Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

dat een potentiële groep ongeregelde, rellende adolescenten zal toestromen wier enige feestdoel is
de orde te verstoren. Deze lezing van de film roept als vanzelf een bestuurlijke reactie op. Gemeente
en politie hebben dan maar één optie: verbieden respectievelijk voorbereid zijn op de aanstaande
chaos opdat de te verwachten schade en het gevaar voor bewoners zoveel als mogelijk ingedamd
wordt.
Over de adolescente verbeeldingswereld komen we in deze opvattingen weinig te weten. We tasten
publiekelijk in het duister over de motieven om zich in grote getale naar het (officieel verboden) feest
te begeven, en we moeten het doen met een vermoeden van de meeslepende effecten ter plekke.
Waarom jongeren zich überhaupt al dagen van te voren met dit ‘feestje’ bezig hielden, wat zij zich
daarbij voorstelden, waarop zij zich in de aanloop ertoe verheugden, hoe hun verbeeldingswereld
werd gevoed, wat daarbij de voedingsbronnen waren – dat soort kwesties komt in het publieke
debat zelden aan bod. Vragen over die zogenaamde ‘verbeelde gemeenschap’, hoe nieuw en
verleidelijk deze is, in hoeverre de wanorde centraal staat en in welke zin dan, worden feitelijk niet
gesteld. Staat er in dit ‘tienerfeestje’ misschien iets anders op het spel En wat is in dit complexe
geheel eigenlijk de rol van de film Kan een nadere beschouwing van de film ons iets verduidelijken
over wat jongeren (soms vanuit andere delen van Nederland) er toe heeft aangezet om zich uiteindelijk
naar Haren te spoeden
2. Gedisciplineerd kijken als methode
In dit kortlopend onderzoek naar de rol van de film PROJECT X bij de rellen van Haren werd een
ander perspectief gekozen. Ik behandel de film als één van de manieren waarop ons geestelijk leven
tot uiting komt. Daarbij is sprake van een dialectisch proces: enerzijds is de film te begrijpen als
gestileerde veruitwendiging van wat er in ons verstand en gevoelsleven aan de orde is, anderzijds
voedt het ook de menselijke verbeeldingswereld. 38 De film ken ik daarmee eenzelfde status toe als
cultureel antropologen aan verhalen: in (historische) culturen deelde men allerlei soorten verhalen
met elkaar. Vertellingen, sprookjes, mythen en sagen vormen ‘imaginaire werelden’ waarin mensen
de paradoxale bestaansvoorwaarden waaronder zij leven, op een logische en gestructureerde wijze
trachten te doorgronden. 39 In de gedeelde verbeelding wordt gereflecteerd over de eigen plaats in de
wereld en worden de denkbare ordeningen tegen het licht gehouden. Het gaat erom de tegenstrijdigheden
in het bestaan op het niveau van de symbolische orde te doordenken en te doorleven. Zo
opgevat geeft de film PROJECT X ons een inkijkje in een gedeelde verbeelding van jongeren. Ze laat
letterlijk zien wat hen beweegt.40 Meer precies: de interne logica van PROJECT X als komische film
toont ons de rol die adolescente humor in de huidige maatschappij vervult.
Omdat de film een afgebakende, audiovisuele vormgeving kent, kan dit geestelijk register ook
concreet onderzocht en op de eigen merites beoordeeld worden. Gedisciplineerd kijken houdt in dat
we de film in zijn formele en conventionele ordening ontleden. Ten behoeve van dit essay is uitgaande
van een beperkte dataverzameling een kort kwalitatief onderzoek gedaan, vanuit een aantal
vragen: 1) is PROJECT X enig in zijn soort of behoort het tot een omvangrijker filmverzameling
38
Voor een nadere toelichting van dit dialectische proces en het onderscheid tussen de as van de fictie en de as van de transformatie,
zie De Mare (2012A): 315-321.
39
Barthes (1975), Biró (1982), De Mare (2012A): 308-311, De Mare (1990), De Mare en Keyser (2010), De Ruijter (1979), Doniger (1998),
Lévi-Strauss (1978, 1979, 1980), Propp (1968), Ten Berge (2009), Van Londen en De Ruijter (1990).
40
De Mare 2011B. Als dit soort films hen niets zou zeggen, zouden ze ook niet aanslaan, floppen, en ook niet gemaakt worden.
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 175