overeind te houd<strong>en</strong>.’<br />
Nederland mag niet achterblijv<strong>en</strong>. Als het rec<strong>en</strong>telijk door<br />
het Innovatieplatform uitgebrachte advies ‘Nederland<br />
2020: terug in de top 5’ wordt gevolgd, is de g<strong>en</strong>oemde<br />
investeringsimpuls niet meer dan e<strong>en</strong> begin. De huidige<br />
ambities van Nederland <strong>en</strong> de Europese Commissie, zoals<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het EU2020 plan, zijn niet in verhouding met<br />
de huidige beschikbare middel<strong>en</strong>. Tijd voor erk<strong>en</strong>ning van<br />
de betek<strong>en</strong>is van <strong>en</strong> duurzame investering<strong>en</strong> in het mbo <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> korte termijn investeringsimpuls voor de snelle realisatie<br />
van nieuwe businessplann<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de regionale<br />
partij<strong>en</strong>, die voor e<strong>en</strong> deel ook al op de plank ligg<strong>en</strong>. Ge<strong>en</strong> tijd<br />
te verliez<strong>en</strong>.
24<br />
Colofon<br />
Deze publicatie is tot stand gebracht door Ber<strong>en</strong>schot in<br />
opdracht van de <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong> door het volg<strong>en</strong>de team onder<br />
leiding van prof. dr. Theo Camps:<br />
Drs. Susanne de Zwart, manager Onderwijs<br />
Mr. H<strong>en</strong>k Bakker, manager Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong><br />
Drs. Piet van G<strong>en</strong>nip, consultant<br />
Drs. Caspar van d<strong>en</strong> Berg, consultant<br />
Vormgeving, in opdracht van Ber<strong>en</strong>schot:<br />
Johan van d<strong>en</strong> Tol, Dordrecht<br />
Foto omslag: Michiel Wijnbergh (Hollandse Hoogte)<br />
Begeleiding vanuit de opdrachtgever is verzorgd door:<br />
Drs. J.F. Huibers, directeur <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong><br />
Mw. Dr. M.J.H. van der Weid<strong>en</strong>, manager Strategie<br />
& Onderwijs <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong><br />
Drs. H.G. Pierik, manager Bedrijfstakgroep<strong>en</strong> <strong>MBO</strong> <strong>Raad</strong><br />
Mei 2010
Ber<strong>en</strong>schot Groep B.V.<br />
Europalaan 40<br />
3526 KS Utrecht<br />
T +31 (0)30 291 69 16<br />
E contact@ber<strong>en</strong>schot.com<br />
www.ber<strong>en</strong>schot.nl<br />
Ber<strong>en</strong>schot is aangeslot<strong>en</strong> bij E-I Consulting Group.