Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

passage die elke adolescent vroeg of laat moet doormaken om een eigen plaats in de volwassen
wereld te verwerven. Zo beschouwd kan deze filmanalyse wellicht een paar elementen verhelderen.
De paradox van fictie: de film als locus van een imagined community
De film doet als gestructureerd artefact een allesomvattend beroep op de kijker. 56 Ze werkt niet
alleen via verhaal en dialoog, maar werkt via prereflexieve reacties direct en automatisch op de kijker
in. 57 De paradox van dit soort fictie is dat de kijker emotioneel betrokken raakt bij een verhaal, terwijl
iedereen beseft dat het een fictieve vertelling is. 58 Gevoelsmatig geroerd worden staat in beginsel los
van de vraag of de imaginaire wereld wel of niet ‘echt’ is. Zich deel voelen van een verbeelde
gemeenschap betekent niet automatisch dat de imaginaire wereld in de werkelijkheid nagevolgd en
gerealiseerd zou moeten worden. In die zin kan de adolescentenfilm zeer wel een verbeelde wereld
oproepen waar jongeren op positieve wijze aan deelnemen, terwijl de maatschappelijke situatie van
de betreffende kijkers zeer verschillend is.
Met andere woorden: de film PROJECT X en andere adolescentenfilms kunnen een imaginaire
gemeenschap vertegenwoordigen die niet op een realiteit buiten de film berust maar die wel bestaat
voor de adolescenten die dit soort films kennen. Anderson parafraserend kan men zeggen ‘dat het
beeld van hun gemeenschap in de geest van al deze jongeren bestaat’ ondanks het feit dat ze elkaar
niet persoonlijk kennen. 59 Alle groepen die uitgaan boven de face-to-face groep van mensen worden
volgens Anderson door verbeelding bij elkaar gehouden. In die zin is de film op een paradoxale
manier ook maatschappelijk relevant: de film wordt immers bekeken door jongeren die die elkaar
niet kennen terwijl ze zich wel herkennen in de groep die door de film wordt verbeeld. Op die manier
kan de omvangrijke verzameling van kijkers die sinds de jaren 80 allerlei adolescente films hebben
gezien, een imaginaire gemeenschap vormen die ook buiten de film een zekere mobiliserende
werking heeft.
Waar gaat de adolescentenfilm over & wat staat er op het spel
De zogenaamde ‘teen films’ tonen de adolescentenwereld in al zijn bont geschakeerde beperkingen
(ouderlijk huis, school, buurt), compleet met bijbehorende bewoners, vader, moeder, zus en broer,
hond, buren, vriendinnetje, peer group, docenten. Essentieel in deze films is het toe-eigenen van de
publieke ruimte, het zich manifesteren in het openbaar, het gezien en gehoord worden: de overgang
naar de volwassen wereld gaat gepaard met experimenten en botsingen en juist dat wordt in al deze
films publiek gemaakt. Anonieme professionals die tegen een stootje kunnen – politie, ME, bestuurders
en media – vormen in deze imaginaire wereld steevast de contrapunt waar tegen de jongeren
het graag opnemen om te testen of het systeem van de volwassenen wel voldoende stevig is.
56
Bordwell & Thompson (2008): 54-55.
57
Plantinga (2009): 117, ‘Spectator responses to movements, sounds, colors, textures, and manifestations of space are in large part
automatic and pre-reflective. The human brain did not evolve to interact with the visual media, or indeed with representations of any
sort, but adapted itself to the more immediate environmental data to which we must daily respond for our survival and flourishing.
Thus the spectator’s responses to audiovisual media are rooted, in part at least, in those natural perceptual responses that have
developed over long periods of human history.’
58
Plantinga (2009): 64-66. Christian Metz formuleerde dit ooit als ’suspension of disbelieve’: “I know this is a fiction, but I will believe
it all the same” ’. Daar tegenover staat de kijkhouding bij de documentaire, ‘This is so, isn’t it’. Zie Nichols (1991): 28-30.
59
Anderson, Imagined Communities (2006): 6.
190 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN