Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

andere kant waren er gezagsdragers wier taak het was om openbare orde en veiligheid te handhaven
en ervoor te zorgen dat al die jeugdige energie enigszins binnen de perken bleef. Hun probleem wat
dat ze geen idee hadden van het aantal jongeren dat zou deelnemen en welke taferelen zich in de
gemeente Haren gingen afspelen. In de voorbereiding van dit feest ging er iets mis. Niet alleen
omdat er te weinig tijd was, omdat er onvoldoende gegevens waren of omdat het aan de juiste
bevoegdheden ontbrak, maar ook om meer filosofische redenen. De grote vraag was immers: hoe
moeten wij een gebeurtenis als deze duiden en benaderen Leggen wij de nadruk op orde en
veiligheid, waarbij speelse elementen alleen worden getolereerd als ze passen binnen de bestuurlijke
procedure die bij een ernstige verstoring van het openbare leven in werking treedt Of leggen we de
nadruk op het speelse en feestelijke element waarbij de openbare orde vooral als een randvoorwaarde
fungeert en de overheid de feestelijkheden faciliteert
Het is een open deur om te zeggen dat de waarheid in het midden ligt. De uitdaging is dat politici,
bestuurders en andere leidinggevenden onder wisselende omstandigheden moeten ontdekken wáár
dat midden ligt. Het is nooit vooraf gegeven maar moet uitgaande van meer extreme zienswijzen
telkens opnieuw bepaald worden. Die meer extreme zienswijzen laten zich niet alleen aanwijzen
maar ze kunnen in Nederland ook op heel wat aanhang rekenen. De ene visie komt erop neer dat het
openbaar bestuur sterk op het handhaven van de openbare orde moet inzetten. Dat impliceert veel
meer dan het handhaven van de wet. Het betekent ook een adequate monitoring van alles wat er
maatschappelijk gebeurt, een vroegtijdig signaleren van mogelijke risico’s bijvoorbeeld bij kinderen
die in hun ontwikkeling bedreigd worden, een scherp programma voor het detecteren van radicale
groepen die zich bedienen van het internet en meer algemeen het ontwikkelen van procedures die in
het geval van een groot incident de ordelijke gang van zaken waarborgen. Deze opvatting van de
overheidstaak mag radicaal lijken, maar ze wordt door vele deskundigen bepleit en ze is op bepaalde
vlakken al realiteit (Peeters 2012). Ze ligt bijvoorbeeld – om te blijven bij het incident dat we hebben
onderzocht – mede ten grondslag aan het denken in termen van GRIP 1 tot en met GRIP 4. De
gedachte is dat een incident de samenwerking van diverse professionele organisaties nodig maakt,
dat die samenwerking het beste slaagt wanneer de actoren een vaste procedure volgen en dat er een
eindverantwoordelijke voor die procedure moet zijn. Naarmate de aard van het incident ernstiger
wordt, schaalt men de werkwijze op. Zo kwam men in Haren na enig aarzelen bij GRIP 3 terecht. Het
is een procedure die vele risico’s onderkent en weinig ruimte voor improvisatie laat. Met andere
woorden: typisch een geval dat de hier bedoelde denkwijze weergeeft.
Nu komt de steun voor deze ‘strenge’ zienswijze niet uit de lucht vallen. Ze wordt gevoed door de
onzekerheden die het moderne leven kenmerken. Door het wegvallen van de kerken, het vervagen
van nationale grenzen en de opmars van het marktdenken zijn er bij velen gevoelens van onveiligheid
ontstaan die als vanzelf in een roep om krachtig leiderschap en strenge regels uitmonden.
Tegelijkertijd tekenen zich in het moderne leven ook processen en tendensen af die een heel ander
beleid rechtvaardigen. Er zijn in Nederland steeds meer burgers die een hoge opleiding gevolgd
hebben, die zich assertief en ondernemend opstellen, die allerlei idealen najagen, die behoefte aan
meer ruimte voor verbeelding en creativiteit hebben en niet zitten te wachten op het minimaliseren
van elk risico. Het is dan ook geen toeval dat we overal conflicten zien tussen burgers of professionals
die een bepaald initiatief nemen aan de ene kant en de regels, instituties of systemen die hen
klem zetten aan de andere. Deze spanningen hebben inmiddels ook het openbaar bestuur bereikt,
zoals blijkt uit een verschijnsel dat vaak als de ‘kanteling’ wordt aangeduid. Overheden beginnen te
beseffen dat je maatschappelijk initiatief moet toejuichen en dat een overmaat aan centrale sturing
of controle vooral tot irritatie leidt. Ze doen in toenemende mate een beroep op de kracht van
burgers, op de beroepstrots van professionals, op innovatieve ondernemingen en op een samenle-
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 141