Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

Een eerste vraag is welke status wij aan dit soort films toekennen. Het antwoord op deze vraag hangt
af van de manier waarop we in meer algemene zin tegen film aankijken. De Mare verwerpt de
opvatting dat films een meer of minder fraaie afbeelding van de realiteit vormen. De aanhangers van
die opvatting laten zich misleiden door het feit dat films door het inzetten van een camera en andere
technieken meestal een ‘levensecht’ beeld oproepen. Maar wie zich enigszins in het enorme filmaanbod
verdiept, beseft al snel dat juist dit een illusie is. In werkelijkheid is vrijwel alles aan de film
verzonnen of gemaakt, te beginnen met het verhaal (hoeft niet echt gebeurd te zijn), de montage
(die handelingen kan opknippen) of het acteerwerk (een vorm van ‘doen alsof’) tot de afzonderlijke
filmfragmenten die uit licht, kleur, beweging en geluid bestaan, maar niet uit ‘realiteit’ in de gangbare
betekenis. In feite komen alle films op fictie neer. Dat betekent niet dat ze geen betekenis
hebben. In tegendeel. Juist omdat het fictie is, komen bepaalde betekenissen of menselijke ervaringen
in de film vaak indringend tot hun recht. Dat gaat trouwens ook op voor andere soorten fictie
zoals een roman, een tekening of een gedicht. In dat opzicht kan men film beter vergelijken met de
mythologische verhalen die in veel culturen worden verteld. Zowel de verteller als het publiek weten
dat het veelal gaat om een verzonnen held en dat hij dingen doet die voor gewone mensen niet zijn
weg gelegd. Maar intussen is het vertellen van die verhalen wel een manier waarop mensen over de
grote vragen van het leven nadenken. Deze zienswijze is in de culturele antropologie onder meer
verdedigd door een auteur als Lévi-Strauss. Ze laat zich ook op films toepassen. Daarom stelt De
Mare voor om film en andere zichtbare cultuurproducten als ‘maatschappelijke verbeelding’ te
behandelen. Ze geven op een gestileerde wijze uitdrukking aan datgene wat mensen gevoelsmatig
bezighoudt en maken de gedachtewisseling daarover mogelijk.
Dat is in elk geval een vruchtbare benadering als men Project X en verwante films aan een nadere
analyse onderwerpt. Ze behoren tot een genre dat in de literatuur te boek staat als ‘adolescentenfilm’
en dat vanaf de jaren tachtig bij het jongere publiek populair geworden is. Andere voorbeelden
zijn The Hangover I (2009), The Hangover II (2011), Jackass The Movie (2002), Ferris Bueller’s Day Off
(1986) en de Nederlandse films Flodder (1986) en New Kids Turbo (2010). Bij de filmische kwaliteit
van deze rolprenten behoeven we niet lang stil te staan. Als het gaat om Project X zijn veel recensenten
van mening dat het verhaal slecht uitgewerkt is, dat de personages weinig of geen diepgang aan
de dag leggen, dat er matig wordt geacteerd en dat de montage nogal te wensen overlaat. Bepaald
geen meesterwerk dus. Niettemin gingen en gaan heel wat jongeren met veel plezier naar deze film
toe. En dat geldt evengoed voor de andere voorbeelden die zojuist genoemd werden. Waaruit komt
dat succes nu voort Waarom worden er überhaupt dat soort films uitgebracht We mogen niet
vergeten dat de productie en distributie van film een commerciële kwestie is. Als deze adolescente
films op geen enkele wijze aansloten bij de verbeeldingswereld van jongeren, zouden ze nooit
verkocht worden. Het punt is dat ze daar heel goed op aansluiten, zo goed zelfs dat ons via deze films
een leerzame blik geboden wordt op de denk- en gevoelswereld van jongeren. We krijgen op het
filmdoek precies te zien met welke vragen ze in deze levensfase bezig zijn, zij het dat die vragen voor
een volwassene onbenullig lijken en vaak de vorm van een volstrekt verzonnen situatie aannemen.
Daarbij is een cruciale rol voor het (onopzettelijk) overtreden van de sociale regels weggelegd. Er
wordt een conflict geënsceneerd tussen datgene wat er in een bepaalde situatie mag worden
verwacht en datgene wat er feitelijk gebeurt. Dat conflict is de basis van het komische en het maakt
de kern van de meeste adolescentenfilms uit.
Er moet dus wat te lachen zijn. Daarbij is wel een specifiek soort humor in het geding. De grappen
zijn in veel gevallen grof, terwijl dialogen doorgaans lomp of schunnig zijn. Er wordt heel wat
schuttingtaal gebruikt met een opmerkelijke voorkeur voor zaken als uitwerpselen of seks. Nog
belangrijker is wellicht dat het om visuele grappen gaat. Men zet bij de adolescentenfilm graag het
42 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN