raamplan ICT - VVKSO - ICT-coördinatoren

VLAAMS VERBOND VAN HET 

KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS 

RAAMPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS 

Informatie- en communicatietechnologie 

1e graad 

1e leerjaar A en/of 2e leerjaar 

Licap – Brussel D/2003/0279/027 September 2003

Inleiding 

Op 1 september 1991 werd het vak AV Informatica verplicht ingevoerd in de meeste studierichtingen van de 2e 

graad ASO, KSO en TSO. Op dat ogenblik bleek dit de meest geschikte benadering om alle leerlingen verplicht 

te laten kennismaken met informatica. Bijna 10 jaar later bleek de situatie echter – zoals overigens van 

meet af aan verwacht werd – in aanzienlijke mate geëvolueerd te zijn. Er heerste een vrij algemene consensus 

dat alle leerlingen de basisvaardigheden ICT (Informatie- en communicatietechnologie) op veel jongere leeftijd 

horen te verwerven. 

Daarom werd een raamplan uitgeschreven dat vanaf 1 september 2001 het kader bood om de basisvaardigheden 

ICT aan alle leerlingen van de eerste graad aan te bieden op basis van ongeveer 25 wekelijkse lestijden in 

de 1e graad van de A-stroom, bij voorkeur in het eerste leerjaar. Bovendien wordt vanaf 1 september 2003 in de 

tweede graad ASO-KSO-TSO een vernieuwd leerplan voor het vak Informatica progressief ingevoerd, dat rekening 

houdt met de vaardigheden die de leerlingen reeds in de eerste graad verworven hebben. 

In dit raamplan worden eerst de achtergronden van deze beslissing toegelicht. Voorts vindt u hier een overzicht 

van de verschillende scenario’s die de scholen kunnen toepassen bij de invoering van ICT in de eerste graad. 

Opzet en modaliteiten van het Vlaams ICT-attest (VIA) worden toegelicht. De opsomming van doelstellingen en 

leerinhouden van ICT in de eerste graad is uitvoerig voorzien van pedagogisch-didactische wenken. Tenslotte 

wordt ook aan de evaluatie en aan de minimale materiële vereisten aandacht besteed. 

Informatie- en communicatietechnologie 3 1e graad (1A en/of 2e leerjaar)

Inhoud 

Inleiding ....................................................................... 3 

Inhoud ......................................................................... 5 

1 Achtergronden van de invoering van ICT in de eerste graad .......................... 7 

1.1 Eerste kennismaking nodig op jongere leeftijd ......................................... 7 

1.2 Basisvaardigheden ICT verwerven binnen of buiten het onderwijs ........................... 7 

1.3 Basisvaardigheden ICT verwerven in het lager of het secundair onderwijs ..................... 7 

2 Mogelijke scenario’s voor de invoering van ICT in de eerste graad ..................... 8 

2.1 Als afzonderlijk vak ........................................................... 8 

2.2 Binnen TV Technologische opvoeding .............................................. 8 

2.3 Geïntegreerd in diverse vakken ................................................... 8 

2.4 Onder de vorm van remediëring ................................................... 9 

3 Het Vlaams ICT-attest (VIA) .................................................... 9 

4 Algemene doelstellingen van het raamplan ...................................... 10 

5 Raamplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .............. 10 

5.1 Structuur van het raamplan ..................................................... 10 

5.2 Volgorde van de onderdelen van het raamplan ........................................ 10 

5.3 Aantal lestijden ............................................................. 11 

5.4 Heterogene voorkennis, differentiatie .............................................. 11 

5.5 Klemtoon op utilitaire vaardigheden ............................................... 12 

5.6 Samenwerking met de andere vakken ............................................. 12 

6 Kennismaking met de computerconfiguratie ...................................... 13 

6.1 Gegevensverwerking .......................................................... 13 

6.2 Verwerking door de computer ................................................... 13 

6.3 Opslag door een computer ..................................................... 14 

6.4 Invoer en uitvoer door een computer ............................................... 14 

6.5 Communicatie en netwerken .................................................... 15 

6.6 Een computersysteem gebruiken ................................................ 15 

7 Sleutelattitudes bij het werken met software ..................................... 16 

8 Elementaire vaardigheden bij het werken met software ............................. 17 

8.1 Omgaan met het toetsenbord ................................................... 17 

8.2 Omgaan met een grafische gebruikersinterface ....................................... 18 

9 Het besturingssysteem ....................................................... 19 

9.1 Organisatie van de harde schijf .................................................. 19 

9.2 Omgaan met programma’s ..................................................... 20 

9.3 Omgaan met gegevensbestanden ................................................ 20 

10 Tekstverwerking ........................................................... 21 

10.1 Invoer van tekst ............................................................. 21 

10.2 Opmaak van tekst en figuren .................................................... 22 

10.3 Afdrukken van tekst .......................................................... 22 

11 Het Internet ............................................................... 23 

11.1 Het Internet ................................................................ 23 

11.2 Surfen op het Internet ......................................................... 23 

11.3 E-mail .................................................................... 24 

12 Ergonomie ................................................................ 24 

13 Evaluatie ................................................................. 25 

14 Minimale materiële vereisten ................................................. 25 

14.1 Programmatuur ............................................................. 25 

14.2 Apparatuur ................................................................ 26 

14.3 Overige ................................................................... 26 

15 Vragen, reacties en commentaar .............................................. 26 


BIJLAGE: Vlaams ICT-attest (VIA) – Vereiste kennis, vaardigheden en attitudes ............... 27 

1 Computer en randapparatuur ................................................. 27 

1.1 Computersysteem ........................................................... 27 

1.2 Processor en werkgeheugen .................................................... 27 

1.3 Gegevensdragers ............................................................ 27 

1.4 Randapparatuur ............................................................. 28 

1.5 Netwerken ................................................................. 28 

2 Besturingssysteem .......................................................... 28 

2.1 Besturingssysteem .......................................................... 28 

2.2 Opstarten en afsluiten van de computer ............................................ 29 

2.3 Organisatie en gebruik van een schijf(volume) ........................................ 29 

2.4 Programma’s en bestanden .................................................... 29 

3 Tekstverwerking ........................................................... 30 

4 Rekenblad ................................................................ 31 

5 Gegevensbeheer ........................................................... 32 

6 Presentaties ............................................................... 33 

7 Internet .................................................................. 33 

8 Algemene vaardigheden en attitudes ........................................... 34 

8.1 Gebruik van toetsenbord en muis ................................................. 34 

8.2 Gebruikersinterface .......................................................... 35 

8.3 Sleutelvaardigheden en -attitudes ................................................ 35 

8.4 Ergonomie ................................................................. 36 

8.5 ICT en maatschappij .......................................................... 36 


1 Achtergronden van de invoering van ICT in de eerste graad 

1.1 Eerste kennismaking nodig op jongere leeftijd 

Sedert 1 september 1991 is Informatica een verplicht vak in de meeste studierichtingen van de tweede graad. 

Tien jaar later drong zich echter om verschillende redenen de noodzaak op om de leerlingen niet langer pas in 

de tweede graad van het secundair onderwijs, maar op jongere leeftijd in staat te stellen de basisvaardigheden 

van ICT te verwerven: 

• Leerlingen moeten ICT zo snel mogelijk in de diverse vakken van het curriculum integreren, dit wil zeggen 

vanaf de eerste graad. Maar om ICT te integreren binnen andere vakken, moeten de leerlingen eerst enkele 

basisvaardigheden ICT verwerven. 

• Meer en meer leerlingen beschikken thuis over een pc, wat tot gevolg heeft dat er bij het begin van de tweede 

graad voor het vak Informatica een zeer heterogene beginsituatie bestaat. 

• De explosieve verspreiding van het Internet en zijn toepassingen maakt het noodzakelijk dat de leerlingen 

veel vroeger met de actuele mogelijkheden van ICT geconfronteerd worden. 

• Via het pc/kd-project van de Vlaamse regering worden sedert 1 september 1998 een aanzienlijk aantal pc’s 

geïntroduceerd in de lagere scholen. Meer en meer leerlingen verwerven reeds in het lager onderwijs enige 

basisvaardigheden inzake ICT. 

1.2 Basisvaardigheden ICT verwerven binnen of buiten het onderwijs 

Steeds meer leerlingen hebben thuis toegang tot een pc. Moeten basisvaardigheden ICT dan nog wel in het 

onderwijs aangeleerd worden Het antwoord hierop is ondubbelzinnig ja. 

Anno 2000 had 42 % van de Belgen thuis toegang tot een pc (gegevens van NIS, Europese Commissie en 

INRA). Voorts beschikte 36,4% van de Belgische gezinnen met een telefoonaansluiting in 2001 ook over een 

Internetaansluiting (Europese Commissie) en telde België in december 2002 reeds 1 438 379 privé-Internetaansluitingen 

(NIS). Alhoewel deze getallen niet steeds gelijklopend zijn, blijkt toch zeer duidelijk dat nog altijd 

een meerderheid van de Vlaamse gezinnen thuis niet over een pc beschikt. Bovendien blijkt de aanwezigheid 

van een pc sterk te correleren met de inkomensklasse: volgens vroegere enquêtes van het NIS is het aantal 

gezinnen in de hoogste inkomensgroep dat over een pc beschikt, vijf maal groter dan het aantal gezinnen in de 

laagste inkomensgroep dat over een pc beschikt. 

Met dergelijke cijfers is de veelbesproken duale maatschappij bijna een feit. Er kan dus geen twijfel over bestaan 

dat de katholieke school hier haar maatschappelijke verantwoordelijkheid moet opnemen. Leerlingen die 

geen basisvaardigheden ICT verworven hebben, dragen in onze hedendaagse maatschappij een formidabele 

handicap. De school moet tot het uiterste gaan om alle leerlingen maximaal te initiëren in de kennis, de vaardigheden 

en de attitudes die zij nodig hebben in de kennismaatschappij. 

1.3 Basisvaardigheden ICT verwerven in het lager of het secundair onderwijs 

Het verwerven van basisvaardigheden ICT wordt vaak vergeleken met leren lezen en leren schrijven. Horen deze 

basisvaardigheden niet thuis in het lager onderwijs Ook hier is het antwoord op termijn ondubbelzinnig ja. 

Voorlopig is de situatie in het lager onderwijs echter te heterogeen om er in het secundair onderwijs systematisch 

en structureel op voort te bouwen. Het VVKBaO (Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs) 

heeft een leerlijn ontwikkeld die basisscholen helpt om op systematische wijze bij leerlingen aan bepaalde ICTkennis 

en -vaardigheden te werken. Deze leerlijn vormt een ordeningsmodel van doelstellingen. Het is geen 

leerplan en is derhalve niet bindend. De leerlingen worden er niet over geëvalueerd. De doelstellingen worden 

niet nagestreefd in afzonderlijke lessen over de computer, maar wel verwerkt in allerlei activiteiten voor diverse 

vakken. 

Het VVKSO gaat er dan ook van uit dat na een overgangsfase de basisvaardigheden ICT in het basisonderwijs 

en niet meer in het secundair onderwijs aangeleerd moeten worden. Ondertussen kunnen de secundaire scho- 


len zeer zinvolle initiatieven nemen in samenwerking met de basisscholen van hun regio, bijvoorbeeld door de 

leerkrachten van het basisonderwijs ICT-initiatie aan te bieden of door afspraken te maken inzake het onderhoud 

en het beheer van de ICT-infrastructuur. 

2 Mogelijke scenario’s voor de invoering van ICT in de eerste graad 

Omwille van de grote verscheidenheid tussen de scholen, laat het VVKSO de scholen vrij kiezen tussen enkele 

scenario’s: 

• de basisvaardigheden ICT worden aangeboden als een afzonderlijk vak van één wekelijkse lestijd in het 

keuzegedeelte; 

• de basisvaardigheden ICT worden ondergebracht in het vak TV Technologische opvoeding dat daartoe wordt 

uitgebreid met één wekelijkse lestijd; 

• de basisvaardigheden ICT worden geïntegreerd aangeboden binnen diverse bestaande vakken; 

• de leerlingen met ICT-tekorten worden geremedieerd op dezelfde wijze als ze geremedieerd worden voor 

tekorten voor andere vakken; 

• ... 

Geen enkel van de genoemde scenario’s wordt opgelegd. De school kan eventueel zelf nog een ander scenario 

uitwerken of een combinatie van scenario’s toepassen. Bij haar keuze tussen deze scenario’s laat de school 

zich leiden door de inzet, de motivatie en de voorkennis van de betrokken leraren, door de heterogeniteit van de 

voorkennis van de leerlingengroep en door de beschikbaarheid van pc-infrastructuur binnen de school. 

We lichten hierna elk van deze scenario’s bondig toe. 

2.1 Als afzonderlijk vak 

De school kan 1 wekelijkse lestijd uit het keuzegedeelte gebruiken om de basisvaardigheden ICT aan te bieden. 

Als benaming van het vak kan men opteren voor AV Exploratie. De school heeft dan op soepele wijze de 

mogelijkheid het vak toe te vertrouwen aan de meest geschikte leerkrachten. 

Zolang de voorkennis van de meeste leerlingen inzake ICT eerder beperkt is – wat de eerstvolgende jaren nog 

vaak het geval zal zijn – geniet dit scenario zonder twijfel de voorkeur. 

2.2 Binnen TV Technologische opvoeding 

De basisvaardigheden ICT (Informatie- en Communicatietechnologie) lijken op basis van de benaming nauw aan 

te sluiten bij de leerinhouden van TV Technologische opvoeding (TO). Toch is er een duidelijk onderscheid. TO 

focusseert op het technologisch oplossingsproces: leerlingen leren een gegeven probleem systematisch 

oplossen in functie van de beschikbare technologie. Het probleemoplossend werken met handen en hersenen, 

en het ontdekken van technieken en materialen spelen een grote rol in TO. Bij de basisvaardigheden ICT 

daarentegen is dit aspect veel minder sterk aanwezig; repetitieve werkzaamheden en encyclopedische kennis 

van de apparatuur komen er geregeld aan bod. 

Bovendien dient men erover te waken dat de leerplandoelstellingen en de eindtermen onverkort gerealiseerd 

worden. Dit kan indien men TV Technologische opvoeding uitbreidt met een uur uit het keuzegedeelte. Dit 

scenario is dan sterk vergelijkbaar met dit van 2.1 Als afzonderlijk vak . 


2.3 Geïntegreerd in diverse vakken 

Als de school de verantwoordelijkheid om basisvaardigheden ICT aan te leren toevertrouwt aan leraren van 

diverse vakken, ontstaat er vanzelfsprekend een breder draagvlak voor de integratie van ICT binnen andere 

vakken. Alle betrokken leraren worden er dan immers toe gestimuleerd kennis te maken met ICT, en zijn 

verplicht zelf ICT-vaardigheid te verwerven. Bovendien zijn er geen structurele wijzigingen aan het lessenrooster 

nodig. 

In dit scenario moet de school werken aan een projectmatige, gecoördineerde aanpak van het raamplan, om 

een verwaterd en versnipperd aanbod te vermijden, gekenmerkt door grote verschillen in aanpak en terminologie. 

Sommige leraars AV zullen dit misschien ervaren als een verlies van tijd ten koste van het eigen vak en er 

zo weinig mogelijk aandacht aan besteden, er bewust of onbewust op rekenend dat de inhouden wel in de 

andere vakken aan bod zullen komen. 

Dit scenario stelt bovendien zeer hoge eisen aan de pc-infrastructuur op school. In principe moeten immers 

alle betrokken vakken kunnen gebruik maken van de computerklas. Ook de nascholing van de betrokken 

leerkrachten vormt een grote uitdaging; zij moeten immers voldoende vaardigheid en zelfvertrouwen verwerven 

om met de leerlingen in de computerklas aan de slag te gaan. 

Indien de voorkennis van de meeste leerlingen inzake ICT reeds behoorlijk is, dan geniet dit scenario de voorkeur, 

eventueel in combinatie met 2.4 Onder de vorm van remediëring (voor de leerlingen die de voorkennis nog 

ontberen). Op termijn wordt dit scenario steeds belangrijker, omdat men kan verwachten dat steeds meer 

leerlingen de basisvaardigheden geheel of gedeeltelijk verworven hebben vóór hun intrede in het secundair 

onderwijs. 

2.4 Onder de vorm van remediëring 

Leerlingen die bij de aanvang van het secundair onderwijs een achterstand inzake basisvaardigheden ICT 

vertonen, kunnen afzonderlijk en specifiek voor deze tekorten geremedieerd worden, zoals dat ook gebeurt voor 

rekenen of taalvaardigheid. Deze benadering biedt vele differentiatiemogelijkheden en kan diverse noden opvangen 

in verband met de overgang van BaO naar SO en met de ICT-cultuur bij de leerlingen thuis. 

Toch kan dit scenario in de huidige context voor de meeste scholen omwille van het aantal te remediëren 

leerlingen neerkomen op een verkapte vorm van extra lessen. Enkel scholen in regio’s waar de lagere scholen 

een systematische ICT-inspanning doen en een relatief homogene instroom leveren, komen voor deze benadering 

in aanmerking. 

3 Het Vlaams ICT-attest (VIA) 

Het Vlaams ICT-attest (VIA) wordt uitgereikt aan leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, 

TSO) een basispakket van ICT-kennis, -vaardigheden en -attitudes verworven hebben. Dit basispakket is vastgelegd 

in 134 doelstellingen en heeft betrekking op de volgende onderwerpen: 

• Computer en randapparatuur 

• Besturingssysteem 

• Tekstverwerking 

• Rekenblad 

• Gegevensbeheer 

• Presentaties 

• Internet 

• Algemene vaardigheden en attitudes 


Deze VIA-doelstellingen zijn integraal opgesomd in de bijlage (zie blz. 28). De VIA-doelstellingen zijn hoofdzakelijk 

utilitair gericht, maar een aantal algemene vaardigheden en attitudes in het laatste hoofdstuk reiken veel 

verder dan het strikt utilitaire. 

De VIA-doelstellingen worden gespreid over de eerste en de tweede graad. Daartoe zijn ze letterlijk opgenomen 

in het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie (eerste graad) en in de leerplannen voor het vak 

Informatica (tweede graad, ASO, KSO, TSO). De VIA-doelstellingen zijn gemerkt met een U-teken in de 

tweede kolom (zie blz. 14 en volgende). 

Leerlingen die op het einde van het tweede leerjaar van de tweede graad slagen voor het vak Informatica, worden 

derhalve geacht ook de VIA-doelstellingen te hebben verworven. Aan deze leerlingen kan derhalve het 

Vlaams ICT-attest uitgereikt worden. 

Aan leerlingen die op het einde van het 2e leerjaar van de 2e 

graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak Informatica, wordt 

derhalve automatisch het Vlaams ICT-attest uitgereikt. 

Alle doelstellingen moeten echter in gelijke mate nagestreefd worden: op dit vlak is er in het kader van het 

raamplan Informatie- en Communicatietechnologie geen onderscheid tussen de VIA-doelstellingen en de 

andere doelstellingen. 

Het Vlaams ICT-attest heeft geen wettelijke betekenis, maar wel een groot moreel gezag, want het wordt in 

gelijke vorm en onder gelijke modaliteiten uitgereikt door alle onderwijsverstrekkers van het secundair onderwijs 

in Vlaanderen. 

4 Algemene doelstellingen van het raamplan 

De leerlingen dienen 

• elementaire kennis op te doen van ICT-apparatuur, vanuit het oogpunt van het eenvoudige gebruik; 

• elementaire vaardigheid te verwerven in het gebruik van toetsenbord en muis; 

• elementaire vaardigheid te verwerven in het gebruik van een grafische gebruikersomgeving; 

• elementaire tekstverwerkingsvaardigheden te verwerven; 

• elementaire vaardigheden te verwerven inzake het gebruik van het Internet, in het bijzonder wat surfen en e- 

mailen betreft; 

• bewust aandacht op te brengen voor de ergonomische aspecten van het werken met ICT. 

Het verwerven van deze basisvaardigheden is er uitdrukkelijk op gericht ICT vanaf het eerste jaar SO met 

succes te integreren in alle vakken. 

5 Raamplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken 

In hoofdstukken 6 tot en met 12 worden de concrete doelstellingen, de leerinhouden en de pedagogisch-didactische 

wenken opgesomd. We geven vooraf enkele algemene toelichtingen. 


5.1 Structuur van het raamplan 

De hoofdstukken over tekstverwerking (hoofdstuk 10) en over het Internet (hoofdstuk 11) vormen in feite de kern 

van het leerplan. Het is in deze hoofdstukken dat de leerlingen de vaardigheden opdoen die hen in staat zullen 

stellen ICT te integreren in de andere vakken. Deze twee hoofdstukken vormen als het ware de top van een 

piramide waarvan de overige hoofdstukken (computerconfiguratie, besturingssysteem, ...) de fundamenten 

vormen. Deze laatste hoofdstukken vervullen dan ook geen andere functie dan steun te bieden aan de hoofdstukken 

over tekstverwerking en over het Internet. 

5.2 Volgorde van de onderdelen van het raamplan 

De doelstellingen worden in thematische volgorde opgesomd, logisch gegroepeerd per onderwerp. Deze ordening 

wekt de indruk dat de doelstellingen ook in deze volgorde in de klas behandeld worden. Dit is zeker niet 

juist. De leraar legt zelf in zijn jaarplan de volgorde vast die hem het meest geschikt lijkt voor zijn klasgroep. 

De leraar dient er naar te streven de verschillende leerinhouden zo geïntegreerd mogelijk te behandelen. Dit 

houdt in dat nauw bij elkaar aansluitende onderwerpen uit verschillende hoofdstukken samen behandeld worden. 

Het bewaren van een tekst op een diskette kan bijvoorbeeld een aanleiding zijn om iets te vertellen over 

de diskette en het diskettestation, het afdrukken van een tekst kan een aanleiding zijn om iets te vertellen over 

de printer. Het heeft in de eerste graad bijvoorbeeld geen zin één of meer volledige lestijden uitsluitend te 

wijden aan een theoretische bespreking van de computerconfiguratie. 

5.3 Aantal lestijden 

Bij elk hoofdstuk geven we een raming van het vereiste aantal lestijden. 

Onderdeel van het raamplan 

Aantal lestijden 

Kennismaking met de computerconfiguratie 5 

Sleutelattitudes bij het werken met software 

Elementaire vaardigheden bij het werken met software 

Doorlopend 

Doorlopend 

Het besturingssysteem 6 

Tekstverwerking 8 

Het Internet 6 

Ergonomie 

Doorlopend 

Totaal 25 

Deze raming is indicatief: de leraar is niet verplicht zich hier strikt aan te houden. Bovendien is de leraar, zoals 

reeds in punt 5.2 beklemtoond werd, niet verplicht alle doelstellingen van één hoofdstuk chronologisch na 

elkaar te behandelen. Indien bijvoorbeeld met een bepaald onderdeel vier lestijden geassocieerd worden, dan 

betekent dit dat, gespreid over het volledige schooljaar, in totaal ongeveer 4 lestijden aan dit onderdeel besteed 

worden, terwijl het best mogelijk is dat de leraar in de praktijk nooit langer dan een kwartier aan één stuk met 

het onderwerp bezig is geweest. 

Bij sommige hoofdstukken wordt de geraamde tijd omschreven met de term “Doorlopend”. Dit betekent dat de 

doelstellingen en de leerinhouden in elke les doorlopend aan bod (kunnen) komen. Deze doelstellingen en 

leerinhouden dienen derhalve geïntegreerd in alle hoofdstukken aan bod te komen. 


5.4 Heterogene voorkennis, differentiatie 

Ongetwijfeld zal de klasgroep in de eerste graad qua ICT-voorkennis vaak zeer heterogeen samengesteld zijn. 

Nogal wat leerlingen zullen in meerdere of in mindere mate ervaring hebben in het omgaan met ICT, bijvoorbeeld 

tijdens de lessen op de lagere school of via een pc thuis. Sommige leerlingen kunnen wellicht tienvingerblind 

typen, terwijl anderen met moeite sommige toetsen op het toetsenbord vinden. Het is belangrijk dat de 

leraar zich zeer goed bewust is van deze situatie en er actief op inspeelt. 

Vooreerst moet tijdens de lessen voldoende differentiatie ingebouwd worden, zodat alle leerlingen op hun kennis 

en hun kunde aangesproken worden. De leraar kan hierbij onder meer gebruik maken van de facultatieve 

doelstellingen en leerinhouden van het raamplan. Facultatieve doelstellingen en leerinhouden zijn steeds 

cursief geschreven. 

Voorts moet de leraar zich er voldoende van vergewissen of de leerlingen ook effectief de vaardigheden bezitten 

die ze beweren verworven hebben. Vooral bij leerlingen die zich op eigen houtje deze vaardigheden eigen 

gemaakt hebben, bestaat het risico dat dit onvolledig of onvoldoende grondig gebeurd is. In dat opzicht kan de 

opsomming van doelstellingen en leerinhouden ook gezien worden als een soort inventaris of checklist om na 

te gaan welke vaardigheden precies verworven zijn. Dit geldt in het bijzonder voor hoofdstukken zoals hoofdstuk 

8 (Elementaire vaardigheden bij het werken met software), waarvan sommige vaardigheden zeer voor de 

hand liggen. 

Tenslotte moet de leraar er op toezien dat álle leerlingen voldoende actief bij de les betrokken worden, ook de 

leerlingen die minder gemotiveerd lijken voor ICT of die enige ICT-achterstand ten opzichte van hun medeleerlingen 

hebben. De leraar dient hen aan te moedigen hun drempelvrees te overwinnen en actief mee te werken. 

Bovendien kan het beeld vertroebeld worden door leerlingen met veel computerervaring die enigszins opschepperig 

hun eigen vaardigheden vingervlug ten toon spreiden. Vooreerst is de kans groot dat de vaardigheden die 

deze leerlingen bezitten, niet de vaardigheden zijn die in het raamplan nagestreefd worden: wellicht munten 

deze leerlingen eerder uit in chatten, surfen en computerspelletjes, dan in de sleutelvaardigheden en -attitudes 

van hoofdstuk 7. Bovendien kan hun gedrag remmend werken op leerlingen die (nog) niet zo ICT-vaardig zijn, 

waardoor steeds dezelfde leerlingen de oefeningen oplossen en steeds dezelfde leerlingen hierop toekijken. 

Vanzelfsprekend moet de leraar dergelijke situaties tot elke prijs vermijden. 

5.5 Klemtoon op utilitaire vaardigheden 

Bij de meeste doelstellingen ligt de klemtoon op het utilitaire aspect: het kunnen is primordiaal. De leerling 

moet op deze basisvaardigheden immers kunnen voortbouwen bij het integreren van ICT in de andere vakken. 

Dit geldt vanzelfsprekend in verband met het leren omgaan met software (gebruikersinterface, tekstverwerker, 

browser, e-mailpakket). Dit geldt echter ook voor de computerconfiguratie: in geen geval is het de bedoeling 

uitgebreide theoretische of encyclopedische kennis op te doen van een computersysteem en zijn componenten. 

De leerling van de eerste graad moet deze componenten uitsluitend leren kennen vanuit een utilitair, 

functioneel aspect: waarvoor dienen deze apparaten, wat kan ik ermee doen, in welke omstandigheden heb ik 

ze nodig 

Bij de pedagogisch-didactische wenken wordt daarom vaak vermeld dat op bepaalde elementen niet ingegaan 

mag worden, om te vermijden dat de leraar te diep zou ingaan op theoretische of technische aspecten. 

5.6 Samenwerking met de andere vakken 

Veel onderdelen van het raamplan lenen zich uitstekend tot samenwerking met de collega’s van andere vakken, 

in het bijzonder de hoofdstukken over tekstverwerking, surfen op het web en e-mail. Het wordt zeer sterk 

aanbevolen zo snel mogelijk dergelijke samenwerking effectief toe te passen en er zorg voor te dragen dat de 

collega’s van de andere vakken op de hoogte zijn van de belangrijkste doelstellingen en leerinhouden van het 

raamplan ICT in de eerste graad. Deze samenwerking kan zich uitstrekken tot alle collega’s van de eerste 

graad. 


Ook een aantal vakoverschrijdende eindtermen Leren leren kunnen aan bod komen, onder meer begrijpend 

lezen, informatiebronnen hanteren, zelfredzaamheid. Het is belangrijk dan de link te kunnen leggen met de 

momenten waarop deze in andere vakken aan bod komen. 


DOELSTELLINGEN VIA INHOUDEN PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

6 Kennismaking met de computerconfiguratie Geraamde tijd: 5 lestijden 

De kennismaking met de computerconfiguratie heeft uitsluitend tot doel de leerlingen vertrouwd te maken met de namen en de functies van de belangrijkste componenten. 

De computerconfiguratie moet dus beschouwd worden vanuit het standpunt van de gebruiker. Het is niet de bedoeling encyclopedische kennis op te bouwen 

of in te gaan op technische details. Theoretische lessen moeten zoveel mogelijk vermeden worden; het is wenselijk dat de leerlingen zo snel mogelijk achter de 

computer plaatsnemen. Bij voorkeur worden de leerinhouden van dit hoofdstuk op samenhangende wijze verweven met de leerinhouden van de andere hoofdstukken. De 

printer en de diskette kunnen bijvoorbeeld aan bod komen op het ogenblik dat de leerlingen een tekst afdrukken of op diskette bewaren. 

6.1 Gegevensverwerking 

6.1.1 De hoofdfuncties van een gegevensverwerkend proces 

kennen en toelichten en in een schema voorstellen. 

6.1.2 De belangrijkste onderdelen van een computersysteem 

aanwijzen, benoemen en in verband brengen 

met de hoofdfuncties van het gegevensverwerkend 

proces. 

6.2 Verwerking door de computer 

6.2.1 De rol van de processor in algemene bewoordingen 

toelichten. 

6.2.2 De rol van het werkgeheugen (intern geheugen) en de 

belangrijkste kenmerken ervan toelichten. 

6.2.3 Zich permanent bewust zijn van de gevaren verbonden 

aan de vluchtigheid van het werkgeheugen. 

U Invoer, verwerking, opslag, uitvoer. De hoofdfuncties uitsluitend toelichten met concrete 

voorbeelden bij een computer. 

U 

Systeemeenheid en belangrijkste 

randapparaten. 

Onder meer: 

• invoer: toetsenbord, muis; 

• verwerking: systeemeenheid; 

• opslag: harde schijf, diskettestation, cd-speler, dvdspeler; 

• uitvoer: printer. 

Enkel omschrijven voor welke functie elk onderdeel gebruikt 

wordt, niet ingaan op de werking ervan. 

Engels jargon vermijden. Correcte Nederlandse terminologie 

nastreven. Rekening houden met de voorkennis 

van sommige leerlingen. 

U Centrale verwerkingseenheid. Enkel de functie toelichten, niet ingaan op de technische 

realisatie, de interne busarchitectuur e.d. 

U Capaciteit, vluchtigheid. Enkel de functie (tijdelijke opslag van programma’s en 

gegevens) toelichten, niet ingaan op technische details. 

Wat betekenen capaciteit en vluchtigheid voor de gebruiker: 

wat zijn de gevolgen van een stroomuitval, ... 

Aan de vorming van deze attitude moet zeer veel belang 

gehecht worden. 



6.2.4 De eenheden waarmee de capaciteit van een geheugen 

uitgedrukt wordt, kennen en kunnen gebruiken. 

Het verband aangeven tussen de capaciteit van een 

geheugen en de omvang van bestanden. 

6.3 Opslag door een computer 

6.3.1 Inzien waarom programma’s en gegevens permanent 

opgeslagen worden. 

6.3.2 De belangrijkste media voor de permanente opslag 

van gegevens kennen en gebruiken. 

6.3.3 De kenmerken van enkele belangrijke soorten gegevensdragers 

onderling vergelijken. 

6.3.4 Zorg dragen voor de gegevensdragers. De risico’s kennen 

waaraan deze bloot staan. 

6.4 Invoer en uitvoer door een computer 

6.4.1 Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste 

randapparaten de functie en het gebruik kennen. 

6.4.2 De verbindingskabels tussen de systeemeenheid en 

sommige randapparaten aanwijzen. Losgekomen verbindingen 

tussen randapparaten en de systeemeenheid 

opnieuw aansluiten. 

U Byte, kbyte, Mbyte, Gbyte, Tbyte... Ervaringsgericht werken, benaderen vanuit functioneel 

opzicht. Bijvoorbeeld: hoeveel bytes zijn nodig om een 

document van één pagina te bewaren. Geen ASCII-codes, 

geen berekeningen met binaire of hexadecimale codestelsels. 

Verband leggen met het werkgeheugen. 

U Harde schijf, diskette, cd, dvd. Niet op encyclopedische wijze benaderen, maar op 

functionele wijze: welke gegevensdrager wordt waarvoor 

gebruikt 

U Capaciteit, overschrijfbaarheid. Benaderen vanuit functioneel opzicht: welke gegevensdrager 

is het meest geschikt voor welke doeleinden 

U 

U 

U 

Krassen, stof, warmte, vochtigheid, 

mechanische druk, nabijheid van 

magnetische velden. 

Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, 

harde schijf, cd-eenheid, 

dvd-eenheid, printer, ... 

Verbindingen tussen systeemcomponenten. 

Attitude van zorgzaamheid nastreven. 

Beperken tot terminologie, niet ingaan op de technische 

werking van de apparaten. Naar gelang van de studierichting 

en de aanwezige apparatuur kan men ingaan op 

andere randapparaten, bijvoorbeeld multimediacomponenten, 

scanner of plotter. 

Het computersysteem demystificeren. Niet ingaan op 

technische aspecten zoals het aantal pinnen of het onderscheid 

tussen parallel en serieel. De kabels traceren 

tot aan het contactpunt op de systeemeenheid. Het verschil 

met kabels voor stroomtoevoer beklemtonen. 

Ervaringsgericht werken. Beseffen dat niet noodzakelijk 

voor elk probleem hulp moet worden ingeroepen. 

Zelf kleine problemen leren oplossen (eventueel onder 

begeleiding van de leraar). 



6.4.3 Enkele verbindingen tussen randapparaten en de systeemeenheid 

loskoppelen en terug insteken. 

6.4.4 Het beeldscherm afstellen voor optimaal gebruik. Bijvoorbeeld instellen van kantelhoek, 

helderheid, contrast. 

6.4.5 De printer bedienen, eenvoudige problemen detecteren 

en oplossen. 

U 

Eenvoudige problemen zoals geen 

papier aanwezig, niet on line, inktpatroon 

of toner leeg... 

De aandacht vestigen op het belang van een goede connectie 

en op de kwetsbaarheid van de pinnen. Geen ‘trial 

and error’: stekker en ingang goed bekijken vooraleer te 

proberen (eventueel onder begeleiding van de leraar). 

De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. Vermijden 

dat leerlingen onder ongunstige ergonomische omstandigheden 

werken. 

De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. Leren 

wachten op een afdruk. Geen 10 printopdrachten geven 

als de printer niet of niet snel genoeg reageert. Leren 

problemen detecteren en oplossen (eventueel onder begeleiding 

van de leraar). 

6.5 Communicatie en netwerken 

6.5.1 Weten dat pc’s met elkaar in een netwerk verbonden 

kunnen zijn. 

6.5.2 In algemene bewoordingen omschrijven hoe de pc 

fysisch op het Internet aangesloten is. 

6.6 Een computersysteem gebruiken 

6.6.1 De computer correct starten en afsluiten. Als gebruiker 

correct aanmelden en afmelden. 

6.6.2 Zeer eenvoudige probleemsituaties bij het starten of 

het afsluiten herkennen en de gepaste acties ondernemen 

om het probleem op te lossen. 

6.6.3 Zeer eenvoudige noodoplossingen toepassen, indien 

een programma vastloopt. 

6.6.4 Een attitude van zorgzaamheid ontwikkelen voor computer 

en randapparatuur. 

U Netwerken. Lokaal netwerk, het Internet. Beperken tot terminologie. 

Niet ingaan op historische, technische of commerciele 

aspecten. 

U 

U 

U 

Bijvoorbeeld via het telefoonnet of via 

kabeldistributie. 

Bijvoorbeeld scherm niet ingeschakeld, 

diskette in diskettestation, cd in 

cd-eenheid. 

Bijvoorbeeld Ctrl-Alt-Del, reset, 

uit/aanschakelen. 

Niet ingaan op technische aspecten zoals PSTN, ISDN, 

ADSL, ... 

De aandacht vestigen op de gevolgen van het aan- en 

afmelden en op het gevaar voor beschadiging van bestanden 

als gevolg van foutief afsluiten. 

De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. De leerling 

dient systematisch te werk te gaan: symptomen 

herkennen, mogelijke oorzaken vaststellen en eventuele 

remedies toepassen. 

De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. De gradatie 

van de genoemde ingrepen beklemtonen. 

U Zorgzaamheid. Aandacht vragen voor kwetsbare onderdelen: voeding, 

lade van cd-speler, pinnetjes van stekkers, netwerkkabels, 

... 



6.6.5 Computersystemen vergelijken op basis van de belangrijkste 

kwalitatieve kenmerken. 

Processortype, klokfrequentie, capaciteit 

van het werkgeheugen, capaciteit 

van de harde schijf. 

De klemtoon ligt op het kunnen vergelijken, niet op de 

technische details. Snobisme aan de kaak stellen. 

7 Sleutelattitudes bij het werken met software Geraamde tijd: doorlopend 

Sleutelattitudes spelen een centrale rol bij het gebruik van software, omdat ze de leerling van pas komen bij het werken met om het even welk softwarepakket, onder 

meer grafische gebruikersinterface (8.2), besturingssysteem (9), tekstverwerking (10), browser (11.2) en e-mail (11.3). Dit houdt in dat deze attitudes geïntegreerd 

aangeboden moeten worden: ze moeten aan bod komen bij het werken met elk softwarepakket. Het heeft geen zin afzonderlijke lessen te wijden aan de 

behandeling van “de” sleutelattitudes. 

7.1 De meldingen en aanduidingen op het scherm lezen, 

beoordelen en desgevallend opvolgen. 

7.2 Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen. 

7.3 Een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van 

het verlies van gegevens. Alert zijn voor het geregeld 

veilig opslaan van bestanden. 

7.4 Weten hoe virussen een computersysteem kunnen 

binnendringen en welk effect ze dan kunnen hebben. 

7.5 De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen 

in een computersysteem, een preventieve houding 

ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van 

virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie 

met een virus. 

U 

U 

U 

Statusbalk. Dialoogvenster. Berichten. 

Foutmeldingen. 

Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, 

handleiding. 

Back-up. 

Automatisch bewaren van bestanden. 

Besmetting via diskettes, via het Internet 

(vooral e-mailbijlagen). 

Leren selecteren wat belangrijke informatie is, met het 

oog op zelfredzaamheid. Extra aandacht opbrengen voor 

waarschuwingen van het systeem, bijvoorbeeld bij het 

verwijderen of overschrijven van bestanden. 

Zowel contextgevoelige help als algemene helpfuncties. 

De klemtoon ligt op ‘spontaan’. De zelfredzaamheid van 

de leerling bevorderen. Vermijden dat leerlingen oeverloos 

blijven zoeken. 

Spontaan veiligheidskopieën maken. Gegevens kunnen 

verloren gaan om verschillende redenen: de harde schijf 

is gecrasht, een bestand is per vergissing verwijderd of 

overschreven, een virus is binnengedrongen, ... 

Wijzen op de risico’s verbonden aan bestanden waarvan 

men de herkomst niet of onvoldoende kent. 

U Virussen. Onder meer verdachte bestanden en e-mails van verdachte 

of onbekende herkomst weren. 

Onder meer de werking van het programma stopzetten 

en de leraar verwittigen. Het verwijderen van virussen 

kan waarschijnlijk beter door de leraar zelf gedaan 

worden. 



7.6 Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de 

auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal 

tekst-, beelden geluidsmateriaal. 

U 

Auteursrechtelijke aspecten, onder 

meer op het Internet. 

Legaal softwaregebruik. Het onrechtmatig kopiëren van 

computerprogramma’s, beelden, muziekbestanden, films 

e.d. ontraden en ontmoedigen. Aandacht voor bronvermelding 

en toestemming van de auteur. Klemtoon ligt op 

attitudevorming. 

8 Elementaire vaardigheden bij het werken met software Geraamde tijd: doorlopend 

De leerlingen dienen elementaire vaardigheid te verwerven in het gebruik van toetsenbord, muis en gebruikersinterface. Deze vaardigheid moet groeien tijdens het 

werken met software. Het gebruik van toetsenbord en muis wordt dan ook geïntegreerd aangeboden bij het werken met software. Het heeft geen zin dat “het 

toetsenbord” of “de muis” uitdrukkelijk als “lesonderwerp” behandeld worden. Het is evenmin de bedoeling dat de leerlingen (behalve deze van de basisoptie Handel) 

tienvingerblind leren typen. Er bestaan computerprogrammaatjes die de leerling helpen bij het verkennen van het toetsenbord en de gebruikersinterface; het gebruik 

van dergelijke programmaatjes kan bijdragen tot de interesse en de motivatie van de leerlingen. 

8.1 Omgaan met het toetsenbord 

8.1.1 Het toetsenbord met aanvaardbare vlotheid gebruiken. U Toetsenbord. Indien sommige leerlingen reeds tienvingerblind typen, 

moet er op toegezien worden dat ze deze vaardigheid 

permanent toepassen. 

8.1.2 De navigatietoetsen en veel gebruikte speciale toetsen 

met een aanvaardbare vlotheid gebruiken. 

8.1.3 Veel gebruikte tekens genereren met een toetsencombinatie. 

U 

U 

Pijltjes, PgUp, PgDn, Home, End... 

Esc, Enter, Tab, F1, Backspace, Ins, 

Del, ShiftLock, NumLock, Shift, Alt, 

AltGr, Ctrl... 

Bijvoorbeeld á, ó, ê, ë, @, \, i 

De betekenis van dergelijke toetsen is vaak in vele programma’s 

dezelfde; de leerlingen moeten deze betekenis 

‘in de vingers krijgen’. 

Ernaar streven in elke omstandigheid de meest geschikte 

toets voor cursorverplaatsing te gebruiken. 

De combinaties van dode toetsen met andere toetsen 

gebruiken. Maar het gebruik van sneltoetsen (bijvoorbeeld 

Ctrl-S voor “Bestand bewaren”) is te vermijden 

bij beginnende leerlingen. 



8.2 Omgaan met een grafische gebruikersinterface 

8.2.1 Courante muistechnieken vlot en efficiënt uitvoeren. U Muisaanwijzer correct positioneren, 

linksklikken, rechtsklikken, dubbelklikken, 

slepen, schuifbalken hanteren, 

tekstblokken markeren, scrollen. 

8.2.2 Aandacht hebben voor de vorm van de muisaanwijzer 

en in een aantal gevallen de betekenis ervan kennen. 

8.2.3 De onderdelen van een venster kennen en gebruiken. U Titelbalk, werkbalk, menubalk, statusbalk, 

schuifbalk, taakbalk. 

8.2.4 Actief gebruik maken van de courante interactiemogelijkheden 

van een softwarepakket. 

Door ervaring een goede oog-hand-coördinatie verwerven. 

Ernaar streven in alle omstandigheden de cursor zo 

efficiënt mogelijk te verplaatsen. 

U Muisaanwijzer. Onder meer pijltje, balkje, handje, zandloper. 

U 

Menu’s, pictogrammen, knoppen, 

tabbladen, dialoogvensters, snelmenu’s. 

8.2.5 Vensters manipuleren. U Activeren, minimaliseren, maximaliseren, 

vergroten, verkleinen, verplaatsen. 

8.2.6 Efficiënt kopiëren, knippen en plakken. U Kopiëren, knippen, plakken. 

Sommige besturingselementen zijn niet altijd actief. 

Ernaar streven de meest geschikte werkwijze toe te 

passen. 

Het leren manipuleren van vensters is geen doel op zich, 

maar moet uitdrukkelijk in functie staan van het overzichtelijk 

organiseren van het bureaublad. 

8.2.7 Een bewerking ongedaan maken. U Deze mogelijkheid niet zien als een alibi voor ondoordacht 

knippen en wissen. 

8.2.8 De belangrijkste types van gegevensinvoer gebruiken. U Tekstvakken, afvinkvakjes, keuzerondjes, 

keuzelijsten. 



9 Het besturingssysteem Geraamde tijd: 6 lestijden 

De leerlingen moeten het besturingssysteem in functioneel opzicht leren kennen: ze moeten enkel die elementen kennen en gebruiken, die hen van nut zijn bij het 

uitvoeren van eenvoudige werkzaamheden. Het is niet de bedoeling een theoretische studie te maken van het besturingssysteem. 

9.1 Organisatie van de harde schijf 

9.1.1 Inzicht hebben in de logische organisatie van een harde 

schijf(volume). 

9.1.2 Het belang van een goede organisatie van een harde 

schijf inzien. 

9.1.3 In beperkte mate navigeren op een permanente gegevensdrager. 

9.1.4 Weten dat een map actief gemaakt moet worden vooraleer 

men er mee kan werken. De actieve map herkennen. 

Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren. 

9.1.5 Een bestandenlijst opvragen en sommige eigenschappen 

van een bestand aflezen. 

9.1.6 Aandacht opbrengen voor de pictogrammen waarmee 

programma’s en gegevensbestanden in de 

bestandenlijst gekenmerkt worden. 

U Mappen en submappen. Voorstelling van mappen en submappen door middel van 

pictogrammen. 

De leerlingen moeten inzien dat bestanden in een 

hiërarchische structuur kunnen worden opgeborgen. 

U 

U 

U 

Onder meer veranderen van map of 

van schijfeenheid (bijvoorbeeld van 

harde schijf naar diskette). 

Onder meer een map activeren, creëren, 

verwijderen. 

Eigenschappen zoals naam, datum 

en grootte. 

De attitude ontwikkelen om orde en systematiek na te 

streven. 

Het gaat vooral om navigatie binnen een beperkt deelgebied 

van de harde schijf. De leerlingen hoeven bijvoorbeeld 

niet de volledige structuur van een harde 

schijf te doorlopen. 

De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een aanvaardbare 

vlotheid. 

Wijzen op de gevaren van het verwijderen van mappen 

waarvan men de functie niet kent. Oefeningen inzake 

het maken en verwijderen van mappen worden 

veiligheidshalve op een diskette uitgevoerd. 

De leerlingen hoeven alleen de pictogrammen van de 

programma’s en de gegevensbestanden te kennen waarmee 

ze effectief werken. 

9.1.7 De betekenis van * als jokerteken kennen. De uitdrukking *.doc kan als filter ingesteld zijn bij 

het oproepen van de bestandenlijst met een tekstverwerker. 

In die zin kan het nuttig zijn dat de leerling 

weet wat de gevolgen daarvan zijn. 



9.2 Omgaan met programma’s 

9.2.1 De begrippen computerprogramma en bestand in 

algemene bewoordingen omschrijven. Het onderscheid 

tussen een uitvoerbaar en een niet-uitvoerbaar 

bestand duiden. 

9.2.2 Toelichten waarom programma’s en bestanden op een 

permanente gegevensdrager bewaard worden en vóór 

het gebruik in het werkgeheugen geladen moeten 

worden. 

9.2.3 Een programma starten en afsluiten. Meerdere programma’s 

gelijktijdig open houden. Tussen geopende 

programma’s schakelen. 

9.3 Omgaan met gegevensbestanden 

U Programma versus bestand. De leerling moet beseffen dat de computer niet werkt 

zonder programma. Om met een gegevensbestand te 

werken, heb je een programma nodig. 

U 

Laden van programma’s en 

bestanden. 

9.3.1 Een bestand openen en sluiten. U Openen en sluiten van bestanden. 

9.3.2 Een bestand bewaren onder een betekenisvolle naam. U Naamgeving van nieuwe bestanden. 

Bewaren onder dezelfde naam of 

onder een andere naam, in dezelfde 

map of in een andere map. 

9.3.3 Elementaire handelingen op bestanden uitvoeren. U Onder meer 

• selecteren, 

• kopiëren naar een andere map of 

naar een diskette, 

• een nieuwe naam geven, 

• verwijderen, 

• verplaatsen. 

U Starten en afsluiten van programma’s. Wijzen op de risico’s van het foutief afsluiten van een 

programma. Er hoeven niet meer dan twee programma’s 

tegelijkertijd geopend te worden, bijvoorbeeld een 

tekstverwerker en een webbrowser. Vermijden dat 

hetzelfde programma tweemaal gestart wordt. 

Korte, eenduidige en relevante naamkeuze. Spaties en 

diakritische tekens in de naam vermijden. 

De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een 

aanvaardbare vlotheid. Bij het kopiëren of verplaatsen 

van bestanden moet de leerling een goede kijk krijgen op 

bron en bestemming van de operatie: waar bevond het 

bestand zich oorspronkelijk, waar is het nu naartoe 

Wijzen op de gevaren van het hernoemen, verwijderen, 

overschrijven of verplaatsen van bestanden waarvan 

men de functie niet kent. “Een bestand verplaatsen” bij 

voorkeur toepassen via Knippen en Plakken, niet via 

Slepen. 



10 Tekstverwerking Geraamde tijd: 8 lestijden 

De leerlingen moeten de elementaire vaardigheden beheersen om met een tekstverwerker eenvoudige documenten (samenvatting, verslag, rapport, brief) te 

produceren. De samenwerking met de collega Nederlands ligt voor de hand. De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een aanvaardbare vlotheid. 

10.1 Invoer van tekst 

10.1.1 Tekst met aanvaardbare vlotheid invoeren. U Inclusief veel gebruikte symbolen. Vermijden dat de leerlingen tijdens de les langdurig 

typen. Uitsluitend zinvolle, korte teksten laten intypen. 

Symbolen en pictogrammen zoals ±, , C, T, ... 

10.1.2 De cursor op efficiënte wijze naar een bepaalde plaats 

in het document verplaatsen. 

10.1.3 Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel 

vervangen. 

U 

Onder meer 

• naar vorig of volgend scherm, 

• naar vorige of volgende pagina, 

• naar begin of einde van de tekst. 

Zoeken, vervangen. 

10.1.4 Eenvoudige tekstwijzigingen uitvoeren. U Tussenvoegen, overschrijven, wissen. 

10.1.5 Tekstentiteiten maken, herkennen en selecteren. U Tekstentiteiten zoals teken, woord, 

regel, alinea, pagina. 

Scheidingstekens zoals spatie, regeleinde, 

alinea-einde, pagina-einde. 

10.1.6 Systematisch spellingcontrole toepassen. Kritisch 

staan tegenover de beperkingen ervan. 

Spellingcontrole. 

Vermijden dat de leerlingen alle cursorverplaatsingen 

uitsluitend met de pijltjes uitvoeren. 

Wijzen op de gevaren van “Alles vervangen”. 

Er op wijzen dat ook de computer fouten kan maken. 

10.1.7 Zinvol omgaan met automatische tekstcorrectie. Autocorrectie. Er op wijzen dat ook de computer fouten kan maken. 

10.2 Opmaak van tekst en figuren 

10.2.1 Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau 

van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en 

deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. 

De opmaak van een tekstfragment kopiëren. 

U 

Onder meer 

• lettertype, lettergrootte; 

• letterweergave (vet, onderstreept, 

cursief); 

• centreren, links uitlijnen, uitvullen; 

• instelling van marges en tabulatie. 

Opmaakkenmerken hanteren in functie van een aantrekkelijke 

en overzichtelijke lay-out. Kitscherigheid en 

overdrijving vermijden. 



10.2.2 Een afbeelding in een tekst inlassen en eenvoudige 

aanpassingen aan de lay-out aanbrengen. 

10.2.3 Tekstfragmenten en figuren van het Internet in een 

tekst inlassen. De vormgeving van de geïmporteerde 

tekstfragmenten en figuren inpassen in de lay-out van 

de tekst. 

10.2.4 Bij het opmaken van een tekst eenvoudige normen 

naleven. 

10.2.5 Bij het opmaken van een tekst leesbaarheid, 

uniformiteit en een consequente vormgeving 

nastreven. 

10.3 Afdrukken van tekst 

U 

Onder meer 

• vergroten, verkleinen, verplaatsen; 

• tekstomloop aanpassen. 

Onder meer betreffende de spatiëringsregels 

rond leestekens en de 

notatie van telefoonnummers en 

datum. 

Een uniform lettertype gebruiken, 

systematisch dezelfde witruimte rond 

titels toepassen, ... 

Het werken met figuren is zeer motiverend voor 

leerlingen. 

Liefst ook oefenen binnen andere vakken. De leraar 

dient erover te waken dat de voorbeelden waarmee de 

leerlingen werken, niet te complex zijn. 

Zie NBN Z 01-002 (de zogenaamde BIN-norm). Het is 

niet de bedoeling de volledige norm aan te leren, maar de 

leerling moet de norm wel correct toepassen in de situaties 

waarin hij ermee geconfronteerd wordt. 

De klemtoon ligt op sobere, maar consequente vormgeving, 

niet op ‘mooie’ of ‘indrukwekkende’ vormgeving. 

10.3.1 Een tekst afdrukken. Vermijden dat leerlingen prutsen aan de 

printerinstellingen. 

10.3.2 Een tekstfragment afdrukken. Onder meer bepaalde pagina’s of een 

bepaalde selectie uit de tekst. 

11 Het Internet Geraamde tijd: 6 lestijden 

De leerlingen moeten de basisvaardigheden van het surfen op het internet en van het werken met e-mail beheersen. De leraar ICT moet bij het surfen en het 

e-mailen zoveel mogelijk samenwerking met collega’s van diverse andere vakken nastreven. 

11.1 Het Internet 

11.1.1 Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan 

toelichten. 

U 

Internet. 

Bijvoorbeeld surfen, mailen, chatten, 

downloaden. 

Geen theoretische bagage wel praktische kennis. Niet 

ingaan op historische, technische of commerciële 

aspecten. 



11.2 Surfen op het Internet 

11.2.1 De functie van een webbrowser omschrijven. U Webbrowser. 

11.2.2 Een Internetadres herkennen en gebruiken om een 

Internetlocatie op te zoeken. De componenten van 

een internetadres toelichten. 

11.2.3 Met behulp van een browser surfen op het web. Webpagina’s 

afdrukken. 

11.2.4 De belangrijkste hulpmiddelen van een browser 

functioneel gebruiken bij het navigeren. 

11.2.5 Een zoekinstrument gebruiken om eenvoudige, gerichte 

zoekopdrachten op het Internet uit te voeren. 

Logische operatoren toepassen. 

U Domeinnaam. Internetadres (url). Niet ingaan op technische details (bijvoorbeeld niet 

ingaan op het verband tussen url en IP-adres). Behandeling 

van suffixen beperken (bijvoorbeeld .com, .be). 

U Surfen. Hyperlinks. Liefst ook oefenen binnen andere vakken zoals 

Nederlands, Frans, aardrijkskunde, biologie, ... 

U 

U 

Navigatieknoppen, favorieten, 

geschiedenis. 

Zoekinstrumenten. 

Complexe zoekopdrachten (en, of, 

niet). 

11.2.6 Taakgericht informatie zoeken met een browser. Met betrekking tot een gegeven probleemstelling 

systematisch en 

gericht informatie opzoeken. 

11.2.7 Kritisch staan tegenover de oorsprong en de inhoud 

van teksten op het web. 

11.3 E-mail 

11.3.1 De belangrijkste elementen van een e-mailbericht kennen 

en hun functie omschrijven. 

U 

Onder meer bestemmeling, 

onderwerp, kopie (cc), blinde kopie 

(bcc). 

11.3.2 Taakgericht werken met e-mail. U Onder meer een e-mailbericht 

• openen; 

• afdrukken; 

• intypen en verzenden; 

• beantwoorden. 

11.3.3 Werken met aangehechte bestanden. Onder meer: 

• een aangehecht tekstbestand openen 

en afdrukken; 

• een bestand aan een e-mailbericht 

hechten en zo verzenden. 

Aandacht opbrengen voor het doelgericht navigeren. 

Niet klikken om te klikken. 

Vermijden dat leerlingen oeverloos blijven zoeken. De 

logische operatoren worden ook gezien in Technologische 

opvoeding. 

De leerlingen moeten nadenken over de zoekopdracht 

vooraleer ze beginnen te typen. Geen trial and error. 

Liefst ook oefenen binnen andere vakken. 

Klemtoon ligt op attitudevorming. 

Elke leerling beschikt bij voorkeur over een persoonlijk 

e-mailadres. 

Er naar streven dat de activiteiten van de leerlingen 

taakgericht zijn: de leerlingen versturen niet ‘zomaar’ 

berichten, maar deze berichten passen bijvoorbeeld in 

een project. 

Opletten met virussen. 



11.3.4 Correct e-mailgebruik nastreven. U Netiquette, bijvoorbeeld in verband 

met correct taalgebruik, taal- en 

typefouten, kettingbrieven, spam, 

nutteloze e-mails. 

De attitudevorming primeert: de leerlingen moeten aandacht 

opbrengen voor correct e-mailgebruik. Het is niet 

de bedoeling te sanctioneren voor taal- of typefouten. 

12 Ergonomie Geraamde tijd: doorlopend 

Attitudes met betrekking tot ergonomie worden enkel verworven indien de leerlingen er van jongs af aan systematisch en dagelijks op gewezen worden. 

12.1 Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende 

een ergonomisch correcte houding. 

12.2 Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende 

de ergonomisch verantwoorde inrichting van 

de werkplek. 

12.3 Potentiële gevaren voor gezondheid en veiligheid 

herkennen en voorkomen. 

U 

U 

U 

Onder meer zithouding, positie van de 

handen, overbelasting van spieren en 

gewrichten. 

Onder meer afstand tot het scherm, 

plaats van het toetsenbord, lichtweerspiegeling 

in het beeldscherm, 

tegenlicht, afstelling van de stoel. 

Bijvoorbeeld slordige bevestiging en 

opberging van kabels, diffusie van 

gevaarlijke producten (tonerstof, 

ozon). 


13 Evaluatie 

In dit raamplan staat in de allereerste plaats de verwerving van vaardigheden centraal. Daarnaast moet voldoende 

aandacht besteed worden aan de verwerving van attitudes. Theoretische kennis moet tot een minimum 

beperkt worden. 

Het ligt dan ook voor de hand dat de leerlingen zoveel mogelijk de gelegenheid moeten krijgen praktijkervaring 

op te bouwen. Hun vorderingen bij de ontwikkeling van de vaardigheden en de attitudes worden vooral via 

permanente of gespreide observatie en evaluatie vastgesteld. Permanente evaluatie zonder een reeks 

gegroepeerde examens moet het streefdoel zijn. 

Schriftelijke summatieve testen hebben geen of hooguit een zeer beperkte plaats bij de evaluatie van ICT in de 

eerste graad. Het heeft immers geen enkele zin de mate waarin de leerling een bepaalde vaardigheid of attitude 

verworven heeft, te evalueren aan de hand van een schriftelijk examen. 

Bij permanente evaluatie doet de leraar er goed aan vooraf een lijst samen te stellen van de (deel)vaardigheden 

en de attitudes waarop geëvalueerd zal worden en met elke (deel)vaardigheid of attitude een beoordelingswijze 

te associëren, teneinde de mate waarin de leerling deze doelstellingen verworven heeft, zo nauwkeurig mogelijk 

te evalueren. 

Om de leraar in staat te stellen in voldoende mate de leerlingen individueel te begeleiden, binnenklasdifferentiatie 

na te streven, de leerlingen permanent te evalueren en om onveilige situaties te vermijden, is een 

maximum van 16 leerlingen per leraar aangewezen. 

Het is aan te bevelen de leerlingen ook tijdens de evaluatie gebruik te laten maken van hulpmiddelen zoals de 

handleiding van een softwarepakket, de on line-help, de brochure van de BIN-norm, de eigen notities, ... (‘open 

boek’). De mate waarin de leerling zelfredzaamheid verworven heeft, is immers een belangrijk element bij het 

meten van zijn vorderingen. 

Tot de leerlingendocumenten die bewaard moeten worden met het oog op een schooldoorlichting door de 

onderwijsinspectie behoren ook de werkstukken die de leerlingen onder digitale vorm realiseren (bijvoorbeeld op 

diskette). Concreet betekent dit dat van álle regelmatige leerlingen de digitale bestanden bewaard moeten worden 

die (mede) de basis gevormd hebben voor de studiebekrachtiging en dat van 3 regelmatige leerlingen naar 

keuze per leerjaar en per structuuronderdeel álle digitale werkstukken bewaard moeten worden. De 

bewaringsduur van deze digitale werkstukken is beperkt tot het lopend schooljaar en het vorig schooljaar. 

Vanzelfsprekend dient de school er eveneens voor te zorgen dat de werkstukken achteraf nog gelezen kunnen 

worden, ook indien de school overgestapt is op andere computersystemen, gegevensdragers of 

softwarepakketten. 

Zoals beschreven in punt 3, vindt er voor het Vlaams ICT-attest geen afzonderlijke evaluatie plaats. Leerlingen 

die in het 2e leerjaar van de 2e graad (ASO, KSO, TSO) slagen voor het vak Informatica, krijgen dit attest 

automatisch. Vermits de VIA-doelstellingen pas vanaf 1 september 2003 ingevoerd worden in het 1e leerjaar 

van de 2e graad, zullen de eerste VIA’s op 30 juni 2005 uitgereikt worden. 

14 Minimale materiële vereisten 

14.1 Programmatuur 

• De school moet minimaal beschikken over alle vereiste software om de doelstellingen en de leerinhouden 

van het raamplan te realiseren. 

• Het raamplan legt geen specifieke softwarepakketten op. De school kiest zelf de software waarmee gewerkt 

wordt. De gebruikte softwarepakketten moeten toereikend zijn om de doelstellingen te realiseren en de 

leerinhouden te verwerven, en ze moeten voldoende actueel zijn. 

• De keuze van het besturingssysteem is vrij: bijvoorbeeld Windows, Macintosh, Linux, ... 


• Het werken met een grafische gebruikersinterface (zoals bijvoorbeeld in Windows en Macintosh standaard 

ingebouwd is) is verplicht. 

• De leerlingen moeten toegang hebben tot handleidingen (on line of in boekvorm) betreffende de aangeleerde 

softwarepakketten. 

14.2 Apparatuur 

• Aangezien het inoefenen van vaardigheden van groot belang is, werkt aan elke pc slechts één leerling. 

• De pc’s moeten geschikt zijn om de gebruikte softwarepakketten op aanvaardbare wijze te draaien. 

• In de praktijk stellen deze softwarepakketten geen zware eisen aan de gebruikte pc’s. De school hoeft voor 

ICT in de eerste graad derhalve niet noodzakelijk de meest recente pc’s in te zetten. 

14.3 Overige 

• Elke pc moet een voldoende performante toegang tot het Internet hebben. 

• Elke leerling dient over een individueel e-mailadres te beschikken. Het is wenselijk dit e-mailadres zodanig 

te kiezen dat de leerlingen het ook thuis kunnen gebruiken. 

• De school dient aandacht op te brengen voor de ergonomische aspecten van de werkplek: hoogte en 

opstelling van scherm, toetsenbord en muis; lichtinval en weerkaatsing; ergonomische bureaustoel; ... 

• De wettelijke ergonomische vereisten voor het werken met computers worden beschreven in het KB van 27 

augustus 1993 betreffende Het werken met beeldschermapparatuur (Belgisch Staatsblad van 7 september 

1993) en in de Vijfde Bijzondere Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen (90/270/EEG 

d.d. 29 mei 1990). 

15 Vragen, reacties en commentaar 

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies waarin begeleiders, leraren en eventueel 

externe deskundigen samenwerken. 

Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, 

aan de leerplancommissie meedelen via e-mail (leerplannen@vvkso.vsko.be) of per brief (Dienst Leerplannen 

VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). 

Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, Licap-nummer. 

Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. 

In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren. 


BIJLAGE: Vlaams ICT-attest (VIA) – Vereiste kennis, vaardigheden en attitudes 

Het getal in de laatste kolom geeft aan of deze doelstellingen en inhouden nagestreefd worden in de 1e graad 

of in de 2e graad. Sommige doelstellingen worden deels in de 1e graad, deels in de 2e graad nagestreefd. 

Alle VIA-doelstellingen met het cijfer 1 in de laatste kolom zijn letterlijk opgenomen in het raamplan Informatieen 

Communicatietechnologie voor de 1e graad. 

Doelstellingen Inhouden Gr. 

1 Computer en randapparatuur 

1.1 Computersysteem 

1.1.1 Weten dat er verschillende soorten computers 

bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven. 

1.1.2 De begrippen computersysteem, apparatuur en 

programmatuur omschrijven en hun onderling verband 

toelichten. 

Onder andere mainframe computers, 

pc’s, laptopcomputers. 

Computersysteem, apparatuur, programmatuur. 

2 

2 

1.1.3 De hoofdfuncties van een gegevensverwerkend 

proces kennen en toelichten en in een schema 

voorstellen. 

Invoer, verwerking, opslag, uitvoer. 1 

1.1.4 De belangrijkste onderdelen van een 

computersysteem aanwijzen, benoemen en in 

verband brengen met de hoofdfuncties van het 

gegevensverwerkend proces. 

1.1.5 Computersystemen vergelijken op basis van enkele 

belangrijke kenmerken. 

1.2 Processor en werkgeheugen 

Systeemeenheid en belangrijkste 

randapparaten. 

Processortype, klokfrequentie, 

capaciteit van werkgeheugen en van 

harde schijf. 

1 

2 

1.2.1 De rol van de processor in algemene bewoordingen 

toelichten. 

1.2.2 De rol van het werkgeheugen (intern geheugen) en de 

belangrijkste kenmerken ervan toelichten. 

Centrale verwerkingseenheid. 1 

Capaciteit, vluchtigheid. 1 

1.2.3 Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM. RAM, ROM. 2 

1.2.4 De eenheden waarmee de capaciteit van een 

geheugen uitgedrukt wordt, kennen en kunnen 

gebruiken. Het verband aangeven tussen de 

capaciteit van een geheugen en de omvang van 

bestanden. 

Byte, kbyte, Mbyte, Gbyte, Tbyte... 1 

1.3 Gegevensdragers 

1.3.1 De belangrijkste media voor de permanente opslag 

van gegevens kennen en gebruiken. 

Harde schijf, diskette, cd, dvd. 1 



1.3.2 De kenmerken van enkele belangrijke soorten 

gegevensdragers onderling vergelijken. 

Capaciteit, overschrijfbaarheid. 1 

1.3.3 Zorg dragen voor de gegevensdragers. De risico’s 

kennen waaraan deze bloot staan. 

1.4 Randapparatuur 

1.4.1 Het begrip randapparatuur toelichten. Van de 

belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik 

kennen. 

1.4.2 De verbindingskabels tussen de systeemeenheid en 

sommige randapparaten aanwijzen. Losgekomen verbindingen 

tussen randapparaten en de 

systeemeenheid opnieuw aansluiten. 

Krassen, stof, warmte, vochtigheid, 

mechanische druk, nabijheid van 

magnetische velden. 

Toetsenbord, muis, beeldscherm, 

diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, 

dvd-eenheid, printer, ... 

Toetsenbord, muis, beeldscherm, 

diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, 

dvd-eenheid, printer, scanner, 

multimedia-componenten, ... 

Verbindingen tussen 

systeemcomponenten. 

1 

1 

2 

1 

1.4.3 Het beeldscherm instellen voor optimaal gebruik. Kantelhoek, helderheid, contrast. 2 

1.4.4 De printer bedienen, eenvoudige problemen 

detecteren en oplossen. 

1.5 Netwerken 

Eenvoudige problemen zoals geen 

papier aanwezig, niet on line, 

inktpatroon of toner leeg... 

1 

1.5.1 Weten dat pc’s met elkaar in een netwerk verbonden 

kunnen zijn. 

Enkele voordelen en enkele risico’s noemen van het 

verbinden van pc’s in een netwerk. 

1.5.2 Het onderscheid kennen tussen lokale en 

wereldwijde netwerken. 

Netwerken. 1 

Netwerken. 2 

Lokale en wereldwijde netwerken. 2 

1.5.3 De begrippen server en werkstation omschrijven. Server. Werkstation. 2 

2 Besturingssysteem 

2.1 Besturingssysteem 

2.1.1 Het verschil toelichten tussen een 

besturingssysteem en toepassingssoftware. 

Besturingssysteem versus 

toepassingssoftware. 

2 

2.1.2 De belangrijkste taken van een besturingssysteem 

kennen, zijn centrale rol correct inschatten en het 

verband leggen met de systeemeenheid. 

Besturingssysteem. 2 

2.1.3 Het belang van systeeminstellingen inzien en 

eenvoudige systeeminstellingen doorvoeren. 

Bijvoorbeeld: 

• systeemdatum of -tijd aanpassen, 

• schermbeveiliging instellen, 

• beeldschermresolutie aanpassen. 

2 



2.1.4 Van een gegeven computersysteem de belangrijkste 

kenmerken vaststellen. 

2.2 Opstarten en afsluiten van de computer 

2.2.1 De computer correct starten en afsluiten. Als 

gebruiker correct aanmelden en afmelden. 

2.2.2 Zeer eenvoudige probleemsituaties bij het starten of 

het afsluiten herkennen en de gepaste acties 

ondernemen om het probleem op te lossen. 

2.2.3 Zeer eenvoudige noodoplossingen toepassen, indien 

een programma vastloopt. 

2.3 Organisatie en gebruik van een schijf(volume) 

2.3.1 Elementaire handelingen op het niveau van een 

schijf(volume) uitvoeren. 

Type en versie van processor en van 

besturingssysteem, capaciteit van 

werkgeheugen en van harde schijf. 

Bijvoorbeeld scherm niet 

ingeschakeld, diskette in 

diskettestation, cd in cd-eenheid. 

Bijvoorbeeld Ctrl-Alt-Del, reset, 

uit/aanschakelen. 

Onder meer 

• de actieve schijf herkennen, 

• een schijf(volume) activeren, 

• de vrije geheugenruimte op een 

schijf(volume) bepalen, 

• een diskette formatteren. 

2 

1 

1 

1 

2 

2.3.2 Inzicht hebben in de logische organisatie van een 

harde schijf(volume). 

2.3.3 Weten dat een map actief gemaakt moet worden 

vooraleer men ermee kan werken. De actieve map 

herkennen. Elementaire bewerkingen met mappen 

uitvoeren. 

Mappen en submappen. 1 

Onder meer een map activeren. 1 

Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren. 

2.3.4 Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur van 

een schijf. 

2.3.5 Het belang van een goede organisatie van een harde 

schijf inzien. 

2.4 Programma’s en bestanden 

2.4.1 Een bestandenlijst opvragen en sommige eigenschappen 

van een bestand aflezen. 

Een bestandenlijst opvragen volgens bepaalde criteria. 

Onder meer een map creëren, 

verwijderen. 

Eigenschappen zoals naam, datum 

en grootte. 

Criteria zoals bepaalde volgorde, 

bepaalde selectie. 

2 

2 

1 

1 

2 

2.4.2 Het verband kennen tussen de bestandsextensie en 

de toepassing waarmee het bestand verwerkt kan 

worden. 

Bestandsextensie. 2 

2.4.3 De betekenis van * als jokerteken kennen. Jokerteken. 2 

2.4.4 De begrippen computerprogramma en bestand in 

algemene bewoordingen omschrijven. Het 

onderscheid tussen een uitvoerbaar en een nietuitvoerbaar 

bestand duiden. 

Programma versus bestand. 1 



2.4.5 Toelichten waarom programma’s en bestanden op 

een permanente gegevensdrager bewaard worden en 

vóór het gebruik in het werkgeheugen geladen moeten 

worden. 

2.4.6 Een programma starten en afsluiten. Meerdere 

programma’s gelijktijdig open houden. Tussen 

geopende programma’s schakelen. 

Laden van programma’s en 

bestanden. 

Starten en afsluiten van programma’s. 

1 

1 

2.4.7 Een bestand openen en sluiten. Openen en sluiten van bestanden. 1 

2.4.8 Een bestand bewaren onder een betekenisvolle 

naam. 

Naamgeving van nieuwe bestanden. 

Bewaren onder dezelfde naam of 

onder een andere naam, in dezelfde 

map of in een andere map. 

1 

2.4.9 Elementaire handelingen op bestanden uitvoeren. Onder meer 

• selecteren, 

• kopiëren naar een andere map of 

naar een diskette, 

• een nieuwe naam geven, 

• verwijderen, 

• verplaatsen. 

1 

2.4.10 Een bestand waarvan (een deel van) de naam gekend 

is, zoeken. 

Bestand zoeken. 2 

2.4.11 Een bestand vanuit een toepassing geheel of 

gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht 

opvolgen. Een drukopdracht annuleren en 

verwijderen. 

3 Tekstverwerking 

Afdrukken. 

Afdrukbeheer. 

2 

3.1 Tekst met aanvaardbare vlotheid invoeren. Inclusief veel gebruikte symbolen. 1 

3.2 Tekstentiteiten maken, herkennen en selecteren. Tekstentiteiten zoals teken, woord, 

regel, alinea, pagina. 

Scheidingstekens zoals spatie, 

regeleinde, alinea-einde, paginaeinde. 

3.3 Eenvoudige tekstwijzigingen uitvoeren. Tussenvoegen, overschrijven, 

wissen. 

1 

1 

3.4 De cursor op efficiënte wijze naar een bepaalde 

plaats in het document verplaatsen. 

3.5 Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel 

vervangen. Zich bewust zijn van de risico’s 

verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. 

3.6 Spellingcontrole toepassen, de aanwijzingen 

interpreteren en zo nodig verbeteringen aanbrengen. 

Weten wat grammaticale controle en automatische 

tekstcorrectie doen. 

Onder meer 

• naar vorig of volgend scherm, 

• naar vorige of volgende pagina, 

• naar begin of einde van de tekst. 

Zoeken en vervangen (manueel en 

automatisch). 

Spellingcontrole. 

Grammaticale controle. 

Automatische tekstcorrectie. 

1 

2 

2 



3.7 Weten wat een opmaakprofiel is en een bestaand 

opmaakprofiel gebruiken. 

Opmaakprofiel. 2 

3.8 Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau 

van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en 

deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. 

De opmaak van een tekstfragment kopiëren. 

3.9 Tabellen creëren en elementaire bewerkingen er op 

uitvoeren. 

3.10 Een afbeelding in een tekst inlassen en eenvoudige 

aanpassingen aan de lay-out aanbrengen. 

Een grafiek of (deel van een) rekenblad in een tekst 

inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out 

aanbrengen. 

4 Rekenblad 

4.1 De belangrijkste structuurelementen van een 

werkmap kennen en hanteren. 

Onder meer 

• lettertype, lettergrootte; 

• letterweergave (vet, onderstreept, 

cursief); 

• centreren, links uitlijnen, uitvullen. 

• instelling van marges en tabulatie; 

• superschrift, subschrift; 

• opsomming; 

• paginanummering, kop- en voetteksten; 

• afdrukstand. 

Onder meer 

• een tabel creëren; 

• opmaakkenmerken van een cel 

wijzigen; 

• rijen en kolommen toevoegen en 

verwijderen; 

• hoogte en breedte aanpassen. 

Onder meer 



Onder meer 



Werkblad. Cel, bereik, rij, kolom. 

Actief structuurelement. Celadres 

(celverwijzing). 

1 

2 

2 

1 

2 

2 

4.2 De cursor efficiënt naar de gewenste cel verplaatsen. 

Structuurelementen vlot en efficiënt selecteren. 

Cursorverplaatsing. Selecteren. 2 

4.3 Rijen en kolommen invoegen en verwijderen. Invoegen en verwijderen. 2 

4.4 Verschillende gegevenstypes herkennen en efficiënt 

invoeren en wijzigen. Verschillende notatievormen 

toepassen op een cel of een groep cellen. 

Getal, tekst, datum. 

Decimale notatie met bepaald aantal 

cijfers na de komma. 

2 

4.5 Het onderscheid toelichten tussen de inhoud van een 

cel en het weergegeven resultaat. 

Inhoud versus weergave. 2 

4.6 De belangrijkste structuurelementen efficiënt opmaken. 

Bijvoorbeeld 

• lettertype en lettergrootte; 

• vet, cursief; 

• verschillende vormen van uitlijning; 

• kolombreedte en rijhoogte 

aanpassen. 

2 



4.7 Cellen automatisch vullen met een opeenvolgende 

reeks waarden. 

Automatisch vullen. 2 

4.8 Een formule opstellen en correct en efficiënt invoeren. Formules en operatoren. Relatieve 

en absolute celverwijzing. 

2 

4.9 Cellen en groepen van cellen efficiënt kopiëren, verplaatsen, 

wissen en verwijderen. 

4.10 Enkele belangrijke standaardfuncties kennen en 

gebruiken. 

Kopiëren, verplaatsen, wissen en 

verwijderen. 

Onder meer som, gemiddelde, 

aantal, als. 

2 

2 

4.11 Een aantal rijen sorteren in oplopende of aflopende 

volgorde. 

Sorteren. 2 

4.12 Een grafische voorstelling maken van (een deel van) 

een werkblad. 

4.13 Navigeren tussen verschillende werkbladen binnen 

één werkmap. 

Enkele soorten grafische voorstellingen, 

bijvoorbeeld staafdiagram, 

cirkeldiagram, lijndiagram. 

Opmaak van de grafische voorstelling. 

2 

2 

4.14 Een afdrukvoorbeeld bekijken en beoordelen. Afdrukvoorbeeld. 2 

5 Gegevensbeheer 

5.1 Het begrip tabel en de belangrijkste structuurelementen 

ervan omschrijven en hanteren. 

Tabel, record (rij), veld (kolom). 2 

5.2 De belangrijkste gegevenstypes kennen en 

gebruiken. 

5.3 Enkele eigenschappen van velden kennen, 

interpreteren en aanpassen. Betekenisvolle 

veldnamen hanteren. 

Onder meer tekst, getal, datum, 

logisch. 

Onder meer veldlengte, toegelaten 

waarden. 

2 

2 

5.4 Een primaire sleutel definiëren. Primaire sleutel. 2 

5.5 Een tabel ontwerpen voor een eenvoudige welomschreven 

probleemstelling. Een bestaande tabel 

aanpassen. 

5.6 Efficiënt navigeren in een tabel. De gegevens in een 

tabel raadplegen en interpreteren. 

5.7 Een rij opzoeken op basis van een bepaald gegeven 

of een combinatie van gegevens. 

Tabelontwerp. 2 

Zoeken. 2 

2 

5.8 Eenvoudige logische uitdrukkingen opbouwen. De logische operatoren EN, OF, 

NIET. 

2 

5.9 Rijen volgens een gegeven volgorde rangschikken. Rangschikken. 2 

5.10 Op basis van een gegeven informatiebehoefte een gegevensbank 

bevragen en de gegevens rangschikken 

Filter. Selectiequery. 2 



5.11 Een tabel updaten. Records (rijen) aanpassen, 

toevoegen of verwijderen. 

2 

5.12 Gegevens groepsgewijze in een tabel wijzigen of eruit 

verwijderen. 

5.13 De functie van een formulier toelichten. Een bestaand 

formulier gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan 

een bestaand formulier doorgevoerd worden. 

5.14 Een nieuw formulier ontwerpen aan de hand van een 

wizard. 

5.15 De functie van een rapport toelichten. Een bestaand 

rapport gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een 

bestaand rapport doorgevoerd worden. 

5.16 Een nieuw rapport ontwerpen aan de hand van een 

wizard. 

Actiequery. 2 

Formulier. 2 

Formulierontwerp. 2 

Rapport. 2 

Rapportontwerp. 2 

5.17 Relaties tussen twee of meer tabellen begrijpen en 

aan de hand van een eenvoudig gegeven voorbeeld 

toelichten. Het begrip relationele databank toelichten. 

6 Presentaties 

6.1 Verschillende vormen van schermopbouw in een 

presentatie gebruiken. 

6.2 In een bestaande presentatie dia's tussenvoegen, verwijderen, 

verplaatsen en dupliceren. 

6.3 De vormelijke componenten van de presentatie kiezen, 

opmaken en aanpassen. 

Relaties. Relationele databank. 

Refererende sleutel. 

Onder meer titel, opsomming, 

genummerde lijst, grafische voorstelling. 

Tussenvoegen, verwijderen, 

verplaatsen en dupliceren 

Lettertype, achtergrond, 

opsommingstekens. 

2 

2 

2 

2 

6.4 Ontwerpsjablonen gebruiken en aanpassen. Ontwerpsjablonen. 2 

6.5 Spontaan en op sobere en functionele wijze gebruik 

maken van de mogelijkheden die het pakket biedt. 

Onder meer beeldopbouw, dia-overgangen, 

animatie-effecten. 

2 

6.6 Grafische vormen toevoegen (pijl, cirkel, ...). Grafische vormen. 2 

6.7 Statische objecten invoegen. Bijvoorbeeld afbeelding of tabel 2 

6.8 De presentatie op verschillende wijzen afdrukken. Hand-outs. 2 

6.9 Een presentatie voorwaarts en achterwaarts 

doorlopen op het scherm. Een automatisch 

doorlopende presentatie maken. 

Presenteren. 2 



7 Internet 

7.1 Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan 

toelichten. 

7.2 De functie van een dienstenleverancier (provider) 

toelichten. Enkele voorbeelden van Internetdiensten 

beschrijven. 

Internet. 

Bijvoorbeeld surfen, mailen, chatten, 

downloaden. 

Internet. 

Bijvoorbeeld videoconferentie, 

telewerken, telebankieren. 

Provider. 

Bijvoorbeeld www, e-mail, ftp, irc. 

1 

2 

2 

7.3 Enkele soorten connecties noemen en met elkaar 

vergelijken. 

Breedband versus smalband. 2 

7.4 De functie van een webbrowser omschrijven. Webbrowser. 1 

7.5 De belangrijkste hulpmiddelen van een browser 

functioneel gebruiken bij het navigeren. 

Navigatieknoppen, favorieten, geschiedenis. 

1 

7.6 Met behulp van een browser surfen op het web. Webpagina’s 

afdrukken. 

7.7 Een Internetadres herkennen en gebruiken om een 

Internetlocatie op te zoeken. De componenten van 

een internetadres toelichten. 

Surfen. Hyperlinks. 1 

Domeinnaam. Internetadres (url). 1 

7.8 Een zoekinstrument gebruiken om eenvoudige, gerichte 

zoekopdrachten op het Internet uit te voeren. 

Logische operatoren toepassen. 

7.9 De belangrijkste elementen van een e-mailbericht 

kennen en hun functie omschrijven. 

Zoekinstrumenten. 

Complexe zoekopdrachten (en, of, 

niet). 

Onder meer bestemmeling, 

onderwerp, kopie (cc), blinde kopie 

(bcc). 

1 

1 

Onder meer aangehecht bestand. 2 

7.10 Taakgericht werken met e-mail. Onder meer een e-mailbericht 

• openen; 

• afdrukken; 

• intypen en verzenden; 

• beantwoorden. 

Onder meer een e-mailbericht 

• doorsturen; 

• verwijderen. 

7.11 Werken met aangehechte bestanden. Onder meer 

• een aangehecht tekstbestand 

openen en afdrukken; 

• een bestand aan een e- 

mailbericht hechten en verzenden. 

1 

2 

2 

7.12 Weten hoe een e-mailadresboek wordt samengesteld 

en actueel gehouden. 

E-mailadresboek. 2 



7.13 Correct e-mailgebruik nastreven. Netiquette, bijvoorbeeld in verband 

met correct taalgebruik, taal- en 

typefouten, kettingbrieven, spam, 

nutteloze e-mails. 

1 

8 Algemene vaardigheden en attitudes 

Alle vaardigheden en attitudes van deze module moeten in elk van de voorgaande modules uitdrukkelijk 

nagestreefd worden. 

8.1 Gebruik van toetsenbord en muis 

8.1.1 Het toetsenbord met aanvaardbare vlotheid 

gebruiken. 

Toetsenbord. 1 

8.1.2 De navigatietoetsen en veel gebruikte speciale toetsen 

met een aanvaardbare vlotheid gebruiken. 

Pijltjes, PgUp, PgDn, Home, End... 

Esc, Enter, Tab, F1, Backspace, 

Ins, Del, ShiftLock, NumLock, Shift, 

Alt, AltGr, Ctrl... 

1 

8.1.3 Veel gebruikte tekens genereren met een 

toetsencombinatie. 

Bijvoorbeeld á, ó, ê, ë, @, \, i 1 

8.1.4 Courante muistechnieken vlot en efficiënt uitvoeren. Muisaanwijzer correct positioneren, 

linksklikken, rechtsklikken, 

dubbelklikken, slepen, schuifbalken 

hanteren, tekstblokken markeren, 

scrollen. 

1 

8.1.5 Aandacht hebben voor de vorm van de muisaanwijzer 

en in een aantal gevallen de betekenis ervan kennen. 

Muisaanwijzer. 1 

8.2 Gebruikersinterface 

8.2.1 De onderdelen van een venster kennen en gebruiken. Titelbalk, werkbalk, menubalk, 

statusbalk, schuifbalk, taakbalk. 

8.2.2 Vensters manipuleren. Activeren, minimaliseren, 

maximaliseren, vergroten, verkleinen, 

verplaatsen. 

1 

1 

8.2.3 Actief gebruik maken van de courante 

interactiemogelijkheden van een softwarepakket. 

8.2.4 De meldingen en aanduidingen op het scherm lezen, 

beoordelen en desgevallend opvolgen. 

Menu’s, pictogrammen, knoppen, 

tabbladen, dialoogvensters, 

snelmenu’s. 

Statusbalk. Dialoogvenster. 

Berichten. Foutmeldingen. 

1 

1 

8.2.5 De belangrijkste types van gegevensinvoer gebruiken. Tekstvakken, afvinkvakjes, 

keuzerondjes, keuzelijsten. 

1 

8.2.6 Efficiënt kopiëren, knippen en plakken. Kopiëren, knippen, plakken. 1 

8.2.7 Een bewerking ongedaan maken. 1 

8.2.8 Spontaan gebruik maken van de beschikbare 

hulpmiddelen. 

Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, 

handleiding. 

1 



8.3 Sleutelvaardigheden en -attitudes 

8.3.1 Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten 

en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare 

software voor het efficiënt realiseren van de 

oplossing van een gegeven probleem. 

Functionaliteit van softwarepakketten: 

tekstverwerking, rekenblad, 

gegevensbeheer, presentatie, ... 

2 

8.3.2 Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig 

oplossingen te realiseren. 

Zelfredzaamheid. 2 

8.3.3 Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, 

esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving 

en aan normering. 

Vormgeving. 

BIN-norm NBN Z01-002. 

2 

8.3.4 Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens 

en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren. 

8.3.5 Een attitude van zorgzaamheid ontwikkelen voor 

computer en randapparatuur. 

Kritische instelling. 2 

Zorgzaamheid. 1 

8.3.6 Een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van 

het verlies van gegevens. Alert zijn voor het geregeld 

veilig opslaan van bestanden. 

Back-up. 

Automatisch bewaren van 

bestanden. 

1 

8.3.7 De gevolgen kennen van het binnendringen van 

virussen in een computersysteem, een preventieve 

houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding 

van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de 

confrontatie met een virus. 

Virussen. 1,2 

8.4 Ergonomie 

8.4.1 Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende 

een ergonomisch correcte houding. 

8.4.2 Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende 

de ergonomisch verantwoorde inrichting van 

de werkplek. 

8.4.3 Potentiële gevaren voor gezondheid en veiligheid 

herkennen en voorkomen. 

8.5 ICT en maatschappij 

8.5.1 Alert zijn voor het feit dat ontwikkelingen binnen ICT 

een maatschappelijk-ethische dimensie kunnen 

inhouden. 

Onder meer zithouding, positie van 

de handen, overbelasting van spieren 

en gewrichten. 

Onder meer afstand tot het scherm, 

plaats van het toetsenbord, 

lichtweerspiegeling in het beeldscherm, 

tegenlicht, afstelling van de 

stoel. 

Bijvoorbeeld slordige bevestiging en 

opberging van kabels, diffusie van 

gevaarlijke producten (tonerstof, 

ozon). 

Maatschappelijk-ethische aspecten 

van ICT. 

1 

1 

1 

2 

8.5.2 Bij de verwerking van persoonsgegevens respect 

opbrengen voor de persoonlijke levenssfeer. Een kritische 

reflex ontwikkelen ten aanzien van de 

verzameling en het gebruik van persoonsgegevens 

door derden. 

Persoonlijke levenssfeer. 2 



8.5.3 Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de 

auteursrechtelijke aspecten van software en van 

digitaal tekst-, beelden geluidsmateriaal. 

8.5.4 Alert zijn voor de milieu-effecten van computergebruik 

en spontaan voorzorgsmaatregelen nemen. 

Auteursrechtelijke aspecten, onder 

meer op het Internet. 

Bijvoorbeeld beperking papier- en 

inkt- of tonerverbruik, afdrukvoorbeeld 

op het scherm, energiebesparende 

functies van apparaten, recycleren 

van pc’s, printers en toners. 

1,2 

2 

8.5.5 Aandacht opbrengen voor de hedendaagse evolutie 

van computerapparatuur. 

8.5.6 Bereidheid ontwikkelen om op eigen initiatief levenslang 

bij te leren en op de hoogte te blijven van 

nieuwe ontwikkelingen 

Evolutie van computerapparatuur. 2 

Levenslang leren. 2

raamplan ICT - VVKSO - ICT-coördinatoren

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?