Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

maken en vertonen van de film Project X en de mobilisatiefunctie van een krachtig distributiemedium
als Facebook’, aldus Egbert Dommering, hoogleraar informatierecht van de UvA. 29 Een mening
die hij deelt met anderen. ‘Wanneer “Project X Haren” op internet werd aangekondigd (als gevolg
van een Facebook-fout bij de uitnodiging voor een verjaarspartijtje) ontstond razendsnel een
nieuwe, verleidelijke en verbeelde gemeenschap gebaseerd op een gelijknamige Hollywood-film
waarin een tienerfeest volledig uit de hand loopt’. 30
De aandacht van journalisten, bestuurders en allerhande deskundigen richt zich vervolgens op
vragen als welke (al dan niet) centrale rol de nieuwe en oude media hebben gespeeld in de verspreiding,
op de vraag hoe voorbereid te zijn (als gemeentebestuur, politie, ouders, bewoners, NS,
ondernemers) op zo’n tijdelijke gevormde, oncontroleerbare massa jongeren. Onvermijdelijk hieraan
gekoppeld is de vraag bij wie de schuld ligt dat dit feestje zo uit de hand is gelopen.
Dit causaliteitsdenken berust op een aantal aannames wat betreft jongeren, groepsdynamiek en
film. Opvallend is dat in de meeste interpretaties de bezoekende jongeren worden beschouwd als
een onduidelijke verzameling adolescenten. Men spreekt van een ‘menigte zonder duidelijk doel’ of
beschouwt het als ‘een diffuse menigte die als los zand aan elkaar hing’, 31 ‘de massa was geen
duurzame en begrensde groep’. 32 Tegelijk is duidelijk dat de meeste jongeren geen sociaal-maatschappelijke
achterstand hebben en dat het in feite vrij normale jongens (en meisjes) waren, vaak
nog thuiswonend en schoolgaand, of anders een opleiding volgend of met een baan. 33 De focus in
deze interpretaties ligt op sociaal-psychologische processen, in termen van groepsdynamiek en
zelfbeeld. Men constateert een ‘gedeelde groepsidentiteit (ontstaan op internet en bevestigd op
straat), maar de massa was geen duurzame en begrensde groep.’ 34 Sommigen vragen zich af of we
hier te maken hebben met een verschijnsel dat zich nu eenmaal sinds jaar en dag af en toe voordoet
bij de jeugd, of dat we in het geval van Haren geconfronteerd zijn met een totaal nieuw, ongereguleerd
fenomeen dat om een nieuw soort ingrijpen vraagt. 35 De meeste interpretaties die ik heb gezien
focussen daarbij op de negatieve effecten van groepsdynamiek. Termen die gehanteerd worden zijn
‘delinquent gedrag’, ‘groepsprocessen’, ‘“deviant” heldendom’, ‘het opmerkelijk destructieve en
gewelddadige groepsgedrag’, ‘groepsdruk’, ‘relschoppers’, ‘feestrebellen’, ‘nieuwe hooligans’,
‘vandalisme’, et cetera. Ook ‘jeugdmassa’ en een wat neutralere term ‘jeugdcultuur’ passeren, maar
die voegen weinig inzicht toe aan wat jongeren zoal beweegt. 36
Film heeft in de publieke meningsvorming doorgaans de betekenis van amusement. In dit specifieke
geval wordt de film gezien als vorm van entertainment met nogal wat kwalijke gevolgen. 37 Men
veronderstelt dat veel adolescenten die richting Haren vertrekken de film ook hebben gezien. De film
PROJECT X wordt dus opgevat als voorbode van wat er zal gaan gebeuren: het voedt de verwachting
29
NRC, 02.10.2012: 15.
30
J.D. de Jong, ‘Project X: het zijn net jongens…’: 2.
31
J. van Dijk, 05.12.2012: 2-3.
32
Cursivering in de tekst, J. D. de Jong, ‘Project X: het zijn net jongens…’: 3.
33
J.D. de Jong, ‘Project X: het zijn net jongens…’: 1.
34
J.D. de Jong, ‘Project X: het zijn net jongens…’”: 3.
35
Sjoerd de Jong (NRC, 25.09.2012: 32): ‘Een uitbarsting van jeugdig testosteron in vredestijd (en dus niets nieuws onder de zon) Of
een nieuw fenomeen’; Peter Giesen (de Volkskrant, 24.09.2012: voorpagina): ‘De rellen in Haren passen in een oude traditie: vechten
en vernielen als volksvermaak. Facebook gaf er een modern tintje aan: uit het hele land trok een ongeorganiseerde meute naar Haren,
vernielde winkels, vocht met de ME en verdween weer in het niets.’
36
J.D. de Jong, ‘Project X: het zijn net jongens…’: 2-3. Zie met name ook Giesen (de Volkskrant, 24.09.2012: voorpagina) en Don Weenik
in Koelé (de Volkskrant, 24.09.2012: 6)
37
‘De eerste schakel, Project X, kan zich vermoedelijk met succes beroepen op de vrijheid van meningsuiting, omdat het een
fictieproduct is. Alleen als een informatieproduct concrete aanzetten tot roekeloos gedrag bevat, kan er een aansprakelijkheid voor
schade zijn.’ (NRC, 02.10.2012: 15).
174 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN