Deelrapport 3: Hoe Dionysos - Universiteit Twente

9 Identificatie
Ervaringen van jongeren
We hebben in hoofdstuk 4 gezien dat er in de periode vóór 21 september 2012 al een zekere massa
bestond. Duizenden jongeren voelden zich betrokken bij het aangekondigde feest en ze wisselden
via Facebook of andere sociale media hun onderlinge verwachtingen uit. De grote vraag was niet
zozeer of er een feest zou plaatsvinden – dat stond voor de meeste belangstellenden vast – maar hoe
groot het zou worden en wie er zouden komen. De verwachtingen waren hoog gespannen maar
vooralsnog gebeurde er niets. Of beter gezegd: er gebeurde van alles maar dat beperkte zich grotendeels
tot het vormen van een voorstelling van wat er zou kunnen gebeuren en het communiceren
met andere jongeren over het aanstaande feest. Dat verandert natuurlijk op het moment dat al deze
jongeren daadwerkelijk naar Haren gaan. Zodra ze plaatsnemen in de trein, met de auto gaan rijden
of zich op de fiets dan wel te voet op pad begeven, komen ze andere feestgangers tegen en wordt
hun participatie aan het gebeuren fysiek. Dat geldt zeker als ze op weg naar Haren de stroom
bezoekers zien groeien en al helemaal wanneer ze na aankomst met duizenden tegelijk in hetzelfde
dorp staan. Vanaf dat moment vormen ze een grote menigte en komen er mechanismen, processen
of krachten op gang die uiteindelijk veel sterker dan henzelf blijken. Eén van die krachten wordt
hieronder geschetst. Ze heeft betrekking op processen van identificatie die onder bepaalde voorwaarden
binnen een menigte ontstaan en die gemakkelijk tot geweld leiden.
1. Hoe er een massa kan ontstaan
Tal van gegevens uit ons veldwerk wijzen erop dat zich in Haren op 21 september een snel en intensief
proces van identificatie heeft voorgedaan. Alvorens dat te beschrijven staan we stil bij een
theorie die dat proces verklaart. We doelen op de theorie die enkele jaren geleden door Reicher en
anderen werd gepubliceerd en die een welkom alternatief voor oudere massapsychologische
theorieën biedt (Reicher 2007). Volgens die oudere theorieën was het gedrag van een mensenmassa
even irrationeel als primitief. De controle die we als individu in het gewone leven over onszelf
hebben, zou onder druk van de massa verloren gaan met als gevolg dat de massamens geen eigen
identiteit bezit. Die gedachte wordt echter weerlegd door het vele onderzoek dat wetenschappers de
afgelopen decennia naar de vorming van identiteit hebben gedaan. Zij stellen dat we meerdere
identiteiten (kunnen) bezitten en dat de keuze of samenstelling van deze identiteit mede door het
gedrag van andere actoren in de omgeving wordt bepaald. Dat geldt niet alleen voor individuele
mensen maar ook voor groepen van mensen. Bij deze laatste moet wel een onderscheid tussen de
fysieke en de psychologische dimensie van de groep worden gemaakt. Fysiek is de groep in eerste
instantie weinig meer dan een verzameling mensen die zich op hetzelfde moment op eenzelfde
plaats bevindt. De leden van de groep ervaren zich psychologisch bezien nog niet als element van
een groter geheel. Om dat te ervaren is een vorm van identificatie vereist en een voorname vraag is
hoe dat gebeurt. Is deze identificatie eenmaal een feit dan krijgen de onderlinge relaties binnen de
groep een andere aard. De groepsleden respecteren elkaar, voelen zich met elkaar verbonden, gaan
samenwerken e.d. Terwijl oudere theorieën stellen dat het individu zijn identiteit door de massa
verliest, stellen Reicher c.s. dat er door de massa juist een (nieuwe) identiteit ontstaat.
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 101