Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

door natuurlijke factoren wordt bepaald óf die volhouden dat de ontwikkeling van jongeren volledig
door hun omgeving wordt gestuurd. Vorming van de hersenen en sturing vanuit de omgeving
werken zodanig op elkaar in dat de biologische en de sociale dimensie moeilijk uit elkaar zijn te
halen. Ten tweede is men afgestapt van het idee dat asociaal gedrag van jongeren alleen wordt
veroorzaakt doordat bepaalde gebieden in het brein nog niet rijp zijn. Minstens zo belangrijk is het
netwerk dat die gebieden met elkaar verbindt en de manier waarop de communicatie tussen
verschillende onderdelen verloopt. Zo gaat het verrichten van specifieke taken een puber meestal
goed af. Het wordt pas moeilijk als de betreffende jongere diverse opdrachten met elkaar moet
combineren. De vaak gehoorde claim dat adolescenten goed kunnen multi-tasken, staat wetenschappelijk
zwak. Er is een duidelijke limiet aan het vermogen tot ordenen of zelfstandig werken,
juist omdat de integratie van allerlei deelfuncties in het puberbrein nog te wensen overlaat. Ten
derde doet dit gebrek aan integratie zich met name voor tussen de prefrontale cortex en gebieden
waar emotionele informatie wordt verwerkt. Die verwerking vindt – ook bij volwassenen – langs
twee routes plaats. De ene route stuurt signalen direct naar de amygdala (een gebied dat zich met
emotioneel beladen informatie bezighoudt). De andere route maakt dat informatie via de cortex van
een zekere interpretatie wordt voorzien en vervolgens bij de amygdala komt. Deze tweede route kost
iets meer tijd. Het eerste proces roept vrijwel onmiddellijk een aantal lichamelijke reacties op (hogere
hartslag, grotere spierspanning etc.). Het andere proces kan die reacties weer bijstellen bijvoorbeeld
op grond van rationele overwegingen.
De adolescentie kenmerkt zich vooral door het feit dat het aan afstemming of integratie tussen de
verschillende hersenfuncties ontbreekt. De oorzaak is dat er met de puberteit een golf aan hormonen
op gang komt. Die brengt niet alleen fysieke gevolgen mee (zoals het ontstaan van secundaire
geslachtskenmerken) maar oefent ook een grote invloed uit op het brein. In feite hebben de puberteitshormonen
een bredere impact dan men vroeger dacht. Van belang is vooral dat die invloed in
verschillende hersengebieden heel anders uitpakt. De hormonenstroom beïnvloedt met name
gebieden die een gevoelsmatige functie vervullen. Deze liggen diep in de hersenen en zijn evolutionair
bezien relatief oud. Ze bepalen ons functioneren binnen de groep en betreffen gevoelens als
blijdschap (bijvoorbeeld wanneer je waardering krijgt van anderen) of pijn en verdriet (als groepsleden
je buitensluiten). Het effect van de hormonale veranderingen tijdens de puberteit is dat deze
hersengebieden extra gevoelig worden terwijl de frontale cortex met zijn regulerende functie nog
niet is uitgerijpt. Als gevolg daarvan wordt het emotionele systeem hypergevoelig terwijl het regulatiesysteem
nog niet in staat is deze gevoeligheden onder controle te houden. Pas in de volwassenheid
wordt een betere afstemming tussen deze systemen bereikt. Een en ander verklaart waarom de
adolescentie zo vaak in het teken staat van emotionele uitbarstingen. De hormonenstorm grijpt niet
zozeer de frontale cortex aan, maar centra als de amygdala of de nucleus accumbens, met als gevolg
dat de cortex gedurende een aantal jaren aan het kortste eind trekt. In feite kost het adolescenten
moeite om hun eigen impulsen onder controle te krijgen. Dat is niet alleen lastig voor hun omgeving
maar evengoed voor henzelf. De adolescentie is een periode waarin veel jongeren overgevoelig zijn.
Ze denken het ene moment dat de hele wereld tegen hen is, terwijl ze een volgend moment de
slappe lach hebben.
Van de vele veranderingen die zich tijdens de adolescentie manifesteren moeten er twee met nadruk
worden genoemd. De eerste is dat de adolescent steeds meer interesse krijgt voor spannende of
zelfs riskante gedragingen. Dat komt onder meer door het zojuist genoemde gebrek aan afstemming.
Als deze jongeren voor een gevaarlijke situatie komen te staan, is hun reactie vaak niet
adequaat. Ze weten dat er bepaalde risico’s zijn en ze kunnen die ook wel benoemen maar de ernst
van die gevaren dringt gevoelsmatig nauwelijks door. Het is dan ook geen toeval dat riskant gedrag
16 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN