Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

polder die onder zeeniveau ligt en waarbij een reeks dijken voorkomt dat ze onderstroomt. Als er dan
toch een overstroming plaats vindt, moeten we kijken of het dijkenstelsel nog wel op peil was en of
er bepaalde versterkingen wenselijk zijn.
Om het niet al te ingewikkeld te maken, gaan we in deze rapportage voorbij aan de vele filosofische
problemen die het gebeuren te Haren oproept. We gaan zelfs niet in op de voor de hand liggende
vraag wie er voor de rellen van 21 september 2012 verantwoordelijk kan worden gesteld. Een
dergelijke vraag doet geen recht aan de complexe causaliteit die uiteindelijk tot een massale verstoring
van de openbare orde leidde. Wel is het nodig om afstand te nemen van een idee dat in
Nederland vaak wordt verwoord en waarbij men het in Haren gepleegde geweld als een bewijs van
toenemende verloedering ziet. Veel Nederlanders geloven dat onze beschaving een kwetsbare
aangelegenheid is. Beschaafd gedrag is weinig meer dan een dun laagje vernis, zo denken zij. Je hoeft
er maar even tegen aan te stoten en al onze kwade neigingen breken baan. De rellen van Haren
zullen menigeen in dat geloof gesterkt hebben. Wat in eerste instantie nog een feest van vrolijke
jongeren was, veranderde binnen enkele uren in een soort oorlogsgebied. Zo zie je maar hoe
kwetsbaar de beschaving is en hoe gemakkelijk het kwaad zijn werk doet. Toch is de verklarende
waarde van dit idee – hoe begrijpelijk het in bepaalde omstandigheden ook moge zijn – bijzonder
gering. Als het echt waar was dat onze boosaardige kant zich gemakkelijk manifesteert, hadden we al
veel eerder gevallen als Haren gehad. En dan waren er op 21 september ook heel wat doden te
betreuren geweest. Maar in werkelijkheid komt dit soort rellen niet zo vaak voor. De gebeurtenissen
in Haren waren in menig opzicht uniek en de kans is reëel dat dit zo blijft. Nu is het verklaren van
unieke gebeurtenissen geen eenvoudige taak. Men dient zich af te vragen welke processen allemaal
een rol hebben gespeeld, welke invloed deze op elkaar hadden en door welke omstandigheden de
kwalijke gevolgen getemperd of juist verergerd zijn.
1. Wat is er in Haren gebeurd
Om de zo juist opgeworpen vragen van een overtuigend antwoord te kunnen voorzien, schetsen wij
eerst een theoretische gedachtegang over eventuele oorzaken die tot de rellen van 21 september
2012 hebben geleid om vervolgens op basis van een groot aantal empirische gegevens vast te stellen
welk gewicht die oorzaken hebben gehad. We beginnen met twee zaken die hoe dan ook van invloed
waren. Op het individuele niveau is van belang dat zowel het feest als het gepleegde geweld een zaak
van Nederlandse jongeren was. Dat wil zeggen: jongeren tussen de 14 en 24 jaar die zich gedroegen
op een wijze die onmiskenbaar bij deze levensfase behoort. Kenmerken van dat gedrag zijn onder
meer het zoeken naar riskante of spannende gebeurtenissen, een sterke behoefte om samen met
leeftijdsgenoten iets te doen en het onvermogen om te denken aan de eventuele gevolgen. Aan dat
soort psychologische factoren moet men in elk geval de nodige aandacht besteden omdat anders de
kwintessens van de gebeurtenissen in Haren worden gemist. Op het collectieve niveau is van belang
dat de cultuur van feesten en uitgaan, dansen en drinken zich de afgelopen decennia in Nederland
fors uitgebreid heeft. Van de kwaliteiten die Huizinga nog zo kenmerkend voor ons ‘geestesmerk’
vond, lijkt niet veel meer over te zijn (Huizinga 1984: 82 e.v.). Althans niet wanneer het om onze
vrijetijdtijdsbesteding gaat. Daar gelden deugden als matigheid, zakelijkheid en zelfbeheersing als
gedateerd. Hedendaagse Nederlanders willen volop van het leven genieten, ze laten hun zelfbeheersing
van tijd tot tijd los en maken graag heftige ervaringen mee. Ook dit soort factoren moeten we bij
een verklaring van ‘Haren’ in ogenschouw nemen, al was het maar omdat een dergelijke
‘Erlebniskultur’ door ouders en andere volwassenen wordt geapprecieerd. Deze twee zaken – die
overigens veel met elkaar van doen hebben – zijn uiteraard niet specifiek voor datgene wat zich in
8 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN